PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU
advertisement
Marketing w turystyce dr Jacek Drążkiewicz Wykład kontakt: [email protected] Cel i zadania przedmiotu Podstawowe cele przedmiotu CEL PRZEDMIOTU: Poznanie istoty usług turystycznych, jak również sposobów tworzenia, kalkulacji, dystrybucji i promocji usług turystycznych i produktu turystycznego na współczesnym rynku turystycznym. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: Tematyka wykładów dominujący rodzaj turystyki w gminie, rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Tematyka wykładów i ćwiczeń: 1) Wprowadzenie do przedmiotu „marketing w turystyce”: przedstawienie celów przedmiotu, prezentacja treści tematycznych, literatura przedmiotu, formy zaliczenia przedmiotu, definicje usług turystycznych usługa jako produkt, cechy usług turystycznych, pojęcie produktu turystycznego marketing przedsiębiorstwa turystycznego a marketing destynacji turystycznych, 2) Rynek usług turystycznych: historyczny rozwój usług turystycznych, podmioty rynku usług turystycznych, cechy rynku usług turystycznych, orientacje rynkowe Tematyka wykładów i ćwiczeń: 3) Odbiorcy produktu turystycznego: grupy odbiorców usług turystycznych, potrzeby i pragnienia klientów, psychologia konsumenta produktu turystycznego proces zakupu (uświadomienie potrzeby nabycia produktu turystycznego, identyfikacja sposobu zaspokojenia potrzeby, oceny możliwości wyboru, zakup i jego ocena). 4) Koncepcja marketingowa w turystyce (marketing mix) tworzenie nowego produktu/usługi bądź doskonalenie istniejącego produktu, strategie kształtowania cen oraz różnicowania cen, kanały dystrybucji produktu turystycznego, istota promocji usług turystycznych. Tematyka wykładów i ćwiczeń: Promocja usług turystycznych: pojęcie i formy promocji usług turystycznych, rola promocji w gospodarce turystycznej, w obsłudze ruchu turystycznego i w rekreacji. cele promocji dla zwiększenia wpływów w turystyce. Znaczenie promocji dla nadawcy i odbiorcy przekazu. formy promocji produktu turystycznego (reklama). porównanie mediów reklamowych, strategia reklamowa biura podróży „Rainbow Tours”. 6) Pozostałe formy promocji usług turystycznych i rekreacyjnych public relations, sprzedaż osobista w tym targi, sponsoring, „marketing szeptany”, inne. 5) Tematyka wykładów i ćwiczeń: 7) Marketing terytorialny w turystyce i rekreacji: Region jako produkt turystyczny, Konkurencyjność regionów turystycznych, Promocja na szczeblu regionalnym i lokalnym. 8) Egzamin, wpisy, poprawki. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: Literatura przedmiotu dominujący rodzaj turystyki w gminie, rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Literatura podstawowa: 1) 2) 3) 4) 4) Panasiuk A. (red.), Marketing usług turystycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, Holloway J.Ch., Robinson Ch., Marketing w turystyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, Tylińska R., Marketing usług turystycznych, Wydawnictwo REA, Warszawa 2010, Oleksiak A., Marketing usług turystycznych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009, Produkt turystyczny, Kaczmarczyk J., Stasiak A., Włodarczyk B., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005 Literatura uzupełniająca: 1) Dudkiewicz D. (red.), Marketing usług turystycznych, Wydawnictwo ALMAMER – WSE, Warszawa 2007, 2) Chudoba T., Marketing w turystyce, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2009 Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” ELEMENTY MODELU: 1)PODSTAWOWE Wprowadzenie do przedmiotu dominujący rodzaj turystyki w gminie, „marketing turystycznych rodzaj bazy usług noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i i rekreacyjnych” maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Ewolucja przekształceń światowej gospodarki Rys. 1.1. Ewolucja przekształceń trójsektorowej struktury zatrudnienia UDZ IAŁ SEK TOR ÓW SEKTOR I SEKTOR II SEKTOR III 90 80 70 60 50 40 30 20 10 2000 0 CYWILIZACJA PIERWOTNA FAZA STARTU FAZA EKSPANSJI OKRES PRZEJŚCIOWY FAZA DOPEŁNIENIA LATA I FAZY ROZWOJU KONCEPCJA „III FALI” Alvina Tofflera Rysunek 1.2. SEKTOROWY PODZIAŁ GOSPODARKI I STREFA ROLNICTWO II STREFA PRZEMYSŁ CECHY III STREFY: dominacja sektora usług dominacja specjalistów i naukowców w gospodarce globalizacja mediów i systemów transmisji wytworów kultury i sztuki tworzenie sektora informacji zmiany w możliwościach kształcenia i podnoszenia kwalifikacji orientacja marketingowa w przedsiębiorstwach III STREFA USUGI Następuje zmiana stylu życia: wzrost aktywności w zakresie kierowania własnym życiem dążenie do zdrowszego trybu życia, poprzez właściwe odżywianie się, odrzucenie nałogów, aktywny tryb życia dążenie do wygodnego życia (samochody, urządzenia gospodarstw domowego itp.) troska o zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie, rozwijanie zainteresowań dążenie do tężyzny fizycznej, zachowania sprawności nawet w późnym wieku, uprawianie sportu podążanie za rozrywkami wzrost świadomości ekologicznej, szukanie kontaktu z przyrodą Początki turystyki na świecie Czasy starożytne: - szukanie nowych terenów łowieckich - pielgrzymki (IV w pne) - wyprawy rabunkowe i kolonizacyjne - wyprawy handlowe - wyjazdy „kuracyjne” Rzymianie organizują sieć gospód ‘Stationes” Początki turystyki na świecie Wczesne Średniowiecze – Renesans - szukanie nowych terenów do osiedlania - pielgrzymki do Włoch, Hiszpanii, Palestyny - wyprawy poznawcze i odkrywcze (np. Marco Polo Krzysztof Kolumb –XV w.) - wyprawy handlowe XVII w. – powstanie „czystej” turystyki, rozwój transportu, poprawa stanu dróg. Przyklasztorne „hospicja” Początki turystyki na świecie XIX w. - do I Wojny Światowej - powstanie biura podróży Thomasa Cooka - wzrost zainteresowania turystyką wypoczynkową - rozwój miejscowości turystycznych - rozwój turystyki wypoczynkowej XX w. – gwałtowny rozwój techniki, urbanizacja Europy, zdobycze świadczeń socjalnych, wykształcenie się klasy średniej wzrost poziomu kulturalnego, początki „polityki turystycznej” XXI w. – turystyka masowa i alternatywna, globalizacja działalności turystycznej, globalizacja mediów i nośników informacji, spadek znaczenia tradycyjnych metod sprzedaży imprez, imprezy „szyte na miarę”, wzrost wymagań klientów. Historia marketingu usług turystycznych • Sprzedaż całościowych pakietów turystycznych: Obawy klientów przed: - podróżowaniem samolotem, - nieznanymi potrawami - cudzoziemcami Pojęcia i definicje związane z turystyką Walory turystyczne, usługi turystyczne, produkt turystyczny – różnice i podobieństwa Walory turystyczne: • to zespół elementów środowiska naturalnego oraz elementów poza przyrodniczych, które - wspólnie lub każde z osobna - są przedmiotem zainteresowania turysty (decydują one o tzw. atrakcyjności turystycznej) Tabela 1.1. Rozwój turystyki przy wykorzystaniu zasobów naturalnych. Zasoby naturalne Woda Przykładowe możliwości rozwoju turystyki Miejscowości wypoczynkowe, campingi, parki, miejsca połowu ryb, porty, przystanie wodne, rejsy statkami, spływy kajakowe, centra nurkowania, wodne miejsca widokowe, miejsca zbierania muszelek, miejsca festiwali wodnych. Ukształtowanie terenu Kurorty górskie, ośrodki sportów zimowych, wspinaczka skałkowa, parki, punkty widokowe. Roślinność chroniona Parki, campingi, rezerwaty przyrody, parki narodowe, środowisko dzikich zwierząt, malownicze miejsca. Parki, rezerwaty przyrody, tereny polowań, ośrodki edukacyjne. Dzika przyroda Klimat Plaże, ośrodki wypoczynkowe, letnie i zimowe miejscowości wypoczynkowe Źródło: Opracowanie własne J. Drążkiewicz na podstawie C.A. Gunn, T. Var, Tourism Planning. Basics, concepts, cases, Routledge, New York, London 2002, s. 60. Tabela 1.2. Rozwój turystyki przy wykorzystaniu zasobów kulturowych. Zasoby kulturowe Prehistoria, Archeologia Historia Etniczność, Wiedza, Edukacja Przemysł i handel Rozrywka, zdrowie, religia, sport Przykładowe możliwości rozwoju turystyki Archeologiczne wykopaliska, parki historyczne i rezerwaty, nautyczne miejsca archeologiczne, wystawy i przedstawienia nawiązujące do prehistorii. Miejsca historyczne, historyczna architektura, zabytkowe sanktuaria (świątynie) historyczne muzea przedstawiające czasy historii człowieka, centra kulturowe, historyczne widowiska i pokazy, wydarzenia epokowe, parki historyczne. Miejsca ważne dla legend i tradycji, miejsca o znaczeniu etnicznym (zwyczaje, sztuka, jedzenie, ubiór, przekonania), Etniczne i narodowe centra kulturowe, widowiska, festiwale, agroturystyczne ośrodki wypoczynkowe, ogrody, uczelnie wyższe Profesjonalizm produkcyjny i funkcjonowanie zakładów produkcyjnych handel detaliczny i hurtowy, centra konferencyjne i kongresowe, instytucje edukacyjne i badawcze , przedstawienia sztuki, muzea historii przemysłu. Odnowa biologiczna, centra zdrowia i fitness, kurorty wypoczynkowe, specjalności zdrowotne, restauracje, miejsca kultu i religii. sanktuaria, areny sportowe, kluby nocne, kasyna, miejsca hazardu, teatry, muzea (historii, sztuki, historii naturalnej, nauki stosowanej), galerie sztuki. Źródło: Opracowanie własne J. Drążkiewicz na podstawie C. AGunn, T. Var T., Tourism Planning. Basics, concepts, cases, Routledge, New York, London 2002, s. 63. Pojęcia i definicje związane z turystyką Usługi turystyczne: ”wszelkie czynności związane z zaspokajaniem potrzeb turystów, ale nie służące do produkowania przedmiotów” Źródło: Zawistowska H., Nowe zasady świadczenia usług turystycznych „Usługi turystyczne to usługi przewodnickie, usługi hotelarskie oraz wszystkie inne świad turystom i odwiedzającym Źródło: Ustawa z 29.08.1997 r. o usługach turystycznych. Cechy usług turystycznych 1. Usługi turystyczne są niematerialne. W wypadku większości usług klient w zamian za swoje pieniądze nie otrzymuje namacalnej rzeczy, a jedynie określone „przeżycie”. Ocena tego „przeżycia” w znacznym stopniu zależy od czynników subiektywnych, choć może także obejmować elementy obiektywne. Pracownicy odgrywają zasadniczą rolę w kształtowaniu materialnego i niematerialnego wymiaru usług turystycznych. „ 2. Usług turystycznych nie można magazynować. Niesprzedana usługa to bezpowrotnie utracone pieniądze. Niewykorzystany pokój w hotelu czy miejsce na wycieczce to stracona okazja do zarobku. Innymi słowy, usług nie można przechowywać tak jak trwałych dóbr materialnych. 3. Usługi turystyczne zależą od czasu. Usługi turystyczne często są przygotowywane, wykonywane i konsumowane niemal równocześnie, nierzadko na oczach, a czasem przy udziale klienta, co w wypadku produkcji dóbr materialnych raczej się nie zdarza. Człowiek odgrywa kluczową rolę w tym procesie. 4. Usługi turystyczne zależą od miejsca. W wielu wypadkach muszą być świadczone tam, gdzie klient tego potrzebuje. Hotele muszą stać tam, gdzie ludzie chcą nocować, a nie tam, gdzie pasuje właścicielowi. 5. Konsumenci zawsze uczestniczą w procesie wytwarzania. Jednoczesność wytwarzania i konsumowania usługi oznacza zaangażowanie klienta w proces wytwarzania. Najbardziej oczywistym przykładem są punkty samoobsługowe, takie jak restauracje, w których samemu można upiec rybę na grillu, ale zjawisko to ma nieco głębszy wymiar. Kiedy jesteśmy na koncercie lub w restauracji, znajdujący się tam ludzie składają się na atmosferę miejsca, która również ma swoją wartość dla klienta. 6. Jakości usług turystycznych nie można sprawdzić przed dostarczeniem klientowi. Usługi turystyczne wymykają się standaryzacji ze względu na duży udział czynnika ludzkiego w procesie wytwarzania, co przekłada się na zmienność uzyskiwanych rezultatów. Usługi nie można wymienić ani zwrócić, jeśli nie spełnia określonych kryteriów. 7. Usługi turystyczne wymagają innej koncepcji marketingu, zwanej marketingiem partnerskim. W przedsiębiorstwach turystycznych większość personelu pracuje w bezpośrednim kontakcie z klientem lub bardzo blisko miejsc obsługi klienta. Oznacza to, że za wizerunek firmy odpowiada każdy członek załogi, a nie tylko pracownicy działu marketingu. 8. Udział czynnika ludzkiego obciąża proces świadczenia usług niepewnością i nieprzewidywalnością. Zachowania ludzi, czy będą to pracownicy, czy klienci, są nieprzewidywalne, choć dzięki szkoleniom i umiejętnemu zarządzaniu można tę nieprzewidywalność znacznie ograniczyć w wypadku pracowników. Interakcje międzyludzkie, do jakich dochodzi w miejscu wykonania usługi, wprowadzają element niepewności, który nie występuje w zakładach produkcyjnych, a jeśli nawet, to można go wyeliminować przez skuteczną kontrolę jakości. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj turystyki w gminie, 2) Rynek usług turystycznych: rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Rynek turystyczny Według klasycznej definicji rynek występuje wówczas , kiedy nabywcy i sprzedawcy określają, co mają zamiar kupować i sprzedawać, i na jakich warunkach. W przypadku rynku turystycznego przedmiotem wymiany jest wszystko to, co oferuje się nabywcy, aby zaspokoić jego pragnienia i oczekiwania związane z wyjazdem turystycznym. Źródło: Gołembski G. i in. Kompendium wiedzy o turystyce Źródło: Opracowanie własne J. Drążkiewicz na podstawie L.Butowski, Organizacja turystyki w Polsce, Warszawa-Lublin 2004, s. 13. Cechy rynku usług turystycznych 1) jest to rynek dóbr i usług z przewagą usług, 2) występuje łączny popyt na dobra i usługi, których sprzedaż wzajemnie się uzupełnia (usługi komplementarne), 3) konsumpcja następuje w miejscu podaży jednocześnie z produkcją usług, 4) rynek turystyczny występuje nie tylko w miejscu czasowego pobytu turystów, ale także w miejscu stałego zamieszkania, przed wyjazdem oraz po powrocie z podróży, Podział rynku turystycznego Kryterium podziału Kryterium geograficzne Rodzaj usług turystycznych Grupy wiekowe turystów Relacja: miejsce zamieszkania i miejsce docelowe Cel podróży Rodzaje rynków turystycznych Lokalny Regionalny Krajowy Kontynentalny Światowy Usługi hotelarskie Usługi organizatorów podróży Usługi gastronomiczne Usługi przewozów turystycznych Usługi przewodnickie Turystyka młodzieżowa Turystyka rodzinna Turystyka emerytów i rencistów Turystyka przyjazdowa Turystyka wyjazdowa Turystyka biznesowa Turystyka motywacyjna Turystyka zdrowotna Turystyka wypoczynkowa Turystyka poznawcza Turystyka religijna Marketing - definicja Marketing to funkcja zarządzania, która polega na organizacji i kierowaniu wszystkimi działaniami firmy zaangażowanymi w ocenę potrzeb klienta i zmianę siły nabywczej klienta na efektywne zapotrzebowanie na określony produkt lub usługę oraz na przekazaniu tego produktu lub usługi do końcowego klienta lub użytkownika, tak aby osiągnąć złożone zyski lub inny cel wyznaczony przez firm czy inna organizację. Orientacje rynkowe 1) rynek producenta - popyt większy niż podaż 2) rynek klienta – podaż większa niż popyt Orientacje rynkowe: • Marketingu produkcyjnego • Marketingu sprzedażowego (dystrybucyjna) • Marketingu tradycyjnego (rynkowa) • Marketingu strategicznego • Marketingu społecznego Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: 3)dominujący rodzaj turystyki w gminie, Odbiorcy produktu turystycznego: rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Grupy odbiorców produktu turystycznego: Typy turystów (według E. Cohen’a 1972 r) • Organised mass tourist – zorganizowany turysta masowy, zachowujący własne przyzwyczajenia, • Individual mass tourist – indywidualny turysta masowy – podróżujący według własnego uznania, ale po utartych szlakach, • Explorer – turysta „odkrywca”, nastawiony na poznanie lokalnego środowiska, ale nie rezygnujący z własnych przyzwyczajeń, • Drifter –turysta „wędrowiec” nastawiony na maksymalną integrację z kulturą odwiedzanego kraju, skłonny do rezygnacji z własnych przyzwyczajeń Turysta masowy • zorganizowany turysta masowy, zachowujący własne przyzwyczajenia Explorer „Drifter” Proces podejmowania decyzji zakupu przez konsumenta: Odczuwanie potrzeby -> poszukiwanie alternatyw-> ocena alternatyw-> decyzja zakupu \----------------------------- Odczucie po zakupie---------------------------------/ lub MODEL „AIDA” – reakcja konsumenta na produkt (attention, interest, desire, action – uwaga, zainteresowanie, pragnienie, działanie) Potrzeby • Potrzeba to uświadomiony brak czegoś… Rysunek 1. Piramida potrzeb ludzkich według Maslowa. Potrzeby wiedzy, zrozumienia, szczęścia, przeżyć duchowych, samorealizacji. Potrzeby szacunku i uznania. Potrzeby miłości, przynależności, solidarności. Potrzeby bezpieczeństwa (troska o przyszłość) Podstawowe potrzeby fizjologiczne (jedzenie, picie). Źródło: R. Łazarek, Ekonomika turystyki, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004, s.28. Rysunek 2. Dostosowanie rodzajów turystyki do hierarchii potrzeb Maslowa. Potrzeby wiedzy, zrozumienia, szczęścia, przeżyć duchowych, samorealizacji. Wyjazdy poznawcze, dla przyjemności, w celach religijnych, turystyka edukacyjna Podróże dla prestiżu (często snobizm) Odwiedziny u krewnych, przyjaciół, znajomych Potrzeby szacunku i uznania. Potrzeby miłości, przynależności, solidarności Potrzeby bezpieczeństwa (troska o przyszłość) Wyjazdy lecznicze i handlowe Podstawowe potrzeby fizjologiczne (jedzenie, picie). Turystyka handlowa RODZAJE TURYSTYKI Źródło: Opracowanie własne. PIRAMIDA POTRZEB Czynniki wpływające na zachowania konsumentów -czynniki kulturowe do których zalicza się: kultura, subkultura i społeczność konsumenta, tradycja i moda; -czynniki społeczne do których należy przyporządkować: mniejsze grupki społeczne, członków rodziny, status i rolę. Zwrócić tu uwagę należy zwłaszcza na rodzinę, która w sytuacji większych wydatków stanowić będzie grupę decyzyjną, a każdy z członków będzie odgrywać co najmniej jedną z ról: inicjatora, doradcy, decydenta, nabywcy i użytkownika; - czynniki osobowe na które składają się charakterystyczne cechy indywidualne konsumenta takie jak: wiek oraz związana z nim faza cyklu życia, wykonywany zawód, sytuacja materialna, sposób życia, styl życia, hobby a także osobowość; - czynniki psychologiczne, w skład których wchodzą takie elementy jak: motywy, potrzeby, percepcja, kształcenie się. Wywieranie wpływu na młodzież • - Kto wpływa na młodzież (badanie z 2006 roku): 61 % telewizja, 55% rówieśnicy, 44% rodzina, 27% szkoła, 14% kościół, 6% radio, • - Kto powinien wpływać: 69% rodzina, 43% rówieśnicy, 34% kościół Ocena alternatyw wyboru oferty • • • • • • • Miejsce docelowe Termin wyjazdu Poziom akceptowanej oferty Organizator wyjazdu Środek transportu Program pobytu Rodzaj zakwaterowania oraz wyżywienia itd. Schemat dokonywania zakupu wycieczki i użytych przy tym informacji w biurach podróży „TUI” i „Scan Holiday” 1) Poszukiwanie pomysłu/inspiracji do wyjazdu – Internet (65%) 2) Wybór miejsca wyjazdu – Internet (58%) 3) Wybór biura podróży/touroperatora – własne doświadczenie z wcześniejszych pobytów (53%) 4) Poszukiwanie atrakcyjnej ceny wycieczki/ porównywanie oferty cenowej – Internet (61%) 5) Podjęcie ostatecznej decyzji o zakupie wycieczki – bezpośrednia wizyta w biurze podróży (63%) 6) Poszukiwanie przydatnych informacji o miejscu wyjazdu już po wyborze wycieczki – Internet (76%) Schemat dokonywania zakupu wycieczki i użytych przy tym informacji w biurach podróży „TUI” i „Scan Holiday” 1) Poszukiwanie pomysłu/inspiracji do wyjazdu – Internet (65%) 2) Wybór miejsca wyjazdu – Internet (58%) 3) Wybór biura podróży/touroperatora – własne doświadczenie z wcześniejszych pobytów (53%) 4) Poszukiwanie atrakcyjnej ceny wycieczki/ porównywanie oferty cenowej – Internet (61%) 5) Podjęcie ostatecznej decyzji o zakupie wycieczki – bezpośrednia wizyta w biurze podróży (63%) 6) Poszukiwanie przydatnych informacji o miejscu wyjazdu już po wyborze wycieczki – Internet (76%) Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: 4) dominujący rodzaj turystyki w gminie, Koncepcja marketingowa w rodzaj bazy noclegowej, turystyce (marketing mix) charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Marketing mix • Kompozycja marketingowa (ang. "marketing mix") - dosł. mieszanka marketingowa zespół elementów (instrumentów) za pomocą których możemy oddziaływać na rynek. • Najbardziej popularna koncepcja kompozycji marketingowej to tzw. "4P" czyli z ang.: product, price, place, promotion. • product (produkt) – • price (cena) – • Cenę charakteryzuje się za pomocą: polityki cenowej, rabatów, warunków płatności, sposobów płatności. place (strategia dystrybucji) – • Mówiąc o produkcie omawiamy m.in: asortyment, jakość, markę, usługi tworzące produkt turystyczny. Współcześnie mówiąc o cechach produktu koncentrujemy się na potrzebach docelowych klientów, jakie produkt ma zaspokajać. W tym elemencie zawierają się działania wspierające produkt (gwarancja, pomoc techniczna) Omawia zarówno kanały dystrybucji jak rozwiązania logistyczne promotion (promocja) – – – – promocja osobista reklama promocja dodatkowa (inaczej: promocja uzupełniająca, promocja sprzedaży), zaliczamy tu także: merchandising public relations, zaliczamy do niego także: sponsoring FORMUŁA 7P w marketingu mix Formuła „7P” stworzono, poszerzając formułę „4P” o takie elementy jak: • Ludzie ( ang. people) Nierozłącznym elementem każdego przedsiębiorstwa są zasoby ludzkie. Formuła „7P” koncentruje się na ludziach, którzy poprzez swoje działania przyczyniają się nie tylko do sprzedaży produktów, ale także do rozwoju firmy. Dotyczy to także klientów. Poprzez zastosowanie wielu taktyk sprzedażowych pracownicy nakłaniają klienta do zakupu produktu i przywiązania się do danej marki. • Proces (ang. process) Stanowi ciąg działań wpływających na jakość wykonywanych usług. Pierwszym z nich jest zainteresowanie klienta produktem, kolejne etapy obejmują dostarczenie informacji o produkcie oraz sprzedaż, na końcu pojawia się obsługa posprzedażowa. Wypracowanie właściwego procesu oddziałuje na skuteczność przedsiębiorstwa, którego efektem jest satysfakcja klienta. • Świadectwo materialne ( ang. physical evidence) Obejmuje wszystkie czynniki, które wpływają na wizerunek firmy odbierany przez jego klientów. Na świadectwo materialne składają się takie elementy, jak: logo firmy, strona internetowa, ubiór pracowników, wystrój i lokalizacja siedziby. Wszystkie elementy świadectwa materialnego powinny ze sobą współgrać, aby pozytywnie wpłynąć na uczucia konsumentów. Formuła 4C w marketingu mix • • • • Jest koncepcją z punktu widzenia klienta. Powstała ona w 1990 roku, zaproponował ją Robert Lauterborn, który stwierdził, że klasyczna formuła 4P koncentruje się na punkcie widzenia przedsiębiorstwa, a w marketingu ważniejsze są ujęcia z perspektywy klienta. Zamiast „produktu” - Potrzeby i pragnienia klienta (ang. Customer Value) Sprzedawany przez przedsiębiorstwo produkt z formuły „4P” zostaje wyparty przez korzyści jakie dostarcza klientowi jego zakup. W celu poprawy jakości wytwarzanych dóbr przedsiębiorstwo skupia się na analizie hierarchii wartości klienta, a także obserwacji jego pragnień i potrzeb. Zamiast „ceny” - Koszt dla kilenta (ang. Cost) Cena z formuły „4P” zostaje zamieniona na koszty jakie ponosi nabywca przy zakupie dobra. Koszt nabywanego przez konsumenta produktu musi być dostosowany do jego możliwości finansowych. Zamiast „dystrybucji” - Wygoda zakupu (ang. Convenience) Stanowi odpowiednik dystrybucji z formuły „4P”. Odpowiada za wszystkie udogodnienia, jakie wpływają na satysfakcję klienta przy zakupie dobra. Przyjazna atmosfera panująca podczas zakupu ma wpłynąć na komfort klienta, tak aby ponownie chciał odwiedzić sklep. Zamista „promocji” - Komunikacja (ang. Communication) W formule „4C” promocję zastąpiono dwukierunkową komunikacją. W odpowiedzi na rosnące potrzeby konsumentów przedsiębiorstwo skupia się nie tylko na promocji i dostarczaniu informacji, bierze także pod uwagę sugestie klientów. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj turystyki w gminie, 5) Produkt turystyczny rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Pojęcia i definicje związane z turystyką Produkt turystyczny – pojęcie i definicje: W wąskim znaczeniu produkt turystyczny oznacza to, co kupują turyści w czasie wyjazdu turystycznego np. transport, nocleg czy wyżywienie. W szerszym ujęciu produkt turystyczny to kompozycja tego, co turyści robią oraz walorów turystycznych, urządzeń i usług, z których w tym celu korzystają. Źródło: R. Łazarek, Ekonomika turystyki, Warszawa 2004, s. 50. Produkt turystyczny – pojęcie i definicje: Rysunek 1.3. Wąskie znaczenie produktu turystycznego. PRODUKT TURYSTYCZNY USŁUGI TURYSTYCZNE PODSTAWOWE NP.BIURO PODRÓŻY AUTOKAR/SAMOLOT HOTEL KOMPLEMENTARNE NP.WYCIĄG NARCIARSKI, PRZEWODNIK TURYSTYCZNY, WYPOŻYCZALNIA SPRZĘTU Źródło. Opracowanie własne J. Drążkiewicz na podstawie S. Wodejko, Ekonomiczne zagadnienia turystyki, Warszawa 1998, s.28. Produkt turystyczny – pojęcie i definicje: Produkt turystyczny nie stanowią więc zasoby (walory) przyrodnicze i kulturowe same w sobie, ale pewna suma korzyści (użyteczności) jaką może mieć klient (turysta) z ich użytkowania. Produkt wymaga pomysłu, planowania i przygotowania. Powinien być postrzegany jako pewien amalgamat usług, składający się z wielu składowych elementów (produkt, cena, dystrybucja, promocja). Produkt turystyczny – pojęcie i definicje: Rysunek 1.2. Szerokie znaczenie produktu turystycznego. PRODUKT TURYSTYCZNY DOBRA I URZĄDZENIA TURYSTYCZNE TURYSTYCZNE KOMPLEMENTARNE PODSTAWOWE WALORY TURYSTYCZNE NATURALNE ANTROPOGENICZNE KLIMAT(temperatura, opady, wiatry, ilość dni słonecznych); UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI (rzeźba terenu np. góry, niziny, lodowce, wulkany, sieć wodna {jeziora, stawy, rzeki}, zalesienie, fauna i flora, BOGACTWA NATURALNE ( źródła wód leczniczych). SIEĆ TRANSPORTOWA ŚRODKI TRANSPORTU BAZA NOCLEGOWA BAZA ŻYWIENIOWA BAZA TOWARZYSZĄCA ●Zabytki historyczne (np. wykopaliska archeologiczne, zabytkowe miasta, zamki, pałace, kościoły, skanseny) ●Pozostałe walory antropogeniczne (np. rzemiosło ludowe, tradycyjna kuchnia, tradycje ludowe, święta religijne, zwyczaje, kompleksy przemysłowe, miasteczka rozrywki, kina i teatry, kluby i dyskoteki, wystawy, targi itd.) Źródło. Opracowanie własne J. Drążkiewicz na podstawie S. Wodejko, Ekonomiczne zagadnienia turystyki, Warszawa 1998, s.25-27. RODZAJE PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH: "Tradycyjne" produkty turystyczne opierały się na tzw. zasadzie 3S (sun, sea, sand) czyli słońce, morze, plaża Turysta preferujący taki model wypoczynku nie wyróżniał się wśród innych turystów, korzystał z zalet turystyki masowej, która oferowała wszystkim ujednolicony produkt. Dla nowych produktów turystycznych można przyjąć zasadę 3E (entertainment, excitement, education) czyli rozrywka, emocje, edukacja(nauka) Turyści stają się coraz bardziej świadomi, pragną poznawać, dociekać, odkrywać. Wolą aktywny wypoczynek. Szukają kontaktu z ludnością miejscową. Pasjonują się kultura i sztuką obszarów recepcyjnych Poziomy postrzegania produktu turystycznego Na postrzeganie (percepcję) produktu turystycznego wpływają: - Potrzeby konsumenta, - Motywy wyjazdów (m.in. emocje, moda, marzenia, przyjemność, korzystna cena), - Cechy psychograficzne (wartości i kultura, klasy społeczne, grupy odniesienia) - Zmienne demograficzne (m.in. wiek, stan cywilny) Poziomy postrzegania produktu turystycznego Poziom postrzegania produktu turystycznego z punktu widzenia producenta. • ISTOTA PRODUKTU = podstawowy cel, potrzeba wyjazdu (np. wypoczynek, zwiedzanie), • PRODUKT RZECZYWISTY = usługi turystyczne (zakwaterowanie, wyżywienie, transport, ubezpieczenie) • PRODUKT POSZERZONY = wszelkie dodatkowe świadczenia wpływające na atrakcyjność oferty (np. wycieczki fakultatywne), • PRODUKT POTENCIALNY = to co w przyszłości może się znaleźć w ofercie turystycznej Poziomy postrzegania produktu turystycznego Poziom postrzegania produktu turystycznego z punktu widzenia klienta: • ISTOTA PRODUKTU = podstawowy cel, potrzeba wyjazdu (np. wypoczynek, zwiedzanie), • PRODUKT RZECZYWISTY = usługi turystyczne (zakwaterowanie, wyżywienie, transport, ubezpieczenie) • PRODUKT OCZEKIWANY = to czego oczekują klienci, nabywając produkt, • PRODUKT PSYCHOLOGICZNY = wszystko to, co pozostaje w pamięci klienta po konsumpcji produktu. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: 6) dominujący rodzajturystycznych turystyki w gminie, Ceny usług rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Decyzje cenowe przedsiębiorstwa koncentrują się wokół następujących obszarów: Określenie celów polityki cenowej. Rozpoznanie czynników oddziałujących na kształtowanie ceny. Wybór metody ustalania i poziomu ceny podstawowej. Wybór strategii cenowej firmy. Ustalenie reguł i głębokości udzielanych zniżek od ceny podstawowej. Cele polityki cenowej CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA KSZTAŁTOWANIE CENY Cele marketingowe i strategia przedsiębiorstwa Koszty zaopatrzenia i działalności przedsiębiorstwa Klienci (ich zainteresowanie, zwyczaje, poziom lojalności itp.) Konkurencja ( pozycja rynkowa, strategie, liczebność) Otoczenie marketingowe (rynek działania – jego potencjał i dynamika, tendencje rozwojowe, uwarunkowania prawne) Metody kalkulacji cen - Kosztowa - Zorientowana na konkurencję - Popytowa/podażowa Metoda kosztowa Metody oparte na kosztach wychodzą z założenia, że cena powinna być ustalona na takim poziomie, aby zapewniała pokrycie wszystkich kosztów oraz wypracowanie określonego zysku. Do najpopularniejszych metod kosztowych należą: - metoda koszt plus (koszty powiększone o planowaną marżę handlową), - analiza progu rentowności (punkt takiej wartości produkcji, przy którym całkowite przychody i całkowite koszty są sobie równe). - metoda zysku docelowego (cena ustalona według stopy zwrotu zainwestowanego kapitału). Możliwe koncepcje działań w relacji między kosztami i cenami: Podwyższenie ceny – dzięki temu punkt przełomu możemy osiągnąć przy niższej skali sprzedaży Zwiększenie skali produkcji przy niezmienionej cenie Obniżenie poziomu kosztów stałych i zmiennych Kalkulacja imprezy Elementy składowe ceny imprezy turystycznej: • koszt zamówionych świadczeń (koszty stałe i zmienne związane z samym faktem organizacji imprezy); • marża biura podróży (narzut do kosztów świadczeń występujących w imprezie); • stawka akwizycyjna dla agenta (występuje tylko przy sprzedaży produktu poprzez sieć agencyjną); • podatki (podatek od towarów i usług – VAT) Metoda Kosztowa • KOSZTY mogą by stałe i zmienne. • Narzut, czyli marża, powinien zrekompensować koszty stałe i dać planowaną wielkość zysku. Kalkulacja imprezy turystycznej – koszty stałe i zmienne Koszty stałe są to koszty, niezależne od liczby osób uczestniczących w imprezie turystycznej, lecz są związane z samym faktem jej organizacji. Zaliczmy do nich: – koszt pilota, – koszt przewodnika – opłaty rezerwacyjne – usługi wykupione w czarterze, zarówno dotyczące zakwaterowania, jak i transportu – koszt wynajmu autokaru, w zakresie posiadanych miejsc pasażerskich w autokarze zamówionym do danej imprezy Koszty zmienne są to koszty zależne od liczby osób biorących udział w imprezie. Do kosztów tych zaliczamy: • koszty noclegów nie wykupionych w charterze • koszt wyżywienia • bilety wstępu • bilety komunikacyjne kupowane jako bilety w przejazdach rozkładowych TRASA: Kazimierz Dolny – Kozłówka – Zamość DATA: 08-09.06.2007 LICZBA OSÓB 40 +1+1 PROGRAM: Dzień pierwszy 6.00 – wyjazd z Warszawy 8.30-11.30- zwiedzanie Kazimierza Dolnego lokalnym przewodnikiem. W planie zwiedzanie m.in. zabytkowy rynek, Kościół Farny, Wzgórze Zamkowe, Baszta, Góra Krzyżowa. 12.30 – zwiedzanie Muzeum Zamojskich w Kozłówce, uważane za jedno z najpiękniejszych wnętrz pałacowych w Polsce. W planie zwiedzania zespół pałacowo- parkowy, Kaplica Pałacowa, Galeria Sztuki Socrealizmu, Powozownia. 19.00 – Przyjazd do Zamościa, kolacja w znakomitej restauracji hotelu Zamojski, nocleg. Dzień drugi 9.00 – 10.00 – śniadanie, pakowanie bagaży do autokaru 10.00 – 14.00 – zwiedzanie Zamościa (z lokalnym przewodnikiem). W planie zwiedzania: rynek staromiejski, ratusz, arsenał, katedra. 14.00- 16.00 – obiad w Restauracji SMAKOSZ przy rynku staromiejskim 16.00- wyjazd w kierunku Warszawy CENY NETTO usług: Nocleg(ze śniadaniem) w hotelu Zamojski : Pokój 2-osobowy 100,00 zł Pokój 1-osobowy 80,00 zł Kolacja 40,00 zł Obiad 50,00 zł Przewodnik w Zamościu 120,00 zł za 4 godz. Przewodnik w Kazimierzu 110,00 zł za 2 godz. Wstępy w Zamościu Wstępy w Kazimierzu 10,00 zł Wstępy w Kozłówce 20,00 zł Transport 3 zł za 1 km, limit 500 km + świadczenia dla kierowcy Wynagrodzenie pilota 200,00 zł dziennie Zakładając, że impreza jest zlecona i jest typu all inlusive oraz, że jedyne usługi gratis to nocleg dla 1 osoby oraz wyżywienie dla 1 osoby, zrób kalkulację w przeliczeniu na jednego uczestnika dla grupy 40 osobowej, uwzględniając 10% oraz 20% marżę biura podróży. (Pilot korzysta z wszystkich opcji programu razem z turystami, kierowca tylko z opcji zakwaterowania i wyżywienia). Kalkulacja kosztów imprezy • NOCLEGI MIEJSCOWOŚĆ Ilość miejsc Cena m. w dwójce Dopłata do jedynki Razem m. w dwójce Razem dopłata RAZEM noclegi • WYŻYWIENIE Ilość OBIADY • Cena Razem KOLACJE Ilość RAZEM PROGRAM Cena razem RAZEM RAZEM wyżywienie •KALKULACJA KOSZTÓW PILOTA MIEJSCOWOŚĆ Cena na osobę Nazwa programu noclegi wyżywienie program • KOSZT MIEJSC BEZPŁATNYCH dojazd wynagrodzenia RAZEM ŚWIADCZENIA cena RAZEM program na osobę Il.os.bezpłatnych RAZEM •KOSZT NA OSOBĘ KOSZT na osobę NOCLEGI WYŻYWIENIE PROGRAM TRANSPORT PILOT BEZPłATNE Miejsce w Dopłata do Kalkulacja kosztów imprezy • NOCLEGI MIEJSCOWOŚĆ Ilość miejsc Cena m. w dwójce Razem m. w dwójce Dopłata do jedynki Razem dopłata Zamość 1 50 50 30 30 RAZEM noclegi • 50 WYŻYWIENIE 30 OBIADY Ilość Cena Razem KOLACJE Ilość Cena razem Zamość 1 50 50 Zamość 1 40 40 RAZEM 50 RAZEM 40 RAZEM wyżywienie 90 • PROGRAM •KALKULACJA KOSZTÓW PILOTA MIEJSCOWOŚĆ Nazwa programu Cena na osobę noclegi 80 Kazimierz Wstępy/przewodnik 13 wyżywienie 90 Kozłówka wstępy program - Zamość Wstępy/przewodnik dojazd - wynagrodzenia 200 X 2 =400 RAZEM 570 KOSZT na osobę 570 : 40 = 14,25 3 KOSZT MIEJSC BEZPŁATNYCH RAZEM program na osobę ŚWIADCZENIA cena Il. os. bezpłatnych RAZEM Miejsce w dwójce Dopłata do jed noclegi 80 1 80 NOCLEGI 50 30 wyżywienie 90 1 90 •KOSZT NA OSOBĘ WYŻYWIENIE 90 program PROGRAM 36,50 pilot TRANSPORT 37,50 PILOT 14,25 Bezpłatne - RAZEM KOSZT NA 228,25 RAZEM KOSZT MIEJSC BEZPŁ. 170 30,00 • RAZEM KOSZT NA OSOBĘ 228,25 • CENA NA OSOBĘ Marża 10% VAT 23% CENA Marża 20% VAT 23% CENA Miejsce w dwójce 228,25 + 22,82 = 251,07 22,82 X 23% = 5,24 251,07 + 5,24 = 256,3 228,25 + 45,65 = 275,0 45,65 X 23% = 10,49 275,02 + 10,49 = 285,51 Miejsce w jedynce 30 +3 =33 33 X 23% = 7,59 33 + 7,59 = 40,59 30+6=36 36 X 23% = 8,28 36 + 8,28 = 44,28 Metoda popytowa Wymaga badania wielkości popytu oraz kierunków jego zmian jako podstawy ustalania i zmian poziomu cen, a więc opiera się na analizie zależności między ceną a popytem. Analiza tych zależności dostarcza również informacji o reakcjach popytu na prowadzoną przez przedsiębiorstwo politykę cen oraz jej zmiany. Reakcje popytu na zmiany cen znajdują wyraz w cenowej elastyczności popytu. Podejście to wychodzi z założenia, że cena powinna być ustalona na poziomie oczekiwanym przez klienta. Metoda konkurencyjna Podstawę tej metody stanowią ceny innych produktów oferowanych przez konkurentów w danym segmencie. RÓŻNICOWANIE CEN (dyskryminacja cenowa) praktyka wyznaczania ceny zasadniczo na ten sam produkt stosowana w celu zmaksymalizowania zysku przez dopasowanie cennika do krzywych popytu nabywców. Cechy turystyki wpływające na ceny: - sezonowość; - sztywna wysoka cena stanowiąca atrybut wielu produktów turystycznych (np. ekskluzywnych hoteli); - wysokie ryzyko zmian warunków rynkowych, np. wahania kursów walut; - specyficzna struktura kosztów usług turystycznych: wysokim kosztom stałym towarzyszą stosunkowo niskie koszty zmienne; - konieczność prowadzenia elastycznej polityki cenowej; - powszechne stosowanie obniżek; - ryzyko niesprzedania produktu turystycznego ponoszone tylko przez touroperatorów, - ograniczenia prawne; - duże emocjonalne zaangażowanie klienta przy zakupie produktu turystycznego; - stosowanie transakcji specjalnych: oferowanie w zamian za lojalność klienta obniżek cen lub specjalnych udogodnień (np. prawo pierwszeństwa rezerwacji, dodatkowe bezpłatne usługi) Kryteria różnicowania cen w branży turystycznej: czas dokonywania zakupu (tzw. first minute – zakup z dużym wyprzedzeniem korzystania z usług turystycznych, last minute – zakup oferty w ostatniej chwili), czas korzystania z usług/termin podróży turystycznej (w sezonie, poza nim, w weekendy, w tygodniu, w innym konkretnym czasie), cechy odbiorców produktu turystycznego i charakter podróży (lojalność klienta, wiek, wykonywany zawód, przynależność do określonych organizacji, sposób organizacji podróży – indywidualnie, grupowo, rodzinnie, cel podróży), wielkość sprzedaży (np. liczba noclegów w hotelu, liczba osób, dla których dokonuje się zakupu), forma zapłaty (gotówkowa, bezgotówkowa), kanał dystrybucji produktu turystycznego (np. zakup imprezy turystycznej w biurze agenta, rezerwacja w Internecie, w zależności od geograficznego rozmieszczenia pośredników sprzedaży ustala się inne ceny imprezy turystycznej). Różnicowanie cen ze względu na zasobność portfela klienta (przykład) 30 PLN = (20 + 10) 500 X 10 PLN = 5 000 50 PLN = (20 +30) 300 X 30 PLN = 9 000 RÓŻNICOWANIE CEN: 100 X 40 = 4000 300 X 20 = 6000 100 X 10 = 1000 RAZEM : 4 000 + 6 000 + 1000 = 11 000 Średnie ceny rezerwacji w hotelach sieci Campanile (2*) Miasto Katowice Kraków Lublin Poznań Szczecin Wrocław łódź Warszawa (3*) Wielkość miasta (liczba mieszkańców) 308 500 755000 349400 554200 406300 632100 742400 Średnia cena rezerwacji (w PLN) 135 200 145 176 137 181 144 1714400 318 CENA Ustalając cenę trzeba wziąć pod uwagę pewne prawidłowości postrzegania jej przez klienta: • adekwatność ceny do cech produktu (jego użyteczność); • stabilność ceny; • stosowanie cen o nierównych końcówkach (tzw. ceny psychologiczne) ; • wykorzystanie dyskonta porównawczego. Rodzaje cen • ceny strategiczne – odzwierciedlające przyjętą w biurze podróży lub w hotelu strategię marketingową odnośnie produktu (kreowanie jego wizerunku), jak i całościowej działalności firmy (np. zwiększenie udziału w rynku). Dodatkowo przekazują potencjalnym nabywcom sugestie co do jakości produktu, jego wartości, użyteczności. Cechuje je stabilność w dłuższym okresie czasu. Posiadają górną i dolna granicę przedziału, w którym będzie się wahać cena produktu. Są one publikowane w informatorach, katalogach, materiałach reklamowych itp.; • ceny taktyczne – są reakcja biura podróży lub hotelu na zaistniałą sytuacje na rynku. Okresowe różnicowanie cen. Z uwagi na krótkotrwały charakter nie są publikowane (zwłaszcza w katalogach, informatorach itp.) lecz są podawane do wiadomości np. za pomocą radia, prasy, ogłoszeń w witrynach, internetu. STRATEGIE CENOWE PRZEDSIĘBIORSTWA TURYSTYCZNEGO: Strategia cen wysokich Strategia cen neutralnych Strategia cen niskich Strategia cen wysokich, w ramach której ustala się relatywnie wysokie ceny (powyżej przeciętnej na rynku). Przedsiębiorstwo stara się uzyskać możliwie wysoką rentowność i poprawić swoją pozycję rynkową poprzez oddziaływanie na potencjalnych nabywców w ten sposób, że podnosi w ich oczach wartość produktu (utożsamianie wysokiej ceny towaru z wysoką jakością). Strategia cen przeciętnych (neutralnych) polega na ustaleniu wysokości cen na przeciętnym poziomie rynkowym, cenę taką określa się jako neutralną, ponieważ nie ma ona większego wpływu na popyt na produkty firmy (jest taka sama jak u konkurencji), przy tej strategii przedsiębiorstwo współzawodniczy o klientów przy pomocy innych instrumentów marketingowych (nie cenowo). Strategia cen niskich, przy przyjęciu której wyznacza się ceny poniżej średniego poziomu rynkowego. Przy tej strategii cena jest głównym narzędziem używanym przez firmę do walki o klienta, przedsiębiorstwo stara się wzmacniać swoja pozycję na rynku poprzez ofertę atrakcyjną cenowo, co wszakże musi się łączyć z dążeniem do ograniczenia kosztów produkcji. Warto zaznaczyć, że w jednej firmie mogą być równolegle stosowane różne strategie cenowe. Jeśli firma działa na kilku rynkach lub w kilku segmentach rynkowych (ma wśród swoich klientów kilka różniących się od siebie grup docelowych), to powinna stosować dla każdej z grup docelowych inną strategię cenową, dostosowując ją do specyfiki danej grupy odbiorców. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj turystyki w gminie, 7)Dystrybucja usług turystycznych rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Dystrybucja produktu turystycznego • Dystrybucja – to wszystkie czynności związane z pokonywaniem różnic, które występują pomiędzy obszarem produkcji a konsumpcją. Do dystrybucji zaliczamy m.in. transport, magazynowanie, konserwację itd. Planowanie dystrybucji polega na określeniu liczby i rodzaju ogniw pośredniczących w dystrybucji oraz określeniu zadań jakie stoją przed jej uczestnikami. • Kanał dystrybucji – to podstawowe pojęcie teorii dystrybucji. Jest to droga pokonywana przez produkt od producenta do odbiorcy. Kanały dystrybucji = łańcuch dostaw produktu turystycznego Tendencje w zakresie dystrybucji produktu turystycznego: 1) Skrócenie łańcucha dostaw Dla wielu turystów agenci stają się ogniwem niepotrzebnym, a niekiedy wręcz przeszkadzającym w nawiązaniu przez nich kontaktu z usługodawcami w miejscu recepcji turystycznej. Turyści wykorzystują możliwości jakie niosą ze sobą nowe kanały komunikowania z klientem wykorzystywane coraz powszechniej przez dostawców usług turystycznych i coraz częściej sami „komponują” swój pakiet turystyczny pomijając tur-operatorów. Pomijają także innych pośredników (np. agencje przyjmujące) i sami docierają do świadczeniodawców (gestorów bazy noclegowej i gastronomicznej, przewoźników, przewodników, ubezpieczycieli). Sprawia, to że łańcuch dostaw produktu turystycznego, zwłaszcza w części dystrybucyjnej może ulec skróceniu o 2 lub 3 ogniwa (agencje przyjmujące, tur-operatorzy, agencje wysyłające). 2) Integracja pionowa i koncentracja w ramach łańcucha dostaw powodująca poszerzenie oferty Linie lotnicze w coraz szerszym stopniu wykorzystują swoje systemy rezerwacyjne do sprzedaży usług noclegowych (a także innych usług, np. wynajmu samochodów). Dochodzi przy tym do zawierania porozumień o współpracy o zasięgu globalnym pomiędzy poszczególnymi liniami lotniczymi (lub ich grupami) a łańcuchami hotelowymi. Z kolei touroperatorzy uruchamiają swoje własne połączenia lotnicze a także inwestują w wykorzystywaną bazę hotelową. Działania integracyjne obejmujące inne typy podmiotów rzadko inicjowane są natomiast przez gestorów bazy noclegowej. Turystyka wśród transakcji on-line w 2015 Dystrybucja usług turystycznych za pomocą systemów rezerwacji – Globalne Systemy Dystrybucji (GDS) Systemy rezerwacji GDS początkowo służyły wyłącznie rezerwacji biletów lotniczych, dzisiaj oferują usługi agencjom turystycznym w zakresie rezerwacji biletów lotniczych, noclegów w hotelach, wynajem samochodów i inne usługi. Do największych systemów GDS należą: Galileo International, Sabre, Amadeus i Wordspan. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: 8) Promocja usług turystycznych: dominujący rodzaj turystyki w gminie, rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Pojęcie i funkcje reklamy • Do kluczowych instrumentów marketingu zaliczane są [1] produkt, cena, dystrybucja oraz komunikacja marketingowa (promocję), do której należy: promocja sprzedaży, public relations, sprzedaż osobista oraz reklama [1] J. Adamczyk, Marketing. Doświadczenia i trendy, Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2007 s.90-95; K. Przybyłowski, S. W. Hartley, R. A. Kerin, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, 1998, s. 47-59; B. Nierenbert, Reklama jako element procesu komunikacji rynkowej, PAN, Opole 2004, s. 37-48. Pojęcie i funkcje reklamy • • • Reklama często jest definiowana jako rodzaj bezosobowej płatnej prezentacji oraz promocji dóbr, usług i idei w środkach masowego przekazu, do których zaliczane są między innymi telewizja, czasopisma, gazety, radio czy Internet[1]. Jest to działanie szczegółowe przemyślane i prowadzone przez identyfikowalnego nadawcę. Jego pożądanym celem jest wywołanie określonej reakcji wśród wcześniej określonego rynku docelowego. Reklama może również oddziaływać na poziomie podświadomości. Za pochodzenie słowa „reklama” przyjmuje się łacińskie słowo reclamo, które oznacza „krzyczę do kogoś”. W XXI wieku reklama towarzyszy konsumentom na każdym kroku. Staje się ona coraz bardziej natrętna, dlatego jej łacińskie uzasadnienie staje się coraz bardziej uzasadnione. [1] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, V. Wong, Marketing…, s. 863-864. Pojęcie i funkcje reklamy • • • • Reklama to forma komunikacji pomiędzy firmą a klientem[1]. Przekaz reklamowy informuje o nowych oraz już istniejących na rynku produktach, a także przedstawia ich właściwości. Reklama przypomina również o firmie i jej produktach/usługach. Należy mieć na względzie, że przedsiębiorstwo reklamuje swoje produkty/usługi, aby wpływać poprzez to na zachowania konsumentów i nakłonić ich do skorzystania z przygotowanej dla nich oferty. Zdaniem P. H. Lewińskiego reklamę charakteryzuje multimedialność i komercyjność[2]. Multimedialność to składowa wielokanałowego i wielokodowego przekazu, natomiast komercyjność jest pochodną przepływu pieniędzy jakie towarzyszą temu procesowi. [1] Zob: A. Pitrus, Zrozumieć reklamę, Rabid, Kraków 2001, s. 9-28. [2] P. H. Lewiński, Retoryka reklamy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, s. 24. Reklama pełni funkcje • • • funkcja informacyjna – reklama informuje konsumentów o oferowanym produkcie, jego przeznaczeniu, oraz jego głównych cechach i tych, które różnicują go od produktów konkurencyjnych, funkcja nakłaniająca – przekaz reklamowy ma za zadanie przekonać konsumentów do zakupu poprzez uzmysłowienie im, że prezentowany produkt najlepiej zaspokoi ich potrzeby. Reklama różnicuje daną markę na tle marek konkurencyjnych, może też wskazywać np. na jej innowacyjność, multimedialność, nowoczesność, funkcja przypominająca – reklama utrwala w świadomości stałych klientów wyższość wybranego produktu/usługi nad ofertą konkurencyjną. W tej sytuacji reklama jest próbą utwierdzenia nabywcy w przekonaniu, że dokonany zakup był słuszny i zachęcenia do ponowienia zakupu. Celem jest kreowanie lojalności nabywców w stosunku do marki. Przy takich przekazach reklamowych często komunikowana jest ilość lojalnych klientów. Dodatkowo reklama często powinna pełnić następujące zadania • • • • budować świadomości marki – poprzez tworzenie spójnego i łatwego do zapamiętania obrazu marki. Przy takim założeniu przedsiębiorstwo ma częściową gwarancję, że klient nie poprzestaje na jednorazowym zakupie, zapewnienie lojalności wobec marki – zbudowanie dużej świadomości marki owocuje wzrostem stałych i lojalnych klientów, edukacja klienta – aby klienci byli zainteresowani poznawaniem nowych produktów oferowanych przez dane przedsiębiorstwo. W tym celu często podejmowany jest trud działań edukacyjnych. Plusem tych działań są korzyści z efektu pierwszeństwa, walka z pośrednią i bezpośrednią konkurencją, poprzez neutralizację ich działań reklamowych – przedsiębiorstwa często dążą do tego by być liderami w danym segmencie. Wychodzą oni z założenia, że walcząc z konkurencją zyskują więcej klientów. W tym celu stosują różne działania w zakresie marketingu i reklamy. Jednym ze sposobów jest porównywanie ze sobą konkurencyjnych produktów. Charakterystyka rynku mediów w Polsce Rys. 3. Rynek telewizyjny w Polsce Rynek Telewizyjny w Polsce Główne stacje ogólnokrajowe i miejskie ponad 100 kanałów kablowych i satelitarnych Kilka stacji lokalnych Kilka stacji zagranicznych Różnorodne kanały tematyczne (nadawane w języku polskim) Źródło: Opracowanie własne J. Drążkiewicz Platformy cyfrowe Porównanie mediów reklamowych Tab. 2. Porównanie atrybutów wybranych mediów Zasięg Siła oddziaływania Skupienie uwagi Prestiż Precyzja targetowania Możliwość regionalizacji Szczegółowość przekazu Koszt dotarcia Koszt wejścia TV PRASA RADIO OUTDOOR INTERNET KINO DIRECT MAIL *** *** * *** * * *** *** * *** ** ** ** ** ** *** ** * *** * * * * *** * *** *** ** * * * * *** * * * ** ** *** ** * *** ** ** * *** *** *** ** ** *** * ** * ** ** ** *** *** *** - - nieokreślony Źródło: Opracowanie własne Jacek Drążkiewicz * słaby * * dobry * * * bardzo dobry MEDIA PLANNING Media planning to główne zadanie Domów Mediowych polegające na planowaniu najbardziej odpowiednich środków przekazu reklamowego poprzez realizację procesu doboru najbardziej efektywnych nośników reklamy, optymalizację kosztowo-zasięgowa, zakup powierzchni reklamowych, estymację parametrów mediowych, monitoring realizacji oraz ewaluację zrealizowanych kampanii reklamowych. Osoba zajmująca się media planningiem jest powszechnie nazywana media plannerem i poszukuje ona najkorzystniejszych rozwiązań komunikacji mediowej obsługiwanej marki by poprzez realizację strategii reklamowej osiągnąć cele założone w strategii marketingowej. MODEL 6M • • • • • • • W procesie media planingu szczególnie ważne jest określenie: „ Mission – cele komunikacji mediowej uwzględniające założenia strategii marketingowej firmy, marki, Message – wiadomość, jaka ma być przekazana w przygotowywanej reklamie, Market – rynek docelowy, do którego powinna być kierowana komunikacja mediowa, Money – budżet przeznaczony na kampanię, Media – media, jakie mają być użyte, Measurement – badanie efektywności kampanii. Rys. 5. Struktura wydatków reklamowych w Polsce (w mln zł brutto) w latach 2008-2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Expert Monitora z okresu 2008–2011. Wydatki zawierają budżety wydane w telewizji, prasie, radiu, kinie i outdoorze. Rys. 6. Struktura wydatków reklamowych w Polsce (w mln zł brutto) w latach 2011-2014 Udział wydatków reklamowych biur podróży w poszczególnych mediach w 2011 r. Rys. 9. Udział wydatków reklamowych biur podróży w poszczególnych mediach w 2011 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Expert Monitora z okresu styczeń-grudzień 2011. Wydatki zawierają budżety wydane w telewizji, prasie, radiu, kinie i outdoorze. Rys. 5. Struktura wydatków reklamowych biur podróży w Polsce (w mln zł brutto) w latach 2008-2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Expert Monitora z okresu 2008–2011. Wydatki zawierają budżety wydane w telewizji, prasie, radiu, kinie i outdoorze. W przypadku biur podróży w latach 2008-2010 wydatki na reklamę były na porównywalnym poziomie ok. 101 mln zł. W 2011 r. odnotowano znaczący spadek wydatków o 16% w odniesieniu do roku 2010. Był to przede wszystkim wynik zmian w wydatkach 7 głównych reklamodawców, którzy w 2011 r. generowali aż 69,3% całkowitego budżetu reklamowego biur podróży (zob. tabela 5) Tab. 3 Wydatki mediowe (zł brutto) głównych reklamodawców spośród biur podróży w latach 2008-2011. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Expert Monitora z lat 2008-2011. Wydatki zawierają budżety wydane w telewizji, prasie, radiu, kinie i outdoorze. Główni reklamodawcy posortowani pod kątem wydatków reklamowych w 2011 r. Strategia reklamowa biura podróży „Rainbow Tours”. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG Biuro podróży Rainbow Tours wchodzi w skład grupy kapitałowej Rainbow Tours S.A., która działa na rynku usług turystycznych od 1990 r. i jest jednym z największych polskich touroperatorów. Od października 2007 r. spółka notowana jest na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Jej przychody ze sprzedaży przedstawiają się następująco: Firma i jej usługi - główne cechy Rainbow Tours zajmuje się sprzedażą własnych imprez turystycznych, pośrednictwem w sprzedaży imprez turystycznych innych touroperatorów, sprzedażą biletów lotniczych, autokarowych i promowych. Misją firmy jest „wspólne i ciągłe poznawanie zmieniających się wakacyjnych marzeń klientów i spełnianie ich w 100%”. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG ANALIZA SWOT Silne strony: - wypracowana przez lata silna i ugruntowana pozycja na rynku usług turystycznych jako jednego z największych biur podróży na polskim rynku , - dobry wizerunek i pozycja lidera w rankingach konsumenckich, - wykwalifikowani i kompetentni pracownicy – najwyższa nota pod względem obsługi klienta w ramach badania „tajemniczy klient” przeprowadzonego w 2009 r., - duża wiarygodność, - szeroka sieć dystrybucji, - szeroka oferta ponad 60 kierunków i wycieczek. Wysoka rentowność wycieczek typu 7 zwiedzania + 7 dni wypoczynku, - konkurencyjne ceny, - silna komunikacja mediowa. Słabe strony: - duża konkurencja zarówno wśród dużych jak małych biur podróży, - niewystarczający przepływ informacji dotyczących aktualnych wymagań, potrzeb i oczekiwań klientów, - konieczność prowadzenia polityki cenowej polegającej na obniżaniu cen w wyniku dużej konkurencyjności na rynku, - niedostatecznie szeroka oferta dla określonych segmentów rynku, - niska rentowność zbyt rozbudowanej sieci dystrybucji. Szanse: - rosnący popyt na usługi turystyczne jako efekt znacznej poprawy sytuacji materialnej społeczeństwa, - lojalni klienci regularnie korzystający z usług biura, - stabilna pozycja biura na rynku i rzetelność w świadczeniu usług turystycznych (szczególnie ważne w czasach licznie bankrutujących biur podróży), - bogata i zróżnicowana oferta, - katalog i strona internetowa przedstawiające prezentowane oferty w jasny i przejrzysty sposób. Zagrożenia: - zależność realizacji umów z klientami od kursów walut, katastrof naturalnych, nastrojów społecznych, uwarunkowań politycznych i realizacji usług przez kontrahentów, - wzrost liczby osób organizujących wyjazdy we własnym zakresie i rezygnujących z usług biur podróży, - konieczność ponoszenia wyższych nakładów inwestycyjnych, aby zyskać większą konkurencyjność. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG Główne cele i założenia Rainbow Tours dąży do stworzenia firmy, której renomę będą znali wszyscy Polacy i będzie utożsamiania z wysoką jakością, rzetelnością i doświadczonymi pracownikami. Prowadzi też ekspansję inwestycyjną, pracuje nad poprawą rentowności własnych placówek sprzedaży, na rozwoju sprzedaży internetowej i call center, na dalszym wzroście pośrednictwa w sprzedaży produktów innych touroperatorów. Wizerunek firmy „Rainbow Tours zapewnia tak udane wakacje, że nie chce się wracać do domu”. Pozycja na rynku Pod względem przychodów Rainbow Tours zajmuję czwartą za Itaką, TUI i Triadą. Zakres usług Cena usług Formy sprzedaży Szeroki zakres usług turystycznych (sprzedaż wyjazdów zagranicznych zarówno na bliskie jak i dalekie destynacje, biletów lotniczych, autokarowych i promowych) zarówno dla klientów indywidualnych jak i grup zorganizowanych czy też firm. Ceny zróżnicowane w zależności od oferty. Prowadzona konkurencyjna polityka cenowa. Sprzedaż realizowana jest przy wykorzystaniu czterech głównych ogólnopolskich kanałów dystrybucji: sieci własnych punktów sprzedaży (biur obsługi klienta), sieci agencyjnej, internetu oraz niezależnej linii call center. Firma posiada 22 własne oddziały (19 biur własnych oraz 3 franszyzowe). ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG Sezonowość grupy Rainbow Tours S.A. przedstawia się następująco: Sezonowość Widoczny znaczny wzrost sprzedaży w okresie czerwiec-wrzesień. Grupa docelowa Oferta jest skierowana do szerokiej grupy potencjalnych konsumentów (zarówno indywidualnych jak i korporacyjnych). Przekaz mediowy komunikowany do grupy osób w wieku 30-59 lat z średnim i wyższym wykształceniem mieszkających w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG ANALIZA RYNKU I GŁÓWNEJ KONKURENCJI Według danych za 2010 r. na rynku polskim jest zarejestrowanych 3 074 biur podróży z czego największa ich ilość znajduje się na terenie województwa mazowieckiego (590), Śląskiego (410) i Małopolskiego (380). Największymi biurami podróży są: Struktura rynku Rainbow Tours za kluczowych konkurentów uznał: Tui, Itaka, Alfa Star, Neckermann, Triada i Exim Tours. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG Siłę komunikacji mediowej najlepiej obrazuję intensywność działań reklamowych w telewizji. Ilość wygenerowanych GRP w 2010 r. w podziale na głównych graczy dla mediowej grupy docelowej kobiety i mężczyźni w wieku 30-59 lat mieszkający w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców z średnim lub wyższym wykształceniem przedstawia się następująco: Siła komunikacji mediowej Pod względem dotarcia do grupy docelowej w 2010 r. najsilniejszy był Alfa Star. Biorąc jednak pod uwagę graczy, którzy emitowali dłuższe kopie, a nie kopie sponsoringowe 8 sekundowe, na czele rankingu znalazłby się Rainbow Tours, Scan Holidays i TUI. ANALIZA FIRMY I JEJ USŁUG STRATEGIA MARKETINGOWA Analiza wcześniejszych działań reklamowych W latach 2009-2011 realizowana była kampania reklamowa pod hasłem „Tambylcy podróżują z Rainbow Tours”. Kampania miała na celu wzmocnienia wizerunku biura dla turystów, którzy aktywnie korzystają z możliwości oferowanych w odwiedzanych przez nich krajach. Dodatkowo celem kampanii miało być wzmocnienie świadomości marki Rainbow Tours oraz zwiększenie rozpoznawalności logotypu. Elementem wyróżniającym było skojarzenie z danym krajem np. poprzez motyw muzyczny oraz żartobliwe hasło mające kojarzyć się z ofertą kierowaną do osób aktywnie spędzających wakacje, poznających lokalne zwyczaje, smaki i tradycje. Strategia marketingowa - dalsze budowanie wizerunku i świadomości marki , - pozycjonowanie marki - „Rainbow Tours inspiruje udane wakacje”, - widoczność i silnia obecność w mediach w kluczowych okresach. - Wzrost penetracji rynku w 3 segmentach („podróżnicy”, „rodziny z dziećmi”, „leżaki”). Każda z grup powinna mieć poczucie, że Rainbow Tours w 100% spełnia ich oczekiwania, Cele komunikacji mediowej - Budowanie wizerunku i świadomość marki – „Rainbow Tours zapewnia tak udane wakacje, że nie chce się wracać do domu”, - Realizowanie celów sprzedażowych z wykorzystaniem promocji katalogu Lato 2011. Ramy czasowe - styczeń-luty kampania „Lato 2011” - maj-czerwiec kampania „Dzieciaki górą” oraz „Plaża pod nosem” - listopad-grudzień kampania „Ucieknij przed budzikiem” - całoroczne wsparcie marki Materiały Reklamowe - 10”, 15” i 30” spoty telewizyjne, 30” spot kinowy, 15” spot radiowy, materiały prasowe, materiały internetowe. Budżet na komunikację mediową 12,4 mln zł brutto Grupa docelowa Strategiczną grupą docelową Rainbow Tours są: • „Podróżnicy” – grupa zdefiniowana jako osoby wyjeżdżające na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy na wakacje zagraniczne i jednocześnie lubiące wakacje zorganizowane. Liczebność tej grupy wynosi 1 128 148 osób[1]. Grupę charakteryzuje to, że dwukrotnie częściej korzystają z przewodników turystycznych niż inne osoby, prawie 50% z nich wyjeżdża na wakacje poza wakacyjnym okresem lipiec-sierpień, a aż 66% planuje wakacje korzystając z gazet i pism turystycznych. • „Rodziny z dziećmi” – grupa w skład której wchodzą osoby wyjeżdżające na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy na wakacje zagraniczne i posiadające dzieci w wieku 3 -14 lat. Liczebność tej grupy wynosi 462 556 osób[2]. Grupę tę wyróżnia przede wszystkim to, że aż 81% zgadza się z opinią, że rodzina jest najważniejsza w życiu, cztery razy częściej wybiera samolot jako środek transportu dla wyjazdów zagranicznych i aż 68% z nich wyjeżdża w okresie czerwiec-sierpień. • „Leżaki” – grupa do której należą osoby wyjeżdżające na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy na wakacje zagraniczne i chcących spędzać czas na słońcu tylko jedząc i pijąc. Liczebność tej grupy wynosi 599 558 osób[3]. Osoby z tej grupy trzykrotnie częściej wybierają na wyjazd wakacyjny hotel z pełnym wyżywieniem i miejsca masowo objęte turystyką. • • • [1] Źródło: dane z SMG/KRC za okres styczeń–grudzień 2010 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji . [2] Źródło: dane z SMG/KRC za okres styczeń–grudzień 2010 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji . [3] Źródło: dane z SMG/KRC za okres styczeń–grudzień 2010 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji . Grupa docelowa Rys. 6. Profil demograficzny (płeć i wiek) grupy docelowej komunikacji mediowej Rainbow Tours Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych SMG/KRC z okresu styczeń-grudzień 2011 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji . Grupa docelowa Rys. 7. Profil demograficzny (wykształcenie i miejsce zamieszkania) grupy docelowej komunikacji mediowej Rainbow Tours Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych SMG/KRC z okresu styczeń-grudzień 2011 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji . Grupa docelowa Rys. 8. Struktura mediowej grupy docelowej Rainbow Tours Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych SMG/KRC z okresu styczeń-grudzień 2011 przeprowadzone na 36 131osobach z całej badanej populacji. W przypadku Rainbow Tours mediową grupą docelową są kobiety i mężczyźni w wieku 30-59 lat z miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i z wykształceniem średnim lub wyższym. Liczebność tej grupy wynosi 3 078 377 osób Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: 6) Pozostałe formy promocji usług dominujący rodzaj turystyki w gminie, turystycznych i rekreacyjnych rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Public relations Definicja • Public Relations to instrument komunikacji marketingowej, który zmierza do kreowania, podtrzymywania i utrwalania wzajemnie korzystnych stosunków pomiędzy przedsiębiorstwem lub określoną instytucją oraz daną grupą odbiorców (tzw. publics). • Celem public relations jest odpowiednie oddziaływanie na odczucia lub przekonania klientów, kształtowanie ich przychylnych opinii, tworzenie korzystnego wizerunku firmy (umożliwiającego stopniowe i perspektywiczne rozszerzanie jej rynku) oraz odpowiednie reagowanie na niekorzystne informacje. • Przy uwzględnianiu klientów istotną rolę odgrywają nie tylko ci obecni, ale także potencjalni oraz akcjonariusze, dostawcy, pracownicy i inne grupy docelowe, ważne ze strategicznego punktu widzenia dla firmy. Public relations W skład Public relations wchodzą m.in. takie działania jak: • media relations - obejmuje ono współpracę ze środkami masowego przekazu, ich znaczenie wynika z faktu iż wszelkie informacje zamieszczane mediach znajdują się zwykle poza kontrolą przedsiębiorstwa, a także z powodu tego, że mogą one publikować zarówno dobre, jak i złe wiadomości, • corporate identity - ma na celu tworzenie tożsamości przedsiębiorstwa, • public affairs - działanie te polegają na tworzeniu i podtrzymywaniu korzystnych relacji z przedstawicielami władzy lokalnej, regionalnej lub krajowej, • community relations - tworzenie dobrych stosunków ze społecznościami lokalnymi, • relacje z inwestorami - utrzymywanie kontaktów z akcjonariuszami i innymi uczestnikami społeczności finansowej, często są to wymagania prawne związane z istnieniem danego przedsiębiorstwa na giełdzie, • współpraca z darczyńcami i organizacjami non-profit - celem uzyskania wsparcia finansowego lub wolontariackiego. Public relations Funkcje • • • W każdej organizacji która docenia rolę odpowiedniego doboru public relations, tworzy się określone struktury, w oparciu o analizę poszczególnych funkcji jakie może w danym przedsiębiorstwie pełnić PR. Możemy wyróżnić następujące jego funkcje: integracyjną - polegającą na dostosowywaniu organizacji do elementów otoczenia, celem polepszenia sprawności działania układu gospodarczego z otoczeniem, koordynacyjną - która wyraża się w odpowiednim doborze poszczególnych elementów promocji, reklamy wraz z public relations w celu stworzenia jednolitego pod względem programowym obrazu przedsiębiorstwa, komunikacyjną - której celem jest nawiązywanie i utrzymywanie odpowiednich więzi ze wszystkimi elementami otoczenia, znajdujących się w obszarze działania, jak i potencjalnego rynku rozwoju przedsiębiorstwa. SPRZEDAŻ OSOBISTA: TARGI TURYSTYCZNE • Zaletą targów jest osobiste spotkanie z klientami i kontrahentami Zaletą targów jest także możliwość prezentowania oferty w atrakcyjnej formie Największe imprezy targowe w branży turystycznej 2013/2014 r. Data Miasto 28-30 listopada Nazwa Warszawa Międzynarodowe Targi Turystyczne TT WARSAW 5-8 grudnia Sosnowiec INTOUREX Międzynarodowe Targi Turystyki, Rekreacji i Wypoczynku 6-8 grudnia Warszawa Warszawskie Targi Turystyczne PODRÓŻE luty Kielce XXIX IMiędzynarodowe Targi Branży Sportowej i Outdoorowej KIELCE SPORT - ZIMA luty Kołobrzeg Gastro Hotel Kołobrzeg luty Sosnowiec BOAT EXPO Targi Sportów Wodnych i Sprzętu Pływającego 21-23 luty Łódź marzec Toruń 11 - 14 marca Poznań 19-21 marca Warszawa 28-30 marzec Katowice kwiecień Gdańsk Gdańskie Targi Turystyczne GTT kwiecień Gdańsk EVENT EXPO Salon Organizatorów Imprez kwiecień Gdańsk KAJAK EXPO, Salon Łodzi Turystycznych i Rekreacyjnych kwiecień Gdańsk Salon ACTIVITY EXPO Salon Sprzętu Turystycznego i Rekreacyjnego kwiecień Kielce kwiecień Kraków kwiecień Warszawa kwiecień Wrocław 3-6 kwietnia Warszawa maj Białystok Podlaskie Targi Turystyczne w Białymstoku maj Chorzów Atrakcje Regionów. Targi Turystyki Weekendowej maj Gdańsk CIEPŁY BAŁTYK Targi Wyposażenia Hoteli maj Jelenia Góra Międzynarodowe Targi Turystyczne TOURTEC maj Kielce maj Kraków maj Opole maj Szczecin 13-16 maja Kielce Międzynarodowe Targi Infrastruktury, Salon Technologia i Infrastruktura Lotnisk TRAFFIC-EXPO - TIL wrzesień Lublin Targi Przemysłu Piekarskiego i Cukierniczego BAKEPOL wrzesień Poznań wrzesień Sejny wrzesień 2014 Warszawa październik Ostróda Międzynarodowe Targi - Regiony Turystyczne NA STYKU KULTUR Targi Turystyczne WYPOCZYNEK CBS Sport Rekreacja Wellness & Spa XVIII Międzynarodowe Targi Gastronomiczne EuroGastro XX GLOB Międzynarodowe Targi Turystyki, Sprzętu Turystycznego, Żeglarskiego i Sportowego VI Międzynarodowe Targi Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki AGROTRAVEL Krakowski Salon Turystyczny Targi Turystyki i Wypoczynku LATO Międzynarodowe Targi Turystyczne WROCŁAW Wiatr i Woda Targi Sportów Wodnych i Rekreacji Międzynarodowe Targi Rowerowe KIELCE BIKE-EXPO SPA & Wellness Międzynarodowe Targi Turystyki "W Stronę Słońca" w Opolu MARKET TOUR, Targi Turystyczne, Piknik nad Odrą INVEST-HOTEL Targi Wyposażenia Hoteli Międzynarodowe Targi Turystyczne i Wędkarskie na Pograniczu EXPO Sejny 2013 Międzynarodowe Targi Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej WATERWAYS EXPO Arena Tourism Poland Marki w turystyce • • Marka to nazwa, termin, symbol wzór lub ich kombinacja, stworzona celem identyfikacji dóbr lub usług sprzedawcy i wyróżnienia ich spośród konkurencji. Marka służy dwóm podstawowym celom: Identyfikacji produktu Identyfikacja i znajomość marki jest uzyskiwana w procesie przekazu marketingowego oraz doświadczenia klientów. Podstawą w tym procesie jest dobry projekt elementów graficznych marki (ze względu na olbrzymią wagę informacji odbieranych wzrokiem) oraz oryginalność komunikatu. Wyróżnienie spośród konkurencji W celu wyróżnienia się z pośród konkurencji przede wszystkim musimy powiązać produkt z klientem. Badając potrzeby, pragnienia konsumentów, staramy się tak dobrać cechy produktu turystycznego i tak ułożyć treść przekazu reklamowego, aby przyciągnąć uwagę klienta i skłonić go do zakupu produktu. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj terytorialny turystyki w gminie, 7) Marketing rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. System promocji obszarów turystycznych. Szczeble organizacyjne polskiej turystyki 1.1.Turystyka na szczeblu centralnym • Sejm RP • Rada Ministrów • Polityka państwa na rzecz rozwoju turystyki • Ministerstwo Sportu i Turystyki • Polska Organizacja Turystyczna 1.2. Turystyka na szczeblu samorządu terytorialnego – Organizacja turystyki na szczeblu wojewódzkim – Organizacja turystyki na szczeblu powiatowym – Organizacja turystyki na szczeblu gminnym • • 1.3.Wybrane turystyczne organizacje i stowarzyszenia branżowe Polska Izba Turystyki Polskie Zrzeszenie Hoteli Czerpanie ekonomicznych korzyści zależy przede wszystkim od właściwej POLITYKI TURYSTYCZNEJ. Polityka turystyczna wyraża się w stwarzaniu sprzyjających warunków rozwoju gospodarki turystycznej. Jest to stymulowanie procesów rozwojowych turystyki na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Podmiotami tej polityki są: - władze centralne, wojewódzkie, powiatowe, gminne - przedsiębiorstwa i organizacje turystyczne w miejscu recepcji turystycznej (baza noclegowa, gastronomiczna, przewoźnicy turystyczni, gestorzy atrakcji turystycznych) - przedsiębiorstwach i organizacjach należących do tzw. uzupełniającej gospodarki turystycznej (firmy produkujące pamiątki, świadczące usługi wydawnicze i kartograficzne) - przedsiębiorstwach i organizacjach należących do tzw. pośredniej gospodarki turystycznej (świadczące tzw. usługi towarzyszące bez których rozwój turystyki byłby trudny np. banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa budowlane, rolnictwo, rzemiosło) Najczęściej polityka turystyczna dotyczy następujących obszarów działania: -zagospodarowania turystycznego (rozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej), -kreowania nowych form turystyki, - promocji turystyki, -opracowywania systemu informacji turystycznej, -ochronę walorów turystycznych, -aktywizację społeczności lokalnej, -współpracę jednostek samorządu lokalnego z branża turystyczną, - współpracę jednostek samorządu lokalnego z jednostkami samorządowymi szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, - współpracę w zakresie euroregionalnym Polityka turystyczna na szczeblu centralnym W celu skutecznej realizacji zadań związanych z turystyką w wielu europejskich państwach wyróżniamy dwa rodzaje organizacji zajmujących się zarządzaniem turystyką na szczeblu centralnym. Są to: • Narodowe Administracje Turystyczne (NTA -National Tourism Administration) • Narodowe Organizacje Turystyczne (NTO Nacionale Tourism Organization) Funkcje NTA pełną organy władzy państwowej (właściwi ministrowie). W Polsce funkcje NTA pełni Ministerstwo Sportu i Turystyki Główne zadania NTA: - prowadzenie szeroko rozumianej polityki turystycznej - tworzenie ram prawnych funkcjonowania rynku usług turystycznych Funkcję NTO pełnią wyspecjalizowane organizacje publiczne lub publiczno-prawne, finansowane w przeważającej części z budżetu państwa. W Polsce funkcje NTO pełni Polska Organizacja Turystyczna. Główne zadanie NTO: - wsparcie sektora turystycznego poprzez szeroko rozumianą działalność informacyjną, marketingową i promocyjną NTA i NTO w wybranych krajach Europy w 2006 roku KRAJ NTO NTA Austria Narodowe Biuro Turystyki (Österreich Werbung) Ministerstwo Handlu i Przemysłu Dania Duńska Rada Turystyki (Dansk Turistraad) Ministerstwo Komunikacji i Turystyki Finlandia Finnish Tourist Board (FTB) Ministerstwo Handlu i Przemysłu Francja Maison De la France Ministerstwo Transportu, Zagospodarowania i Turystyki Grecja Narodowe Biuro Turystyki (EOT) Ministerstwo Gospodarki Narodowej Hiszpania Narodowe Biuro Turystyki(TURESPANA) Ministerstwo Przemysłu, Handlu i Turystyki, Sekretariat Turystyki Irlandia Zarząd Turystyki Irlandii (NTB) Ministerstwo Transportu i Turystyki Niemcy Niemiecka Centrala Turystyki (Deutsche Zentrale für Tourismus DZT) Ministerstwo Gospodarki, Departament Turystyki Polska Polska Organizacja Turystyczna (POT) Ministerstwo Gospodarki, Departament Turystyki Portugalia Ministerstwo Handlu i Turystyki (ICEP) Ministerstwo Handlu i Turystyki Wielka Brytania Brytyjski Urząd Turystyczny (British Tourist Authority BTA) Ministerstwo Transportu i Turystyki Węgry Hungarian Tourist Bard Ministerstwo Przemysłu i Handlu Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki • • • • W latach 1991-2000 organem centralnym odpowiedzialnym za sprawy z dziedziny turystyki w Polsce był Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki. Sprawy turystyki były prowadzone w następujących jednostkach organizacyjnych: Departament Gospodarki Turystycznej Departament Promocji Turystyki Departament Zagraniczny Departament Inwestycji Rysunek 1.1. Organizacja Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki. Ponieważ UKFiT zajmował się jednocześnie polityką turystyczną i promocją a zakres jego działania wykraczał daleko poza sprawy związane z turystyką (także sport, rehabilitacja, kultura fizyczna, rekreacja) nie mógł on działać efektywnie w sprawach rozwoju turystyki. Ponadto organizacja UKFiT odbiegała daleko od wprowadzanych w innych krajach rozwiązań związanych z szeroko Zmiany w zarządzaniu turystyką w Polsce na szczeblu centralnym W celu usprawnienia zarządzania turystyką w Polsce w 2000 roku rozdzielono sprawy polityki turystycznej państwa od promocji turystycznej. Jeśli chodzi o politykę turystyczną w 2000roku podlegała ona przez krótki okres Ministerstwu Transportu i Gospodarki Morskiej a następnie przeszła pod kompetencje Ministra Gospodarki i Pracy, który to urząd funkcjonuje dzisiaj pod nazwą Ministerstwo Gospodarki. Od 2007 roku turystyka podlega Ministerstwu Sportu i Turystyki. Ministerstwo Sportu i Turystyki • Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie z dnia 23 sierpnia 2005 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Sportu zmieniono nazwę "Ministerstwo Sportu" na nazwę "Ministerstwo Sportu i Turystyki". Nowa nazwa obowiązuje od dnia 23 lipca 2007 r. • Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Sportu i Turystyki, z mocą od dnia 23 lipca 2007 r., rozszerzono zakres działania Ministra o dział administracji rządowej "turystyka". Tym samym Do głównych zadań Departamentu Turystyki Minister. Sportu i Turystyki należy : Do zadań Departamentu należy w szczególności: • opracowywanie, wdrażanie i monitorowanie strategicznych dokumentów rozwoju sektora turystyki; • prowadzenie spraw związanych z zagospodarowaniem turystycznym kraju; • prowadzenie prac związanych z tworzeniem mechanizmów regulacji rynku turystycznego, w szczególności w zakresie rozwoju przedsiębiorczości w sektorze turystyki, podnoszenia jakości usług turystycznych oraz ochrony konsumentów usług turystycznych; • dokonywanie oceny funkcjonowania sektora usług turystycznych; • prowadzenie spraw wynikających z zadań ministra właściwego do spraw turystyki w zakresie uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego przewodnik turystyczny oraz do podejmowania lub wykonywania działalności pilota wycieczek; • prowadzenie spraw wynikających z zadań ministra właściwego do spraw turystyki określonych ustawą o usługach turystycznych, w tym: – rozpatrywania odwołań od decyzji marszałków województw w sprawach dotyczących: organizatorów turystyki i pośredników turystycznych, przewodników turystycznych i pilotów wycieczek, organizatorów szkoleń na przewodników turystycznych i szkoleń na pilotów wycieczek oraz podmiotów świadczących usługi hotelarskie w obiektach hotelarskich, – sprawowania nadzoru nad marszałkami województw w zakresie wykonywania zadań wynikających z ustawy o usługach turystycznych, – prowadzenia Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych; • współdziałanie z Departamentem Jednostek Nadzorowanych i Podległych w zakresie merytorycznego nadzoru nad działalnością Polskiej Organizacji Turystycznej i Instytutu Turystyki; • opiniowanie wniosków o nadanie odznaczeń państwowych oraz odznaki honorowej za zasługi dla turystyki Polska Organizacja Turystyczna Drugą instytucją szczebla centralnego odpowiedzialną za rozwój turystyki jest Polska Organizacja Turystyczna (POT). Jest ona państwową osobą prawną odpowiedzialną za promocję turystyczną Polski. Do ustawowych zadań Polskiej Organizacji Turystycznej należy: • promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, • zapewnianie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie, • inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej, • inspirowanie tworzenia regionalnych organizacji turystycznych, obejmujących swoim zakresem działania obszar jednego lub więcej województw, oraz lokalnych organizacji turystycznych, obejmujących swoim zakresem działania obszar jednej lub więcej jednostek samorządu lokalnego, a także z nimi współdziałanie. ROT-y i LOT-y Na szczeblu regionalnym sprawami promocji zajmują się Regionalne Organizacje Turystyczne (ROT), a na szczeblu lokalnym - Lokalne Organizacje Turystyczne (LOT). Organizacje te mają formę stowarzyszeń, a ich członkami mogą być w szczególności: -jednostki samorządu terytorialnego, -organizacje zrzeszające przedsiębiorców z dziedziny turystyki -stowarzyszenia działające w dziedzinie turystyki Nadzór nad ROT-ami i LOT-ami sprawuje minister właściwy ds. turystyki. Ustawa przyznaje ROT-om i LOT-om prawo prowadzenia działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji ich celów statutowych. Do zadań regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych należy: 1) promocja turystyczna obszaru ich działania, 2) wspomaganie funkcjonowania i rozwoju informacji turystycznej, 3) inicjowanie, opiniowanie i wspieranie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej, 4) współpraca z Polską Organizacją Turystyczną. Turystyka na szczeblu samorządu terytorialnego • Kompetencje władz terenowych w zakresie rozwoju turystyki są wyrazem postępującej decentralizacji władzy w Polsce. Turystyka staje się ważnym narzędziem kształtującym oblicze polityki regionalnej wszystkich polskich województw oraz znajduje miejsce w strategiach rozwoju wielu powiatów i gmin. Turystyka w zadaniach wojewódzkiego samorządu terytorialnego Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie: 1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, 2) promocji i ochrony zdrowia, 3) kultury i ochrony jej dóbr, 4) pomocy społecznej, 5) polityki prorodzinnej, 6) modernizacji terenów wiejskich, 7) zagospodarowania przestrzennego, 8) ochrony środowiska, 9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, 10) transportu zbiorowego i dróg publicznych, 11) kultury fizycznej i turystyki, 12) ochrony praw konsumentów, 13) obronności, Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej. Do zadań samorządu wojewódzkiego od 1.01.2006 r. należy: • • • • • • • • • • • • • dokonywanie zaszeregowania obiektów hotelarskich do poszczególnych rodzajów, nadawanie kategorii, prowadzenie ewidencji oraz kontrolowanie obiektów. potwierdzanie lub zmiana dotychczasowego zaszeregowania obiektów hotelarskich oraz wydawanie na wniosek przedsiębiorcy, w formie decyzji administracyjnej, przyrzeczenia zaszeregowania obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju i kategorii, zwane dalej (promesą). tworzenie środków specjalnych przeznaczonych na finansowanie zadań związanych ze sprawdzaniem kwalifikacji kandydatów na przewodników turystycznych i pilotów wycieczek, sprawdzaniem znajomości języka obcego przez przewodników turystycznych i pilotów wycieczek oraz dokonywaniem oceny spełniania przez obiekty hotelarskie wymagań przewidzianych dla rodzaju i kategorii, do których zostały zaszeregowane. prowadzenie rejestru Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych . wydawanie dyspozycji wypłaty zaliczki na pokrycie kosztów powrotu klienta do występowanie na rzecz klientów w sprawach wypłaty środków z tytułu umowy gwarancji bankowej, umowy gwarancji ubezpieczeniowej lub umowy ubezpieczenia, na zasadach określonych w treści tych umów. przesyłanie kopii zaświadczenia o wpisie do rejestru oraz kopii stosownych dokumentów do ministra właściwego do spraw turystyki, udzielanie informacji o danych zawartych w rejestrze na zasadach ustalonych dla Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystyki. kontrolowanie prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, wydawanie decyzji administracyjnych o stwierdzeniu wykonywania działalności gospodarczej bez wymaganego wpisu do rejestru oraz o zakazanie wykonywania działalności gospodarczej objętej wpisem do rejestru. wydawanie upoważnień jednostkom organizacyjnym lub osobom do przeprowadzania szkoleń dla kandydatów ubiegających się o uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. kontrola organizatorów szkoleń na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. powoływanie komisji egzaminacyjnych przeprowadzających egzamin na przewodników turystycznych lub na pilotów wycieczek. wydawanie, odmowa wydania, zawieszanie lub przywracanie uprawnień przewodnikom turystycznym i pilotom wycieczek, prowadzenie ewidencji nadanych uprawnień przewodnikom turystycznym i pilotom wycieczek. kontrolowanie osób wykonujących zadania przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek zakresie posiadania uprawnień. powoływanie komisji egzaminacyjnych języków obcych spośród osób znajdujących się na liście ministra właściwego do spraw turystyki. Turystyka w zadaniach powiatowego samorządu terytorialnego Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: 1) edukacji publicznej, 2) promocji i ochrony zdrowia, 3) pomocy społecznej, 4) polityki prorodzinnej, 5) wspierania osób niepełnosprawnych, 6) transportu zbiorowego i dróg publicznych, 7) kultury i ochrony dóbr kultury, 8) kultury fizycznej i turystyki, 9) geodezji, kartografii i katastru, 10) gospodarki nieruchomościami, 11) administracji architektoniczno-budowlanej, 12) gospodarki wodnej, 13) ochrony środowiska i przyrody, 14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, 15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, 16) ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, 17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, 18) ochrony praw konsumenta, Turystyka w zadaniach gminnego samorządu terytorialnego Dokonując analizy możliwości rozwoju turystyki na lokalnym szczeblu samorządu terytorialnego należy uwzględnić ustawowe zadania własne, które zostały przypisane gminnym jednostkom samorządu terytorialnego w Polsce. Art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym brzmi następująco: Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 1)ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2)gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3)wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4)lokalnego transportu zbiorowego, 5)ochrony zdrowia, 6)pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, 7)gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8)edukacji publicznej, 9)kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, 10)kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 11)targowisk i hal targowych, 12)zieleni gminnej i zadrzewień, 13)cmentarzy gminnych, 14 porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, 15)utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, • Wśród zadań szczegółowych dotyczących turystyki na szczeblu gminy należy wymienić przede wszystkim obowiązki wynikające z ustawy o usługach turystycznych. Na mocy ustawy samorządy gminne zostały zobligowane do prowadzenia ewidencji obiektów noclegowych nie podlegających kategoryzacji (pól biwakowych i innych obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie). Gminy mają możliwość przeprowadzania kontroli, a nawet w razie nie spełniania wymagań budowlanych, przeciwpożarowych czy sanitarnych lub naruszenia wymagań co do wielkości obiektu, jego wyposażenia, kwalifikacji personelu oraz zakresu świadczonych usług (ustalonych dla rodzaju i kategorii, do których obiekt został zaszeregowany), zastosowanie nakazu wstrzymania świadczenia usług (obiekty nie podlegające kategoryzacji) lub powiadomienia organu prowadzącego ewidencje obiektów hotelarskich (marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce położenia obiektu hotelarskiego).Są to bezpośrednie instrumenty oddziaływania jakie mają organy gminy na poprawę jakości usług noclegowych [1]. Warto zaznaczyć, że w wielu miejscowościach turystycznych obiekty nieskategoryzowane stanowią bezwzględną większość miejsc noclegowych, co tym bardziej podkreśla wagę postawionego przed gminami zadania. Turystyka w zadaniach gminnego samorządu terytorialnego Przykładowe formy aktywności gmin w zakresie rozwoju turystyki: - PRZYGOTOWANIE, UCHWALENIE I REALIZACJA STRATEGII ROZWOJU TURYSTYKI W GMINIE Strategia jest najważniejszym narzędziem służącym do prowadzenia przemyślanej polityki turystycznej. Strategia powinna zawierać analizę SWOT, czyli powinna przeprowadzić głęboką analizę możliwości jakie daje teren gminy do rozwoju turystyki i rekreacji, ograniczeń i problemów związanych z rozwojem turystyki a także zestawienie mocnych stron i słabych stron jeśli idzie o rozwój turystyki w naszej gminie. Taka analiza wskaże jakie miejsce wśród innych, konkurencyjnych gmin, zajmuje nasza gmina, co nas wyróżnia, co jest naszą mocną stroną, jakie kierunki działań powinniśmy podjąć w najbliższych latach, aby czerpać jak największe korzyści z rozwoju turystyki. Dzięki przemyślanej strategii i jej realizacji gmina szybciej osiągnie zamierzone cele a przy tym poniesie mniejsze wydatki. Często się zdarza, że przy prowadzeniu nieprzemyślanych działań narażamy się na niepotrzebne koszty np. na nieprzemyślane i sporadyczne działania marketingowe. - ODZIAŁYWANIA NA ROZWÓJ TURYSTYKI POPRZEZ MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W miejscowym palnie zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić potrzeby gospodarki turystycznej, w szczególności terenów podlegający ochronie środowiska naturalnego. Plan jest narzędziem kształtowania ładu przestrzennego i polityki zarządzania nieruchomościami w gminie. - ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ W szczególności działania powinny dotyczyć inicjowania tworzenia obiektów bazy Turystyka w zadaniach gminnego samorządu terytorialnego - KORZYSTANIE ZE ŚRODKÓW UE Przed przystąpieniem do UE gminy miały możliwości pozyskiwania środków z funduszy przedakcesyjnych takich jak m.in. SAPARD. Obecnie pieniądze na rozwój turystyki mogą być pozyskiwane w funduszy strukturalnych. -POZYSKIWANIE INWESTORÓW TURYSTYCZNYCH Z ZEWNĄTRZ Działania gmin powinny polegać na stosowaniu różnego rodzaju zachęt dla inwestorów turystycznych takich jak ulgi podatkowe czy ułatwienia lokalizacyjne. - DZIAŁANIA NA RZECZ WYCHOWANIA DLA TURYSTYKI Na terenie gminy powinny powstawać koła turystyczne PTTK, które rozwiną zainteresowania turystyką wśród młodzieży. - DZIAŁANIA NA RZECZ ROZWOJU INFORMACJI TURYSTYCZNEJ Gminy powinny tworzyć na swoim terenie punkty informacji turystycznej w myślą o przybywających na teren gminy turystach. - TWORZENIE STOWARZYSZEŃ I POROZUMIEŃ MIĘDZYGMINYCH Gminy mają ustawową możliwość do tworzenia związków i porozumień międzygminnych. Związek międzygminny powoływany jest w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych. Zadania te mogą dotyczyć takich kwestii jak ochrona środowiska, ład przestrzenny, komunikacja, promocja a więc problemów dotyczących szeroko rozumianej gospodarki turystycznej. Współpraca pomiędzy gminami, powiatami i województwami w zakresie turystyki jest prawnie możliwa i może także przyjąć wymiar stowarzyszenia, które regulowane jest przepisami Prawa o stowarzyszeniach. Często celem utworzenia stowarzyszenia jest promowanie wspólnego produktu turystycznego. Przynależność do stowarzyszenia intensyfikuje kontakty między gminami, pozwala na wymianę doświadczeń, wzmaga aktywność poszczególnych gmin do rozwijania działań związanych z turystyką, ochroną środowiska, rozwojem infrastruktury komunalnej. Bardzo wymierny jest aspekt ekonomiczny takiej współpracy, która daje możliwość (szczególnie małym gminom) profesjonalnej promocji, na którą w sposób indywidualny poszczególne gminy nie mogłyby sobie pozwolić. Dochody budżetowe gminy Ustronie Morskie w 2005 roku wg działów klasyfikacji i ważniejszych źródeł (w złotych) L.p. Wyszczególnienie Wykonanie budżetu 0 DOCHODY OGÓŁEM 23.779.823 I Dochody z podatków i opłat 5.725.092 1. Podatek od nieruchomości 4.470.952 2. Podatek rolny 139.955 3. Podatek leśny 17.840 4. Podatek od środków transportowych 18.423 5. Od działalności gospodarczej osób fizycznych płaconej w formie karty podatkowej 83.066 6. Podatek od spadków i darowizn 56.960 7. Wpływy z opłaty targowej 169.435 8. Wpływy z opłaty skarbowej 13.542 9. Wpływy z opłaty miejscowej 10. Wpływy z opłaty administracyjnej za czynności urzędowe 11. Podatek od czynności cywilnoprawnych 293.574 II Udział w dochodach budżetu państwa 798.652 1. Podatek dochodowy od osób fizycznych 784.419 2. Podatek dochodowy od osób prawnych III Wpływy od jednostek IV Dochody z majątku gminy 1. Wpływy z opłat za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste nieruchomości 2. Wpływy z tytułu odpłatnego nabycia prawa własności nieruchomości 3. Pozostałe dochody z majątku V. Pozostałe dochody 1. Wpływy z opłat za zezwolenie na sprzedaż alkoholu 2. Inne VI Subwencje 2.088.158 VII Dotacje na zadania zlecone i własne 1.5556.788 1. Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa dla gmin z zakresu administracji rządowej 449.770 11.575 14.233 267.795 11.122.517 226.248 10.353.097 543.172 2.220.826 215.629 2.005.197 816.900 Tabela 4.1 Instytucjonalne formy współpracy w zakresie rozwoju turystyki w 2005 roku Formy Formy Zasięg współpracy organizacyjno- oddziaływania Zakres działań prawne Międzygminne związki, zrzeszenia, stowarzyszenia turystyczne Fundacje związki komunalne, stowarzyszenia lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy ustawa o fundacjach Euroregiony umowy o współpracy transgranicznej między władzami samorządowymi lub stowarzyszeniami lokalny, regionalny, krajowy międzynarodowy Miasta partnerskie i bliźniacze umowy o współpracy między miastami międzynarodowy Lokalne i Regionalne Organizacje Turystyczne stowarzyszenia lokalny, regionalny Partnerstwo publicznoprywatne Inne formy współpracy umowa cywilnoprawna lokalny, regionalny porozumienia komunalne, umowy cywilnoprawne lokalny, regionalny tworzenie prawnych oraz finansowych warunków dla rozwoju turystyki na terenie współpracujących ze sobą gmin wspieranie różnych form działalności turystycznej opracowanie projektów rozwojowych wybranych działów sektora turystycznego oraz pozyskiwanie źródeł finansowania dla ich realizacji turystyka podejmowana przy okazji współpracy (np. wymiany dwustronne) współpraca jednostek samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym branży turystycznej inwestycje turystyczne i paraturystyczne szeroki Źródło: Por. R. Pawlusiński, Samorząd lokalny a rozwój turystyki, Przykład gmin Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2005, s. 26–27. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” 5) Instrumenty i środki promocji System promocji obszarów turystycznych. PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj turystyki w gminie, obszarów turystycznych rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu. Instrumenty i środki promocji obszarów turystycznych Instrumenty promocji obszaru turystycznego - reklama, public relation, promocja sprzedaży, sprzedaż osobista, marketing bezpośredni Wydatki na promocję regionów turystycznych z podziałem na media PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH PROMOCJA REGIONÓW TURYSTYCZNYCH Rok Media: Telewizja Radio Gazety Magazyny Outdoor Kina 2010 Koszt [zł] 31 333 285 zł 6 851 494 zł 4 547 379 zł 7 183 536 zł 12 112 532 zł 307 804 zł 2011 Koszt [zł] 23 800 264 zł 3 831 097 zł 4 114 499 zł 11 088 518 zł 19 864 430 zł 4 639 222 zł 2012 Koszt [zł] 32 221 087 zł 2 179 167 zł 5 052 332 zł 6 530 909 zł 11 525 557 zł 757 309 zł 2013 Koszt [zł 35 061 244 zł 688 563 zł 3 656 958 zł 5 472 727 zł 15 385 295 zł 213 003 zł Wydatki woj. dolnośląskiego na promocję w TV w 2012 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 2012 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja Telewizja TV PULS TVN TVN 7 TVP 1 TVP 2 POLSAT NATIONAL GEOGRAPHIC CHANNEL AXN 4 FUN TV KINO POLSKA POLSAT SPORT VIVA POLSKA SUPERSTACJA DISCOVERY CHANNEL ANIMAL PLANET PLANETE+ TVN 24 TVN TURBO 126 485 zł 1 174 230 zł 81 310 zł 391 190 zł 338 760 zł 745 930 zł 88 430 zł 118 110 zł 42 219 zł 15 960 zł 117 125 zł 149 240 zł 85 855 zł 310 160 zł 101 505 zł 9 460 zł 49 614 zł 18 631 zł Sezonowość wydatków na reklamę wybranych obszarów turystycznych rok m i e s i ą c: 1 2 3 2010 2011 2012 2013 URZĄD MARSZAł. WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO URZĄD MARSZAł. WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 79400 URZĄD MARSZAł. WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 5144529 3964214 URZĄD MARSZAł. WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO 1810429 2665967 1172340 854920 2010 2011 2012 2013 URZĄD MARSZAŁ. WOJ. POMORSKIEGO URZĄD MARSZAŁ. WOJ. POMORSKIEGO 583 URZĄD MARSZAŁ. WOJ. POMORSKIEGO URZĄD MARSZAŁ. WOJ. POMORSKIEGO 2010 2011 2012 2013 URZĄD MARSZAŁ. WOJ. MAŁOPOLSKIEGO 14948 URZĄD MARSZAŁ. WOJ. MAŁOPOLSKIEGO URZĄD MARSZAŁ. WOJ. MAŁOPOLSKIEGO 1700 URZĄD MARSZAŁ. WOJ. MAŁOPOLSKIEGO 31320 1450 1700 14898 3000 60851 4 5 3715390 3778024 1842340 630983 1000 2455448 455266 64434 4200 73152 3220 90469 187332 64211 11881 6 2378482 3433687 7 8 9 22500 97856 24514 6822 15400 31800 1650 5835 4300 10700 645350 5436647 5014664 13706 146045 80424 826 10870 91667 8689 138090 183670 27530 48799 278513 50980 16095 2440 12947 80337 669877 31068 9000 63985 90600 136461 10785 10 11 12 3886 18180 39360 12850 34119 96327 101194 168181184397 13165 45507 90107 14061 28800 Wpływ promocji turystycznej na konkurencyjność obszarów turystycznych Wydatki na promocję obszarów turystycznych mają ważne ekonomiczne konsekwencje, wśród których warto wymienić: - zwiększenie konkurencyjność oferty turystycznej obszaru na krajowych i międzynarodowych rynkach turystycznych, − zwiększenie rentowności przedsiębiorstw turystycznych, − zwiększenie wydatków turystów i wpływ na strukturę popytu turystycznego (między innymi pozwalają przyciągać turystów o wyższych wydatkach, takich jak uczestnicy targów, kongresów, spotkań biznesowych oraz osób zainteresowanych specjalistycznymi formami turystyki), − wpływają na pozytywny wizerunek obszaru turystycznego na rynku turystycznym oraz wzmacniają markę obszaru turystycznego, − pozwalają wyeksponować walory obszarów turystycznych i zwiększyć atrakcyjność określonych form turystyki lub produktów turystycznych. DZIEDZINY JAKIE NALEŻY WSPIERAĆ W CELU WZMOCNIENIA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ – wynik ankiety Formy promocji w wybranych gminach w Polsce w 2001 i 2006 roku Mielno Ustronie Morskie Stegna Sztutowo Łąck Nieporęt Radziejowice Wilga Zawoja Kościelisko Rytro Uście Gorlickie Bukowina Tatrzańska TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI Tabela 1: Zestawienie łącznych wpływów budżetowych z wybranych dochodów z tytułu turystyki w badanych gminach oraz udział wpływów budżetowych z tytułu turystyki w dochodach własnych gmin * suma wpływów budżetowych z podatków od nieruchomości z działalności gospodarczej w obszarze usług turystycznych (baza noclegowa, gastronomiczna, towarzysząca), wpływów podatkowych z „drugich domów” oraz wpływów z opłaty miejscowej. Źródło: opracowanie własne. ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI • dochody gmin z turystyki. zmienna objaśniana zmienne objaśniające • dominujący rodzaj turystyki na danym terenie, • dostosowana do rodzaju turystyki baza noclegowa o określanym standardzie i kategorii, • podejście władz lokalnych do polityki turystycznej. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI Tabela 2: Zmienne modelu rozwoju turystki i ich siła natężenia Źródło: Opracowanie własne. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI Model oparty na wystandaryzowanych zmiennych rozwoju turystyki ETAP PIERWSZY Tabela 3: Wartości poszczególnych zmiennych w badanych gminach w 2001 i 2006 roku Źródło: Opracowanie własne. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI Model oparty na wystandaryzowanych zmiennych rozwoju turystyki ETAP DRUGI Tabela 4: Standaryzacja wielkości zmiennych modelu rozwoju turystyki dla 2001 i 2006 roku Źródło: Opracowanie własne. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI Model oparty na wystandaryzowanych zmiennych rozwoju turystyki ETAP TRZECI Tabela 5: Klasyfikacja badanych gmin ze względu na modele rozwoju turystyki w 2001 i 2006 roku Źródło: Opracowanie własne. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI ANALIZA KORELACJI pokazała, jak kształtuje się siła oddziaływania zmiennych tworzących model rozwoju turystyki na dochody budżetowe gmin z tytułu turystyki Tabela 6: Współczynniki korelacji pomiędzy dochodami budżetowymi z turystyki a badanymi zmiennymi * Suma wpływów budżetowych z podatków od nieruchomości z działalności gospodarczej w obszarze usług turystycznych (baza noclegowa, gastronomiczna, towarzysząca), wpływy z podatku od nieruchomości płaconego przez właścicieli tzw. „drugich domów” oraz wpływów z opłaty miejscowej. ** Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 Źródło: Opracowanie własne przy użyciu programu STATISTICA. TYPOLOGIA DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU TURYSTYKI KONSTRUKCJA AUTORSKIEGO MODELU ROZWOJU TURYSTYKI ANALIZA STATYSTYCZNA INTERPRATACJA I WNIOSKI Tabela 7: Współczynniki korelacji pomiędzy dochodami budżetowymi z turystyki a wybranymi działaniami władz gminnych w obszarze polityki turystycznej * Korelacja jest istotna na poziomie 0.05 (dwustronnie). ** Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). *** Suma wpływów budżetowych z podatków od nieruchomości z działalności gospodarczej w obszarze usług turystycznych (baza noclegowa, gastronomiczna, towarzysząca), wpływy z podatku od nieruchomości płaconego przez właścicieli tzw. „drugich domów” oraz wpływów z opłaty miejscowej. Źródło: Opracowanie własne przy użyciu programu STATISTICA. Podstawowe założenia pracy doktorskiej TEZA: „Dochody gmin wiejskich w Polsce z tytułu turystyki zależą od dominującego modelu rozwoju turystyki na danym terenie.” PODSTAWOWE ELEMENTY MODELU: dominujący rodzaj turystyki w gminie, DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ rodzaj bazy noclegowej, charakter polityki władz gminnych wobec rozwoju turystyki i maksymalizacji dochodów budżetowych z tego tytułu.
