AGRESJA

magr. MAŁGORZATA SEREWIŚ
AGRESJA – JEJ PRZYCZYNY I UWARUNKOWANIA
STRATEGIE RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH
KONFLIKTOWYCH
„ Agresja jest jak chwast w ogrodzie ,
który nie plewiony rozrasta się
i ogranicza rozwój innych roślin...”
Zdefiniowanie agresji nie jest proste, jak może się wydawać. Potocznie
możemy powiedzieć, że agresja jest to zachowanie mające na celu skrzywdzenie
drugiej osoby. Psychologowie posługują się terminem działania agresywnego,
przez które rozumieją zachowania ukierunkowane na spowodowanie fizycznej
lub psychicznej szkody. Z tej definicji jasno wynika, że agresja jest działaniem
intencjonalny, ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu. Może ona
mieć charakter zarówno werbalny jak i fizyczny. Może przynieść pożądany
efekt lub zakończyć się niepowodzeniem, zawsze jednak nazwana zostanie
agresją.
Jeśli ktoś rzuci kamieniem w twoją stronę, to mimo że schylając się,
unikniesz trafienia, czyn ten wciąż nosi znamiona agresji. Istotna jest intencja.
Jednakże jeśli jakiś nieostrożny kierowca niezamierzenie potrąci cię, gdy
przechodzisz ulicą, to nie określimy tego jako agresji mimo że poniesione przez
ciebie szkody będą w tym przypadku znacznie większe.
Należy też wprowadzić rozróżnienie między agresją wrogą a agresją
instrumentalną. Agresję wrogą poprzedza gniew, a jej celem jest zadanie bólu
lub zranienie. Efektem agresji instrumentalnej może być również ból i zranienie,
ale nie stanowi to w tym przypadku celu podjętego działania. Np. w futbolu
obrońcy będą używali wszelkich sposobów, aby pokrzyżować plany
przeciwnika i przejąć piłkę – będzie to agresja instrumentalna. Z drugiej strony,
jeśli piłkarz zauważy, że przeciwnik gra nie fair może to w nim wzbudzić gniew
i chęć odwetu bez względu na to, czy szanse na zdobycie piłki będą większe,
czy nie. Będzie to agresja wroga.
Przyczyny agresji mogą być różne. Jej występowaniu mogą sprzyjać:
1. Niektóre schorzenia organiczne i zaburzenia funkcjonowania układu
nerwowego.
2. Alkohol – wyniki przeprowadzonych eksperymentów wykazują, że
alkohol znosi nasze hamulce, rozluźnia kontrolę. Pod wpływem
alkoholu ujawniają się pierwotne dążenia i pragnienia, na co dzień
skrywane pod maską norm i konwenansów.
3. Ból i niewygoda – jeśli osobnik doświadczy bólu i nie może uciec od
jego źródła to prawie zawsze podejmie atak. Znane jest nam poczucie
irytacji doświadczane w przypadku nagłego i niespodziewanego bólu
(np.: przy nieszczęśliwym potknięciu) i ochotę, aby uderzyć w jakiś
pobliski obiekt.
4. Sytuacje społeczne prowadzące do agresji : pojawienie się przeszkód
na drodze do osiągnięcia celu – uczucie frustracji. Uczucie to może się
pojawić gdy na drodze do upragnionego celu pojawiają się przeszkody,
które opóźniają lub uniemożliwiają jego osiągnięcie. Np.: utknięcie w
korku ulicznym może wywołać agresywne zachowanie kierowców
począwszy od bezcelowego trąbienia, po przez prowokowanie bójki,
aż do sięgnięcia po pistolet.
Istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać doznania frustracji i
w efekcie sprzyjać wystąpieniu agresji:
 Dystans dzielący czas od osiągnięcia upragnionego celu lub obiektu. Im
bliżej jesteśmy realizacji naszych zamiarów, tym większa frustracja przy
napotkaniu przeszkody ( np.: kolejka w sklepie).
 Poczucie wywołane spostrzeżeniem, że posiadamy mniej niż zasługujemy
lub też mniej niż posiadają ludzie do nas podobni.
5. Bezpośrednia prowokacja i odwet.
 Pragnienie odwetu w momencie, gdy spotykamy się z agresywnym
zachowanie ze strony drugiej osoby: przemoc rodzi przemoc.
 Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją – bodziec wyzwalający
agresję: przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi
(np.: rewolwer), sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo
wystąpienia aktów agresji.
 Społeczne uczenie się – naśladownictwo i agresja: dzieci poprzez obserwację
agresywnych form zachowań rodziców czy bohaterów filmowych uczą się
rozwiązywać konflikty przy użyciu siły zwłaszcza, gdy obserwują korzystny
rezultat agresywnego zachowania. („ jeśli oni mogą to robić, to ja też
mogę”). Oddziaływanie procesu modelowania jest szczególnie silne wtedy,
gdy osoby agresywne budzą w dziecku podziw.
Jedną z przyczyn występowania agresji u dzieci są frustracje wynikające z
poczucia krzywdy, braku zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych,
zwłaszcza potrzeby miłości. Agresywność przejawiane w okresie dzieciństwa
i młodości u człowieka dorosłego może przybrać postać brutalnego
lekceważenia potrzeb innych, narzucania siłą swej woli, zmuszania innych
do uległości, naruszania zasad i norm moralnych, niszczenia wartości i
wywoływania konfliktów. Agresja może występować w formie
bezpośredniej (wprost o osoby, która była przyczyną frustracji) lub
przemieszczonej (wyładowanie na siebie, na innych osobach lub
przedmiotach).
Indywidualne strategie radzenia sobie z sytuacjami problemowymi
(np. konfliktami) i sytuacyjne uwarunkowania ich skuteczności.
Wyróżnia się pięć rodzajów strategii radzenia sobie. Są to:
 UNIKANIE – unikanie sytuacji rozwiązywania konfliktu,
 ŁAGODZENIE – daleko idące ustępstwa na rzecz strony konfliktu,
kosztem własnych interesów,
 DOMINACJA – daleko idące żądania, kosztem interesów strony sporu,
 KOOPERACJA – maksymalizacja realizacji interesów obu
układających się stron.
Planując przyjęcie strategii rozwiązywania konfliktu trzeba uwzględnić
możliwość jej modyfikowania, nawet zmieniania w zależności od biegu zdarzeń
zachodzących podczas rokowań. Można również od razu założyć stosowanie
sekwencji następujących po sobie strategii, gdzie ich kolejność zależy od
rozwoju sytuacji w trakcie prowadzenia negocjacji (tzw. podejście portfelowe).
Przesłanki o wyborze strategii są przedstawiane w tabeli 1.
Tabela 1. PRZESŁANKI WYBORU STRATEGII ROZWIĄZANIA SPORU
PRZESŁANKI WYBORU
(KRYTERIA)
REKOMENDOWANA
STRATEGIA
1. Mała waga lub doraźna ważność
przedmiotu sporu;
2. Potencjalne
porozumienie
nie
zapewnia realizacji interesów na
zadowalającym poziomie;
3. Poszukiwanie
informacji
weryfikujących
wiarygodność
strony;
4. Wygaszanie emocji;
5. Zwiększanie własnej siły, osłabianie
partnera;
6. Małe
prawdopodobieństwo
interakcji w dalszej perspektywie
czasowej;
UNIKANIE
1. Racje moralne są wyraźnie po
stronie partnera;
2. Silniejsza pozycja partnera;
3. Podtrzymanie kontaktu;
4. Perspektywa lepszych porozumień
w przyszłości
1 Równowaga sił;
2 Perspektywiczność interakcji;
3. Presja czasowa i konieczność
natychmiastowego współdziałania;
4. Wysoki poziom współzależności
między stronami i ostra polaryzacja
zajmowanych stanowisk.
1. Zdecydowana przewaga nad
partnerem;
2. Brak perspektyw na kontakty w
przyszłości.
1.
Wysokie prawdopodobieństwo
kontaktów
w
dalszej
perspektywie czasowej;
2.
Względna równowaga sił;
3.
Integracja stron w obliczu
przewidywanych lub rosnących
zagrożeń na rynku.
ŁAGODZENIE
KOMPROMIS
DOMINACJA
KOOPERACJA
Rozwiązywanie sytuacji problemowych może odbywać się drogą negocjowania.
Warto więc pamiętać o kilku regułach pragmatyki działań podejmowanych w
negocjacjach.
Przyjmując strategię ŁAGODZENIA lub decydując się na ustępstwa
należy przestrzegać następujących reguł::
 Ustępuj najpierw w sprawach mało istotnych, później w sprawach o
kluczowym znaczeniu; nie okazuj swojej słabości
 Ustępstwa powinny być niewielkie – liczy się nie tyle wielkość (zakres)
poczynionych ustępstw, co fakt ustępowania (wykazywanie dobrej woli),
 Ustępuj powoli i z wyraźnym trudem – łatwe ustępstwa to żadne ustępstwa,
 Ustępstwa powinny być stopniowo malejące – pokaż, że też masz limit
możliwej dobrej woli, później jest już tylko obszar głupoty,
 Nie ustępuj jako pierwszy w sprawach najistotniejszych – pokażesz się
wówczas jako słabsza strona, ta której zależy na zawarciu porozumienia,
 Strzeż się eskalacji ustępstw pod koniec negocjacji – czy chcesz tego czy nie
zachęcasz do rewizji poczynionych już ustaleń i ponownego ich
negocjowania.
Podejmując próby DOMINACJI trzeba uświadomić sobie, iż stosowanie gróźb
to także umiejętność. Wyznaczają ją takie oto zasady:
 Nie zaczynaj negocjowania od gróźb – będziesz posądzony o prymitywne
wykorzystywanie posiadanej siły i zajmowanej pozycji,
 Przedstawiaj groźby w słabszej postaci np. w formie perswazji czy
ostrzeżenia – są łatwiejsze do przyjęcia przez stronę rokowań (nie powodują
utraty twarzy),
 Jeśli otwarcie stosujesz groźbę, zracjonalizuj ją – pokaż, że to nie twoja siła,
ale sytuacja zmusza do tego typu działania,
 Nawet stosując groźby bądź wiarygodny, w tym celu możesz manifestacyjnie
przygotowywać się do jej zrealizowania (ekspresja siły) bądź też publicznie
zobowiązać do jej wykonania (niespełnienie to utrata twarzy) – ujawniasz
swą determinację i powagę zapowiadanych działań.
Chcąc wzbudzić KOOPERACJĘ w negocjacjach trzeba pamiętać, iż zwiększa
się prawdopodobieństwo jej pojawienia wówczas, gdy:
 Negocjowane porozumienie wiąże się z osobiście odczuwanymi korzyściami
lub stratami,
 Strony negocjacji mają pozytywne wcześniejsze doświadczenia – ufają sobie,
 Negocjujący darzą się wzajemną sympatią,
 Negocjatorzy spostrzegają się jako podobni do siebie bądź znajdujący się w
podobnej sytuacji,
 Negocjatorzy porozumiewają się bez żadnych pośredników – kontakt face to
face,
 Negocjacje prowadzone są w niewielkich liczebnie grupach,
 Negocjujący odwzajemniają podejmowane działania.
BIBLIOGRAFIA:
1. Eliot Aronson, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert: „Psychologia społeczna. Serce i umysł”
Zysk i S-ka Wydawnictwo s .c. Poznań 1997r.
2. Eliot Aronson: „Człowiek istota społeczna”
PWN Warszawa 2000r.
3. A. Bandura, R. Walters: „Agresja w okresie orastania” Warszawa 1968r.
4. Z. Skorny: „Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się” Warszawa 1968r.