Agresja u dzieci. Wzajemne kontakty wśród dzieci w wieku

Agresja u dzieci.
Wzajemne kontakty wśród dzieci w wieku przedszkolnym, bywają nasycone różnymi formami przemocy – agresji, która ma
na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty czy bólu. Psycholodzy posługują się terminem działanie agresywneprzez które rozumieć należy zachowanie ukierunkowane na spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody. Agresja jest więc
działaniem intencjonalnym, ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu. Może ona mieć charakter werbalny , jak
również – fizyczny.
Czynniki wpływające u dzieci na poziom agresji możemy podzielić na:


czynniki genetyczne;
czynniki środowiskowe (właściwe stosowanie nagród i kar, mass-media, gry komputerowe), a także – aktywność
własną.
Nie jest to całkiem zdefiniowane- czy agresja jest wrodzonym instynktownym popędem, czy wyuczonym sposobem
zachowania. Wiadomo jedynie że sposób wychowania oraz inne czynniki zewnętrzne mają ogromny wpływ na zachowanie
dziecka- w tym również na skłonność do agresji. Istnieją badania, które potwierdzają że chłopcy są bardziej agresywni niż
dziewczynki. Inne z kolei wskazują że doświadczenie frustracji – przeszkody na drodze do osiągnięcia upragnionego celu może zwiększać prawdopodobieństwo zachowania agresywnego.
Bardzo ważną rolę w powstawaniu agresji spełnia naśladownictwo. Dzieci naśladują rodziców oraz innych dorosłych i w ten
sposób. Uczą się rozwiązywać konflikty przy użyciu siły, zwłaszcza gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego zachowania.
Agresja u dzieci może także współwystępować z zaburzeniami psychicznymi. Wówczas nie jest ona efektem złego
charakteru dziecka, lecz skutkiem np. trudnego dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów lub zaburzeń
psychicznych. Jednym z tego typu zaburzeń jest nadpobudliwość.
Jej główną przyczyną jest zaburzenie równowagi pomiędzy dwoma substancjami produkowanymi przez nasz organizmdopaminą i noradrenaliną. Właściwy poziom dopaminy, pozwala mózgowi odrzucić informacje nieważne i utrzymać równowagę
na właściwym bodźcu. Noradrenalina pozwala na szybkie rozpoznawanie i mobilizuje organizm do działania. Jej niedobór może
spowodować złą ocenę zagrożenia, natomiast nadmiar sprawia że organizm jest w stanie ciągłego pobudzenia. Obie te
sytuacje są są charakterystyczne dla dziecka nadpobudliwego. Ma ono za małą zdolność do wewnętrznej kontroli i hamowania,
jest nieuważne, impulsywne i zbyt szybkie. Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między 3 a 5 rokiem życia. Aby pomóc
takim dzieciom trzeba jak najwcześniej zwrócić uwagę na występowanie wymienionych zachowań:




nadmierna ruchliwość (nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, nerwowe ruchy rąk, machanie nogami, chrząkanie),

zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie a nie wychodzi mu, nie umie
przegrywać, w sposób niezamierzony zadaje komuś krzywdę, jest krzykliwy, napastliwy, nie czeka na swoją kolej)


trudności z uwewnętrznieniem zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno co robią dezorganizując pracę innym)
Brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania,
trudności w koncentracji uwagi,
impulsywność (działa szybko bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, domaga się natychmiastowego
zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytanie, odpowiada bezmyślnie),
brak kontroli emocji,(motywacji i stanu pobudzenia co utrudnia funkcjonowanie w grupie a czasem wręcz
uniemożliwia realizację celów).
Według najnowszych badań , Zespół Nadpobudliwości Ruchowej z deficytem Uwagi (ADHD) w dużym stopniu
uwarunkowany jest genetycznie, choć nie małe znaczenie ma też nieodpowiednia dieta jak: słodycze, konserwanty, kofeina
(Coca- Cola) i czarna herbata. Mózg dziecka nadpobudliwego funkcjonuje inaczej niż mózg dziecka zdrowego. Dopływające z
zewnątrz bodźce bombardują go , a ono na skutek zaburzonych procesów analizy i syntezy nie może się w tym wszystkim
połapać. Jego świat jest chaotyczny, gdyż jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie na czym się skupić. Pojawienie się
tego zespołu jest trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek . Zespół ten da się wyleczyć. Ludzie z ADHD często kończą
studia, otrzymują odpowiedzialne stanowiska, pracują jako lekarze czy nauczyciele.
Agresja – bywa także jednym ze sposobów regulacji stosunków dziecka z otoczeniem, a jej cechą charakterystyczną są
zmiany rozwojowe dokonujące się u dzieci w grupie, zarówno w rodzinie jak i w przedszkolu. Wraz z dalszym rozwojem na
dziecko wpływ mają także szeroko pojmowane środowiska np. modele agresji zauważone w TV, czy na podwórku.
Najlepszym sposobem hamowania tych wzorców są: wpływ rodziny i przedszkola. Jednak musimy pamiętać że nie
wszystkie rodziny należą do typowych i nie wszystkie spełniają ogólnie przyjęte normy. W niektórych standardy agresji
niezgodne są z oczekiwaniami społecznymi. Dziecko zachowujące się w sposób złośliwy lub napastliwy wobec innych, przejawia
tzw agresję spontaniczną, zwaną też samoistną- gdzie źródłem satysfakcji jest cierpienie innych. Dla przeciwwagi,
ograniczenie i hamowanie agresji można zaobserwować w zmianie sposobu, w jaki jest ona manifestowana.
Zmiany rozwojowe agresji interpersonalnej wyrażają się zastępowaniem form fizycznych – werbalnymi, bezpośrednichpośrednimi a także brakiem reakcji agresywnej na prowokujące do agresji.
A oto przykłady zachowań agresywnych występujące u dzieci:
1.
2.
3.
Bicie ręką innego dziecka.
Poszturchiwanie, szarpanie, popychanie.
Podstawianie nogi.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Zabieranie, wyrywanie się.
Kopanie.
Bicie zabawką, przedmiotem.
Szczypanie.
Gryzienie.
Drapanie.
Kłucie.
Wykręcanie rąk innemu dziecku.
Opluwanie innego dziecka.
Niszczenie zabawek należących do innego dziecka.
Kopanie przedmiotów należących do innego dziecka.
Darcie zeszytów, rysunków, książek należących do innego dziecka.
Bazgranie rysunków, zeszytów, książek należących do innego dziecka.
Inne pośrednie formy wyrządzenia krzywdy czynnością fizyczną drugiemu dziecku z ekspresją doznanej satysfakcji.
Przezywanie, wyzwanie, obrażanie.
Przedrzeźnianie innego dziecka.
Grożenie innemu dziecku.
Wykłócanie się z innym dzieckiem.
Krytykowanie innego dziecka.
Złośliwa skarga do nauczyciela z intencją wyrządzenia szkody innemu dziecku np. ukaranie przez nauczyciela.
Analizując wyżej wymienione zachowania, możemy uszeregować je w określone grupy:






Bezpośrednia agresja fizyczna (od pkt. 2 do 12)
Pośrednia agresja fizyczna (od pkt. 13 do 17)
Bezpośrednia agresja werbalna (od pkt. 18 do 22)
Pośrednia agresja werbalna (23)
Agresja samoistna- (niesprowokowane zachowanie-3, 7,10, 12, 19, 22)
Agresja reaktywna-(reakcja na zachowanie prowokujące do agresji- punkty pozostałe z samoistnej agresji)
Bardzo ważne dla nas dorosłych, jest szybkie i stanowcze reagowanie na gesty i słowa dzieci. Zasady zachowania i
postępowania w grupie muszą być jasne dla dzieci i przestrzegane przez dorosłych. Powinny one określać co jest dopuszczalne
a co nie i bronić praw poszczególnych osób oraz integracji grupy. Słowa „ nie lubię cię czy jesteś głupia” powinny budzić nasz
sprzeciw i zdecydowaną reakcję, gdyż są to nieśmiałe początki agresji werbalnej. Powinniśmy często rozmawiać z dziećmi na
temat nieodpowiednich zachowań ; negować złe i podkreślać dobre. Dobrym sposobem jest też symulowanie sytuacji i scenek
podczas których wszystkie dzieci w grupie mogą odegrać role i doświadczyć uczuć, których doznają ofiary agresji, jej sprawcy
oraz świadkowie. Po takiej dramie powinniśmy omówić całą sytuację i zebrać opinie dzieci na jej temat.
Wyróżnić wzorce pozytywne i negować te które są złe. Możemy też stworzyć kodeks zasad współżycia w grupie, czy w
rodzinie. Będzie on pomocny w wielu sytuacjach w których dzieci zachowują się agresywnie i używają przemocy. Nie wdajemy
się wówczas w długie rozmowy lecz zdecydowanie i krótko reagujemy powołując się na wcześniej ustalone normy. Dbając o
kodeks, mamy szansę skuteczniej przeciwdziałać przemocy. Starajmy się stwarzać warunki, w których przemoc nie będzie się
rozwijać . Jeżeli sami będziemy przestrzegać ustalonych norm oraz od małych przejawów zachowań agresywnych aktywnie im
przeciwdziałać- jest szansa że będą one stopniowo zanikać.
Literatura:
1.
2.
3.
4.
Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży- M. Przetacznikowa,
Psychologiczna analiza agresywnego zachowania- Z. Skorny,
Wychowanie dziecka nadpobudliwego- H. Nartowska,
Dzieci trudne do kochania- J. Makowska;