Agresja u dzieci

Agresja u dzieci
Wzajemne kontakty wśród dzieci w wieku przedszkolnym, bywają nasycone
różnymi formami przemocy – agresji, która ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś
szkody, straty czy bólu. Psycholodzy posługują się terminem działanie agresywne, przez
które rozumieć należy zachowanie ukierunkowane na spowodowanie psychicznej lub
fizycznej szkody. Agresja jest więc działaniem intencjonalnym, ukierunkowanym na
zranienie lub sprawienie bólu. Może ona mieć charakter werbalny , jak również fizyczny.
Czynniki wpływające u dzieci na poziom agresji możemy podzielić na:

czynniki genetyczne,

czynniki środowiskowe (właściwe stosowanie nagród i kar, mass-media, gry
komputerowe), a także aktywność własną.
Nie jest to całkiem zdefiniowane czy agresja jest wrodzonym instynktownym
popędem, czy wyuczonym sposobem zachowania. Wiadomo jedynie że sposób
wychowania oraz inne czynniki zewnętrzne mają ogromny wpływ na zachowanie dzieckaw tym również na skłonność do agresji. Istnieją badania, które potwierdzają że chłopcy są
bardziej agresywni niż dziewczynki. Inne z kolei wskazują, że doświadczenie frustracji –
przeszkody
na
drodze
do
osiągnięcia
upragnionego
celu
może
zwiększać
prawdopodobieństwo zachowania agresywnego.
Bardzo ważną rolę w powstawaniu agresji spełnia naśladownictwo. Dzieci
naśladują rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób. Uczą się rozwiązywać konflikty
przy użyciu siły, zwłaszcza gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego zachowania.
Agresja u dzieci może także współwystępować z zaburzeniami psychicznymi.
Wówczas nie jest ona efektem złego charakteru dziecka, lecz skutkiem np. trudnego
dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów lub zaburzeń psychicznych. Jednym
z tego typu zaburzeń jest nadpobudliwość. Jej główną przyczyną jest zaburzenie
-1-
równowagi pomiędzy dwoma substancjami produkowanymi przez nasz organizm
dopaminą i noradrenaliną. Właściwy poziom dopaminy, pozwala mózgowi odrzucić
informacje nieważne i utrzymać równowagę na właściwym bodźcu. Noradrenalina pozwala
na szybkie rozpoznawanie i mobilizuje organizm do działania. Jej niedobór może
spowodować złą ocenę zagrożenia, natomiast nadmiar sprawia że organizm jest w stanie
ciągłego pobudzenia. Obie te sytuacje są charakterystyczne dla dziecka nadpobudliwego.
Ma ono za małą zdolność do wewnętrznej kontroli i hamowania, jest nieuważne,
impulsywne i zbyt szybkie. Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między 3 a 5 rokiem
życia. Aby pomóc takim dzieciom trzeba jak najwcześniej zwrócić uwagę na występowanie
wymienionych zachowań:

nadmierna ruchliwość (nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, nerwowe ruchy
rąk, machanie nogami, chrząkanie),

brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania,

trudności w koncentracji uwagi,

impulsywność (działa szybko bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze
pomysły, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb,
wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytanie, odpowiada
bezmyślnie),

zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie
a nie wychodzi mu, nie umie przegrywać, w sposób niezamierzony zadaje
komuś krzywdę, jest krzykliwy, napastliwy, nie czeka na swoją kolej),

trudności z uwewnętrznieniem zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno co
robią dezorganizując pracę innym),

brak kontroli emocji,(motywacji i stanu pobudzenia co utrudnia funkcjonowanie
w grupie a czasem wręcz uniemożliwia realizację celów).
Według najnowszych badań, Zespół Nadpobudliwości Ruchowej z deficytem
Uwagi (ADHD) w dużym stopniu uwarunkowany jest genetycznie, choć nie małe
znaczenie ma też nieodpowiednia dieta jak: słodycze, konserwanty, kofeina (Coca- Cola) i
czarna herbata. Mózg dziecka nadpobudliwego funkcjonuje inaczej niż mózg dziecka
zdrowego. Dopływające z zewnątrz bodźce bombardują go , a ono na skutek zaburzonych
procesów analizy i syntezy nie może się w tym wszystkim połapać. Jego świat jest
chaotyczny, gdyż jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie na czym się skupić.
Pojawienie się tego zespołu jest trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek.
Zespół ten da się wyleczyć. Ludzie z ADHD często kończą studia, otrzymują
odpowiedzialne stanowiska, pracują jako lekarze czy nauczyciele.
-2-
Agresja – bywa także jednym ze sposobów regulacji stosunków dziecka z
otoczeniem, a jej cechą charakterystyczną są zmiany rozwojowe dokonujące się u dzieci
w grupie, zarówno w rodzinie jak i w przedszkolu. Wraz z dalszym rozwojem na dziecko
wpływ mają także szeroko pojmowane środowiska np. modele agresji zauważone w TV,
czy na podwórku.
Najlepszym sposobem hamowania tych wzorców są: wpływ rodziny i przedszkola. Jednak
musimy pamiętać że nie wszystkie rodziny należą do typowych i nie wszystkie spełniają
ogólnie przyjęte normy. W niektórych standardy agresji niezgodne są z oczekiwaniami
społecznymi. Dziecko zachowujące się w sposób złośliwy lub napastliwy wobec innych,
przejawia tzw. agresję spontaniczną, zwaną też samoistną, gdzie źródłem satysfakcji jest
cierpienie
innych.
Dla
przeciwwagi,
ograniczenie
i
hamowanie
agresji
można
zaobserwować w zmianie sposobu, w jaki jest ona manifestowana.
Zmiany rozwojowe agresji interpersonalnej wyrażają się zastępowaniem form fizycznych –
werbalnymi, bezpośrednich- pośrednimi a także brakiem reakcji agresywnej na
prowokujące do agresji.
A oto przykłady zachowań agresywnych występujące u dzieci:
1. Bicie ręką innego dziecka.
2. Poszturchiwanie, szarpanie, popychanie.
3. Podstawianie nogi.
4. Zabieranie, wyrywanie się.
5. Kopanie.
6. Bicie zabawką, przedmiotem.
7. Szczypanie.
8. Gryzienie.
9. Drapanie.
10. Kłucie.
11. Wykręcanie rąk innemu dziecku.
12. Opluwanie innego dziecka.
13. Niszczenie zabawek należących do innego dziecka.
14. Kopanie przedmiotów należących do innego dziecka.
15. Darcie zeszytów, rysunków, książek należących do innego dziecka.
16. Bazgranie rysunków, zeszytów, książek należących do innego dziecka.
17. Inne pośrednie formy wyrządzenia krzywdy czynnością fizyczną drugiemu
dziecku z ekspresją doznanej satysfakcji.
18. Przezywanie, wyzwanie, obrażanie.
-3-
19. Przedrzeźnianie innego dziecka.
20. Grożenie innemu dziecku.
21. Wykłócanie się z innym dzieckiem.
22. Krytykowanie innego dziecka.
23. Złośliwa skarga do nauczyciela z intencją wyrządzenia szkody innemu
dziecku np. ukaranie przez nauczyciela.
Analizując wyżej wymienione zachowania, możemy uszeregować je w określone grupy:

Bezpośrednia agresja fizyczna (od pkt. 2 do 12).

Pośrednia agresja fizyczna (od pkt. 13 do 17).

Bezpośrednia agresja werbalna (od pkt. 18 do 22).

Pośrednia agresja werbalna (23).

Agresja samoistna- (niesprowokowane zachowanie-3, 7,10, 12, 19, 22).

Agresja reaktywna (reakcja na zachowanie prowokujące do agresji punkty
pozostałe z samoistnej agresji).
Bardzo ważne dla nas dorosłych, jest szybkie i stanowcze reagowanie na gesty i
słowa dzieci. Zasady zachowania i postępowania w grupie muszą być jasne dla dzieci i
przestrzegane przez dorosłych. Powinny one określać co jest dopuszczalne a co nie i
bronić praw poszczególnych osób oraz integracji grupy. Słowa „ nie lubię cię czy jesteś
głupia” powinny budzić nasz sprzeciw i zdecydowaną reakcję, gdyż są to nieśmiałe
początki agresji werbalnej. Powinniśmy często rozmawiać z dziećmi na temat
nieodpowiednich zachowań ; negować złe i podkreślać dobre. Dobrym sposobem jest też
symulowanie sytuacji i scenek, podczas których wszystkie dzieci w grupie mogą odegrać
role i doświadczyć uczuć, których doznają ofiary agresji, jej sprawcy oraz świadkowie. Po
takiej dramie powinniśmy omówić całą sytuację i zebrać opinie dzieci na jej temat.
Wyróżnić wzorce pozytywne i negować te które są złe. Możemy też stworzyć
kodeks zasad współżycia w grupie, czy w rodzinie. Będzie on pomocny w wielu sytuacjach
w których dzieci zachowują się agresywnie i używają przemocy. Nie wdajemy się wówczas
w długie rozmowy lecz zdecydowanie i krótko reagujemy powołując się na wcześniej
ustalone normy. Dbając o kodeks, mamy szansę skuteczniej przeciwdziałać przemocy.
Starajmy się stwarzać warunki, w których przemoc nie będzie się rozwijać. Jeżeli sami
będziemy przestrzegać ustalonych norm oraz od małych przejawów zachowań
agresywnych aktywnie im przeciwdziałać jest szansa, że będą one stopniowo zanikać.
-4-
Literatura:
1. Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży- M. Przetacznikowa.
2. Psychologiczna analiza agresywnego zachowania- Z. Skorny.
3. Wychowanie dziecka nadpobudliwego- H. Nartowska.
4. Dzieci trudne do kochania- J. Makowska.
-5-