kompendium wiedzy o parkach krajobrazowych
advertisement
11 KOMPENDIUM WIEDZY O PARKACH KRAJOBRAZOWYCH WCHODZĄCYCH W SKŁAD „POROZUMIENIA” Województwo Kujawsko - Pomorskie Parki Krajobrazowe 2005/2006 2 PARK KRAJOBRAZOWY „ORLICH GNIAZD” Administracyjnie obszar Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd” połoŜony jest na terenie województwa śląskiego i małopolskiego. Park obejmuje teren WyŜyny Krakowsko – Częstochowskiej. Budowa geologiczna terenu Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd” ma odbicie w zróŜnicowaniu krajobrazowym i przyrodniczym. Zbudowany jest głównie ze skał mezozoicznych. Zasadnicza część utworów pochodzi z okresu jurajskiego. Czynnikiem wpływającym na rozwój rzeźby tego terenu jest zjawisko krasowienia. Występujące tutaj jaskinie oraz schroniska skalne to jedne z najbardziej interesujących i piękniejszych obiektów. Jest ich około 500 w granicach województwa śląskiego. Największymi skupiskami odznaczają się Sokole Góry i rejon Olsztyna – około 80 jaskiń, z najgłębszą na obszarze całej wyŜyny jaskinią Studnisko o głębokości 75 m. Pierwszoplanową formą krajobrazu Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd” stanowiącą równieŜ jeden z elementów rzeźby krasowej są licznie występujące tu ostańce wapienne zwane inaczej mogotami. Najbardziej charakterystycznymi elementami krajobrazu tego terenu jest mozaika wierzchowin wapiennych, urozmaiconych pasmami skałek oraz rozcinających je, pozbawionych wody dolin krasowych. Budowa geologiczna ma zasadniczy wpływ na warunki hydrologiczne tego obszaru. Mała ilość stałych systemów wodnych uzupełniana jest przez sieć cieków okresowych, które pojawiają się po ulewnych deszczach, szczególnie w okresie letnim. Wiele wód powierzchniowych ginie pod ziemią w tzw. ponorach, by wypłynąć ponownie w pewnej odległości w postaci źródła krasowego zwanego takŜe wywierzyskiem. Urozmaicona rzeźba terenu, niejednolity mikroklimat i stosunki glebowe oraz bogata przeszłość historyczna są przyczyną róŜnorodności zbiorowisk roślinnych, jakie spotykamy na WyŜynie Krakowsko – Częstochowskiej, a tym samym w Parku Krajobrazowym „orlich Gniazd”. Występują tu bardzo blisko siebie zbiorowiska roślinne, które wykazują skrajne cechy pod względem florystycznym i ekologicznym. Spośród zwierząt na szczególną uwagę zasługują nietoperze, które znajdują znakomite ostoje w licznych na terenie Parku jaskiniach, schroniskach skalnych i starych wyrobiskach. Występuje tu kilkanaście gatunków tych ssaków. Na terenie Parku występuje takŜe wiele rzadkich ciepłolubnych gatunków bezkręgowców. Na uwagę zasługuje takŜe obfitująca w gatunki rzadkie i endemity specyficzna fauna drobnych bezkręgowców Ŝyjących w jaskiniach. Przez ruiny średniowiecznych zamków prowadzi Szlak Orlich Gniazd, który stanowi główną oś turystyczną Jury. Zamki usytuowane na niedostępnych skalnych wzniesieniach – orle gniazda dały nazwę PK Orlich Gniazd. Większość z nich powstało w XIV w., stanowiły wtedy linię umocnień na południowo – zachodniej granicy państwa piastowskiego. Są to m.in. zamki: w Olsztynie, Mirowie, Bobolicach, Morsku, Smoleniu czy teŜ jeden z największych w Europie – zamek w Podzamczu, który powstał nieco później – w XVI w. Ruiny mniejszych budowli obronnych – tzw. straŜnic spotykamy: w Suliszowicach, OstręŜniku, Łutowcu, Przewodziszowicach. 3 4 WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ul. Krasickiego 25 42 – 500 Będzin tel. (032) 267 44 82 [email protected] Bardzo interesującym elementem krajobrazu są równieŜ obiekty sakralne: warowny klasztor Kanoników Regularnych w Wancerzewie koło Mstowa, Klasztor oo. Paulinów na Jasnej Górze, zespół klasztorny oo. Paulinów w Leśniowie, drewniany kościół w Zrębicach, zespół kilku kościołów w Pilicy. Wśród kilku pałaców wyróŜniają się: Pałac Padniewskich w Pilicy i Pałac Raczyńskich w Złotym Potoku. Oddział Biura ZPKWŚ Ośrodek Edukacyjno – Naukowy w Złotym Potoku w Smoleniu k/ Pilicy ul. Kościuszki 42 – 436 Pilica 42 – 253 Janów tel./fax (032) 6736079 tel. (034) 327 80 30, 327 80 94 [email protected] zpkpotok@z pk.com.pl PARK KRAJOBRAZOWY „STAWKI” Ten mały park krajobrazowy o powierzchni 1800 ha sąsiaduje od południowego zachodu z WyŜyną Krakowską. Park obejmuje całą północną część obszernego kompleksu lasów złotopotockich, które ciągną się nieregularnym, kilkunastokilometrowym pasem. PK „Stawki generalnie utworzono ze względu na walory przyrodnicze, a przede wszystkim ze względu na występowanie rzadkich biocenoz leśnych, roślin chronionych oraz rzadkich ptaków. PK „Stawki to teren wznoszący się na wysokości 234-238 m n.p.m. teren parku jest płaski, równinny, miejscami podmokły. Pod względem rzeźby jest to pradolina górnej Wiercicy i Pilicy, stanowiąca ślad okresowego przepływu wód z czasów zlodowacenia środkowopolskiego. Elementem charakterystycznym dla przyrody tego parku są podmokłe lub wilgotne lasy reprezentowane przez łęgi, olsy, bory bagienne i grądy oraz śródleśne łąki i torfowiska. Najcenniejsze drzewostany znajdują się w rezerwacie „Wielki las” oraz uroczysku „Babski las”. Rezerwat Wielki Las o pow.32,27 ha, utworzony w roku 1953, chroni kompleks wilgotnych lasów łęgowych na silnie podmokłym 5 obszarze źródliskowym. Około 120 – letni drzewostan tworzą głównie olsza czarna i jesion wyniosły. W runie występują bardzo rzadkie na niŜu gatunki roślin górskich, np. trybula lśniąca, liczydło górskie, manna gajowa, wiechlina odległokłosa, skrzyp olbrzymi, storczyk Fuchsa W uroczysku „Babski Las” szczególnie cenne są fragmenty boru jodłowego oraz grądu z okazałymi dębami szypułkowymi. Ponadto w tej części Parku Krajobrazowego „Stawki” znajduję się szczególnie dobrze wykształcone fragmenty łęgu jesionowo-olszowego oraz olsu porzeczkowego, w których bogatym runie występują m.in. kossaciec Ŝółty, psianka słodkogórz, starzec kędzieŜawy, rzerzucha niecierpek. Oddział Biura ZPKWŚ w Złotym Potoku ul. Kościuszki 42 – 253 Janów tel. (034) 327 80 30, 327 80 94 zpkpotok@z pk.com.pl PARK KRAJOBRAZOWY CYSTERSKIE KOMPOZYCJE KRAJOBRAZOWE RUD WIELKICH Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” został utworzony 23 listopada 1993 roku. Obejmuje swym zasięgiem obszar naleŜący do osiemnastu gmin i miast. Łączna jego powierzchnia (wraz z otuliną) wynosi 494 km2. Park powołano z myślą o zapewnieniu ochrony licznie nagromadzonym na jego terenie osobliwościom przyrodniczym oraz wartościom kulturowym. Te pierwsze, związane zarówno ze światem zwierzęcym jak i roślinnym mogły przetrwać lub powstać dzięki stosowanej przez kilkaset lat na tym terenie formie gospodarowania człowieka. Świadome, dalekowzroczne zarządzanie zasobami przyrodniczymi osiadłego w Rudach w 1258 roku zakonu Cystersów pozwoliło na zachowanie 46 gatunków dziko Ŝyjących ssaków, 6 gatunków chronionych gadów, 10 6 gatunków chronionych płazów, 249 gatunków ptaków oraz kilkuset gatunków bezkręgowców. W przypadku wartości przyrodniczych najcenniejsze wartości Parku tworzy 46 gatunków roślin objętych ochroną całkowitą i 13 objętych ochroną częściową. Będąca jedną z głównych podstaw gospodarki cysterskiej zasobność dorzecza Rudy, Bierawki i Suminy w wody powierzchniowe stanowi najbardziej charakterystyczną cechę przyrody nieoŜywionej. Meandrująca między Stodołami, a Kuźnią Raciborską rzeka Ruda urzeka swym pięknem stanowiąc atrakcję wycieczek samolotowych z rybnickiego lotniska. Nie mniej urokliwym zakątkiem Parku jest leśno - stawowy rezerwat przyrody „ŁęŜczok”. Ustanowiony w 1957 roku chroni zespół pocysterskich stawów będący siedliskiem chronionej i rzadkiej roślinności wodnej. Znalazł się on takŜe na liście „Ostoi ptaków w Polsce”. Wartości kulturowe Parku to w głównej mierze pamiątki materialnej kultury rudzkich Cystersów. Do dziś zachował się kształtowany przez tychŜe światłych mnichów układ przestrzenny Rud i okolicy. Wojenną poŜogę i lata zaniedbań przetrwał zespół klasztorno - pałacowo parkowy w samych Rudach. Cenne są takŜe liczne na terenie Parku obiekty architektury sakralnej, w tym kilka bezcennych drewnianych kościółków. Interesująca architektura świecka to przede wszystkim zabytki techniki i przemysłu, jak np. ruiny huty „Waleska” w Palowicach. Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” to obszar szczególny, na którym wspomniane wartości przyrodnicze w sposób szczególnie harmonijny koegzystują z dziedzictwem kulturowym. Oddział Biura ZPKWŚ W Rudach ul. Raciborska 10 47 – 430 Rudy tel. (032) 410 30 52 [email protected] PARK KRAJOBRAZOWY „LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ” Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą obejmuje zwarty kompleks leśny połoŜony na zachód od Częstochowy, na zachodnim skraju WyŜyny ŚląskoKrakowskiej. Obszar Parku stanowi nieckę, środkiem, której płynie rzeka Liswarta, wypływająca na wysokości 315 m n.p.m w pobliŜu miejscowości Mzyki. Jej największymi dopływami w obrębie Parku są: Olszynka, Turza, Potok JeŜowski. Lasy zajmują ponad 60% powierzchni Parku i jego otuliny, 30% zajęte jest przez uŜytki rolne, pozostałą część stanowią tereny zabudowane i stawy (blisko 10%). Wśród lasów Parku przewaŜają bory mieszane świeŜe oraz wilgotne w drzewostanie zdecydowanie dominuje sosna zwyczajna, spośród drzew podlegających ochronie występuje tu cis pospolity. WzdłuŜ cieków rosną bogate lasy łęgowe z cennym zbiorowiskiem podgórskiego łęgu jesionowego. Cennymi zespołami leśnymi są takŜe spotykane w południowej części Parku grądy niskie z udziałem jesionu i olszy oraz dąbrowa świetlista ze stanowiskami roślin ciepłolubnych. Wśród zbiorowisk roślinności nieleśnej w Parku na uwagę zasługują wrzosowiska, wilgotne łąki oraz zespoły roślinności torfowiskowej min. z Ŝurawina błotną, rosiczką okrągłolistną. We florze Parku liczne są rośliny rzadkie i chronione. Największą osobliwością jest stanowisko róŜanecznika fioletowego zlokalizowane obok stawu Brzoza oraz rezerwaty cisów. DuŜą grupę gatunków rzadkich stanowią rośliny górskie: widłak wroniec, ciemięŜyca zielona. Spośród innych gatunków rzadkich na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, lilia złotogłów, mieczyk dachówkowaty, storczyki. Najcenniejszym elementem fauny Parku są ptaki, znajdujące tu dogodne warunki gniazdowania. Stwierdzono tu gniazdowanie 127 gatunków ptaków. Do bardzo cennych przedstawicieli awifauny lęgowej naleŜą: bocian czarny, bielik, rybołów, orlik krzykliwy, błotniaki. 7 8 1010 W grupie drobnych ssaków na uwagę zasługują: popielica, koszatka, ryjówka aksamitna i malutka oraz kilka gatunków nietoperzy. Wśród gadów najrzadszy jest gniewosz plamisty. Fauna płazów liczy 12 gatunków, znajdujących na licznych mokradłach Parku znakomite warunki do rozrodu. W górnych odcinkach Liswarty i jej dopływów Ŝyje rak szlachetny. W granicach Parku znajdują się trzy rezerwaty przyrody: rezerwaty leśno-florystyczne „Cisy nad Liswartą”(21.29 ha) oraz „Cisy w Łebkach”(23.65 ha) chroniące naturalne stanowiska cisa, oraz rezerwat leśny „Rajchowa Góra”(8.20 ha) utworzony w celu ochrony 120-letniego starodrzewu sosnowo-bukowo-dębowego. Na terenie Parku są takŜe trzy uŜytki ekologiczne: „Jezioro” (6.53 ha) „Jeziorko”(2.50 ha) i „Bagienko w Pietrzakach”(0.94 ha) chroniące zbiorowiska torfowiskowe. Spośród kilkudziesięciu pomników przyrody warto wymienić pomnik przyrody nieoŜywionej głaz narzutowy „Diabelski kamień” w Olszynie czy okazałe dęby szypułkowe w Boronowie. Do najcenniejszych zabytków architektury na terenie Parku naleŜą: drewniane kościoły w Boronowie i Cieszowej, klasycystyczny kościół w Kochanowicach, zespoły pałacowe oraz fabryka fajek glinianych we wsi Zborowskie. Park krajobrazowy jest terenem atrakcyjnym turystycznie, prowadzą przez niego trzy szlaki turystyczne pomników przyrody (rododendronów) – Ŝółty, szlak Józefa Lompy – niebieski oraz częściowo przebiega zielony szlak powstań śląskich. Ponadto na terenie Parku ZPKWŚ przygotował szereg ścieŜek edukacyjnych z przystankami dydaktycznymi, wieŜami obserwacyjnymi, tablicami; min. ściŜka „na Brzozę”, w rezerwacie Cisy nad Liswartą, gdzie w otoczeniu naturalnego środowiska prowadzone są zajęcia z edukacji ekologicznej. Oddział Biura ZPKWŚ w Herbach 42 – 284 Herby (Kalinie) tel. (034) 357 49 02 ul. Lubliniecka 31 [email protected] 9 śYWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY Utworzony w 1986 roku śywiecki Park Krajobrazowy jest najstarszym parkiem krajobrazowym w polskich śywieckiego Parku Karpatach. Powierzchnia Krajobrazowego wynosi 35870 ha, a powierzchnia otuliny – 21790 ha. Park obejmuje dwa pasma górskie: grupę Wielkiej Raczy i grupę Pilska. Skały tworzące dzisiejszy Beskid śywiecki powstawały w okresie kredy i trzeciorzędu na dnie morza. W końcowym okresie trzeciorzędu zostały sfałdowane, wypiętrzone i nasunięte na siebie tworząc tzw. płaszczowinę zwaną płaszczowiną magurską. Dominującymi skałami są tutaj odporne na wietrzenie piaskowce magurskie, które poprzektadane łupkami ilastymi tworzą flisz karpacki. Na spłaszczeniach stokowych, wierzchowinach grzbietowych, zagłębieniach osuwiskowych moŜna spotkać torfowiska. ZróŜnicowanie wysokościowe Beskidu śywieckiego powoduje, Ŝe leŜy on w zasięgu czterech pięter roślinnych. Do wysokości około 600 m n.p.m. sięga piętro pogórza, niemal całkowicie zajęte pod uprawę i zabudowę. Było ono dawniej porośnięte przez lasy liściaste z grabem, dębem, lipą i klonem. O ich występowaniu świadczą pojedyncze okazy starych drzew oraz typowe dla grądów gatunki runa. Stoki gór w strefie od 600 do 1150 m n.p.m. zajmowała niegdyś całkowicie buczyna karpacka z duŜym udziałem jodły oraz domieszką świerka i jawora, tworząc tzw. regiel dolny. Znaczna część drzewostanów bukowych została w XIX wieku wycięta i zastąpiona świerkiem. Dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy jest obecnie dominującym zbiorowiskiem leśnym. Natomiast do osobliwości zaliczyć naleŜy rzadkie zbiorowiska leśne, jakimi są: dolnoreglowy bór jodłowy, jaworzyna ziołoroślowa i jaworzyna karpacka. Najbardziej naturalny charakter ma piętro górnoreglowe porośnięte przez zachodniokarpacką świerczynę- 1212 górnoreglową. Obejmuje ono partie szczytowe najwyŜszych wzniesień Beskidu śywieckiego. W piętrach reglowych liczne są polany, uŜytkowane jako pastwiska oraz łąki kośne. niekiedy Jedynym szczytem na terenie „śywieckiego" Parku Krajobrazowego, na którym występuje piętro kosodrzewiny (subalpejskie), jest Pilsko wznoszące się na wysokość 1557 m n. p. m. Pilsko stanowi, trzeci po Tatrach i Babiej Górze, obszar wysokogórskiej flory w Karpatach. W rozległych kompleksach leśnych zachowała się interesująca fauna kręgowców reprezentowana przez: 39 gatunków ssaków, 106 gatunków ptaków lęgowych, 5 gatunków gadów i 11 gatunków płazów, 23 gatunki ryb i jednego minoga. Masyw Pilska, Romanki, Rysianki, Lipowskiej i tzw. Worek Raczański to główne ostoje duŜych drapieŜników: niedźwiedzia, wilka, rysia oraz borsuka. Dość pospolite na obszarze całego parku są lis, kuna leśna, łasica, tchórz i gronostaj. Równie liczne są ssaki kopytne: jeleń, sarna i dzik, z tym, Ŝe jeleń preferuje duŜe kompleksy leśne, zaś sarna i dzik tereny polno-leśne. Dziedzictwo kultury ludowej górali Ŝywieckich niezwykle barwne i bogate, cechuje bogactwo elementów zarówno w sensie materialnym, jak i duchowym. Trwałym elementem ku ltury górali Ŝywieckich są sposoby wznoszenia domostw, budowania pasterskich szałasów, sposób ubierania się, pieśni, muzyka, tańce, gwara, wierzenia, interpretacja otaczającego ich świata, przyrody, wreszcie kwestie dotyczące Ŝycia pozagrobowego. Podstawą bytu miejscowej ludności było pasterstwo owiec, bydła, praca w lesie, flisactwo pozyskiwanego drewna, które spławiano aŜ do Krakowa. Sposób gospodarowania, metody zaspokajania podstawowych potrzeb biologicznych ludzi, wyznaczał ramy, przestrzeń i miejsce, jakie zajmowała kultura ludowa. Oddział Biura ZPKWŚ w śywcu tel. (033) 861 78 25 ul. Łączki 44a 34 – 300 śywiec [email protected] 11 PARK KRAJOBRAZOWY BESKIDU ŚLĄSKIEGO Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego został utworzony w 1998 r. i jest najbardziej na zachód wysuniętą częścią Beskidów Zachodnich. Powierzchnia ogólna Parku wraz z otuliną wynosi 60905 ha, w tym powierzchnia samego Parku 38620 ha. NajwaŜniejszą jednostką strukturalną tworzącą zrąb górotworu Beskidu Śląskiego jest płaszczowina śląska. Na terenie Beskidu Śląskiego zinwentaryzowano 21 pojedynczych lub grupowo występujących skałek. Na stokach Baraniej Góry znajdują się źródliska największej rzeki Polski – Wisły. Niewielką powierzchnię zajmuje teŜ zlewnia Odry – drugiej, co do wielkości rzeki naszego kraju. W okolicach Koniakowa przebiega fragment kontynentalnego działu wodnego. Potoki Czadeczka i Kręźelka naleŜą juŜ do zlewiska Morza Czarnego. Pierwotnie lasy zajmowały prawie całą powierzchnię Beskidu Śląskiego. Obecnie piętro pogórza do wysokości około 500 m n.p.m. zajmują uprawy polowe i tereny zurbanizowane. Pozostały tylko niewielkie fragmenty łęgów (lasy olszowo-jesionowe i jesionowo-wiązowe) i grądów (lasy lipowo-grabowe). W piętrze regla dolnego miedzy 500-1000 m n.p.m. potencjalnym typem roślinności są buczyny z domieszką świerku, jodły i jaworu. Obecnie na siedliskach tych panują świerczyny wtórnego pochodzenia. Partie szczytowe powyŜej 1000 m n.p.m. to regiel górny z dominującym tu wysokogórskim borem świerkowym. W Nadleśnictwach Ustroń i Wisła występuje świerk istebniański - ekotyp cechujący się najlepszymi w Europie parametrami wzrostowymi i odpornościowymi. Licznie reprezentowane są ssaki w tym między innymi kopytne: jeleń, sarna i dzik; duŜe drapieŜniki: wilk, ryś, lis i sporadycznie niedźwiedź. Z mniejszych gatunków naleŜy wymienić zimujące w jaskiniach nietoperze: gacek wielkouch, nocek duŜy, nocek wąsaty, podkowiec mały oraz bardzo poŜyteczne owadoŜerne ryjówki: aksamitna, malutka i górska. Lista ssaków Beskidu Śląskiego zamyka się liczbą około 35 gatunków. Górską faunę ptaków reprezentują gatunki subalpejskie - siwerniak, drozd obroŜny, dzięcioł trójpalczasty i orzechówka. Gatunki puszczańskie reprezentowane są przez kuraki - głuszczca i jarząbka oraz duŜe ptaki drapieŜne. Gady Beskidu Śląskiego najliczniej reprezentowane są przez jaszczurki: zwinkę i Ŝyworodną oraz Ŝmiję zygzakowatą, zaskrońca i padalca. Z 18 spotykanych w Polsce płazów, na obszarze Beskidu Śląskiego występuje 13 gatunków, np.: salamandra plamista, kumak górski, czy rzekotka drzewna. Badania ryb dorzecza górnej Wisty wykazały występowanie 12 gatunków tej, przy czym najpospolitszy jest tutaj pstrąg potokowy. Na terenie Beskidu Śląskiego średniowieczne ślady osadnictwa na tym terenie sięgają XIV w. Centrum kulturowym górali śląskich był w minionych stuleciach, aŜ do 1918 r, Jabłonków, a w drugiej kolejności bardziej odległy Cieszyn. Jednak w ostatnim półwieczu do roli ich kulturowej stolicy wyrosła Wisła. Oddział Biura ZPKWŚ w śywcu ul. Łączki 44a 34 – 300 śywiec tel. (033) 861 78 25 [email protected] PARK KRAJOBRAZOWY BESKIDU MAŁEGO Beskid Mały stanowi rozciągającą się równoleŜnikowo grupę górską o długości ok. 35 km i szerokości 12 km. Prawie cały Beskid Mały jest zbudowany z piaskowców godulskich. Są to skały o budowie drobnoziarnistej, dość twarde i odporne na procesy wietrzenia. W północnej części Beskidu Małego w rejonie Andrychowa i Inwałdu oraz Targanic spotyka się teŜ wapienie. Liczne skałki przybierają róŜne ciekawe kształty i stanowią duŜą atrakcję turystyczną. Najcenniejsze z nich to baszta skalna w Kocierzu 13 Rychwałdzkim, grupa skałek w Krzeszowie oraz skałka fliszowa na zboczach śaru. Utworzone zostały 22 pomniki przyrody nieoŜywionej. DuŜe znaczenie przyrodnicze i poznawcze posiadają jaskinie. Najbardziej znana jest Jaskinia Komonieckiego. Szczególnie malowniczo wygląda w okresie wczesnowiosennym, kiedy to strop pokryty jest soplami lodowymi. Obszar Parku Krajobrazowego „Beskidu Małego" i jego otuliny charakteryzuje się gęstą siecią rzeczną i duŜą ilością źródeł. PołoŜony jest w dorzeczu rzeki Wisły i zlewisku Morza Bałtyckiego. Krajobraz Beskidu Małego, tak jak i pozostałej części Beskidów Zachodnich, został znacznie przekształcony. Piętro pogórza przebiegające średnio do 550 m n.p.m. wykorzystano pod uprawy i zabudowę. Niegdyś najbardziej rozpowszechniony tutaj grąd występuje obecnie tylko w postaci nielicznych płatów zlokalizowanych w miejscach niedostępnych, wąwozach i jarach. Na stokach północnych spotykana jest dość często schodząca nawet do 420 m n.p.m. buczyna karpacka. Od wysokości 550 m n.p.m. do 933 m n.p.m. rozciąga się piętro regla dolnego. Piętro to pokryte jest dość regularnie zwartym kompleksem leśnym z niewielkimi polanami. Ciekawostką jest występowanie w partiach grzbietowych skarłowaciałych buczyn kwaśnych. Dotychczas przeprowadzone badania flory roślin naczyniowych wykazały występowanie ponad 840 gatunków. Beskid Mały charakteryzuje się stosunkowo duŜym udziałem (10%) roślin górskich, wśród których dominują gatunki reglowe i ogólnogórskie. DuŜym walorem jest występowanie licznych przedstawicieli rodziny storczykowatych, np.: kruszczyk błotny, storczyca kulista, storczyk męski i stoplamek plamisty. ZagroŜone są równieŜ gatunki znajdujące się na granicach swych zasięgów, między innymi: rzeŜucha trójlistkowa i Ŝywokost sercowaty, a takŜe gatunki wapieniolubne wymierające wskutek zarastania nieuŜytkowanych kamieniołomów. 14 Na terenie Beskidu Małego występują - z kopytnych: dzik, sarna i jeleń, zaś z duŜych drapieŜników: ryś, wilk, lisi, borsuk, a sporadycznie niedźwiedź. Spośród nietoperzy podawano z tego terenu: mroczka późnego, nocka wąsatka i borowca wielkiego, a z owadoŜernych: rzęsorka rzeczka i zębiatka karliczka oraz dwa gatunki ryjówek: aksamitną i malutką. Największym gryzoniem jest bóbr europejski. Łącznie na terenie Beskidu Małego zanotowano dotychczas 36 gatunków ssaków. Natomiast badania ornitofauny wykazały występowanie 111 gatunków ptaków lęgowych, w tym 6 drapieŜników dziennych, a wśród nich: trzmielojada i kobuza; 4 gatunki kuraków; 6 gatunków dzięciołów, bociana czarnego, pójdźki i zimorodka. Na terenie Beskidów obszary szczególnie cenne zostały objęte ochroną rezerwatową, naleŜą do nich przede wszystkim fragmenty drzewostanów o charakterze naturalnym: „Szeroka" (52,12 ha), „Buczyna na Zasolnicy" (16,65 ha), i „Madohora" o powierzchni 71,38 ha. Oddział Biura ZPKWŚ w śywcu ul. Łączki 44a 34 – 300 śywiec tel. (033) 861 78 25 [email protected] 15 WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA Al. Niepodległości 16/18 61-713 Poznań tel. (061) 854 18 67, 854 13 98 Lednicki Park Krajobrazowy Celem utworzenia Parku jest ochrona unikatowych w skali kraju ziem, rozciągających się wokół jeziora Lednickiego, będących kolebką państwa polskiego, ochrona przyrody i rolniczego krajobrazu. Powierzchnia Parku wynosi 7652,48ha. PołoŜony jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego, na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, na północ od linii kolejowej PoznańGniezno, na terenach gmin: Kiszkowo, Kłecko, Łubowo i Pobiedziska. Krajobraz Parku ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, tworzą równiny moreny dennej z nielicznymi pagórkami moreny czołowej i połoŜone w rynnach jeziora polodowcowe. Jeziora zajmują blisko 7% powierzchni Parku. Największe z nich, Jezioro Lednickie ma prawie 8km długości i wraz z innymi jeziorami stanowi o walorach krajobrazowych Parku. NajwyŜsze wzniesienie (130m n.p.m.) znajduje się na południowy zachód od Lednogóry. W krajobrazie Paku dominują równinne pola uprawne z rzędami wierzb rosnących wzdłuŜ rowów i miedz. Lasy zachowały się na niewielkim obszarze, niespełna 10% powierzchni, w północnej części Parku. PrzewaŜają bory sosnowe z niewielką domieszką świerka i gatunków liściastych. Flora Parku obfituje w gatunki rzadkie w skali Wielkopolski. Z roślin leśno-zaroślowych na uwagę zasługują m.in.: czerniec gronkowy, kokorycz pusta, złoć mała, fiołek przedziwny, a z gatunków łąkowych: ostroŜeń warzywny, groszek błotny i inne. Z rzadkich roślin wodnych i rosnących na terenach podmokłych występują tu m.in.: grzybienie białe, grąŜel Ŝółty, okręŜnica bagienna, 16 knieć błotna, rdestnice i pływacz zwyczajny. Natomiast na bezleśnych zboczach i skarpach przydroŜnych wykształciły się zgrupowania światłoŜądnych roślin kserotermicznych. Na terenie Parku najlepiej rozpoznana jest awifauna. Stwierdzono występowanie m.in.: dzięcioła średniego, muchołówki małej i zniczka – gatunków związanych z lasami liściastymi; a z ptaków drapieŜnych m.in.: kanię rudą, krogulca, trzmielojada. Wśród licznych ptaków wodno-błotnych, na szczególną uwagę zasługują m.in.: gęgawa, bąk, gągoł, Ŝuraw. Na wyspie Mewiej jest kolonia kormorana czarnego. Z większych ssaków występują tu sarny, dziki i lisy. Nad jeziorem Lednickim bytują bobry i wydry, a do faunistycznych osobliwości zaliczyć moŜna padalca i pająka tygrzyka paskowanego. Około 40 okazałych drzew uznano pomnikami przyrody, m.in. 10 dębów rosnących w lesie, przy drodze do Kamionka. Na terenie parku nie ma rezerwatów przyrody, ale znajdują się tu cenne zabytki przeszłości. Na obszarze Parku zlokalizowano około 350 stanowisk archeologicznych, a wśród nich 4 grody: na Ostrowie Lednickim, na sąsiedniej wyspie Ledniczce, w Moraczewie i w Imiołkach. Nadwarciański Park Krajobrazowy Utworzono go w celu „ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu, zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptactwa wodnego, błotnego i lądowego oraz ochrony ptaków przelotnych, a takŜe zabezpieczenia wartości historycznych tego regionu”. Obejmuje on 13 428 ha powierzchni we wschodniej Wielkopolsce, w obrębie gmin Lądek, Pyzdry, Rzgów, Zagórów i Golina. Współcześnie Warta osiąga w obrębie parku kilkadziesiąt metrów szerokości. Meandrując pozostawiła w dolinie liczne starorzecza, otoczone dziś rozległymi łąkami i pastwiskami. NPK jest częścią obszaru Natura 2000 „Dolina Środkowej Warty”. Na terenie parku stwierdzono ok. 240 gatunków ptaków, z czego 151 obecnie lęgowych. Niezwykle bogata i róŜnorodna jest takŜe szata roślinna odnaleziono ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych (z czego 100 uznanych za rzadkie w Polsce i Wielkopolsce) tworzących ok. 230 zbiorowisk roślinnych. W pobliŜu rzeki znajduje się strefa duŜych starorzeczy. Lustro wody w płytszych miejscach porastają grzybienie białe i grąŜele Ŝółte. Zobaczyć moŜna teŜ najmniejszą roślinę kwiatową świata, liczącą ok. 1 mm wolffię bezkorzeniową. Brzegi pokrywają szuwary najczęściej budowane przez trzcinę, mannę mielec i turzycę zaostrzoną. Gniazda w szuwarach zakładają bąki, gęgawy, kureczki nakrapiane, błotniaki stawowe i brzęczki. Kolejną strefą w dolinie są rozległe łąki. Jedne z najczęstszych to łąki wyczyńcowe. Obszary bardziej wilgotne zajmują łąki kaczeńcowe, ziołoroślowe oraz łąki z rdestem węŜownikiem. Osobliwością są łąki trzęślicowe oraz słonorośla ze świbką morską i mlecznikiem nadmorskim. RównieŜ łąki są miejscem gniazdowania waŜnych gatunków ptaków. Na uwagę zasługują sieweczka obroŜna, dubelt, batalion i roŜeniec. Przy skraju doliny znajdują się zbiorowiska bagiennych lasów – olsów porzeczkowych oraz towarzyszące im zarośla wierzby szarej. Zbocze doliny juŜ tylko w kilku punktach porasta zagroŜony wyginięciem typ lasu – łęg zboczowy. W NPK ponad 300 ha gruntów objęto ochroną w postaci uzytków ekologicznych. NajwaŜniejsze z nich to „Wydma”, „Nadwarciańskie Pastwiska”, „Kępa Warciańska”, „Skarpa w Skokumiu”, „Łęg Zboczowy w Kopojnie” i „Niwka”. Chronią ona rzadkie typy lasów, murawy napiaskowe i kserotermiczne, starorzecza oraz zbiorowiska namuliskowe, łąkowe i pastwiskowe. W obrębie NPK i jego okolicy zlokalizowanych jest szereg bardzo wartościowych zabytków. W średniowieczu szczególne miejsce zajmował gród w Lądzie. Wtedy naleŜał on do czołowych w państwie polskim, miał rangę kasztelanii. Do głównych miejscowości, w których dzisiaj 17 18 moŜemy podziwiać zabytki naleŜą Pyzdry, Ląd i CiąŜeń. W Pyzdrach znajdujemy średniowieczny zespół klasztorny i kościół farny z XIII wieku. Głównym zabytkiem Lądu jest pocysterski klasztor i kościół, którego budowę rozpoczęto w 1651 r. na murach dawniejszego, gotyckiego kościoła. W CiąŜeniu mamy zespół pałacowy z lat 1758-1768 oraz kościół parafialny z 1535 r. Park Krajobrazowy im. Gen. D. Chłapowskiego Celem Parku jest ochrona krajobrazu kulturowego, rolniczego, z dobrze zachowaną siecią zadrzewień śródpolnych wprowadzonych na tym terenie w latach dwudziestych XIX w przez generała Dezyderego Chłapowskiego. Zadrzewienia te w latach 70-tych ubiegłego wieku zostały objęte ochroną i uznane za dobro kultury. Powierzchnia Parku wynosi 17 200 ha. Według podziału administracyjnego Park znajduje się na terenie 4 gmin: Kościan, Czempiń, Krzywiń i Śrem. PołoŜony jest w centralnej części mezoregionu Równiny Kościańskiej, będącej częścią makroregionu Pojezierza Leszczyńskiego. Jest to teren, na którym dominującą rolę pełni rolnictwo. Pola uprawne zajmują powierzchnię 11 283,2 ha. Krajobraz ukształtowany został przez zlodowacenie środkowopolskie oraz bałtyckie. Ukształtowanie terenu Parku jest równinne, lekko pofalowane. NajwyŜsze wzniesienia nie przekraczają 95 m n.p.m. Występują tutaj liczne oczka polodowcowe, środkiem Parku ciągnie się niewielkie obniŜenie, w którym płyną wody Rowu Wyskoć prowadzące do Kanału Obry. MoŜna tu spotkać rzadkie, zanikające gatunki roślin związanych z uprawami rolnymi np. niektóre chwasty (kąkol) i rośliny niegdyś uprawiane jak lnicznik siewny. Flora roślin naczyniowych liczy około 900 gatunków. W starych parkach dworskich i zadrzewieniach śródpolnych występują rzadkie i chronione gatunki roślin leśnych i zaroślowych (np. listera jajowata), grzybów (np. Ŝagwica listkowata), a na łąkach i w oczkach śródpolnych rośliny 19 zbiorowisk łąkowych i wodnych (np. goryczka błotna czy pływacz). Wśród bezkręgowców stwierdzono występowanie 43 gatunków motyli dziennych oraz około 600 gatunków motyli nocnych, rzadkie chrząszcze (np. biegacz skórzasty, ciołek, pachnica), błonkówki i muchówki, a takŜe pluskwiaki wodne. Bogata jest równieŜ fauna ślimaków (lądowych i wodnych), małŜy oraz skorupiaków (np. rak stawowy i rzeczny). Płazy reprezentowane są przez 12 gatunków, a gady przez 4 gatunki (jaszczurki: zwinka i Ŝyworódka, padalec oraz zaskroniec). Na terenie Parku występuje aŜ 120 gatunków ptaków lęgowych. Wiele gatunków wodno-błotnych bytuje w kompleksie starych torfianek usytuowanych wzdłuŜ Rowu Wyskoć (m.in. wąsatka i remiz). śyje tu równieŜ 41 gatunków ssaków, w tym aŜ 12 gatunków nietoperzy. Na terenie Parku znajduje się uŜytek ekologiczny w lesie Rąbińskim, miejsce rozrodu Ŝab brunatnych i zielonych, ropuchy szarej, grzebiuszki, rzekotki, kumaka nizinnego,traszki grzebieniastej oraz liczne pomniki przyrody. Park obfituje w obiekty architektoniczne: kościoły (Choryń, Stary Gołębin, Gorzyczki, Błociszewo, Racot, GryŜyna, Kopaszewo, Rąbiń), kaplice (las rąbiński), dworki (Choryń) pałace (Turew, Błociszewo, KrzyŜanowo, Racot, Kopaszewo) oraz zabudowania folwarczne (Błociszewo, Spytkówki). W dziesięciu zabytkowych parkach dworskich liczne są pomnikowe drzewa (głównie dęby, platany i lipy). Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” Utworzono go w celu zachowania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i historyczno-kulturowych. Park obejmuje obszar 87 040 ha, z czego na terenie województwa wielkopolskiego 17 000 ha w gminach: Odolanów, Sośnie, Przygodzice, a na terenie województwa dolnośląskiego 70 040 ha w obrębie gmin: Cieszków, Kraśnice, Milicz, Prusice, Twardogóra, Trzebnica, śmigród. 20 Park obejmuje cenne przyrodniczo tereny leŜące w dolinie rzeki Baryczy połoŜonej w obrębie Kotliny śmigrodzkiej, Milickiej i Odolanowskiej. Obszar Parku charakteryzuje się wielką róŜnorodnością środowisk. Składają się na nią: płaski wzdłuŜ koryta rzeki i pagórkowaty na obrzeŜach doliny, rozległe izróŜnicowane pod względem gatunkowym kompleksy leśne, wielkopowierzchniowe stawy rybne oraz pola i łąki rozciągające się wzdłuŜ Baryczy i jej dopływów. Naturalne warunki geologiczne i klimatyczne umoŜliwiły zakładanie duŜych stawów rybnych. Do 1358 r. załoŜono ok. 2300 ha, do połowy XVII w. prawie 8500 ha, a obecnie łączna ich powierzchnia wynosi około 7000 ha. Do największych kompleksów naleŜą: Radziądz (695ha), Ruda Sułowska (799 ha), Stawno (1737 ha), Potasznia (733 ha), Przygodzice i Dębnica (700 ha). Roślinność parku jest bardzo zróŜnicowana. Do szczególnie cennych naleŜą: zbiorowiska roślinności wodnej i bagiennej, torfowiska niskie i przejściowe, łąki oraz olsy i łęgi wierzbowe. Stwierdzono występowanie szeregu gatunków roślin chronionych jak: wawrzynek wilczełyko, rosiczka okrągłolistna, kruszczyk szerokolistny, listeria jajowata, bluszcz pospolity, widłak jałowcowaty, grąŜel Ŝółty, gnidosz rozesłany, podkolan biały i grzybieńczyk wodny, który to posiada zaledwie kilkanaście stanowisk w Polsce. Najbogatszą w gatunki grupę kręgowców stanowią ptaki. Stwierdzono tu dotychczas 276 gatunków, w tym 166 lęgowych. Gniazduje tu ok. 20% krajowej populacji gęgawy, ok. 15% krakwy i podgorzałki, po ok. 10% zausznika, perkoza rdzawoszyjego i błotniaka stawowego i ok. 5% bąka, zielonki i rybitwy rzecznej. Ponadto stwierdzono tutaj lęgi kilku skrajnie nielicznych w kraju gatunków, np. czapli purpurowej, łabędzia krzykliwego i hełmiatki. Skupia się tutaj łącznie ok. 45 000 ptaków wodnych, 1500 Ŝurawi i 60-70 bielików. W Parku odnotowano teŜ występowanie innych gatunków zwierząt. Gady reprezentowane są przez np. jaszczurkę zwinkę i zaskrońca. Przedstawicielami ssaków są: dzik, jeleń, oraz rzadka wydra. Bogata jest fauna owadów, z chronionych warto wymienić kozioroga dębosza. Omawiany obszar charakteryzuje się wysokimi walorami historyczno-kulturowymi i turystycznymi. Do głównych miejscowości, w których dzisiaj moŜemy podziwiać zabytki naleŜą Antonin, Odolanów i Moja Wola. Park Krajobrazowy Promno Celem Parku jest ochrona polodowcowego krajobrazu i terenów o duŜych wartościach przyrodniczych. Powierzchnia Parku wynosi 2.077ha. Jest to najmniejszy park krajobrazowy w województwie wielkopolskim. Wokół jego granic wyznaczona jest otulina o powierzchni 3.760ha. PołoŜony jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego, na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, około 20 km na wschód od Poznania, na terenach gmin: Pobiedziska i Kostrzyn. Krajobraz Parku, ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, tworzą pagórki środkowopoznańskiej moreny czołowej i obszary moreny dennej, urozmaicone wodami płynącymi i stojącymi. Znajdujące się na terenie Parku jeziora, to w większości niewielkie zbiorniki, powstałe w zagłębieniach wytopiskowych. Do większych naleŜą jeziora: Dębiniec, Wójtostwo, Dobra, i Brzostek. NajwyŜszy punkt w Parku, to wzgórze morenowe o wys. 127m n.p.m. w okolicach Nowej Górki. Specyficzną cechą Parku jest bardzo wysoki udział terenów leśnych – 62% jego powierzchni. W części północnej i zachodniej przewaŜają siedliska borowe, gdzie dominuje sosna, natomiast w części południowo wschodniej – siedliska lasowe, gdzie przewaŜają gatunki liściaste np.: grab, buk, dąb, klony, a w drzewostanie rosnącym w okolicy jez. DrąŜynek występuje chroniony, ginący gatunek jarząb brekinia. W bogatym podszycie lasów występują m.in. wawrzynek wilczełyko, leszczyna, kalina koralowa, dereń świdwa. Na szczególną uwagę zasługuje flora wiosenna Parku z wieloma osobliwościami 21 22 florystycznymi, z których na uwagę zasługują m.in. lilia złotogłów, kokorycz pusta, marzanka wonna, sasanki. Cenne przyrodniczo są równieŜ zbiorowiska roślinne: muraw kserotermicznych, występujących na południowych stokach licznych pagórków; łąk, gdzie moŜemy znaleźć paproć – niesięźrzał pospolity, czy roślinność wodna i szuwarowa torfowisk z rosiczkami, tłustoszem pospolitym i innymi rzadkimi gatunkami. Osobliwością jest stanowisko kłoci wiechowatej nad jeziorem DrąŜynek, uwaŜane za największe w Wielkopolsce. Z fauny Parku najlepiej rozpoznaną grupą są ptaki. Na jego terenie stwierdzono 89 gatunków lęgowych. Z ptaków drapieŜnych gnieździ się np. błotniak stawowy, jastrząb i kania ruda, z ptaków wodnobłotnych: Ŝuraw, czapla siwa, perkozy, rybitwa rzeczna i inne, a z ptaków związanych ze środowiskiem leśnym na uwagę zasługują m.in.: dzięcioł średni, muchołówka mała i siniak. Z ssaków większych spotyka się tu sarny, dziki i lisy. W Parku znajdują się 3 rezerwaty przyrody: „Las Liściasty w Promnie”, „Jezioro Dębiniec”, „Jezioro DrąŜynek”. W otulinie Parku jest rezerwat „Okrąglak”. Na terenie Parku i otuliny znajduje się kilkanaście pomników przyrody m.in. głaz narzutowy nieopodal jeziora Dębiniec, dęby i sosny w leśnictwie Promno i Jezierce. Do ciekawszych zbytków znajdujących się na terenie Parku i otuliny zaliczyć moŜna XIX-wieczne dwory i parki w Kociałkowej Górce, Gołuniu, a takŜe wczesnośredniowieczne grodzisko, porośnięte lasem pod Nową Górką. Najcenniejsze zabytki znajdują się w Pobiedziskach, m. in.: kościół wczesnogotycki z XIII/XIV w., drewniana dzwonnica z XIX w. Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka W celu zachowania, ochrony i odnowy największego i najbardziej zbliŜonego do naturalnego kompleksu leśnego środkowej Wielkopolski, powierzchnia parku wynosi 11.999,61ha. Wokół jego granic wyznaczona jest otulina o powierzchni 10.969,47ha. PołoŜony jest w północno- wschodniej części województwa wielkopolskiego, na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, w odległości od 3 do 25 km na północny-wschód od Poznania, na terenach gmin: Murowana Goślina, Czerwonak, Skoki, Kiszkowo i Pobiedziska. Krajobraz Parku, ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, na południu tworzy pasmo środkowopoznańskiej moreny czołowej, a na północ od niego - tereny moreny dennej z wąskimi rynnami polodowcowymi. NajwyŜszym wzniesieniem jest Dziewicza Góra (143m n.p.m.). NajniŜej połoŜony punkt w Parku (62 m n.p.m.). Przez tereny Parku przepływają niewielkie cieki wodne, m.in. Trojanka, Owińska Struga, Dzwonówka i Wronczyński. Środkowa, najwyŜej wyniesiona część terenów leśnych jest bezodpływowa. Na obszarze Parku znajduje się 27 jezior. Specyficzną cechą Parku jest bardzo wysoki udział terenów leśnych, ponad 78% powierzchni. MoŜna tu wyróŜnić 12 typów siedliskowych lasu. Dominują siedliska boru mieszanego świeŜego i lasu mieszanego świeŜego. Przez tereny Parku przebiegają wschodnie granice naturalnego występowania buka, klona, jawora i brekinii. Na szczególną uwagę zasługuje flora Parku. W runie leśnym występuje m.in. reliktowy Ŝywiec dziewięciolistny, lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, czerniec gronkowy, a na polanach i niezalesionych stokach wzniesień występują rośliny ciepłolubne np. dziewięćsił bezłodygowy, oman wierzbolistny i kosmaty, sasanka łąkowa. Z rzadkich roślin wodnych i torfowiskowych występują tu m.in. grzybienie białe, grąŜel Ŝółty, rosiczki, jaskier wielki, kłóc wiechowata. Bogatą faunę lasów reprezentują: jelenie, daniele, sarny i dziki, zające, lisy, borsuki, kuny oraz Ŝyjące w wodach wydry i bobry. Tereny Parku odznaczają się duŜymi walorami ornitologicznymi. Stwierdzono tu występowanie 134 lęgowych gatunków ptaków. Na uwagę zasługuje m.in.: bocian czarny, Ŝuraw, kania ruda, dzięcioł średni, siniaka, lerka oraz rzadkiej dla Wielkopolski muchołówki małej. 23 24 W Parku jest 5 rezerwatów: „Jezioro Czarne”, „Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej”, „Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko”, „śywiec Dziewięciolistny”, „Jezioro Pławno”. Na obszarze parku rośnie duŜo drzew uznanych pomnikami przyrody. Przede wszystkim są to stare dęby, buki, sosny oraz kasztanowce. Jedyny głaz o pomnikowych rozmiarach znajduje się w Zielonce. W granicach parku znajdują się dwa uŜytki ekologiczne: podmokłe łąki w dolinie Trojanki i „Mokradła nad J. Kamińskim”, ustanowione w celu ochrony flory torfowisk niskich. Do ciekawszych zbytków znajdujących się na terenie Parku naleŜą: Sanktuarium Matki BoŜej w Dąbrówce Kościelnej, zespół dworski z parkiem z pocz. XX w. w Łopuchówku, czy grodzisko stoŜkowe zwane „Pańskim Dworem” w Głeboczku. Najcenniejsze zabytki znajdują się w otulinie Parku w Owińskach, Wronczynie, Wierzenicy i Kicinie. Powidzki Park Krajobrazowy Park utworzono w celu „ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu oraz zabezpieczenia wartości historycznych i kulturowych tego regionu”. Ochroną objęto 24 600 ha gruntów na terenie gmin Kleczew, Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo. Znajdują się tam lasy, jeziora, torfowiska i łąki oraz pola i fragmenty wsi. Zasadniczym elementem tego parku jest system kilkunastu polodowcowych jezior na ogół o wyraźnie wydłuŜonym kształcie, jednocześnie bardzo głębokich. Zasoby przyrodnicze parku są stosunkowo słabo rozpoznane. Stosunkowo duŜo informacji posiadamy o florze roślin naczyniowych. W granicach parku stwierdzono ok. 990 gatunków roślin (w tym 60 chronionych) oraz 216 zbiorowisk roślinnych. Spośród nich za zagroŜone w skali Polski uznaje się 25. Natomiast z rzadkich w Wielkopolsce fitocenoz stwierdzono 129 syntaksonów. Z ciekawszych roślin torfowiskowych wymienić naleŜy rosiczki (2 gatunki), wełniankę pochwowatą, borówkę bagienną i mchy torfowce. Wlitoralu jezior zobaczyć moŜna grzybienie północne, a na łąkach goździka pysznego, fiołka mokradłowego i selernicę Ŝyłkowaną. W lasach natomiast widłaka spłaszczonego, turówkę leśną i buławnika kokorycz wątłą, wielkokwiatowego. Do najwaŜniejszych zbiorowisk roślinnych naleŜą: łąki ramienicowe, mszar z turzycą bagienną, świetlista dąbrowa, bór bagienny, ols torfowcowy, łąka trzęślicowa, młaki niskoturzycowe. TakŜe o faunie PPK informacje są dość ubogie. Najwięcej materiałów dotyczy ptaków. Obecnie na liście znajdują się 174 gatunki. Z pozostałych kręgowców zanotowano 34 gatunki ssaków, 10 płazów, 5 gadów i 22 ryb. Na jeziorach parku zobaczyć moŜna 5 gatunków perkozów. Wieczorami usłyszeć moŜna charakterystyczne, buczące głosy rzadkiego bąka. TakŜe z szuwarami wiąŜe się gniazdowanie łabędzi niemych, głowienki, błotniaka stawowego i wąsatki. Środowiska wodne są takŜe istotne dla płazów, z ciekawszych moŜna tu zobaczyć kumaka nizinnego i traszkę grzebieniastą. Wartościowy z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia są zespoły ichtiofauny, zwłaszcza duŜych jezior wykazujących jeszcze cechy jezior sielawowych. Ryby są głównym pokarmem spotykanych nad jeziorami bielików, kormoranów, traczy nurogęsi i wydr.WaŜniejsze miejscowości i zabytki kultury Giewartów. NieduŜa wieś o charakterze letniskowym. W centrum znajduje się neogotycki kościół z lat 1907-1914, a na cmentarzu kaplica św. Rocha z 1811 r. Nad Jeziorem Powidzkim pałac i zabytkowy park z drugiej polowy XIX w. Mrówki. Wieś letniskowa. Nad Jez. Kownackim średniowieczne grodzisko stoŜkowe z dobrze widoczną fosą. Obecnie znajduje się tam skansen z rekonstrukcjami palisady, straŜnicy i półziemianki. Powidz. Osada istniała juŜ w średniowieczu, o czym świadczy grodzisko stoŜkowe nazywane Górą Zamkową. Po części zachował się dawny 25 26 układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem otoczonym XIX w. domkami. WaŜnym miejscem jest kościół św. Mikołaja z 1863 r., w którym znajduje się szereg zabytków, m.in. obraz Matki Boskiej z XVII w. W pobliŜu wsi znajduje się wojskowa 33 Baza Lotnicza. Skorzęcin. Mała wieś letniskowa w pobliŜu cennych przyrodniczo kompleksów leśnych. Nad jez. Niedzięgiel zlokalizowano ośrodek wypoczynkowy z duŜą plaŜą i kąpieliskiem. We wsi znajduje się dworek z XIX w. Przemęcki Park Krajobrazowy Został utworzony w celu ochrony i zachowania jednego z najciekawszych fragmentów krajobrazu polodowcowego w Wielkopolsce (Pojezierze Sławskie będące częścią Pojezierza Leszczyńskiego) wraz z bogatymi zespołami leśno-jeziorno-łąkowymi. Park zajmuje powierzchnię 21 450 ha, znajduje się na terenie 6 gmin województwa wielkopolskiego: Wijewo, Przemęt, Włoszakowice i Wschowa. Posiada otulinę, którą stanowi obszar chronionego krajobrazu: Pojezierze Przemęcko-Wschowskie i kompleks leśny Włoszakowice. Polodowcowy krajobraz Parku obfituje w jeziora, głównie o charakterze rynnowym. Znajdują się tu 24 większe jeziora powiązane ze sobą drobnymi ciekami. Największe z nich to J. Przemęckie, Dominickie i Wieleńskie. PrzewaŜają rozległe kompleksy leśne głównie sosnowe bory świeŜe oraz bory mieszane. Bogata flora reprezentowana jest przez 760 gatunków (651 gatunków roślin naczyniowych i 109 gatunków mchów), w tym kilka rzadkich i podlegających całkowitej ochronie (np. lilia złotogłów, grzybienie białe i buławnik czerwony) Wśród fauny bezkręgowców Parku na uwagę zasługuje rzadki i chroniony chrząszcz – jelonek rogacz. Stwierdzono kilkanaście gatunków płazów, w tym Ŝaba zielona, trawna oraz ropucha zwyczajna. Gady reprezentowane są przez 3 gatunki (jaszczurka zwinka, padalec i zaskroniec). Obfitość 27 jezior i duŜych kompleksów leśnych sprzyja bogactwu ptaków i ryb. Wśród 182 gatunków ptaków występujących na obszarze Parku, 114 to gatunki lęgowe, a wśród nich kilka rzadkich jak na przykład kania rdzawa czy orzeł bielik. W jeziorach i kanałach Ŝyje 35 gatunków ryb (m.in. kiełb, węgorz, szczupak, miętus, lin, sielawa). Poza powszechnie spotykanymi ssakami występuje wydra, kuna leśna i borsuk. Na terenie Parku utworzono 3 rezerwaty przyrody: Wyspa Konwaliowa (20,15 ha) na Jeziorze Przemęckim, porośnięta świetlistą dąbrową z masowo występującą konwalią majową, Torfowisko nad Jeziorem Świętym (7,59 ha) – torfowisko przejściowe z rzadkimi gatunkami roślin (rosiczki), Jezioro Trzebidzkie (90,71 ha) – roślinność wodna i szuwarowa oraz bogata awifauna. Znajdują się tu równieŜ ciekawe obiekty architektoniczne np. zespół klasztoru cystersów w Przemęcie, czy kościół we Włoszakowicach. Liczne są pałace i dwory otoczone zabytkowymi parkami np. w Buczu. We Włoszakowicach i Brennne moŜna zwiedzić regionalne izby muzealne, a w Górsku znajduje się galeria rzeźb ptaków oraz wiatrak koźlak. Przez teren Parku prowadzą szlaki turystyczne: piesze (2 ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne), rowerowe (ŚcieŜka nad jeziorami) oraz wodne (Szlak Konwaliowy). Nad jeziorami działają liczne ośrodki wypoczynkowe oraz strzeŜone kąpieliska. Pszczewski Park Krajobrazowy Utworzony w celu zachowania dla nauki i wypoczynku ludności, terenów o najwyŜszych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Obecnie wśród celów ochrony dominuje zachowanie róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej. Jest to park średniej wielkości, który wraz z otuliną zajmuje ponad 45 000 ha. Park tworzą dwa kompleksy. Pierwszy o wielkości 1 970 ha rozciąga się nad rzeką Kamionką od Lewic do Kamionnej. Drugi o powierzchni 10 250 ha 28 obejmuje obszar jezior rynnowych od Trzciela na południu do Lubikowa i Rokitna na północy. Te dwa chronione obszary łączy otulina. Park połoŜony jest we wschodniej części województwa lubuskiego i w zachodniej części województwa wielkopolskiego, w środku trójkąta między Gorzowem Wielkopolskim, Zieloną Górą i Poznaniem. Obszar Pszczewskiego Parku Krajobrazowego zaskakuje zróŜnicowaniem form i skrywających się pod nimi osadów. Rzeźba jest bardzo urozmaicona i decyduje o zmienności oraz bogactwie krajobrazów. NajwyŜsze wzniesienia w parku sięgają blisko 120 m n.p.m., tymczasem nisko połoŜone łąki w dolinie Obry znajdują się o 70 metrów niŜej. Charakterystyczny dla parku jest mozaikowy krajobraz: lasów, pól, łąk i pastwisk, muraw i torfowisk, źródlisk, rzek oraz licznych jezior. W tym zróŜnicowanym terenie udokumentowano obecność blisko 700 gatunków roślin naczyniowych: 41 gatunków roślin posiada status ochrony prawnej, a 56 znajduje się na „czerwonej liście” roślin Wielkopolski. Ponad 60% powierzchni parku pokrywają lasy. Tymczasem jeszcze w połowie ubiegłego wieku były tu prawie wyłącznie pola. Las na terenie PPK spełnia waŜną rolę ochronną dla ekosystemów jeziornych i torfowiskowych. Faunę Pszczewskiego Parku Krajobrazowego charakteryzuje nie do końca poznane bogactwo. Na wyróŜnienie zasługuje ornitofauna, wśród której udokumentowano 208 gatunków. Największą osobliwością pośród fauny parku jest obecność w rzece Kamionce minoga strumieniowego, którego odkryli pracownicy parku w 2004 roku. Najcenniejsze fragmenty krajobrazu i przyrody poddano szczególnej ochronie powołując 5 rezerwatów: Jezioro Wielkie, Jeziora Gołyńskie, Rybojady, Dąbrowa na Wyspie, Dolina Kamionki. Utworzono ponad 40 uŜytków ekologicznych. W większości są nimi obniŜenia terenowe i połoŜone w nich: bagna, oczka wodne, torfowiska, podmokłe łąki i trzcinowiska, zarośla łozowe. DuŜą wartość przyrodniczą mają pomniki przyrody, których jest ponad 60. 29 Są to głównie wiekowe, pojedyncze drzewa, ich grupy lub aleje. Przebywając na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego nie sposób pominąć chronionych elementów krajobrazu, jakimi są zabytki kultury materialnej. Tereny obecnie zajęte przez park były zasiedlane od staroŜytności. Licznie występują tu relikty obronnych grodzisk słowiańskich. W okresie pierwszych Piastów przebiegały tu rubieŜe państwa. W kaŜdym miasteczku i wsi zachowały się zabytki dawnej świetności np. w Rokitnie w barokowym kościele z 1748 r. znajduje się Sanktuarium Matki BoŜej Rokitniańskiej. Najbardziej charakterystycznym elementem małej architektury są przydroŜne kapliczki. Bywają murowane i drewniane, a kaŜda ma bardzo ciekawą historię. Rogaliński Park Krajobrazowy Rogaliński Park Krajobrazowy został utworzony na obszarze 12 750 ha z gruntów leśnych nadleśnictw Babki i Konstantynowo (5900 ha), pozostałą część zajmuje pradolina Warty i grunty rolne. Praktycznie usytuowany jest na terenie starorzecza Warty, począwszy od miejscowości Wiórek u granic miasta Poznania, a skończywszy na Śremie. Został utworzony dla ochrony prawnej unikatowego krajobrazu łęgów nadwarciańskich o duzych wartościach przyrodniczych, krajobrazowych i naukowo – badawczych. Obszar tego parku obejmuje róŜne formy działalności człowieka, w efekcie czego powstało wiele cennych wartości kulturowych. Do szczególnych naleŜą: Rogalin, stara wieś szlachecka z układem dróg, rozłogów i łąk w dolinie Warty wraz z zabytkowym pałacem, parkiem krajobrazowym i gospodarstwem rolnym. Właścicielami tego majątku byli Raczyńscy, którzy przekazali go wraz z pałacem Narodowi. Na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego znajdują się równieŜ bardzo liczne starorzecza Warty. Rezerwat przyrody „Krajkowo” do niedawna największy w Wielkopolsce i rezerwat „Goździk 30 Siny” w Grzybnie, uzupełniane wodą z corocznych wylewów rzeki są autentycznym rajem dla ptactwa wodno – błotnego i miejscem obserwacji ornitologów. Na obszarze Rogalińskiego Parku Krajobrazowego zaobserwowano dotychczas 206 gatunków ptaków. W okresie wiosennoletnim spotyka się tutaj niezliczone ilości kaczek (cyranka, płaskonos), rybitw, mew, czapli siwej, bociana białego, Ŝurawi, kormorana, łabędzi oraz równieŜ rzadko spotykanego bociana czarnego i orlika krzykliwego, kanie (czarną i rudą) oraz bielika. Ostoja ptactwa w dolinie Warty, od Śremu do Mosiny, w ocenie biologów ma rangę krajową i międzynarodową. Szeroka dolina rzeczna z licznymi starorzeczami, zakolami nawiedzana jest przez coroczne wiosenne, a niekiedy nawet letnie wylewy, uniemoŜliwiające intensywną gospodarkę i dlatego dolina zachowała wiele ze swojego naturalnego piękna. Spotkać tu moŜna duŜe ilości zwierzyny: jeleni, dzików, saren i liczne ślady pobytu bobrów, którego reintrodukowano w latach 80tych. Bardzo skromna jest reprezentacja płazów i gadów. Stwierdzono zaledwie trzy gatunki gadów i pięć gatunków płazów. W Parku występuje wiele gatunków bezkręgowców, do których naleŜą waŜka-zalotka większa, motyle z paziem królowej na czele oraz kozioróg dębosz. Bardzo bogata flora Rogalińskiego Parku Krajobrazowego zawiera ponad kilkaset gatunków róŜnych roślin. Znajdują się wśród nich rośliny szczególnie cenne, wymierające lub zagroŜone wyginięciem jak np. goździk siny. Przez teren Parku wytyczono 5 szlaków turystycznych: z śabna przez Krajkowo, do mogił pomordowanych - szlak czerwony; od mogił do DruŜyny Poznańskiej – czerwony; z Iłówca do mogił i dalej do Mosiny – niebieski, z Wiórki do Rogalinka – zielony i z Rogalinka do Rogalina – czerwony. 31 Sierakowski Park Krajobrazowy Park powołano w celu ochrony polodowcowego krajobrazu o rzeźbie urozmaiconej wzgórzami morenowymi, wydmami, dolinami rzek i rynnami jeziornymi na powierzchni 30 413 ha. Park połoŜony jest w zachodniej części województwa wielkopolskiego w przewaŜającej części w powiecie Międzychodzkim i w niewielkiej części w powiecie Szamotulskim. Na powierzchni gmin: Chrzypsko Wielkie, Kwilcz, Międzychód, Pniewy, Sieraków. W odległości ok. 60 km na północny zachód od Poznania. Płynąca przez Park rzeka Warta dzieli go na dwa obszary: część północną z wydmowymi terenami porośniętymi w przewaŜającej części borami sosnowymi i część południową z pagórkowatym terenem morenowym, częściowo porośniętym lasami liściastymi i z leŜącymi w głębokich rynnach jeziorami. NajwyŜszym wzniesieniem jest morenowe wzgórze o wysokości 126 m n.p.m. w okolicach Kwilcza. W Parku jest ponad 50 jezior o pow. PowyŜej 1 ha i wiele mniejszych zbiorników wodnych. W duŜej części są to jeziora rynnowe, np. Jezioro Lutomskie, ale największe jezioro w parku – Chrzypskie (304 ha), jest jeziorem morenowym. Najgłębszym jeziorem jest Jezioro Śremskie (45 m głębokości), a jego dno leŜy 6 m poniŜej poziomu morza. Lasy zajmują 33 % powierzchni parku. Największy zwarty kompleks stanowią bory sosnowe Puszczy Noteckiej, przewaŜnie o charakterze monokultur. W części południowej Parku dominują lasy mieszane z udziałem dębów, buków, jesionów i sosny, np. połacie buczyn nad Jeziorem Lutomskim. Bogata jest flora Parku. Z gatunków leśnych na uwagę zasługują m.in.: Ŝywiec gruczołowaty, marzanka wonna, kokoryczka, wonna czy bodziszek czerwony. W zbiorowiskach roślinności wodnej i szuwarowej z rzadszych gatunków występuje m.in. grąŜel Ŝółty, grzybienie białe, czermień błotna, kłoć wiechowata. Na torfowiskach spotyka się rosiczki, storczyki, kruszczyka 32 błotnego i inne, stwierdzono takŜe występowanie rzadkich gatunków mchów – reliktów glacjalnych. Równie bogata jest fauna Parku. Na terenach leśnych Ŝyją: jeleń, daniel, sarna, dzik, borsuk, lis, a nawet czasami spotkać moŜna wilki. W wodach występuje bóbr, wydra, piŜmak i karczownik. Nad Jeziorem Lutomskim oraz w okolicach Chalina występuje popielica. Z rzadkich gatunków ryb wymienić naleŜy sieje i sielawy. Godna uwagi jest awifauna Parku. Na jego obszarze stwierdzono 216 gatunków ptaków, w tym 165 lęgowych oraz 51 gatunków nielęgowych i zalatujących sporadycznie. Obszar Parku ze względu na stosunkowo liczne występowanie takich gatunków, jak: gągoł, kania czarna, kania ruda, rybołów i puchacz moŜna zaliczyć do waŜnych ostoi o randze ogólnopolskiej. W przypadku szeregu dalszych gatunków: kormoran, bąk, łabędź niemy, trzmielojad, bielik, krogulec, kobuz, nurogęś, Ŝuraw, wodnik, samotnik, siniak, lelek, zimorodek, dzięcioł zielony, dzięcioł średni, zniczek, muchołówka mała, srokosz i ortolan – teren Parku moŜna uznać za jedną z waŜniejszych ostoi lęgowych w Wielkopolsce. W Parku znajdują się cztery rezerwaty przyrody: „Czaple Wyspy”, „Cegliniec”, „Mszar nad Jeziorem Mnich”, „Buki nad Jeziorem Lutomskim” śerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy Obejmuje on 15 640 ha w gminach Miłosław, Nowe Miasto n. Wartą i śerków. Teren Parku leŜy w dorzeczu Warty i jej dopływów: Miłosławki i Lutyni. Rzeki te na terasie zalewowej utworzyły liczne starorzecza, które pełnią waŜne funkcje w okresie przelotów i zimowania ptaków. Ptaki wodne przebywają równieŜ na stawach rybnych, których wiele znajduje się w dolinie Miłosławki. Pradolina WarciańskoOdrzańska dzieli Park na dwie części: północną o charakterze rolniczo-leśnym oraz południową z przewagą krajobrazu rolniczego. Urozmaicona rzeźba powierzchni 33 Parku jest wynikiem działalności lodowca. MoŜna tu znaleźć szereg wyraźnych form tej rzeźby. Od północy są to: wysoczyzna morenowa płaska i falista, rozcięta z północnego wschodu na południowy zachód doliną Miłosławki. Kolejną formą jest pradolina Warty z wykształconymi terasami i starorzeczami. Wybitnym elementem rzeźby terenu jest wyniosły pagór morenowy, tzw. Wał śerkowski, o bardzo duŜym urozmaiceniu rzeźby, z kulminacjami Łysej Góry (161 m n.p.m.) i Góry śerkowskiej (155 m n.p.m.). Liczne rozcięcia erozyjne, parowy, silne nachylenie krawędzi oraz wysokości bezwzględne (dochodzące tu do 90 m róŜnic poziomów) nadają tej części Parku szczególnego uroku. Kolejną formą rzeźby terenu jest Pradolina śerkowska, otaczająca od południa, wschodu i północy Wał śerkowski. Jej dnem płynie Lubieszka, lewy dopływ Lutyni. W południowej części Parku przewaŜają wśród lasów monokultury sosnowe, wprowadzone na uboŜszych siedliskach. Natomiast leŜące bardziej na północ tzw. lasy czeszewskie naleŜą do najpiękniejszych i najbardziej interesujących obszarów leśnych Wielkopolski. Porastają one terasy doliny Warty i mają charakter często zbliŜony do naturalnego. Drzewostan tworzą tam głównie jesion wyniosły, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, olsza czarna, wiązy. Najcenniejsze fragmenty tych lasów poddane są ochronie rezerwatowej. Poza bogactwem świata roślin (stwierdzono tu występowanie ok. 800 gatunków roślin naczyniowych), śerkowsko-Czeszewski PK charakteryzuje się bogactwem fauny. W rezerwacie „Dębno nad Wartą” chronione są rzadkie gatunki zwierząt bezkręgowych. Istnieją tu równieŜ waŜne ostoje ptaków (stawy w Miłosławiu, dolina Warty, rozległe lasy). Spotkać tu moŜna m.in. bielika, kanię rdzawą i kanię czarną, rybołowa, bąka, zimorodka, perkoza rdzawoszyjego, dzięcioła średniego, kruka. Obok walorów przyrodniczych śerkowsko - Czeszewski PK posiada wiele wartościowych obiektów historyczno34 pamiątkowych. Znajdowane tu obiekty prehistoryczne (cmentarzyska, grodziska) świadczą, Ŝe ziemie te były juŜ w odległej przeszłości zasiedlone. O atrakcyjności krajobrazowej parku świadczy równieŜ wiele cennych zabytków architektury. Do szczególnej sławy tych ziem przyczynił się Adam Mickiewicz, który przebywał w Śmiełowie w latach 1831-1832. W parku znajdują się cztery szlaki turystyczne piesze, trzy szlaki rowerowe i jedna ścieŜka dydaktyczna (uroczysko Warta). WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE DOLNOŚLĄSKI ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH Ul. Puszczykowska 10 50-559 Wrocław tel. (071) 364 27 58 W województwie dolnośląskim istnieje 12 parków krajobrazowych, dla zarządzania, którymi Wojewoda powołał Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych Park Krajobrazowy „Chełmy” Park Krajobrazowy „Chełmy” powstał w 1992r, powierzchnia parku wynosi 14 880 ha. Park chroni duŜy fragment wschodniej części Pogórza Kaczawskiego w Sudetach Zachodnich. Drugim istotnym walorem parku są lasy zajmujące połowę jego powierzchni. DuŜą osobliwością parku są dwa duŜe zespoły leśne-jaworzyna górska oraz las klonowo-lipowy. Park charakteryzuje się duŜym bogactwem florystycznym, osobliwością florystyczną jest występowanie paproci języcznika zwyczajnego. W parku rosną aŜ 44 gatunki roślin naczyniowych chronionych w Polsce. Na obszarze parku znajdują się dwa rezerwaty przyrody rezerwat florystyczny –„Wąwóz Myśliborski” k. Jawora (wąwóz skalny ze stanowiskiem języcznika zwyczajnego) oraz leśny „Wąwóz lipa” chroniący naturalne lasy oraz zbiorowiska roślinności naskalnej wraz z licznymi głazami. Na terenie parku we wsi Sichów znajduje się najgrubszy w Polsce tulipanowiec amerykański (460 cm obwodu). Równie bogata jest fauna parku, na uwagę zasługuje płaz salamandra plamista a takŜe duŜa populacja herbowego zwierzęcia muflona. Na uwagę zasługują efektowne odsłonięcia bazaltowych stoŜków wulkanicznych na Czartowskiej Skale i Górze Rataj. Charakterystycznym elementem krajobrazu Parku oprócz stoŜkowych wulkanicznych wzgórz i malowniczych skałek, 35 36 są liczne kamieniołomy, pozwalające na poznanie przeszłości geologicznej regionu. W Myśliborzu znajduje się Centrum Edukacji Ekologicznej i Krajoznawstwa „Salamandra”, który prowadzi całoroczną działalność edukacyjną dla dzieci i młodzieŜy z dolnego śląska. Park Krajobrazowy „Sudetów Wałbrzyskich” Park Krajobrazowy „Sudetów Wałbrzyskich”, powstał w 1998 r. powierzchnia parku wynosi 6 493 ha. Park został powołany w celu zachowania przyrodniczych, kulturowych, turystycznych i estetycznych walorów Gór Suchych w Górach Kamiennych i Masywu Borowej w Górach Wałbrzyskich oraz dla stworzenia przybywającym do parku godziwych warunków do wypoczynku rekreacji i rozwijania kompleksowej działalności turystycznej. Jest tu kilka czynnych kamieniołomów porfiru i melafiru oraz wiele mniejszych i większych nieczynnych juŜ kamieniołomów wszystkie na obrzeŜach granic parku. Ponad 88% powierzchni parku krajobrazowego pokrywają lasy będące w większości monokulturami. W zespołach leśnych 87 % stanowią lasy świerkowe, 8% bukowe a tylko 5 % przypada na drzewostan mieszany. W runie tych lasów wyróŜniają się liczne paprocie z zasługującym na uwagę paprotnikiem kolczystym, chronioną śnieŜycą wiosenną i gwiezdnicą gajową. Na malowniczo połoŜonej łące na Hali pod Klinem( obok schroniska „Andrzejówka”) rośnie kilka gatunków roślin subalpejskich, jak bylina modrzyk górski, ostroŜeń dwubarwny i ostroŜeń warzywny, wiązówka błotna, niezapominajka błotna i inne. W centrum parku znajduje się duŜe schronisko górskie „Andrzejówka”, obok którego corocznie odbywają się „Biegi Gwarków”. utworzenia jest zachowanie przyrodniczych, kulturowych i estetycznych walorów masywu Gór Sowich, stworzenie przybywającym do parku godziwych warunków do wypoczynku, rekreacji, rozwijanie kompleksowej działalności turystycznej. Park leŜy głównie w zasięgu regla dolnego. Tylko najwyŜsze partie Wielkiej Sowy, połoŜone powyŜej 1000m n.p.m. naleŜą do piętra regla górnego. W krajobrazie dominują lasy, zajmujące 94, 2 % powierzchni parku, wśród których zdecydowanie przewaŜają monokultury świerkowe. Zachowały się jednak fitocenozy leśne o charakterze zbliŜonym do naturalnego. Reprezentuje je podgórski łęg jesionowy, jaworzyna górska, kwaśna buczyna górska, Ŝyzna buczyna sudecka, a takŜe bór świerkowy. Ocenia się, Ŝe w parku występuje 28 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej, przy czym do gatunków zagroŜonych wyginięciem naleŜą storczykibuławnik wielkokwiatowy i storczyk plamisty. Rośnie tu równieŜ objęta ochroną kosodrzewina, którą wprowadzono na Wielką Sowę ponad 80 lat temu. Poza przyrodniczą osobliwością Parku jest kamienna wieŜa widokowa na Wielkiej Sowie o wysokości 29,5 m, zbudowana w 1907 r., podziemne wyrobiska górnicze powstałe po wydobyciu srebra i ołowiu pod Przełęczą Walimską, a takŜe podziemna niemiecka fabryka zbrojeniowa zbudowana w czasie II wojny światowej w Rzeczce, będąca miejscem martyrologii pracujących przy jej budowie kilkudziesięciu tysięcy więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, które odpowiednio zagospodarowane i udostępnione do zwiedzania mogą stanowić jedną z największych atrakcji turystycznych PK Gór Sowich. Park Krajobrazowy „Gór Sowich” Park Krajobrazowy „Gór Sowich”, powstał w 1991r., powierzchnia parku wynosi 8 147,7 ha . Obejmuje swoimi granicami najwyŜszą część Sudetów Środkowych, z główną kulminacją Wielką Sową (1015 m n.p.m.). Celem jego KsiąŜański Park Krajobrazowy KsiąŜański Park Krajobrazowy, powstał w 1981 r. powierzchnia parku wynosi 3155,4 ha. Park leŜy na pograniczu dwóch odmiennych makroregionów fizycznogeograficznych: Przedgórza Sudeckiego i Sudetów Środkowych, miedzy które wcina się wąskim klinem 37 38 Pogórze Bolkowsko - Wałbrzyskie. Część zboczy tworzą strome odsłonięcia skalne (dochodzące do 80 m wysokości), co nadaje krajobrazowi przełomów malowniczy, górski charakter. Szczególną atrakcją geologiczno-krajobrazową jest Jeziorko Zielone zalany i nieczynny od ponad 100 lat kamieniołom wapienia z liczną kopalną fauną górnego dewonu. Teren ten wraz z otaczającym starodrzewem koło Mokrzeszowa Górnego objęto ochroną prawną w formie rezerwatu przyrody nieoŜywionej pod nazwą „Jeziorko Daisy”. Park obejmuje głównie lasy zajmujące 82,4 % powierzchni. Są one silnie zdegradowane, lecz zachowały się jeszcze niewielkie płaty o charakterze zbliŜonym do naturalnego, stanowiące pozostałość po dawnej puszczy bukowo-jaworowej. Lasy te reprezentuje zespół kwaśnej buczyny sudeckiej. Z roślin chronionych najliczniej reprezentowany jest cis pospolity porastający skaliste zbocza Pełcznicy, Szczawnika i Poleśnicy, najgrubszy z nich 400 letni cis Bolko ma obwód 280 cm. Atrakcją przyrodniczą i turystyczną są ogrody tarasowe, załoŜone wzdłuŜ murów obronnych zamku KsiąŜ( największy na Dolnym Śląsku zamek wzniesiony w końcu XIII w.) z licznymi okazami starych róŜaneczników, cisów i kasztanowców oraz ponad 200 letniego bluszczu pospolitego. rzecznymi, do strefy szczytowej ŚnieŜnika o subalpejskim charakterze. Na terenie parku występują termalne wody mineralne (głównie w rejonie Lądka Zdroju) stanowiąc bazę dla lecznictwa uzdrowiskowego. Są to wody radoczynne, słabe siarczkowe i fluorkowe o temperaturze pow. 400 .Pod względem przyrodniczym obszar ten naleŜy do najcenniejszych w Sudetach. Występuje tutaj największa liczba gatunków, co jest spowodowane przebiegiem granicy prowincji geobotanicznych i zoologicznych. MoŜemy spotkać gatunki typowe dla Sudetów, Alp, Karpat a nawet strefy arktycznej i śródziemnomorskiej. Najczęściej odwiedzanymi miejscami w ŚnieŜnickim Parku Krajobrazowym są: Jaskinia Niedźwiedzia licząca ponad 2700 m korytarzy i komór rozwiniętych na trzech poziomach, Wodospad Wilczki w Międzygórzu stanowiący rezerwat przyrody, Ośrodek narciarski Czarna Góra wraz z całoroczną kolejką linową. Z trasy przejazdu kolei rozciągają się wspaniałe widoki na okoliczne góry. Z górnej stacji moŜna odbyć wędrówkę, bądź to na ŚnieŜnik, bądź teŜ zejść do Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie. ŚnieŜnicki Park Krajobrazowy ŚnieŜnicki Park Krajobrazowy, powstał w 1981 r. całkowita powierzchnia parku wynosi 28 800 ha. Park obejmuje trzy grupy górskie Sudetów Wschodnich: Masyw ŚnieŜnika, Góry Bielskie i Góry Złote. NajwyŜszy szczyt to ŚnieŜnik o wysokości 1425 m.n.p.m. Wyjątkowe wartości przyrodnicze parku to przede wszystkim: urozmaicona rzeźba terenu, bogactwo flory i fauny, występowanie wód leczniczych, klimat i długie zaleganie pokrywy śnieŜnej. Obszar parku cechuje występowanie róŜnych typów krajobrazu: od nizinnych kotlin śródgórskich poprzez krajobrazy starych gór średnich poprzecinanych dolinami Park Krajobrazowy Doliny Bobru Park Krajobrazowy Doliny Bobru powstał w 1989 r. powierzchnia parku wynosi 13 270 ha, z czego 32 % powierzchni stanowią lasy. Osią parku jest rzeka Bóbr, która płynąc doliną oddziela Pogórze Izerskie od Pogórza Kaczawskiego i Gór Kaczawskich. Liczne procesy metamorficzne, jakie przebiegały na tym obszarze spowodowały znaczne zróŜnicowanie krajobrazu. Dno doliny Bobru zajmują Ŝyzne tereny łąk i pastwisk z bogatym układem zadrzewień, tworzącym unikalne nadrzeczne systemy. Na terenie parku znajduje się największy zaporowy zbiornik wodny w Sudetach Jezioro Pilchowickie. Pod względem walorów przyrodniczych teren parku wyróŜnia się w skali całego przedpola Sudetów występowaniem zasobnych, silnie zróŜnicowanych i wzajemnie przenikających się ekosystemów leśnych, 39 40 łąkowych i wodnych. Lasy na terenie parku są dobrze zachowane. Na szczególną uwagę zasługują zespoły roślinności na terenie rezerwatu leśnego Góra Zamkowa k. Wlenia. Dolina Bobru to tereny o bogatej przeszłości historycznej. W centrum parku znajduje się małe miasteczko Wleń, a na styku z terenami Parku połoŜone są zabytkowe układy urbanistyczne Jeleniej Góry i Lwówka Śląskiego. Wszystkie te trzy miejscowości łączy średniowieczny rodowód. WyróŜniającą cechą krajobrazu wiejskiego jest drewniane budownictwo szachulcowe z bogatym wystrojem elewacji i detalami. Rudawski Park Krajobrazowy Rudawski Park Krajobrazowy, powstał w 1989r., powierzchnia parku wynosi 15 705 ha, z czego 57 % powierzchni stanowią lasy. W skład parku i jego otuliny wchodzą Rudawy Janowickie z Górami Sokolimi, Góry Ołowiane, Wzgórza Karpnickie, ObniŜenie Mysłakowic oraz fragmenty Kotlin: Jeleniogórskiej, Kamiennogórskiej i Marciszowskiej. NajwaŜniejszą i największą jednostką morfologiczną są Rudawy Janowickie, będące jednym z najatrakcyjniejszych krajobrazowo masywów górskich w Sudetach. Rudawy Janowickie mają skomplikowaną budowę geologiczną, której wynikiem jest urozmaicona rzeźba terenu. W całych Rudawach Janowickich spotyka się liczne i okazałe skałki o fantastycznych kształtach, będące jednocześnie punktami widokowymi najwyŜszej kategorii. Szczególnie atrakcyjny jest Grzbiet Janowicki, ze skalnym „miasteczkiem” noszącym nazwę Starościńskich Skał. Obszar Parku jest szczególnie atrakcyjny turystycznie. Do najbardziej ciekawych miejsc, najchętniej odwiedzanych przez turystów naleŜą takŜe tzw. „Kolorowe Jeziorka” powstałe w nieczynnych wyrobiskach po kopalniach pirytów na zboczach Wielkiej Kopy” (871m.). 41 ŚlęŜański Park Krajobrazowy ŚlęŜański Park Krajobrazowy powstał w 1988r., powierzchnia parku wynosi 8 200 ha obejmuje Masyw Góry ŚlęŜy, Masyw Góry Raduni, pasma Wzgórz Oleszeńskich i Wzgórz Kiełczyńskich oraz Jańską Górę. Celem powołania ŚlęŜańskiego Parku było: zachowanie unikatowych i cennych elementów przyrodniczych, kulturowych oraz krajobrazowych. Na terenie parku znajduje się zespół krajobrazowy „Skalna” grupa ciemnych skałek gabrowych na zachodnim stoku ŚlęŜy. Bogaty w gatunki roślin kwiatowych jest rezerwat Łąka Sulistrowicka najciekawsze z nich to: zimowit jesienny, mieczyk dachówkowaty i mieczyk błotny, kosaciec syberyjski, pełnik europejski i goździk pyszny oraz goryczka wąskolistna. Cenne przyrodniczo są równieŜ paprocie serpentynitowe (zanokcica klinowata) i murawy kserotermiczne. W czystych i bystrych strumieniach spływających ze ŚlęŜy występuje słodkowodny krasnorost, którego stanowisko zostało objęte ochroną, jako pomnik przyrody. Do najcenniejszych elementów parku naleŜy niewątpliwie przepiękny krajobraz oraz urozmaicona rzeźba terenu.Blisko 60 % stanowią lasy mieszane z takimi gatunkami, jak świerk, buk, klony, brzozy i modrzew. Niezmiernie ciekawa jest budowa geologiczna. Skały tworzące Masyw ŚlęŜy to: gabro, granit z Ŝyłami kwarcu, srpentynit. Do ciekawostek historycznych naleŜą liczne rzeźby kultowe: „Mnich”, „Grzyb”, „Niedźwiedź”, „Panna z rybą”, wały kultowe na ŚlęŜy i Raduni, staroŜytne i średniowieczne kamieniołomy, rezerwat archeologiczny w Będkowicach z rekonstrukcją zespołu osadniczego (staw hodowli perłopławów, cmentarzysko kurhanowe, kurne chaty). Przemkowski Park Krajobrazowy Przemkowski Park Krajobrazowy, powstał w 1997 r. powierzchnia parku wynosi 22 338 ha. Obszar Przemkowskiego Parku Krajobrazowego obejmuje 42 kompleksy przyrodniczo-krajobrazowe charakterystyczne dla Kotliny Śląskiej okręgu Borów Dolnośląskich. Przemkowskie lasy to część ogromnych Borów Dolnośląskich, jednego z największych kompleksów w Polsce. Na wydmach niezalesionych (a takie zachowały się jeszcze w parku) moŜemy znaleźć jedną z przyrodniczych osobliwości-płoŜące się krzaczaste choinki z przebarwionym na Ŝółto igliwiem „głodowe formy sosny”. W miejscach zabagnionych natrafimy na bór bagienny, największe jgo obszary znajdują się w rezerwacie przyrody „Torfowisko Borówki”. W Przemkowskim Parku jest jeszcze jeden typ lasu o dostojeństwie świątyni jest to buczyna. Największą osobliwością teriologiczną lasu bukowego jak i całego parku jest mały ssak z rodziny plichowatych- popielica. Na suchych polanach i skrajach leśnych dróg, w rozgrzanym piasku mamy okazję spotkać się oko w oko z gniewoszem-węŜem odŜywiającym się między innymi jaszczurkami. Na terenie parku kaŜdego moŜe zachwycić widok setek hektarów wrzosowisk, których bezsprzecznym ptasim symbolem jest cietrzew. Na terenie parku znajduje się teŜ jeden z najcenniejszych rezerwatów ptasich na Dolnym Śląsku „Stawy Przemkowskie” w skład, którego wchodzi 30 stawów rybnych zasilanych wodą z rzeki Szprotawy, o pow. około 959 ha. Na skraju Przemkowskiego Parku spotka moŜemy równieŜ najstarszy dąb szypułkowy w Polsce „Chrobry”. Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” jest parkiem ponadregionalnym, powołanym rozporządzeniem Wojewody Kaliskiego i Wojewody Wrocławskiego w 1996 r. całkowita powierzchnia parku wynosi 87 040 ha. Główną rzeką tego obszaru jest Barycz, stanowiąca największy prawobrzeŜny dopływ Odry na terenie Dolnego Śląska. Znaczna część doliny porośnięta jest lasami, pomiędzy nimi znajdują się pola uprawne, łąki i pastwisk. Słaba jakość gleb przyczyniła się do stosunkowo niewielkiego rozwoju 43 rolnictwa w tym rejonie i małego zagęszczenia ludności. Najcenniejszymi elementami przyrodniczymi parku są kompleksy stawów rybnych, lasy łęgowe, grądy niskie i olsy. W celu ochrony i zachowania naturalnego obszaru bagiennych olszyn w zasięgu rzeki Ługi, utworzono rezerwat leśny „Olszyny Niezgodzkie”. Znaczne podtopienie tego terenu sprzyjało zasiedleniu tego obszaru przez olchę, która rozbudowując w takich warunkach specyficzny system korzeniowy wykształca kępy. Ornitofauna tych środowisk-szczególnie stawów-jest bogata gatunkowo. Pod względem ornitologicznym dolina Baryczy jest jednym z najcenniejszych obszarów w Europie. W 1963 r. na tym terenie utworzono rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”, o randze tego rezerwatu świadczy fakt umieszczenia go na liście najcenniejszych obszarów wodnobłotnych objętych międzynarodową konwencją RAMSAR. Park Krajobrazowy „Dolina Jezierzycy” Park Krajobrazowy „Dolina Jezierzycy”, powstał 1994r., całkowita powierzchnia parku wynosi 7 953 ha. Celem jego utworzenia było zachowanie wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz ich popularyzacja i upowrzechnianie w warunkch racjonalnego gospodarowania. Park połoŜony jest na pograniczu dwóch jednostek fizjograficznych Wału Trzebnickiego oraz Niziny Śląskiej. Elementem dominującym krajobrazu Parku są lasy, które zajmują około 80 % jego powierzchni. PoniewaŜ występują tam siedliska ubogie i piaszczyste, podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna. Rośnie ona w drzewostanach mieszanych, najczęściej w towarzystwie dębów i modrzewia, ale takŜe i w monokulturach. Około 15 % powierzchni parku zajmują łąki występując głównie w południowej i zachodniej jego części. PrzewaŜanie są to łąki świeŜe. ZróŜnicowana rzeźba terenu i duŜa zmienność siedliskowa zapewniła bogactwo i urozmaicenie flory. Wędrując przez tereny parku, napotkać moŜna liczne ślady 44 dawnych kultur takich jak: cmentarzyska, osady kultury łuŜyckiej, grodziska. Park Krajobrazowy „Dolina Bystrzycy” Park Krajobrazowy „Dolina Bystrzycy”, powstał w 1998r., całkowita powierzchnia parku wynosi 8 570 ha. Osią parku jest rzeka Bystrzyca. Rzeka t jest jednym z najwaŜniejszych lewobrzeŜnych dopływów Odry. Z punktu widzenia geograficznego dolina Bystrzycy moŜe uchodzić za piękny wprost dydaktyczny przykład doliny, z wykształconym korytem i łoŜyskiem, licznymi starorzeczami połyskującymi jeszcze gdzieniegdzie taflami wody. Część starorzeczy jest zabagniona, inne słuŜą na pastwiska i łąki. NajwaŜniejszym walorem Doliny Bystrzycy jest sama forma dolinna w nieznacznym stopniu przekształcona antropogenicznie. Dolina Bystrzycy stanowi część Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych w Polsce. Na terenie parku największą rolę odgrywają fitocenozy leśne, mimo iŜ zajmują one niewiele ponad 40 % ogólnej powierzchni. Do najcenniejszych zaliczyć naleŜy fitocenozy łęgu wiązowo-jesionowego oraz grądu naleŜy zauwaŜyć, Ŝe lasy te naleŜą do najcenniejszych na obszarze Dolnego Śląska. Głównymi gatunkami lasotwórczymi są: grab, jesion, lipa drobnolistna i dąb szypułkowy rosnące zarówno w grądach, łęgach jak i zbiorowiskach przejściowych. Tereny leŜące w dolinie rzeki Bystrzycy są obszarami o najstarszym osadnictwie na Śląsku. Wędrując drogami Dolnego Śląska napotykamy na rozstajach, w centrum lub na skraju wsi małe kapliczki czy teŜ wysokie drewniane krzyŜe. Oprócz kapliczek i krzyŜy przydroŜnych ustawione są takŜe kamienne figury świętych, naleŜy do nich najczęściej postać św. Jana Nepomucena, który jest patronem chroniącym przed powodzią. 45 WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Ul. Jagielończyka 8 66-400 Gorzów Wielkopolski tel. (095) 721 55 30 Województwo lubuskie zajmuje obszar 13984,4 km2 i leŜy w zlewni środkowego biegu Odry. Północna część województwa charakteryzuje się młodoglacjalnym i dolinnym krajobrazem z licznymi, duŜymi, głębokimi oraz czystymi jeziorami. W południowej części występują równiny denudacyjne lub akumulacyjne o małych nachyleniach, dobrze rozwinięte rzeki, wzgórza ostańcowe Ŝwirowych i piaszczystych kemów, ozów oraz moren czołowych. Bogactwem województwa lubuskiego są lasy. Wskaźnik lesistości województwa wynosi 49,7% i jest najwyŜszy w Polsce. RóŜnorodne formy ochrony stanowią 40,05% powierzchni województwa, w tym: 2 parki narodowe (0,97%), 50 rezerwatów przyrody (0,24%), 8 parków krajobrazowych (5,57%) – 76 418 ha, 37 obszarów chronionego krajobrazu (32,14%), 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (0,40%), 295 uŜytków ekologicznych (0,20%), 149 stref ochronnych ptaków i zwierząt (0,55%). Na terenie województwa lubuskiego zatwierdzonych jest 1510 pomników przyrody w tym: pojedyncze drzewa (1216 obiektów), grupy drzew (199), aleje (21), głazy narzutowe (38), skałki (1) i inne (35). Parki krajobrazowe Ziemi Lubuskiej Na Ziemi Lubuskiej znajduje się 8 parków krajobrazowych, z których 7 naleŜy do Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, dyrekcja ich mieści się w Gorzowie Wlkp. ul. Jagiellończyka 8. 46 Łagowski Park Krajobrazowy Łagowski Park Krajobrazowy utworzony został w 1985 roku jest pierwszym parkiem powstałym na Ziemi Lubuskiej. Siedziba parku znajduje się w Łagowie. Park jest połoŜony w centralnej części Pojezierza Lubuskiego i zajmuje powierzchnię 4929 ha. Powierzchnia otuliny wynosi 6612 ha. Krajobraz parku wyróŜniają głębokie rynny polodowcowe, w których są połoŜone malownicze jeziora. Największą i najpiękniejszą z nich jest rynna łagowska o długości 15 km, z którą w północnej części sąsiaduje kompleks wzgórz moreny czołowej z najwyŜszym w Parku wzgórzem Bukowiec (227 m n.p.m.), będącym jednocześnie najwyŜszym wzniesieniem na całym Pojezierzu Lubuskim. Większość obszaru parku leŜy w dorzeczu Odry, której dopływem jest wypływająca w otulinie rzeka Pliszka. Północna część Parku jest odwadniana przez rzekę Jeziorną, odpływ Obry. Na terenie Parku znajduje się kilkanaście większych jezior rynnowych, są to: Trześniowskie (186 ha), Łagowskie (82ha), Buszno(51 ha) i Buszenko 28 ha), w otulinie: Malcz Północny (62 ha) i Malcz Południowy (36 ha). 65% powierzchni Parku to lasy. Dominują lasy i bory mieszane, jednak największą wartość przyrodniczą mają rozległe partie buczyn prezentujące typ buczyny niŜowej i typ buczyny pomorskiej. W drzewostanach dominują: sosna (55%) i buk (24%), domieszki stanowi brzoza (9%) i dąb (6%). W Parku zidentyfikowano ponad 550 gatunków roślin naczyniowych, z których kilkanaście to gatunki chronione, a kilkadziesiąt – to gatunki rzadkie. Do rzadszych i ciekawszych naleŜą: paprotka zwyczajna, widłaki: spłaszczony, jałowcowaty i goździsty, dziki bez koralowy, bluszcz, barwinek pospolity, przetacznik górski, jastrzębiec leśny, orlik pospolity, marzanka wonna, przytulia leśna, sałatnik leśny. Rośliny wodne to: grzybienie białe i grąŜel Ŝółty, rośliny torfowiskowe: rosiczka okrągłolistna, 47 modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, Ŝurawina błotna, bobrek trójlistkowy, czermień błotna. W Parku licznie występują ssaki leśne: jeleń, sarna, dzik, lis, tchórz i jeŜ zachodni. Z drobniejszych ssaków to ryjówka mała i aksamitna oraz rzęsorek rzeczek. Z ciekawszych ptaków lęgowych naleŜy wymienić: bociana czarnego, puchacza, bielika, kanię czarną, kobuza, pustułkę, łabędzia niemego, głowienkę, gęgoła, perkoza, zimorodka, siniaka, droździka, pliszkę górska i muchołówkę małą. Na terenie Parku utworzono trzy rezerwaty przyrody: „Nad Jeziorem Trześniowskim” (49,71 ha),”Buczyna Łagowska”(116,63 ha) i „Pawski Ług” (3,67 ha) oraz uŜytek ekologiczny „Torfowisko Barcikowo” (3,62 ha). Przez Park prowadzą dwa szlaki rowerowe i dwa piesze turystyczne oraz ścieŜka przyrodnicza. Atrakcyjność połoŜenia Łagowa i cenne zabytki sprawiły, Ŝe jest miejscowością popularną i wczasowo-wypoczynkową. Pszczewski Park Krajobrazowy Pszczewski Park Krajobrazowy został utworzony w 1986 roku. Siedziba parku znajduje się w miejscowości Pszczew. Jego powierzchnia wynosi 12 220 ha., otuliny – 33 080 ha. Parku leŜy w obrębie atrakcyjnych krajobrazowo Pojezierzy: Lubuskiego i Wielkopolskiego. 25 % powierzchni Parku znajduje się na terenie województwa wielkopolskiego. Obszar Parku składa z dwóch odrębnych kompleksów połączonych wspólną otuliną. Pierwszy z nich (1970 ha) rozciąga się malowniczo i obejmuje fragment doliny rzeki Kamionki. Drugi, znacznie większy (10 250 ha) obejmuje obszar rynny polodowcowej wypełnionej wodami jezior oraz fragment doliny rzeki Obry. Krajobraz Parku cechuje róŜnorodność form rzeźby terenu, takich jak rynny z jeziorami, doliny rzeczne, wały ozowe oraz równiny morenowe i sandrowe. W Parku znajduje się 25 jezior połoŜonych w niewielkiej odległości od siebie, układających się w ciąg biegnący z północnego zachodu na południowy wschód. Do największych z nich naleŜą: jezioro 48 Lubikowskie (315 ha), będące jednocześnie najgłębszym z jezior w Parku (35,5 m), jezioro Chłop (228 ha), jezioro Wielkie (217 ha), jezioro Szarcz DuŜy (170 ha) oraz jezioro Lutol (153 ha). Lasy zajmują prawie 64 % powierzchni Parku i otuliny. PrzewaŜają zbiorowiska boru suchego i świeŜego. W drzewostanie dominuje sosna, której udział wynosi ponad 90 %. Domieszki stanowi dąb, buk, świerk, olcha, brzoza i pojedynczo cis. Na terenie Parku występują rośliny rzadkie i chronione, takie jak: paprotka zwyczajna, pióropusznik strusi, widłak cyprysowy, lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, bluszcz, goździk piaskowy, pełnik europejski, zawilec wielokwiatowy, rojnik pspolity, lucerna kolczastostrąkowa, ostroŜeń bezłodygowy, gwiazdnica wielokwiatowa, storczyk szerokolistn. W kompleksach leśnych Ŝyją duŜe ssaki: jeleń, sarna, dzik, borsuk i lis. W dolinie rzeki Obry i Kamionki spotyka się bobry i wydry. Występuje tu teŜ kilka gatunków nietoperzy: borowiec wielki, borowiaczek, gacek wielkouch, karlik malutki, karlik większy i nocek rudy. Ptaków gnieździ się w Parku ponad 200 gatunków, jak m.in.bocian czarny, bąk, bączek, Ŝuraw, gęgawa, płaskonos, głowienka, cyraneczka, gągoł, perkozy rdzawoszyi, kormoran czarny, derkacz, zielonka, mewa pospolita i mała oraz rybitwa czarna. Wśród zagroŜonych ptaków drapieŜnych są: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, kania czarna i ruda, kobuz, postułka, trzmielojad. Utworzone cztery rezerwaty przyrody chronią rzadko spotykaną roślinność, miejsce przebywania i lęgów ptaków jak i ekosystem torfowiska, są to: „Jezioro Gołyńskie” (3,10 ha), „Jezioro Wielkie” (236,30 ha), „Dąbrowa na Wyspie” (4,40 ha). Przez Park i otulinę przebiega sześć znakowanych pieszych szlaków turystycznych, kilka rowerowych, ścieŜka przyrodnicza (2 km), rzeką Obrą prowadzi szlak popularnych spływów kajakowych. Dzięki róŜnorodnym atrakcjom, Park jest popularnym miejscem turystyki i wypoczynku. Barlinecko Gorzowski Park Krajobrazowy Barlinecko Gorzowski Park Krajobrazowy powstał w 1991r., siedziba mieści się w miejscowości Lipy. Powierzchnia Parku wynosi 23 983 ha, otuliny 31 768 ha. PołoŜony jest na północ od Gorzowa Wlkp. i obejmuje dwa obszary o odmiennym krajobrazie. W północnej części połoŜonej na północ od Barlinka znajduje się malownicza dolina rzeki Płoni zagłębiona w wysoczyznę morenową i obrzeŜona stromymi zboczami, pociętymi siecią jarów i wąwozów. Znajdują się tu najwyŜsze wzniesienia, wzgórze pod Chrapowem wznosi się 111 m.n.p.m. Południową część Parku zajmuje sandrowa Równina Gorzowska, porośnięta lasami Puszczy Gorzowskiej, wśród których połoŜone są liczne jeziora. Park leŜy na dziale wodnym między dorzeczami Warty i Odry. W Parku i otulinie znajduje się 75 jezioro powierzchni większej niŜ 1 ha. Największe z nich to jezioro Barlineckie (268 ha), do większych naleŜą jeziora Dankowskie Wielkie (107 ha), Lubie (78 ha), Chłop (63 ha), i Lubieszewko (59 ha). Lasy zajmują 80 % powierzchni Parku, wśród nich większe powierzchnie zajmują sosnowe bory mieszane z udziałem buka i dębu, lasy mieszane, grądy i buczyny. Największą wartość przyrodniczą mają bogate, wielogatunkowe lasy liściaste porastające zbocza doliny Płoni w północnej części Parku. Drzewostan tu tworzą: grab, dąb, klon, lipa i brzoza, z domieszką buku i jaworu. Flora Parku liczy ponad 600 gatunków roślin kwiatowych i paprotników oraz 138 gatunków porostów. Do rzadkich roślin leśnych naleŜą: modrzyk górski, paprotka zwyczajna, zachyłka trójkątna, obrazki plamiste, kokorycz wątła. Marzanka wonna, barwinek pospolity, bluszcz, lilia złotogłów, orlik pospolity, śnieŜyczka przebiśnieg, naparstnica zwyczajna. Lasy Puszczy Gorzowskiej stanowią ostoję duŜych ssaków: jelenia, sarny, dzika, borsuka, jenota, lisa. Nad wodami częste są: wydra i bóbr. Zarejestrowano ponad 150 gatunków ptaków; do rzadkich naleŜą: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, kanie ruda i czarna, błotniak stawowy, puchacz, 49 50 Ŝuraw, bocian czarny, gągoł, zimorodek i pliszka górska. Na terenie Parku znajduje się pięć rezerwatów przyrody, są to: „Markowe Błota” (193,5 ha), „Skalisty Jar Liberta” (33,21 ha), „Wilanów” (67,16 ha), „Dębina” (12,18 ha), „Rzeka PrzyłęŜek” (35,08 ha). W Parku znajduje się 41 drzew pomników przyrody i 5 pomników przyrody nieoŜywionej: jeden głaz narzutowy, trzy skały oraz źródło „BoŜy Dar”. W otulinie ochroną pomnikową objętych zostało 48 drzew i 2 głazy narzutowe. Przez teren Parku biegnie pięć pieszych szlaków turystycznych, pięć ścieŜek dydaktycznych, dwie przyrodnicze ścieŜki rowerowe. Ze względu na malowniczość terenu, zachowane zabytki, muzeum regionalne, ośrodek wypoczynkowy, dom wycieczkowy, kemping, schronisko młodzieŜowe, Barlinek jest miejscowością atrakcyjną turystycznie. GryŜyński Park Krajobrazowy GryŜyński Park Krajobrazowy został utworzony w 1996 roku, z siedzibą w miejscowości Zawisze. Powierzchnia Parku wynosi 2755 ha i w 87% pokryta jest lasami. Otulina wynosi 20 412,5 ha. Teren Parku cechuje bogactwo i róŜnorodność polodowcowej rzeźby Rynny GryŜyńskiej, połoŜonej w południowej części Pojezierza Lubuskiego i północnej części Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej. Park rozciąga się z północy na południe obejmując rynnę pasem szerokości 2-3 km i długości 12,5 km. Rynna GryŜyńska jest bardzo atrakcyjna pod względem krajobrazowym, niezmierne bogactwo rzeźby terenu polodowcowej. Rynna została wcięta w osady sandrowe na głębokość ponad 30 m, nachylenie zbocza waha się od 22 do 65 stopni, porozcinane licznymi wąwozami. Ciekawa rzeźbę ma takŜe dno rynny z jeziorami, stawami, wypełnionymi torfowiskami. W Rynnie GryŜyńskiej znajduje się 11 jezior rynnowych o łącznej powierzchni 144 ha, oraz kilkanaście stawów o powierzchni 109 ha. Największym z jezior jest jezioro Jelito (50 ha) i maksymalnej głębokości 36 m. Wielką 51 atrakcją są źródła zboczowe, między wsiami GryŜyna i Grabin naliczono ich aŜ 94. Czyste wody jezior są miejscem występowania: pstrąga potokowego, sieji i sielawy. Szatę roślinną parku stanowią zespoły leśne (szczególnie bory sosnowe), zaroślowe, łąkowe, wodne, bagienne i torfowiskowe. Lasy stanowią część Puszczy Lubuskiej, zajmują ponad 86 % powierzchni Parku, w drzewostanie dominuje sosna z domieszką dębu, buku, modrzewia, grabu i świerku. Występują tu rośliny rzadkie i zagroŜone, są to m.in. zanokcica skalna, paprotka zwyczajna, pióropusznik strusi, czworolist pospolity, widłak spłaszczony, pomocnik baldaszkowy, gruszyczki jednostronna i jednokwiatowa, goździk siny, pyszny i piaskowy oraz mikołajek płaskolistny. Wśród 110 gatunków ptaków gniazdujących, przewaŜają ryboŜercy, krzyŜówka, głowienka, czernica, gągoł, perkozy dwuczuby, rdzawoszyi i perkozek. Zobaczyć równieŜ moŜna bielika, kanię rudą, kobuza, błotniaka stawowego, bociana czarnego i Ŝurawia. Z duŜych ssaków: jeleń, sarna, dzik, borsuk, jenot i lis. Na terenie parku nie ma rezerwatów przyrody, znajdują się natomiast cztery pomnikowe aleje, liczące 300 dębów szypułkowych oraz trzy uŜytki ekologiczne: „GryŜyński Wąwóz”, „GryŜyńskie Szuwary” i „Bagno śurawinowe”. Przez Park i otulinę poprowadzono dwa szlaki turystyczne, jeden szlak rowerowy- mający charakter pętli, ścieŜkę przyrodniczą o długości 7,5 km. W Parku istnieją dogodne warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej i do wypoczynku nad wodą, a takŜe wędkarstwa i myślistwa. Obfitują tu równieŜ grzyby i jagody. Park Krajobrazowy „Ujście Warty” Park Krajobrazowy „Ujście Warty” z siedzibą w Witnicy, został utworzony w 1996 roku w celu zachowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych ujściowego odcinka doliny Warty oraz ponad 30kilometrowego odcinka doliny Odry, na pograniczu z Niemcami. Powierzchnia parku wynosi 20 534,46 ha, 52 z czego około 10% leŜy w województwie zachodniopomorskim. Park nie posiada otuliny. Cechą wyróŜniającą krajobraz Parku jest długi na 25 km i szeroki na ok. 10 km rozszerzony ujściowy odcinek doliny Warty, tworzący rozległe obrzeŜone wysokimi na kilkadziesiąt metrów krawędziami zwanym Kostrzyńskim Zbiornikiem Retencyjnym. Dno tego basenu pokrywa gęsta sieć kanałów, starorzeczy i torfianek, tworząca skomplikowany układ wodny. Znaczną część terenu zajmują mokradła, wilgotne łąki i tereny okresowo zalewane – wielkie rozlewiska, tworzą się one przede wszystkim w okresie wiosennym. Odcinek doliny Odry ma nieco inny charakter, jest stosunkowo wąski, a jej krawędzie miejscami sąsiadują bezpośrednio z rzeką. Na nasłonecznionych zboczach rozwija się roślinność ciepłolubna, największe jej skupisko znajduje się w rejonie Owczar i Pamięcina. Przez Park przepływają uchodzące do Warty pod Kostrzynem rzeka Postomia, Kanał Czerwony i Kanał Maszówek (Stara Warta) oraz Witna. Do Odry w granicach Parku uchodzi Myśla. Powierzchnię Parku pokrywają stale lub okresowo podmokłe łąki oraz mokradła i zdegradowane torfowiska. Znajdują się tu zbiorowiska roślinności łąkowej, torfowiskowej oraz wodnej i szuwarowej. Lasów jest bardzo mało, to obszary o niewielkich płatach łęgów i olsów, częściowo występuje na krawędziach wysoczyzn. W grupie roślin rzadkich jest ostnice Jana i włosowata, pajęcznica liliowata, węŜymord stepowy, zawilec wielkokwiatowy, dzwonki syberyjskie i boloński. Ciepłolubne: lepnica wąskopłatowa, lucerna kolczastostrąkowa, posłonek kutnerowaty, pięciornik piaskowy, zaraza wielka. Z dyŜych ssaków występują tu sarna, dzik, jenot, lis, wydra, bóbr i piŜmak. Największą wartość przyrodniczą Parku stanowi ostoja ptactwa wodnego, która nie odbiega od składu zespołu ptaków zasiedlających sąsiedni (powstały w 2001r.)Park Narodowy, dawny rezerwat „Słońsk”. Ze 189 gatunków ptaków, licznie tu występuje gęgawa, ohar, krakwa, rybitwa czarna i rzeczna, perkozy dwuczuby, rdzawoszyi i zauszniki, ostrygojad, mewa biała, pospolita i srebrzysta, rybitwy białoskrzydła i białowąsa, kulik wielki, batalion, rycyk, kszyk, krwawodziób, czajka, siweczka rzeczna, bąk, baczek, derkacz i wodniczka. Na terenie parku powstały dwa rezerwaty: „Lemierzyce” (93,32 ha), „Pamięcin” (2,65 ha), prywatny rezerwat „Owczary” oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Porzecze”. Ponadto znajduje się 12 drzew pomnikowych. Krzesiński Park Krajobrazowy Krzesiński Park Krajobrazowy został utworzony w 1998 roku, z siedzibą w miejscowości Kłopot. Celem utworzenia była ochrona pradoliny Odry i ujściowego fragmentu doliny Nysy ŁuŜyckiej – obszarów o duŜych wartościach przyrodniczych, charakterystycznych dla nizinnych dolin duŜych rzek. Powierzchnia Parku wynosi 8564 ha, Park nie posiada otuliny. Obejmuje obszar porośnięty zespołami wiklin nadrzecznych i łęgów topolowo-wierzbowych. W części prawobrzeŜnej Parku wody z terenu polderu do Odry Kanał Krzesiński zwany Jeziorem Krzesińskim, jest ono największym zbiornikiem leŜącym na dolnej trasie pradoliny, a jego powierzchnię określają wezbrania wody w Odrze (około 15 ha). W południowej części Parku największym zbiornikiem wodnym jest jezioro Borek (64 ha), mniejsze: Głębno (8 ha), Płocie (3 ha) i Bagnist (2 ha). Najcenniejszym fragmentem Parku jest suchy polder przeciwpowodziowy Krzesin-Bytomiec, zajmujący 1200 ha. Zalewowy charakter dolin rzecznych obfituje w roślinność siedlisk wilgotnych, wśród których stwierdzono 20 gatunków chronionych, do nich naleŜy zaliczyć zespoły grzebieni północnych, i salwinii pływającej. Najciekawszą grupą jest ptactwo, reprezentowane przez 163 gatunki. Wyjątkowe warunki do rozrodu i Ŝerowania znajduje w parku bocian biały, który w miejscowości Kłopot tworzy najliczniejszą kolonię w zachodniej Polsce. Gniazduje tu 53 54 kulik wielki, błotniak łąkowy, derkacz oraz kropiatka. Na uwagę równieŜ zasługuje gęgawa, gągoł, głowienka, cyraneczka, Ŝuraw i bocian czarny, kanie ruda i czarna, błotniak stawowy, łabędź niemy, rycyk, czajka, dudek, dzięcioły zielony i średni oraz remiz. Na terenie Parku stwierdzono 34 gatunki ssaków, m.in. kuna, gronostaj, borsuk, jenot, bóbr, wydra. śyje tu osiem gatunków nietoperzy, jednym z występujących i rzadszych w kraju jest borowiaczek. W Krzesińskim Parku Krajobrazowym powstało 10 uŜytków ekologicznych, będących śródleśnymi torfowiskami o powierzchni 75 ha. Projektuje się utworzenie dwóch rezerwatów przyrody „Krzesin” (225 ha) i „Szydłów” (100 ha). gajowy. W drzewostanie wyróŜnić naleŜy odmianę świerka łuŜyckiego. Lasy mają charakter łęgowy, panuje tu wierzba krucha, iwa oraz pojedyńczo dąb szypułkowy. Wśród 146 gatunków ptaków, znajdują się przedstawiciele z „Czerwonej Księgi Zwierząt”, są to: bąk, gągoł, i kania ruda. Z ssaków drapieŜnych, rzadkich stwierdza się wilka, wydrę, borsuka, jenota. Z nietoperzy: nocka łydkowłosego, mopka i rzęsorka rzeczka. Na terenie parku znajduje się jeden rezerwat leśny „Nad Młyńską Strugą”, gdzie w głębokim wąwozie, malowniczo płynąca rzeka Skroda tworzy romantyczny krajobraz. Oprócz rezerwatu znajdują się trzy uŜytki ekologiczne: „Bagna nad Nysą” (14,52 ha), „Leśne bagno” (0,88 ha) i „Dolina” (4,40 ha) oraz 20 pomników przyrody, w tym głaz narzutowy „Diabelski Kamień”. Planuje się objąć ochroną 9 obiektów powierzchniowych (rezerwaty lub uŜytki ekologiczne) oraz ok. 30 drzew pomnikowych. Park Krajobrazowy „Łuk MuŜakowa” Park Krajobrazowy „Łuk MuŜakowa” został utworzony w 2001 roku i jest najmłodszym parkiem w województwie lubuskim. Jego siedziba znajduje się w Łęknicy. Park zajmuje powierzchnię 18 200 ha, nie posiada otuliny. Najbardziej charakterystyczną formą krajobrazu parku jest zaburzona przez lodowiec morena czołowa o szerokości 25 km, której wschodnie skrzydło znajduje się po stronie polskiej. Kształt moreny zwanej „Łukiem MuŜakowa” przypomina podkowę otwartą w kierunku północnym i rozciętą doliną Nysy ŁuŜyckiej. Malowniczy krajobraz Parku Krajobrazowego Łuk MuŜakowa” jest wynikiem działalności sił przyrody i myśli twórczej człowieka. Efektem eksploatacji węgla brunatnego w połowie XIX wieku, są powstałe zapadliska i wyrobiska, które obecnie wypełnione wodą tworzą „pojezierze antropogeniczne” częściowo zagospodarowane rybacko - stanowiące urozmaicenie krajobrazu pozbawionego naturalnych zbiorników. Flora roślin naczyniowych w parku jest reprezentowana przez 591 gatunków. Niektóre z gatunków osiągają granicę zasięgu – wschodnią lub północną, nielicznie występuje wrzosiec bagienny, widłak wroniec, przytulia okrągłolistna, świerząbek kosmaty i jaskier Przemęcki Park Krajobrazowy Przemęcki Park Krajobrazowy utworzony w 1991 roku chroni jedno z najciekawszych fragmentów pojeziernego krajobrazu Wielkopolski. Całkowita powierzchnia parku wynosi 21 450 ha, w tym 2 tys. ha leŜy na terenie województwa lubuskiego. Krajobraz polodowcowy Parku urozmaica dorzecze Obry i liczne jeziora połączone ciekami oraz rowami. Na terenie Parku znajduje się 24 jeziora, największe z nich, to jezioro Przemęckie (758 ha), złoŜone z akwenów zwanymi odrębnymi jeziorami: Błotnickim, Przemęckim, Radomierskim, Górskim i Osłonińskim. NaleŜy jeszcze wymienić jezioro Dominickie (382 ha) i Jezioro Wieleńskie z Jeziorem Trzytoniowym (220 ha). Lasy zajmują ponad 40 % powierzchni Parku, tworząc dwa kompleksy. Większy z nich zajmuje południowo-wschodnią część Parku, mniejszy rozciąga się w części północnozachodniej. Dominującym drzewostanem jest sosna, na wilgotnych siedliskach spotyka się olsy i lasy brzozowe. Fauna Parku jest róŜnorodna, licząca 198 gatunków ptaków 55 56 lęgowych, m.in. bielik, kanie ruda i czarna, kobuz, bocian czarny, bąk, gągoł, Ŝuraw, dzięcioł zielony i siniak. Na Wyspie Konwaliowej, objętej ochroną rezerwatową znajduje się kolonia czapli. Jeziora Parku obfitują w ryby, takie jak: węgorz, sandacz, szczupak, lin, leszcz, płoć, okoń i sielawa. Przez Park biegną trzy piesze szlaki turystyczne, dwie okręŜne ścieŜki dydaktyczne, słuŜące jednocześnie jako szlaki rowerowe. Najcenniejsze fragmenty lasu mieszanego oraz roślinność torfowiskowa są objęte ochroną w trzech rezerwatach: „Wyspa Konwaliowa” (20,15 ha), „Jezioro Trzebickie” (90,71 ha) i „Torfowisko nad Jeziorem Świętym” (7,59 ha). Działalność dydaktyczna Edukacja przyrodnicza i ekologiczna w Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego odbywa się poprzez: działalność wydawniczą, organizację konkursów, warsztatów dla dzieci i młodzieŜy, konferencji i praktyk angaŜujących środowiska akademickie i wyŜsze uczelnie. W ramach „zielonych szkół” edukacja ekologiczna jest prowadzona w dwóch ośrodkach - Leśnej Stacji Dydaktycznej w Lipach i Ośrodku Edukacji Przyrodniczej w Pszczewie. Ponadto w Chiropterologicznej Stacji Edukacyjno-Badawczej w Nietoperku realizowany jest program edukacji i badań nad ekologią oraz biologią nietoperzy. BliŜsze informacje moŜna uzyskać w siedzibie Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego ul. Jagiellończyka 8; 66-400 Gorzów Wlkp. tel. (0-95) 72-15-530(31); fax. (0-95) 72-15-536. WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE 57 ZARZĄD CHEŁMSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH Ul. H. Kamieńskiego 6 22-100 Chełm tel. (082) 563 25 20 CHEŁMSKI PARK KRAJOBRAZOWY Chełmski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 16 457 ha, a otulina 10 878 ha. Celem ochrony Parku jest zachowanie specyficznego krajobrazu Polesia Wołyńskiego, a w szczególności naturalnego ukształtowania terenu z rzadkimi formami krasu kredy piszącej, mozaiki siedlisk torfowisk węglanowych i muraw kserotermicznych, ekosystemów leśnych i łąkowych wraz z charakterystyczną florą i fauną. Do najciekawszych zbiorowisk leśnych naleŜą świetliste dąbrowy z ciepłolubnym runem oraz bagienne lasy brzozowo-olchowe. Na terenie parku utworzono jeden leśny rezerwat przyrody „Bachus”. Wśród zbiorowisk nieleśnych do najciekawszych naleŜą torfowiska niskie – unikalne w skali kraju torfowiska węglanowe. Dominującym zbiorowiskiem torfowisk węglanowych jest zwarty, trudny do przebycia szuwar kłociowy. Kłoć wiechowata nigdzie poza okolicami Chełma nie występuje na tak rozległych powierzchniach. Występują tu relikty glacjalne: brzoza niska, gnidosz królewski oraz wierzba lapońska. Chełmskie torfowiska mają wyjątkowe znaczenie dla przetrwania polskich populacji starca wiekolistnego, języczki syberyjskiej, dwulistnika muszego. W bezpośrednim sąsiedztwie torfowisk występują niewielkie wyniesienia podłoŜa kredowego tzw. grądziki zajęte przez roślinność ciepłolubną i zadrzewienia. Torfowiska węglanowe mają równieŜ duŜe znaczenie jako środowisko Ŝycia wielu rzadkich gatunków zwierząt. Gniazduje tutaj wiele zagroŜonych i rzadkich gatunków ptaków. Spośród nich na szczególną uwagę zasługują: 58 wodniczka, sowa błotna, kulik wielki, dubelt, błotniak łąkowy, kropiatka, zielonka i Ŝuraw. Na torfowiskach stwierdzono ponad 800 gatunków motyli, co stanowi około 25 % ogólnej fauny motyli Polski. Jest wśród nich kilka gatunków nowych dla Polski, a kilkanaście znanych jest jedynie z pojedynczych stanowisk w kraju. Dla ochrony torfowisk utworzono cztery rezerwaty przyrody Bagno Serebryskie”, „Brzeźno”, “Roskosz” i „Torfowisko Sobowice”. W niewielkich oczkach wodnych, torfiankach i rzece Tarasience występuje rzadka ryba strzebla błotna. Obszar Sobiborskiego PK to teren realizacji waŜnych programów czynnej ochrony przyrody. Programy te dotyczą renaturalizacji ekosystemów wodno-torfowiskowych na terenie parku, zachowania siedlisk rzadkich gatunków roślin jak wierzby lapońskiej i borówkolistnej. Głównym programem jest jednak ochrona Ŝółwia błotnego, która polega na wspomaganiu rozwoju populacji Ŝółwia oraz ochronie jego lęgowisk. SOBIBORSKI PARK KRAJOBRAZOWY Sobiborski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 11 165,78 ha, a otulina 9 500 ha. Celem ochrony Parku jest zachowanie unikalnych w skali kraju i kontynentu walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i turystycznych środowiska, a w szczególności związanych z ekosystemami wodno -torfowiskowymi oraz walorów historycznych związanych z wielokulturowym charakterem regionu. Dominującą formą pokrycia terenu są lasy, które stanowią 75% powierzchni parku. Wody zajmują 2% powierzchni Parku. Osią hydrologiczną Soboborski PK jest nieduŜa rzeka Tarasienka, oraz znajduje się tutaj siedem jezior: Orchowe, Wspólne, Koseniec, Perespa, Brudzieniec, Brudno, Płotycze. Tyko niewielkie fragmenty brzegów są dostępne, w otoczeniu jezior dominują torfowiska i podmokłe lasy. Spotkać tu moŜna trzy typy torfowisk: niskie, przejściowe i wysokie. Najcenniejsze fragmenty chronione są w postaci sześciu rezerwatów przyrody: „Jezioro Orchowe”, Magazyn”, „śółwiowe Błota”, „Trzy Jeziora”, „Brudzieniec”, Małoziemce”. Niewielki stopień przekształcenia środowiska, trudno dostępny teren oraz duŜe zróŜnicowanie warunków siedliskowych decydują o bogactwie faunistycznym Parku. W ostępach leśnych spotkać moŜna tu wilki, łosie, dziki i bobry. Gniazdują tu m.in. bielik, orlik krzykliwy, bąk, bocian czarny, czapla siwa, gągoł, cietrzew, Ŝuraw, włochatka, rybitwa czarna. STRZELECKI PARK KRAJOBRAZOWY Strzelecki Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 12 026 ha, a otulina 11 486 ha. Celem ochrony parku jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych południowej części Polesia Wołyńskiego a w szczególności ochrona walorów faunistycznych, florystycznych i siedliskowych zwartego kompleksu Lasów Strzeleckich oraz dolin rzecznych. Najbardziej wyraźną formą tego obszaru jest rozległa dolina Bugu. Bug jest rzeką, która zachowała swój naturalny charakter, tworzy on liczne zakola i starorzecza nazywane tu burzyskami. Terasa zalewowa charakteryzuje się licznymi owalnymi zagłębieniami bezodpływowymi. Odmienny typ rzeźby terenu występuje w części „leśnej” Parku, która stanowi 62 % powierzchni parku. W drzewostanie dominuje dąb szypułkowy, sosna i grab. Jako domieszki występują brzoza, jawor, osika, jesion, lipa drobnolistna, olsza czarna. Powierzchnia terenu jest tu płaska, z rzadka urozmaicona pagórakami o niewielkiej wysokości względnej. W środkowej części Parku wzdłuŜ doliny Ubrodownicy występują liczne zagłębienia podłuŜne, które są prawdopodobnie starymi formami dolin dopływów rzecznych. Dzięki swemu naturalnemu charakterowi Strzelecki Park Krajobrazowy stanowi ostoję wielu gatunków zwierząt. Lasy Strzeleckie słyną z jednego z najwyŜszych w Europie 59 60 zagęszczeń ptaków drapieŜnych. Licznie występują tu myszołowy, trzmielojady, jastrzębie, krogulce. Symbolem parku jest orlik krzykliwy, który gnieździ się tutaj w liczbie około 20 par. W dolinie Bugu spotkać moŜna błotniaki łąkowe, rybitwy białowąse oraz odnaleźć gniazda remiza. W starorzeczach Bugu Ŝyje Ŝółw błotny. W granicach parku utworzono dwa rezerwaty przyrody „Siedliszcze” i „Liski”. POLESKI PARK KRAJOBRAZOWY Poleski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 5 113 ha, otulina 16 113 ha. Tworzą go cztery enklawy rozmieszczone wokół Poleskiego Parku Narodowego. Celem ochrony parku jest zachowanie specyficznego krajobrazu Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej wyraŜającego się mozaiką ekosystemów wodnych, siedlisk torfowiskowych, łąkowych, leśnych oraz agrocenoz wraz ze specyficzną florą i fauną, negatywnego takŜe ograniczenie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze Poleskiego Parku Narodowego. Krajobraz jest niekiedy urozmaicony przez lokalne guzy i wyniesienia kredowe. Do największych naleŜy Guz Woli Wereszczyńskiej o wysokości 180 m n.p.m. Park charakteryzuje duŜy udział wód powierzchniowych oraz terenów podmokłych. Największym zbiornikiem wodnym jest Jezioro Wytyckie. W parku znajduje się jeden projektowany rezerwat przyrody – zarastające jeziorko KahiŜa wraz z otaczającym je torfowiskiem niskim. Na terenie parku występują rzadkie torfowiskowe gatunki roślin, do najciekawszych z nich naleŜą brzoza niska, rosiczka okrągłolistna, widłak torfowy, goryczka wąskolistna. Najlepiej poznaną grupą zwierząt są ptaki. Obserwować moŜna tu gatunki związane ze środowiskiem wodnym. Do najciekawszych z nich naleŜą Ŝuraw, gęgawa, perkoz rdzawoszyi, perkozek, błotniaki stawowy i łąkowy, derkacz i rycyk. WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE 61 ZARZĄD OPOLSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH Pokrzywna 11 48-267 Jarnołtówek tel. (077) 493 75 48 Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” Utworzony w 1988 r. Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” połoŜony jest w południowo- zachodniej części województwa opolskiego przy granicy z Republiką Czeską, na terenie 3 gmin Głuchołazy, Prudnik i Lubrza. Zajmuje powierzchnię 4903 ha, a jego otulina 5033 ha. Północne stoki Gór Opawskich i ich północne przedgórze tworzą następujące jednostki morfologiczne: Góra Parkowa z trzema kulminacjami Przednią, Średnią i Tylną Kopą, przełom Białej Głuchołaskiej, Biskupia i Srebrna Kopa, dolina Złotego i Bystrego Potoku, Długota i Kobylica. Zasadniczy szkielet róŜnogatunkowych drzewostanów parku o złoŜonej strukturze wiekowo-piętrowej tworzy świerk, dąb, sosna i buk. Najciekawsze fragmenty lasu otoczono ochroną prawną tworząc rezerwaty leśne „Cicha Dolina” i „Las Bukowy”. Na terenie parku wykazano obecność ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, z których 23 podlega ochronie gatunkowej. Są to m.in.: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, pióropusznik strusi, dziewięćsił bezłodygowy, naparstnica purpurowa, barwinek pospolity, storczyk męski i szerokolistny. Bogata jest równieŜ fauna tego terenu. Wśród ssaków spotykamy: jelenie, sarny, daniele, borsuki i łasice Z gryzoni popielicę i orzesznicę. Na szczególną uwagę zasługuje 8 gatunków nietoperzy m.in. podkowiec mały, mroczek pozłocisty, nocek Natterera, rudy i duŜy. Zaobserwowano 107 gatunków ptaków lęgowych i 9 gatunków nielęgowych m.in. zimorodka, pluszcza, puchacza, bociana czarnego. Do gadów objętych ścisłą ochroną gatunkową na tym terenie naleŜy: gniewosz plamisty, Ŝmija zygzakowata, zaskroniec, padalec i jaszczurki, a do płazów: salamandra plamista, 62 rzekotka drzewna, traszki, kumaki i ropuchy. Środowisko wodne charakteryzuje 14 gatunków ryb m.in. pstrąg, kiełb, strzebla potokowa, głowacz pręgopłetwy. Na obszarze parku projektuje się objąć ochroną kilka stanowisk waŜnych dla dokumentowania budowy i zdarzeń geologicznych. Są to: sztolnie po średniowiecznej eksploatacji złota, odsłonięcia skalne o nazwie „Karliki” i „Karolinki”, kamieniołomy po eksploatacji łupków „Gwarkowa Perć” i„śabie Oczko”. WaŜnym elementem pozwalającym na zachowanie i rozwijanie tradycji terenu parku są jego wartości kulturowe. Cenne pozostałości kopalnictwa złota w postaci szybów, hałd poeksplatacyjnych, płuczek zlokalizowane w zakolu rzeki Biała Głuchołaska otoczono ochroną jako rezerwat geologiczno-krajobrazowy „Nad Białką”. Znaczącymi zabytkami parku są równieŜ zabudowania klasztorne oo. Franciszkanów wraz z drogą krzyŜową na Klasztornej Górze, kapliczki Drogi KrzyŜowej na stokach Góry Chrobrego oraz zabudowa zdrojowa miasta Głuchołazy. Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny” Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny” utworzony w 1988 r., obejmuje zachodnią część WyŜyny Śląskiej, zwanej Garbem Chełmu. Ciągnie się z północnego zachodu na południowy wschód na odcinku ok. 20 km i średniej szerokości 5 km. Garb Chełmu składa się z wielu wzniesień takich jak: Ligocka Góra Kamienna, Biesiec, Nawarowa Góra i najwyŜszego - Góra Św. Anny (400 m n.p.m.). Występują tu liczne suche doliny, wąskie wąwozy, zalesione pagórki o róŜnych kształtach, piaszczyste wydmy, leje i misy krasowe, wywierzyska skalne oraz obfite źródła krystalicznie czystej wody. Ten zróŜnicowany pod względem rzeźby terenu park zajmuje powierzchnię 5.051 ha (wraz z otuliną 11.425 ha). Na tym stosunkowo niewielkim obszarze znajduje się aŜ sześć rezerwatów: Ligota Dolna, Góra Św. Anny, BoŜe Oko, Grafik, Biesiec i Lesisko. Flora parku badana była przez botaników juŜ od 63 XIX w. i liczy 832 gatunki roślin naczyniowych reprezentowanych przez 88 rodzin i 408 rodzajów. Najwięcej gatunków rodzimych rośnie w lasach i na łąkach. Zanotowano występowanie aŜ 35 gat. chronionych (w tym 12 częściowo) i 26 gatunków górskich. Spotkać moŜna wawrzynka wilczełyko, lilię złotogłów, pokrzyka wilczą jagodę, buławnika mieczolistnego i wielkokwiatowego, kruszczyka szerokolistnego i rdzawoczerwonego, Ŝłobika koralowego, rozchodnika białego, zanokcicę skalną, miodownika melisowatego. Na uwagę zasługują piękne lasy mieszane z wyróŜniającymi się starymi buczynami. Oprócz buków w drzewostanach licznie występują świerki, sosny, dęby, brzozy i modrzewie. Ciekawy i liczny jest równieŜ świat zwierzęcy. Występuje tu około 50 gatunków ptaków. Na szczególne wyróŜnienie zasługuje grupa ptaków drapieŜnych, m.in. krogulec, pustułka, kobuz oraz sowy: płomykówka i puszczyk. Z rzadszych ptaków wymienić naleŜy: muchołówkę małą, gołębia siniaka i dzięcioły: czarnego i zielonosiwego. Do osobliwości przyrodniczych zaliczyć moŜna popielicę i susła moręgowanego. Swoje miejsca rozrodu i hibernacji mają na terenie parku nietoperze: nocek duŜy, gacek brunatny, mopek, karlik malutki i mroczek pozłocisty. Spotkać moŜna takŜe Ŝmiję zygzakowatą i gniewosza plamistego. Park Krajobrazowy "Góra Św. Anny" prezentuje równieŜ znaczące wartości kulturowe, o czym świadczy duŜa ilość zabytków architektury (200). Najliczniejszą grupę stanowią obiekty sakralne, takie jak: Bazylika i klasztor Franciszkanów, zespół kaplic kalwaryjskich, kościoły reprezentujące róŜne style architektoniczne, wiele przydroŜnych kaplic i krzyŜy. Inne cenne zabytki to: amfiteatr skalny, zespół pałacowoparkowy w śyrowej, piece wapiennicze, wiatraki. W 2004 r. Rozporządzeniem Prezydenta RP „Góra św. Anny komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy” uznano za pomnik historii. 64 Stobrawski Park Krajobrazowy Stobrawski Park Krajobrazowy powołany w 1999 r. zajmuje powierzchnię 52636 ha i obejmuje teren 12 gmin. PołoŜony jest w dorzeczu Stobrawy, Budkowiczanki, Bogacicy, Brynicy i Smortawy. Poza tymi niewielkimi rzekami przez teren parku przepływają równieŜ Odra i Nysa Kłodzka. To właśnie w dolinach rzek znajdują się najcenniejsze przyrodniczo fragmenty parku. NaleŜą do nich połoŜone wzdłuŜ Odry tereny lasów grądowych, łęgowych, podmokłych łąk oraz porośnięte roślinnością wodną i bagienną starorzecza. Cenne są równieŜ doliny pozostałych rzek będące mozaiką łąk, pól, zadrzewień, kęp krzewów oraz sieci kanałów melioracyjnych. Dopełnieniem nizinnego, wodno-błotnego charakteru parku są kompleksy stawów hodowlanych, które są ostoją wielu rzadkich gatunków zwierząt (głownie ptaków) i roślin. Dominującym typem zbiorowisk roślinnych na terenie parku są zbiorowiska leśne, z których największą powierzchnię zajmują bory sosnowe. Na licznych, sięgających 30 m wysokości wydmach występuje suboceaniczny bór świeŜy, natomiast wzdłuŜ cieków wodnych i na dawnych torfowiskach - niewielkie płaty wilgotnego boru trzęślicowego oraz kontynentalnego boru bagiennego. Lasy liściaste występują najczęściej w dolinie Odry, Stobrawy i Smotrawy. Są to głównie grądy, a takŜe łęgi: jesionowoolszowe, jesionowo-wiązowe oraz bardzo rzadki i cenny przyrodniczo łęg wierzbowo-topolowy. W okolicach Rybnej, Popielowa, Zieleńca i Pieczysk występuje ols, a w okolicach Lubszy Ŝyzna buczyna niŜowa. Na terenie parku występują takŜe ciekawe zbiorowiska wodne np. z kotewką orzechem wodnym i salwinią pływającą. Stwierdzono 48 gatunków roślin prawnie chronionych oraz ok. 130 gatunków rzadkich. Do najciekawszych naleŜą: długosz królewski, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, mysiurek maleńki, lindernia mułowa, 7 gatunków z rodziny storczykowatych (m. in. kukułka Fuchsa i kruszczyk siny) oraz rośliny wodne. Świat zwierząt reprezentuje 190 gatunków chronionych (w tym 135 gatunków ptaków). DuŜe znaczenie dla zachowania bogactwa fauny parku mają lasy, szczególnie grądy. Występują tu gatunki zwierząt coraz rzadsze w innych miejscach: kania czarna i ruda (symbol parku), orlik krzykliwy, dzięcioł średni, muchołówka białoszyja i mała oraz koszatka. Na terenie parku znajduje się obecnie 4 rezerwaty leśne: Rogalice, Leśna Woda oraz Lubsza. Projektowane są kolejne: Czapliniec i Barucice. Na terenie parku powołano takŜe uŜytki ekologiczne: Gęsi Staw, Jagienieckie Łąki i Puchacz oraz liczne pomniki przyrody. 65 66 WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE ZARZĄD POPRADZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWYGO Ul. Daszyńdkiego 3 33-340 Stary Sącz tel. (018) 446 09 00, 547 61 10 Popradzki Park Krajobrazowy Popradzki Park Krajobrazowy został w1987r. Zajmuje obszar 54 tyś. ha, a wraz z otuliną 78 tyś. ha, będąc jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce. Park znajduje się w południowej części województwa małopolskiego na terenie 11 gmin:Stary Sącz, Rytro, Piwniczna, Muszyna, Krynica, Nawojowa, Łącko, Ochotnica, Krościenko i Szczawnica. Jego celem jest kompleksowa ochrona walorów przyrodniczych, krajobrazowych, uzdrowiskowych i turystycznych realizowana poprzez dostosowanie działalności gospodarczej do wymogów ochrony przyrody. Utworzenie tego Parku w terenie zagospodarowanym, ale o duŜych walorach krajobrazowych i przyrodniczych, miało być przykładem koegzystencji gospodarki leśnej i turystycznej bazującej na racjonalnym wykorzystaniu istniejących zasobów przyrody. Wśród czynników przyrodniczych wiodącą cechą w jego krajobrazie jest rzeźba terenu uwarunkowana budową geologiczną. Morfometryczne cechy rzeźby (nachylenie stoków, wysokości względne i bezwzględne) warunkują dostępność terenu, co w sposób pośredni lub bezpośredni wpływa na zachowanie krajobrazów naturalnych lub do nich zbliŜonych oraz kształtowania krajobrazu kulturowych. Względy fizjograficzne Popradzkiego Parku Krajobrazowego oraz historycznie uwarunkowane osadnictwo zadecydowało o sposobie uŜytkowania ziemi.. Prawie 70% jego powierzchni zajmują lasy, a tylko 27% uŜytki rolne. Na 14 rezerwatów przyrody utworzonych dotąd na terenie Beskidu Sądeckiego aŜ dwanaście to rezerwaty leśne. Niektóre z nich mają swe początki w rozumnej działalności 67 dawnego właściciela większości lasów tego rejonu Adama hrabiego Stadnickiego, z wykształcenia leśnika. Najstarszy rezerwat przyrody powstał w jego dobrach około 1906 roku, a najmłodszy w Lasach Państwowych w 1996 roku. Niektóre z rezerwatów są łatwo dostępne (Łabowiec, Barnowiec) lub wręcz udostępnione (Las Lipowy ObroŜyska, ale są takŜe rezerwaty trudne do penetracji i niezbyt często odwiedzane (Hajnik, śebracze). Głównym celem tworzenia rezerwatów przyrody jest ochrona bioróŜnorodności, a mówiąc prościej - rodzimego zestawu gatunków roślin i zwierząt w całym swym bogactwie. Beskid Sądecki jest obszarem Polski, gdzie istnieją jeszcze zasoby dzikiej przyrody, niezmienionej przez człowieka. Ma to nieocenione znaczenie dla przyszłości. Dlatego Popradzki Park Krajobrazowy stara się tworzyć nowe rezerwaty przyrody i pomniki przyrody, a takŜe powiększać juŜ istniejące. Obecna powierzchnia rezerwatów wynosi około 500 ha., uzupełniona prawie 100 pomnikami przyrody w tym kilkoma powierzchniowymi. Na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego znajduje się jedyne w Polsce stanowisko pierwiosnki omączonej Primula farinosa Na terenie Parku znajdują się 4 ścieŜki przyrodnicze: - Las Lipowy ObroŜyska koło Muszyny, - Roztoka w Rytrze, - Góra Parkowa w Starym Sączu - ŚcieŜka Ornitologiczna na Łopacie Polskiej w śegiestowie, oraz szlak przyrodniczy im. Adama hr. Stadnickiego po matecznikach Puszczy Karpackiej. CIĘśKOWICKO − ROśNOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY Rok utworzenia: 1995; Powierzchnia: 17 633,92 ha; PołoŜenie: woj. małopolskie; gminy: CięŜkowice, Gromnik, Rzepiennik StrzyŜewski i Zakliczyn (powiat tarnowski) oraz 68 częściowo gm. Czchów (powiat brzeski). Rolę otuliny Parku pełni OChK Pogórza CięŜkowickiego oraz częściowo OChK Pogórza Wiśnickiego. C-RPK podlega zarządowi Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. Obejmuje najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i kulturowym fragmenty Pogórza RoŜnowskiego oraz zachodnią część Pogórza CięŜkowickiego, rozdzielone doliną rzeki Białej. W krajobrazie Parku dominują dwa równoległe do siebie ciągi wzgórz pomiędzy Dunajcem a Białą. PodłoŜe geologiczne budują utwory fliszowe (głównie piaskowce, łupki i zlepieńce). Na terenie Parku występują liczne źródła wód siarczkowych oraz kilka źródeł z wodą chlorkową, a takŜe eksploatowane w średniowieczu niewielkie złoŜa rud Ŝelaza. Szatę roślinną stanowią zbiorowiska leśne z dobrze zachowanym, naturalnym układem przestrzennym i składem gat. zgodnym z siedliskiem oraz wyraźnie zaznaczoną strefowością zbiorowisk − przewaŜa piętro pogórza, a na kilku wzniesieniach (>500 m n.p.m.), wykształcił się skrawek regla dolnego. W drzewostanach dominują: Bk, Jd, So, Md oraz Db. Zbiorowiska leśne: zespół Ŝyznej buczyny karpackiej w formie podgórskiej, ponadto zespół kwaśnej buczyny górskiej, bory jodłowe. Na terenie Parku stwierdzono wyst. 40 gat. roślin chronionych. Najpospolitsze z nich: skrzyp olbrzymi, parzydło leśne, podrzeń Ŝebrowiec, pióropusznik strusi, storczyk szerokolistny, wawrzynek wilczełyko, kopytnik pospolity, bluszcz pospolity. Flora Parku liczy ok. 900 gat. roślin naczyniowych. Na terenie Parku występuje wiele chronionych i rzadkich gat. grzybów, w tym: szyszkowca łuskowatego, soplówki jodłowej, maczuŜników – nasięźrzałowego i główkowatego. Fauna Parku: ok. 600 gat. chrząszczy (m.in.: biegacze – fioletowy, zielonozłoty, pachnica dębowa); motyle: paź królowej, paź Ŝeglarz, mieniaki – tęczowiec i struŜnik, zmierzchnica trupia główka; płazy: kumak górski, ropucha szara, Ŝaby – wodna, trawna, salamandra plamista, rzekotka drzewna, traszki − zwyczajna, grzebieniasta; gady: Ŝmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, jaszczurki: Ŝyworodna, zwinka i padalec; awifauna to ok. 40 gat. zalatujących i przelotnych oraz ok. 100 gat. ptaków gnieŜdŜących się (najciekawsze: krogulec, kobuz, kruk, bocian czarny). Przez obszar Parku przepływa kilka rzek leŜących na pograniczu dwóch krain rybnych: pstrąga i brzany. Stąd teŜ, dzięki znacznej czystości wód powierzchniowych, duŜa róŜnorodność ryb. Najciekawsze ssaki: popielica, orzesznica, borsuk, podkowiec mały. Rezerwaty: „Skamieniałe Miasto” (CięŜkowice), „Styr” (Bieśnik). Pomniki przyrody nieoŜywionej: „Wieprzek” (Siekierczyna), Jar „Wodospad” (CięŜkowice), źródła siarczkowe „Paweł” i „Jacek”. Walory kulturowe Parku: zabytkowe kościoły, dwory, domy, cmentarze Ŝołnierskie z okresu I wojny światowej, róŜnorodne, ciekawe i często zabytkowe kapliczki. Dodatkowe atrakcje turystyczne: „Grociarnia” w Jastrzębi, Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w CięŜkowicach oraz Muzeum I.J. Paderewskiego w Kąśnej Dolnej, w otoczeniu zabytkowego parku. Na terenie Parku działa Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Polichty – Sucha Góra”, istnieją ponadto 4 ścieŜki przyrodnicze. PARK KRAJOBRAZOWY PASMA BRZANKI Rok utworzenia: 1995; Powierzchnia: 18 867 ha; PołoŜenie administracyjne: woj. małopolskie; gminy: Gromnik, Ryglice, Rzepienik StrzyŜewski, Szerzyny i Tuchów (powiat tarnowski), oraz fragment woj. podkarpackiego: część gm. Jodłowa (powiat dębicki). Rolę otuliny Parku pełni OChK Pogórza CięŜkowickiego Park podlega zarządowi Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. PKPB połoŜony jest na Pogórzu CięŜkowickim, w mikroregionie Pasma Brzanki. Obejmuje rozciągnięte równoleŜnikowo pasmo wzgórz o wysokości do 562 m n.p.m., ciągnące się od przełomu rzeki Biała do doliny Wisłoki. Krajobraz Parku jest bardzo urozmaicony. 69 70 Ciekawą strukturę geologiczną stanowi wyróŜniający się wyraźnie w terenie fałd Brzanka – Liwocz. Grzbiet Pasma Brzanki charakteryzuje się stromymi zboczami dolin, z płatami osuwisk. Kulminacje stanowią Brzanka (534 m n.p.m.) na zachodzie i Liwocz (562 m n.p.m.) na wschodzie. W partiach szczytowych odsłaniają się wychodnie piaskowcowe, m.in. „Ostry Kamień” (pomnik przyrody nieoŜywionej) i „Rysowany Kamień”. Bierze tu początek wiele potoków, których doliny w swych górnych odcinkach są głęboko wcięte w zbocza wzgórz. Zbiorowiska leśne mają w większości charakter naturalny i są w niewielkim stopniu przekształcone. Dominują: Ŝyzna buczyna karpacka oraz kwaśna buczyna górska. W drzewostanach przewaŜa Bk z domieszką Jd. W niŜszych partiach zboczy zachowały się niewielkie fragmenty lasów grądowych, a w dolinach rzek i potoków nieduŜe powierzchnie łęgów jesionowych i wierzbowo – topolowych oraz zespołów nadrzecznych olszyny górskiej. Florę reprezentują liczne gat. chronione, m.in.: goryczuszka orzęsiona, wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, pokrzyk wilcza jagoda, śnieŜyczka przebiśnieg, widłak goździsty, widłak jałowcowaty, wroniec widlasty, buławnik mieczolistny, gnieźnik leśny listera jajowata,, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, storczyk plamisty, storczyk szerokolistny. Faunę reprezentują liczne gatunki leśne: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny leśne i drobne gryzonie, np. chronione popielice. Mniej liczne są borsuki i związane z polami zające szaraki. Ciekawsze gat. ptaków: krogulec, dzięcioł czarny, kruk. Z innych kręgowców warto wymienić spotykaną dość często salamandrę plamistą. Stwierdzono tu ponadto występowanie kilku gatunków chronionych owadów, m.in. pazia Ŝeglarza oraz chrząszczy z rodziny biegaczy i tęczników. Na terenie Parku nie ma rezerwatów przyrody. Najciekawszy pomnik przyrody nieoŜywionej to „Ostry Kamień" w śurowej, chroniący wychodnię piaskowcową w otoczeniu starodrzewu bukowego. Najcenniejsze zabytki kultury materialnej: drewniane kościoły w Czermnej, Jodłowej, Kowalowej, śurowej, Jodłówce Tuchowskiej i Olszynach, barokowy pałac z parkiem w Ryglicach, dwór z oficyną w Szerzynach oraz drewniany dwór w śurowej. W Tuchowie – Garbku znajduje się ośrodek turystyki jeździeckiej. 71 72 WIŚNICKO – LIPNICKI PARK KRAJOBRAZOWY Rok utworzenia: 1997; Powierzchnia: 14 311 ha; Rolę otuliny pełni OChK Pogórza Wiśnickiego. PołoŜenie administracyjne: woj. małopolskie, powiat bocheński, gminy Nowy Wiśnicz i Lipnica Murowana. Park podlega zarządowi Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. W-LPK obejmuje swoimi granicami fragment Pogórza Wiśnickiego, z unikalnym dla całego Pogórza Karpat Zachodnich krajobrazem kulturowym – głównym walorem tego terenu. Tworzą go zabytkowe układy urbanistyczne Nowego Wiśnicza i Lipnicy Murowanej, długie ciągi wsi połoŜone w dolinach oraz tradycyjne zagospodarowanie rolnicze terenu z mozaiką pól i łąk. W krajobrazie dominują łagodnie wzniesione, częściowo zalesione wzgórza. Szata roślinna jest zróŜnicowana. Lasy porastają mniej niŜ połowę powierzchni Parku pokrywając grzbiety najwyŜszych wzniesień, ale nie tworząc większych kompleksów. W północnej części przewaŜają grądy i bory mieszane, w południowej zaś Ŝyzna buczyna karpacka. Dominujące gat. drzew: So, Db, Bk i Jd. Rzadkie gat. runa leśnego: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, pokrzyk wilcza jagoda, marzanka wonna oraz gatunki górskie: goryczka krzyŜowa, czosnek niedźwiedzi, Ŝywiec gruczołowaty i cebulkowy, goryczuszka orzęsiona, Ŝywokost sercowaty, miesiącznica trwała. Na łąkach i polanach spotyka się rośliny ciepłolubne, m.in. dziewięćsił bezłodygowy i goździk kosmaty, a na torfowiskach bagno zwyczajne i modrzewnicę zwyczajną. Fauna Parku to głównie pospolite gat. leśne i synantropijne. Spośród ssaków warto wymienić wydrę, gronostaja, orzesznicę, ryjówki – aksamitną i malutką oraz rzęsorka rzeczka. Na uwagę zasługuje występowanie kilku gat. nietoperzy, których główną ostoją jest zamek w Wiśniczu. Wśród ok. 80 gatunków ptaków gnieŜdŜących się na terenie Parku ciekawsze gatunki, to: bocian czarny, bąk, grubodziób, raniuszek. Wśród gadów zwraca uwagę obecność gniewosza plamistego, a wśród ryb – strzebli potokowej. Najrzadsze gatunki owadów, to: tęcznik liszkarz, kozioróg dębosz. Na terenie Parku znajduje się jeden rezerwat przyrody nieoŜywionej „Kamień Grzyb” chroniący skałkę piaskowcową w otoczeniu naturalnego lasu bukowego. Najbardziej znany pomnik przyrody nieoŜywionej to „Kamienie Brodzińskiego”. Największymi atrakcjami turystycznymi są cenne zabytki w Nowym Wiśniczu i Lipnicy Murowanej. Zespół urbanistyczno – krajobrazowy Nowego Wiśnicza obejmuje: zamek Lubomirskich, barokowy klasztor karmelitów oraz miasteczko z barokowym ratuszem, kościołem, plebanią, kilkoma starymi domami i podmiejskim drewnianym dworkiem „Koryznówka”. W Lipnicy Murowanej zachował się oryginalny układ przestrzenny dawnego miasta załoŜonego na planie owalu, dwa kościoły murowane – gotycki i barokowy, gotycki kościół drewniany, dwór Ledóchowskich otoczony parkiem oraz stare domy podsieniowe w rynku. Najciekawsze obiekty zabytkowe Parku to takŜe drewniane kościoły w Rajbrocie, Królówce i w Chronowie, murowany gotycko – renesansowy kościół w Starym Wiśniczu, zespół dworski z parkiem w Borównej i modernistyczny pałacyk w Kopalinach. Muzea na terenie W–LPK: Muzeum Jana Matejki w „Koryznówce”, Muzeum Biograficzne Stanisława Klimowskiego w Nowym Wiśniczu oraz Izba Pamięci Regionalnej w Lipnicy Murowanej. 73 WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE BRODNICKI PARK KRAJOBRAZOWY W GRZMIĘCEJ 87-312 Pokrzydowo tel. (056) 493 94 52 Województwo kujawsko-pomorskie leŜy w centralnej części Polski. Zajmuje powierzchnię 17 970 km2 (10 miejsce w kraju). Według podziału fizyczno-geograficznego Polski, województwo kujawsko-pomorskie znajduje się w obrębie podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich: Pojezierze Wschodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie, Dolinę Dolnej Wisły, Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką, Pojezierze Wielkopolskie, oraz niewielki fragment prowincji Nizin Środkowopolskich i makroregionu Niziny PołudniowoWielkopolskiej. Na obszarze województwa mimo małej lesistości i duŜego udziału gruntów uprawianych rolniczo zachowało się jeszcze wiele enklaw środowiska o charakterze zbliŜonym do naturalnego. Większość z nich objęta jest ochroną prawną. Na terenie województwa znajduje się: 91 rezerwatów przyrody, 8 parków krajobrazowych (209 212,2 ha), 30 obszarów chronionego krajobrazu (335 116,7 ha), 1923 pomniki przyrody, 2045 uŜytków ekologicznych (5 116,5 ha), 5 zespołów przyrodniczokrajobrazowych (1 567,4 ha) i jedno stanowisko dokumentacyjne (93,52 ha). Parki krajobrazowe województwa kujawskopomorskiego. W województwie kujawsko-pomorskim istnieje osiem parków krajobrazowych zajmujących 11,64% powierzchni województwa. 74 Brodnicki Park Krajobrazowy Brodnicki Park Krajobrazowy powstał w 1985 roku jako 25 park krajobrazowy w Polsce. Powierzchnia BPK wynosi 13 674 ha, z czego ponad 60% zajmują lasy a 12,0% wody. Na terenie Parku znajduje się około 60 jezior, w większości występujących w rynnach subglacjalnych. Sześć jezior ma powierzchnię ponad 100 ha (Wielkie Partęczyny 324 ha, Sosno 198 ha, Łąkorek 162 ha, Głowińskie 131 ha, Zbiczno 128 ha i Ciche 110 ha). Osią hydrograficznąParku jest Skarlanka - jeden z najbardziej atrakcyjnych szlaków kajakowych w Polsce. W granicach Parku znajduje się 7 rezerwatów przyrody: 3 torfowiskowe („Okonek”, „Stręszek”, „śurawie Bagno”), 2 leśne („Mieliwo”, „Retno”) i 2 florystyczne („Bachotek”, „Wyspa na jeziorze Wielkie Partęczyny”). Wiele osobliwości dendroflory występuje w 9 parkach dworskich. Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy powstał w 1979 roku. PołoŜony jest w obrębie Kotliny Płockiej, obejmując część Pojezierza Gostynińskiego. Powierzchnia GWPK wynosi 38 950 ha. GWPK jest waŜnym elementem naturalnego korytarza ekologicznego łączącego Kampinoski Park Narodowy z Puszczą Bydgoską i dalej z Borami Tucholskimi. Park połoŜony jest w sąsiedztwie największego w województwie sztucznego zbiornika wodnego - Zbiornika Włocławskiego. Na terenie GWPK znajduje się ponad 40 jezior, wśród których jest unikalne w skali światowej jezioro GościąŜ, z charakterystycznym uwarstwieniem osadów dennych rejestrujących 13 tysięcy lat historii zbiornika. powierzchnia gleb niskiej jakości, brak duŜych złóŜ surowców naturalnych, małe zaludnienie, peryferyjne połoŜenie oraz wysoka naturalna odporność środowiska na antropopresję zadecydowały o niewielkim przekształceniu i dobrym stanie walorów przyrodniczych Krajeński Park Krajobrazowy Krajeński Park Krajobrazowy powstał w 1998 roku. PołoŜony jest w centralnej części Pojezierza Krajeńskiego. Zajmuje powierzchnię 54 395 ha. Rzeźba terenu KPK jest bardzo zróŜnicowana. Wzgórza morenowe osiągają tu znaczne wysokości. W Parku znajduje się najwyŜej połoŜony punkt województwa kujawsko-pomorskiego (Czarna Góra w tzw. „Górach Obkaskich” - 189 m n.p.m.). Występuje tutaj 59 jezior, układających się w ciągi rynnowe jezior sypniewskich, więcborskich i sępoleńskich. Główną rzeką parku jest Orla. Nadgoplański Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Krajobrazowy powstał w 1992 na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia uznanego w 1967 r. za rezerwat przyrody. Powierzchnia Parku wynosi 8 897,96 ha. Rozległe, rynnowe jezioro Gopło, połoŜone na szlaku rzeki Noteci, jest wymarzonym środowiskiem dla wielu gatunków ptaków. W granicach NPT duŜą powierzchnię zajmują wody (2130 ha.), w tym jezioro Gopło 2121,5 ha. Jest to dziewiąte co do wielkości jezioro w Polsce. Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy powstał w1990 roku. Zajmuje powierzchnię 27 766 ha. Jest to obszar o bardzo wysokich wartościach przyrodniczokrajobrazowych. Rozległe kompleksy leśne, duŜa Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły (PKDDW) utworzony został w 1999 roku w wyniku połączenia Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego (1993 rok) i Chełmińskiego Parku Krajobrazowego, powołanego w 1998 roku. Obejmuje on środkowy fragment doliny dolnej Wisły. Powierzchnia całego Parku wynosi 55 642,5 ha. Jest jednym z większych powierzchniowo 75 76 parków w Polsce. Ochroną objęto niezwykle atrakcyjny, naturalny krajobraz doliny Wisły, jednej z niewielu, gdzie zostały zachowane naturalne ekosystemy z przylegającymi do brzegów rzeki łąkami, starorzeczami, lasami łęgowymi oraz stromymi, aktywnymi geologicznie zboczami, dolinkami erozyjnymi, wąwozami porośniętymi grądami zboczowymi, roślinnością kserotermiczną i zbiorowiskami zaroślowymi. Tucholski Park Krajobrazowy Tucholski Park Krajobrazowy (TPK) został utworzony w 1985 roku. PołoŜony on jest w rozległym kompleksie Borów Tucholskich. Powierzchnia Parku wynosi 36 983 ha, a wraz z otuliną 52 929 ha, z czego lasy zajmują 72%, uŜytki rolne - 21%, wody - 3%, a pozostałe tereny - 4%. TPK wraz z pozostałymi parkami Borów Tucholskich i obszarami chronionego krajobrazu tworzą zwarty system ekologiczny, składający się na unikatowy, bardzo cenny obiekt przyrody, pretendujący do statusu rezerwatu biosfery. Wdecki Park Krajobrazowy (WPK) Wdecki Park Krajobrazowy (WPK) utworzony został w 1993 roku. Ma powierzchnię 23 786,39 ha (w tym 4 609,12 ha - strefa ochronna). Lasy stanowią w Parku 58,7%. DuŜa lesistość spowodowała, Ŝe krajobraz w duŜej mierze zachował tutaj swój naturalny charakter. Najbardziej malowniczy jest środkowy bieg Wdy, gdzie rzeka przepływa, meandrując w głęboko wciętej dolinie przez kompleksy lasów liściastych. W lasach dominują siedliska borów świeŜych, borów mieszanych. Na zboczach dolin rzecznych, głównie Wdy, wykształciły się bardzo wartościowe i rzadkie grądy zboczowe (z bardzo bogatą florą porostów), a w dnach dolin łęgi i olsy. Wdecki Park Krajobrazowy jest waŜnym elementem projektowanego Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie. 77 Działalność dydaktyczna. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się osiem parków krajobrazowych, w których zgodnie z zapisem ustawy o ochronie przyrody prowadzona jest edukacja ekologiczna w róŜnych formach. Są to przede wszystkim: zajęcia edukacyjne organizowane w salach dydaktycznych lub w plenerze o tematyce przybliŜającej walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe parków krajobrazowych, wycieczki do rezerwatów znajdujących się na terenie parków, kilkudniowe warsztaty terenowe m.in. dla nauczycieli, np. p.n. „Sposoby tworzenia edukacyjnej ścieŜki regionalnej” - Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły, warsztaty ekologiczne dla szkół, np. Koło ekologiczne „Traperzy przyrody” w Brodnickim Parku Krajobrazowym, konkursy plastyczne, np. p.n. „Moje ulubione miejsce w Parku”, „Czysta energia - czysta woda” - Brodnicki Park Krajobrazowy, „Śmieciuszka” - konkurs z wykorzystaniem surowców wtórnych - Krajeński Park Krajobrazowy, „Park w oczach dziecka” - Zespół Parków Krajobrazowych Brudzeńskiego i GostyńskoWłocławskiego, „Przyroda wokół nas” - Tucholski Park Krajobrazowy, „Na szlaku wiosennych kwiatów” Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy, „Domki lęgowe dla ptaków” - Nadgoplański Park Tysiąclecia, konkursy fotograficzne, np. p.n. „Cztery pory roku w Parku” - Wdecki Park Krajobrazowy, „Walory kulturowe Parku Krajobrazowego”, Górznieńsko-Lidzbarskiego konkursy stroju ekologicznego, piosenki ekologicznej, konkursy-testy z wiedzy o ochronie przyrody, oraz wiedzy o parkach krajobrazowych, np. p.n. „Przyroda regionu i ochrona środowiska” - Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły, akcje-konkursy ekologiczne - np. p.n. „Rady na odpady” - akcja polegająca na segregacji odpadów, „Zamień puszki na pieniądze” - akcja odzysku aluminium, „Sprzątanie Świata”, wystawy - np. wystawy grzybów zorganizowane w Górznie oraz Brodnicy przygotowane przy współpracy Brodnickiego Parku Krajobrazowego, 78 Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego, oraz Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Brodnicy, opracowywanie materiałów (foldery, mapy, przewodniki po ścieŜkach dydaktycznych, tablice poglądowe, znaczki) promujących walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe parków krajobrazowych. Walory przyrodnicze, kulturowe oraz dobra jakość środowiska na tych obszarach to doskonała oferta do uprawiania i rozwoju turystyki pieszej, rowerowej, wodnej, konnej i kajakarstwa, eko- i agroturystyki. To równieŜ szansa rozwoju regionu Kujawsko-Pomorskiego i tworzenia konkurencyjnośći Parków z podobnymi obszarami w krajach UE. WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE DYREKCJA PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH Ul. Wojska Polskiego 83 91-734 Łódź tel. (042) 640 65 61 Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich Utworzony został 31 grudnia 1996r. w celu ochrony najciekawszych i najlepiej zachowanych fragmentów strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich będącej dowodem bogatej przeszłości geologicznej tego terenu. Powierzchnia PKWŁ wynosi 13767 ha, z czego na otulinę przypada 3020 ha. Park w całości połoŜony jest na terenie województwa łódzkiego. Rozciąga się pomiędzy Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Krawędź Wzniesień Łódzkich posiada urozmaiconą polodowcową rzeźbę terenu, charakteryzuje się obecnością licznych jarów, wąwozów, parowów oraz „ostańców denudacyjnych”. Jej typowym elementem są liczne źródliska, z których wypływa wiele rzek i strumieni m. im. 79 Bzura i Moszczenica. Z obszarami podmokłymi związane są charakterystyczne zbiorowiska leśne: łęgi jesionoweolszowe i bagienne lasy olszowe. W Parku zachowały się równieŜ cenne fitocenozy róŜnych postaci grądu, dąbrowy świetlistej, dąbrowy acydofilnej, boru sosnowo-dębowego, boru świeŜego i kwaśnej buczyny. Ewenementem jest - połoŜony na obszarze Łodzi - Las Łagiewnicki o powierzchni ponad 1200 ha, z mozaiką naturalnych zespołów leśnych zwłaszcza grądów i dąbrów. Na terenie PKWŁ występuje ponad 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym m.in. takie gatunki chronione jak: gnieźnik leśny, lilia złotogłów, pełnik europejski, centuria pospolita, kocanki piaskowe, pierwiosnka lekarska. Największe bogactwo i zróŜnicowanie fauny PKWŁ związane jest z najmniej przekształconymi przez człowieka kompleksami leśnymi (obszary leśne stanowią 28% powierzchni Parku) oraz dolinami rzecznymi. Do ciekawostek naleŜy liczna grupa występujących tu rzadkich bezkręgowców ( trzmiel tajgowy), a takŜe gatunki saprofagiczne mające w PKWŁ jedyne stanowisko w Polsce (dwa gatunki muchówek). Na terenie Parku występuje 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów oraz 13 gatunków nietoperzy. Najcenniejsze przyrodniczo fragment PKWŁ chronione są w 3 rezerwatach przyrody: Las Łagiewnicki, Struga Dobieszkowska i Parowy Janinowskie. Wielką wartość przyrodnicza posiada równieŜ torfowisko śabieniec, gdzie moŜna zobaczyć m.in. Ŝurawinę błotną, wełnianki i rosiczkę okrągłolistną. Na terenie PKWŁ znajduje się wiele cennych obiektów kulturowych takich jak: średniowieczne grodzisko w Starych Skoszewach czy dworek w Byszewach, w którym wielokrotnie przebywał Jarosław Iwaszkiewicz. Wśród zabytków sakralnych wymienić moŜna drewniany kościół w Niesułkowie, Dobrej czy zespół klasztorny w Łagiewnikach. 80 Bolimowski Park Krajobrazowy (BPK) Zał. 1986 r., powierzchnia: 23130,11 ha., otulina: 20470,51 ha, logo: konwalia majowa PołoŜony w Środkowej Polsce, na terenie woj. łódzkiego i mazowieckiego, na Mazowszu. BPK to zwarty kompleks lasów, stanowiących ok. 65 % powierzchni Parku, zw. Puszczą Bolimowską. Osobliwością BPK są śródleśne polany (ok. 50). Pozostałe tereny mają charakter rolniczy. Walory przyrodnicze: ok. 1000 gat. roślin naczyniowych, ok. 217 gat. roślin chronionych, rzadkich i ginących (widłak wroniec, zimoziół północny, storczyki), ponad 160 gat. zwierząt chronionych (ryś, bóbr, wydra, bocian czarny, Ŝuraw, zimorodek, bielik, orlik krzykliwy, bąk, derkacz), liczna zwierzyna łowna (łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik, lis), rozległe „konwaliowiska”, siedliska bobrów w dolinie Rawki. Rezerwaty BPK: 1)leśny „Kopanicha” (42,53 ha) ochrona typowych dla Polski środkowej zespołów leśnych olsu, łęgu olszowego, boru bagiennego i grądu; 2)leśny „Ruda Chlebacz” (12,71 ha), ochrona łęgu olszowego ze stanowiskiem widłaka wrońca; 3)leśny „Puszcza Mariańska”, (120,3 ha) ochrona zbiorowisk leśnych oraz licznych stanowisk chronionych gatunków roślin; 4)wodno – krajobrazowy „Rawka”, (487 ha) rzeka Rawka od źródeł do ujścia, z rozgałęzieniami koryta rzeki, starorzeczami, dolnymi odcinkami prawobrzeŜnych dopływów rzeki oraz przybrzeŜnymi pasami terenu o szerokości 10 m; 5)łąkowotorfowiskowy „Polana Siwica”, (68,55 ha) polana śródleśna z półnaturalną roślinnością łąkową oraz naturalnymi zbiorowiskami torfowiskowymi, ostoja wielu gatunków roślin i zwierząt chronionych, rezerwat projektowany „Dolina Grabinki”. Liczne uŜytki ekologiczne, pomniki przyrody (stare drzewa i zabytkowe aleje drzew), zespół przyrodniczo krajobrazowy „Nieborów” (ochrona krajobrazu dawnego lapidarium). Obszar Puszczy Bolimowskiej wytypowano do 81 europejskiego systemu ochrony przyrody Natura 2000. BPK znajduje się w granicach Bolimowsko – Radziejowickiego obszaru chronionego krajobrazu. Walory historyczno – kulturowe: wczesnośredniowieczne grodziska, zabytkowa zabudowa wiejska; młyny na rzece Rawce, dworki szlacheckie, barokowy pałac Radziwiłłów w Nieborowie, park romantyczny w Arkadii, mogiły powstańców styczniowych, cmentarze Ŝołnierskie i pozostałości umocnień z I wojny światowej (na terenie parku w 1915 r. po raz pierwszy w historii uŜyto gazów trujących), zabytkowe kościoły i cmentarze, liczne kapliczki. Teren Parku obejmuje obszary dawnych puszcz królewskich. W jednej z nich (Puszczy Jaktorowskiej) padł ostatni tur na ziemi w 1627 r. Spalski Park Krajobrazowy Spalski Park Krajobrazowy powstał w 1995 roku. Powierzchnia Parku łącznie z otuliną wynosi 36067 ha. Jego głównym celem jest ochrona wartości przyrodniczych i krajobrazowych w dolinie rzeki Pilicy i terenach przyległych połoŜonych na wschód od Tomaszowa Mazowieckiego aŜ do granicy z województwem mazowieckim. Na terenie Parku znajduje się 5 leśnych rezerwatów przyrody: śądłowice – obejmuje ochroną mozaikę olsów i suchych borów sosnowych, Spała – chroniący fragment starego lasu grądowego z domieszką jodły na północnej granicy jej zasięgu, Konewka – chroniony jest tam fragment świetlistej dąbrowy, Sługocice – powstał w celu ochrony bardzo rzadkiego na niŜu Ŝywca dziewięciolistnego, Jeleń – obejmuje ochroną fragment starego boru sosnowego i boru świerkowo-jodłowego oraz fragmenty grądów i olsów a takŜe połoŜone wśród nich śródleśne łąki turzycowe. W południowo-zachodniej części Parku połoŜony jest Ośrodek Hodowli śubrów w Smardzewicach – administrowany przez Kampinoski Park Narodowy. 82 Wśród rzadkich i chronionych roślin występujących na terenie Parku są: wawrzynek wilcze łyko, bluszcz pospolity, goździk pyszny, orlik pospolity, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, podkolan biały. Pośród 18 gatunków płazów występujących w Polsce, w Parku stwierdzono występowanie 11 gatunków, m.in. traszki grzebieniastej, rzekotki drzewnej, ropuchy paskówki. Stwierdzono takŜe występowanie 5 gatunków gadów, w tym Ŝmii zygzakowatej. Wśród rzadkich gatunków ptaków naleŜy wymienić: bociana czarnego, trzmielojada, jarząbka, bąka, płomykówkę. Do przedstawicieli rzadkich ssaków naleŜą: rzęsorek rzeczek, bóbr europejski, borsuk oraz pojawiające się okresowo łosie. Do najwaŜniejszych zabytków kultury materialnej naleŜą: romański kościół świętego Idziego (wyb. Ok. 1086r.) w Inowłodzu, ruiny zamku w Inowłodzu, carska rezydencja łowiecka w Spale, modrzewiowy kościół w Spale, zespół schronów z okresu II wojny światowej w Konewce oraz w Jeleniu, zespół kościelno-klasztorny w Poświętnem. WaŜnymi postaciami związanymi z historią terenu parku byli: Królowa Bona, car Aleksander III, prez. Ignacy Mościcki, prez. Stanisław Wojciechowski, ksiądz Jędrzej Kitowicz, Julian Tuwim, mjr Henryk Dobrzański „Hubal”. Przedborski Park Krajobrazowy Przedborski Park Krajobrazowy (PPK) powstał w 1988 roku na mocy rozporządzeń Wojewódzkich Rad Narodowych w Piotrkowie Trybunalskim i w Kielcach. Obecnie leŜy na terenie dwóch województw: łódzkiego i świętokrzyskiego. Sam park zajmuje tereny gmin: Przedbórz (woj. łódzkie) oraz Krasocin, Słupia, Łopuszno i Kluczewsko (woj. świętokrzyskie), zaś otulina obejmuje niewielkie powierzchnie gmin: Wielgomłyny, śytno, Masłowice (woj. łódzkie) i Fałków (woj. świętokrzyskie). Powierzchnia parku wynosi 16.505 ha, a otuliny 18.100 ha. Symbolem parku jest zawilec wielkokwiatowy. PPK zajmuje najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Pasma Przedborsko-Małogoskiego, będącego centralną osią parku, oraz Wzgórz Łopuszańskich, Wzgórz Opoczyńskich, Niecki Włoszczowskiej i Doliny Pilicy. NajwyŜszym wzniesieniem parku, leŜącym w Paśmie Przedborsko-Małogoskim, jest Fajna Ryba – 347 m n.p.m. Od 1995 roku PPK naleŜy do Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych. PPK jest waŜnym składnikiem Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych w Polsce, a bardzo waŜnym w Polsce Środkowej. Największymi wartościami parku, decydującymi o jego atrakcyjności są: malownicze i róŜnorodne krajobrazy – niemal niezmienione przez współczesną cywilizację, cenne przyrodniczo doliny Pilicy i Czarnej Włoszczowskiej, rozległe obszary podmokłe, bogata flora i fauna, obecność wielu punktów widokowych, korzystne warunki bioklimatyczne związane z obfitością lasów, stosunkowo czyste wody powierzchniowe, ustronność połoŜenia, przewaga tradycyjnych form gospodarki rolnej obecność zabytków architektury i kultury ludowej. Na terenie parku, w miejscach gdzie zachowały się unikatowe fragmenty krajobrazu i występuje obfitość gatunkowa flory i fauny, utworzono 5 rezerwatów przyrody: leśny „Bukowa Góra” o pow. 34,84 ha – stary las bukowy porastający wapienne wzgórze, stepowy „Murawy Dobromierskie” – kserotermiczne murawy o pow. 36,29 ha, ciekawe ze względu na rzadkość występowania w Środkowej Polsce, leśny „Oleszno” o pow. 54 ha – mozaika łęgu jesionowoolszowego, grądu niskiego i olsu, „Piskorzeniec”– rezerwat torfowiskowy o pow. 409,19 ha i „Czarna Rózga” – rezerwat leśny o pow. 185,6 ha, będący mozaiką olsów, grądów, boru jodłowego i bagiennego oraz łęgu. Na terenie parku występuje około 900 gatunków roślin naczyniowych, ok. 10 tys. gatunków owadów, 22 gatunki ryb, 10 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, ponad 100 gatunków ptaków lęgowych oraz 39 gatunków ssaków. PPK jest bardzo cennym obiektem naukowym i dydaktycznym oraz miejscem turystyki i rekreacji dla okolicznych mieszkańców i wielu gości. 83 84 Załęczański Park Krajobrazowy Utworzony został 5 stycznia 1978r. LeŜy na terenie 3 województw: łódzkiego (gmina Pątnów, Wierzchlas, Działoszyn), śląskiego (gm. Lipie), oraz opolskiego (gm. Rudniki). Pow. Parku wynosi 14.485 ha a strefy ochronnej 12.328 ha. Obszar zajmuje północno wschodnią część WyŜyny Krakowsko- Częstochowskiej zwanej Jurą Polską, stanowiąc ostatnie północne ogniwo systemu jurajskich parków krajobrazowych. Zadaniem Parku jest ochrona niepowtarzalnego krajobrazu jurajskich wapiennych ostańców kryjących w sobie wiele form krasu, wraz z osobliwą fauną i florą oraz urokliwego odcinka rzeki Warty, która płynie blisko 40-sto km Wielkim Łukiem, w obrębie, którego znajdują się trzy przełomy: Działoszyński, Załęczański i Krzeczowski. Płynąc przez cały Park, Warta silnie meandrując odcina starorzecza, tworzy liczne wyspy, wysepki i łachy. W niektórych częściach Parku odsłaniają się skaliste ostańcowe wzgórza. Najbardziej okazałym z nich jest góra Zelce. Występują tu liczne jaskinie, w których odkryto niezwykle cenne dla nauki szczątki ssaków z epoki pliocenu. W kilku miejscach Parku znajdują się stare kamieniołomy i wyrobiska po eksploatacji wapienia, gdzie obejrzeć moŜna ciekawe przekroje geologiczne, a takŜe znaleźć liczne skamieliny, w tym m.in. amonity. W obrębie Parku Warta przyjmuje kilka niewielkich lewobrzeŜnych dopływów, m.in. Sucha Struga, strumień krasowy, który na pewnym odcinku niedaleko ujścia ginie pod ziemią w tzw. ponorach. Na terenie Parku utworzono 3 rezerwaty przyrody: rez. geologiczny „WęŜe” (20,74 ha), rez. leśny „Dąbrowa w NiŜankowicach” (100,73 ha), rez. leśny „Bukowa Góra” (1,06 ha). Dwa rezerwaty „Szachownica” i „Stawiska” znajdują się w otulinie Parku. Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki Utworzony 14 września 1989r. w celu ochrony dolin Warty i Widawki i ich dopływów wraz z systemem stref przystokowych oraz towarzyszącej tym obszarom szaty roślinnej. Powierzchnia Parku wynosi 25.330 ha. Park leŜy na terenie 9-ciu gmin: Widawa, Konopnica, Burzenin, Zapolice, Sieradz, Sędziejowice, Ostrówek, Rusiec, Zduńska Wola. Głównymi rzekami Parku są: Warta z lewobrzeŜnym dopływem Oleśnicą oraz Widawka z dopływami Niecieczą i Grabią, tworzącymi swoisty węzeł hydrologiczny. W obrębie dolin, zwłaszcza u podnóŜa skarp, spotyka się wysięki wód podziemnych, młaki i źródła warstwowoprzelewowe. Na ich zboczach występują zespoły ciepłolubnych zarośli z udziałem tarniny, ligustru i berberysu. DuŜą wartość przyrodniczą mają murawy kserotermiczne rozwijające się na marglach wapiennych, Ŝwirowych pagórkach morenowych i nasłonecznionych skarpach. Stwierdzono tu występowanie ponad 600 gat. roślin naczyniowych. Są to m.in. rosiczka okrągłolistna, Ŝurawina błotna, borówka bagienna, bagno zwyczajne, wełnianki i liczne gatunki mchów. Na terenie Parku znajdują się 4 rezerwaty przyrody: rez. torfowiskowy „Winnica” ( 34,93 ha), rez. torfowiskowy „Grabica” (8,26 ha), rez. florystyczny „Winnica” (1,54 ha) oraz rez. leśny „Hołda” (71,24 ha). Utworzono takŜe dwa zespoły przyrodniczo- krajobrazowe: „Góry Wapienne” oraz „Dolina Grabi”. Do cenniejszych zabytków na terenie parku naleŜą obiekty sakralne. Drugą grupę tworzą dwory i pałace z zabudowaniami gospodarczymi i parkami. Przez park przebiegają trzy znakowane, piesze szlaki turystyczne: niebieski szlak „Walk nad Wartą”, Ŝółty szlak „Młynów nad Grabią i zielony szlak „Wokół Zduńskiej Woli” 85 86 WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE ZARZĄD PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH MAZOWIECKIEGO, CHOJNOWSKIEGO I BRUDZEŃSKIEGO ul. Sułkowskiego 11 05+400 Otwock tel. (022) 779 26 94 MAZOWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY im. Czesława Łaszka. Utworzony na przełomie 1986 i 1987 r. W 2001r. otrzymał imię Czesława Łaszka - wieloletniego wojewódzkiego konserwatora przyrody i jej miłośnika oraz współtwórcy Parku. Obszar Parku to 15, 7tys. ha i 8 tys. ha otuliny. Głównym celem utworzenia Parku była ochrona rozległych kompleksów leśnych porastających piaszczyste tereny, z licznym łańcuchami wydm i towarzyszącymi im zagłębieniami z torfowiskami i jeziorkami. Park usytuowany jest w dorzeczu prawobrzeŜnego dopływu Wisły – Świdra. O jego rzeźbie zadecydowała działalność zlodowacenia oraz Prawisły. Wśród zbiorowisk roślinnych dominują bory sosnowe. Charakterystyczne dla MPK torfowiska wymagają szczególnej ochrony. Niezwykle cennym przyrodniczo terenem są rozległe mokradła zwane "Bagnem Całowanie", proponowane do europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000. Na terenie tego zespołu o charakterze bagienno - łąkowym spotkać moŜna roślinę będącą reliktem polodowcowy - brzozę niską. Bogatą roślinność MPK reprezentują gatunki objęte ochroną ścisłą i częściową - rosiczki: okrągłolistna, bagno zwyczajne, Ŝurawina błotna, czermień błotna, wełnianka pochwowata. Ponadto teren Parku stanowi waŜną ostoję dla wielu zwierząt. MoŜna tu spotkać łosia, wydrę, bobra, kunę. Wśród ptaków wymienić warto: bielika, sowę błotną, bociana czarnego. W najcenniejszych przyrodniczo miejscach powołano 9 rezerwatów przyrody: Las im. Króla 87 Jana Sobieskiego, Na Torfach, Świder, Bocianowskie Bagno, Czarci Dół, Celestynowski Grąd, Pogorzelski Mszar, Szerokie Bagno, śurawinowe Bagno. BRUDZEŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY Utworzony w 1988 r. Obszar 3,1 tys. ha, otulina 4,4 tys. ha. Główny cel powstania: ochrona doliny Skrwy Prawej, w jej dolnym odcinku powyŜej ujścia do Wisły, oraz przylegających do niej lasów, a takŜe fragmentów rynny polodowcowej. Jest jednym z najmniejszych parków krajobrazowych w Polsce. WyróŜnia się niezwykłą róŜnorodnością rzeźby terenu. Najciekawszym i zarazem najsilniej zaznaczonym elementem tej rzeźby jest dolina Skrwy Prawej. W odróŜnieniu od równinnego Mazowsza obszar ten zaskakuje głęboką i krętą doliną Skrwy wciętą na kilkadziesiąt metrów wgłąb terenu. Występują w niej wielopoziomowe tarasy rzeczne oraz strome skarpy pocięte jarami i wąwozami. Sama rzeka często zmienia swoje oblicze, to silnie meandrując, to znów tworząc bystrza i odcinki przełomowe. Przyległe tereny to obszary łąk i lasów poprzedzielane polami uprawnymi. Doliny dopływów Skrwy obfitują równieŜ w niewielkie jeziora, rynny i ozy. Takie urozmaicenie terenu pozostawił po sobie lodowiec. Sprzyja ono bogactwu fauny i flory na tym terenie. W lasach najczęściej moŜna spotkać graby, dęby, lipy, klony i jawory. W obniŜeniach terenu dominują olchy. W runie leśnym napotkać moŜna rzadkie gatunki roślin. Są to: śnieŜyczka przebiśnieg i wawrzynek wilczełyko, gwiazdnica wielkokwiatowa i bluszcz pospolity. W lasach Ŝyją dziki, sarny, lisy i borsuki, a w rzekach bobry i wydry. Wśród drobnych ssaków moŜna wyróŜnić gatunki chronione takie jak: popielice oraz 5 gatunków nietoperzy. Występuje równieŜ ponad 150 gatunków ptaków, a wśród nich, kormorany, czaple siwe, łabędzie nieme, trzmielojady, zimorodki i remizy. W Skrwie i jej dopływach Ŝyją głowacze, pstrągi potokowe i minogi strumieniowe. Na 88 terenie BPK istnieją obecnie 3 rezerwaty przyrody: Sikórz, Brwilno i Brudzeńskie Jary. CHOJNOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY Utworzony w 1993 r. Obszar 6,8 tys. ha, otulina 4,7 tys. ha. Główny cel powstania: ochrona szczególnie cennych Lasów Chojnowskich wraz z doliną Jeziorki i fragmentu dawnej doliny Wisły ze skarpą. Stanowi część, "zielonego pierścienia", kompleksu leśnego otaczającego Warszawę. Park obejmuje głównie tereny leśne. Urozmaiceniem płaskich terenów są wzniesienia pochodzenia wydmowego. Szczególnie pięknym akcentem krajobrazu są doliny rzek: Zielonej oraz meandrującej Jeziorki, pomniki przyrody, zwłaszcza stare dęby i sosny. W pobliŜu wsi Nowinki rośnie jedna z najwyŜszych sosen na Mazowszu. Wśród bogatego świata roślin na uwagę zasługuje niezwykła roślina znana z rejonów nadmorskich wiciokrzew pomorski - pnącze pod ścisłą ochroną. Do innych rzadkich gatunków naleŜą: grzybienie białe, widłaki: jałowcowaty i goździsty, wawrzynek wilczełyko, śnieŜyczka przebiśnieg, lilia złotogłów, kokoryczka wielkokwiatowa, podkolan biały, kocanka piaskowa. Bogate siedliskowo lasy są dogodnym miejscem Ŝycia nie tylko dla herbowego borsuka, ale takŜe innych gatunków ssaków (łosie, sarny, lisy, kuny i wydry), rzadkich ptaków oraz małych kręgowców i bezkręgowców. Najcenniejsze przyrodniczo tereny są chronione w jedenastu rezerwatach przyrody, osiem z nich to rezerwaty leśne: Uroczysko Stephana, Chojnów, Las Pęcherski, Obory, Pilawski Grąd, Olszyny Łyczyńskie, Łęgi Oborskie, Łoś; dwa krajobrazowe: Skarpa Oborska i Skarpa Jeziorki oraz jeden florystyczny Biele Chojnowskie. ZARZĄD KOZIENICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO KOZIENICKI PARK KRAJOBRAZOWY imienia Profesora Ryszarda Zaręby. Utworzony został w 1983 roku. Obszar Parku po powiększeniu w 2001 roku zajmuje 89 26233,83 ha, otulina 36009,62 ha. W 2004 roku Park otrzymał imię profesora Ryszarda Zaręby – przyrodnika i miłośnika Puszczy Kozienickiej oraz współtwórcy Parku. Głównym celem utworzenia Parku było zachowanie lokalnego krajobrazu przyrodniczo – geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogatą roślinnością zielną i ciekawym ukształtowaniem terenu. Park połoŜony jest w północno – wschodniej części Równiny Radomskiej, w widłach Wisły i Radomki. Ukształtowanie terenu KPK ma charakter peryglacjalny i jest ściśle związane z ostatnim zlodowaceniem. Wśród zbiorowisk roślinnych dominują bory sosnowe porastające ubogie gleby bielicowe. Najcenniejsze i najbardziej naturalne ekosystemy leśne, często z ponad 200 letnimi drzewostanami zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Na terenie Parku i otuliny jest ich 15 i reprezentują najciekawsze i najbogatsze zbiorowiska roślinne. Łącznie zajmują 1267,92 ha. O bogactwie flory omawianego obszaru niech świadczy fakt stwierdzenia 628 gatunków roślin naczyniowych naleŜących do 84 rodzin i 294 rodzajów. Wśród nich są 65 gatunki chronione, a 6 wpisanych jest do polskiej czerwonej księgi roślin. Bogactwo fauny przedstawia się nie mniej imponująco. Na terenie Parku i otuliny stwierdzono występowanie ponad 218 gatunków ptaków (m.in. orlik krzykliwy, bocian czarny, kraska i Ŝuraw). Ssaki reprezentowane są przez 57 gatunków – w tym 32 chronionych. Ponadto stwierdzono występowanie 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów (w tym bardzo rzadkiego Ŝółwia błotnego). Oprócz rezerwatów przyrody na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny znajduje się 106 uŜytków ekologicznych o łącznej powierzchni 335,28 ha, na które składają się śródleśne bagna, oczka wodne i torfowiska oraz 261 pomników przyrody, które reprezentowane są głównie przez drzewa i krzewy. 90 ZARZĄD NADBUśAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO NADBUśAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY PołoŜony jest w środkowo – wschodniej części województwa mazowieckiego. Swym zasięgiem obejmuje lewobrzeŜną część doliny Dolnego Bugu od ujścia rzeki Tocznej w miejscowości DraŜniew w gminie Korczew do ujścia Liwca w pobliŜu Kamieńczyka, a takŜe fragment dolnej Narwi. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce, połoŜony równoleŜnikowo chroni prawie 120 km rzeki Bug. Obecnie powierzchnia parku wynosi 74 136, 5 ha, a razem z otuliną 113 671,7 ha. Obszar parku charakteryzuje się duŜym zróŜnicowaniem krajobrazu. Największym jego walorem jest zachowana dolina Bugu, z meandrującą rzeką, licznymi starorzeczami i wyspami w nurcie oraz piaszczystymi łachami i skarpami. Oprócz doliny rzecznej do parku wchodzą równieŜ kompleksy leśne – pozostałości dawnych puszcz, które zajmują około 36% powierzchni parku. Dominują bory sosnowe, porastające ubogie, piaszczyste siedliska. Nadrzeczne tereny to kontrast wielu środowisk, suche piaszczyste wydmy graniczą z torfowiskami, a podmokłe lasy łęgowe z borami sosnowymi. Zachowało się tu jeszcze sporo cennych lasów łęgowych. W dolinie Bugu spotyka się większe obszary zarośli łozowych z udziałem rzadkiej wierzby śniadej. Niewielkie powierzchnie na Ŝyźniejszych glebach zajmują grądy. Znaczne obszary parku pokrywają laki zalewowe. Spośród licznych rzadkich gatunków roślin leśnych na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, zimoziół północny, naparstnica zwyczajna. Przez teren Parku przechodzą granice zasięgów geograficznych takich gatunków jak lepnica litewska, sasanka Tekli, zimoziół północny, smagliczka drobna. Z 91 Polskiej Czerwonej Księgi Roślin na terenie NPK stwierdzono 6 gatunków roślin (widlicz cyprysowaty, starodub łąkowy, wielosił błekitny, czarcikęsik Kluka, cibora Ŝółta, turzyca luźnokępkowa). Występują tu gatunki typowe dla innych regionów kraju jak np. lepięŜnik kutnerowaty – gatunek nadmorski czy parzydło leśne gatunek typowy dla terenów górskich. Najcenniejsze fragmenty parku zostały objęte ochroną rezerwatową. Obecnie na terenie parku i otuliny istnieje 13 rezerwatów. Dębniak - rezerwat leśny ustanowiony w roku 1978 na powierzchni 20,84 ha w gminie Korczew. Chroni naturalne fragmenty starodrzewu dębowo – lipowego z bogatym i ciekawym florystycznie runem. Kaliniak - rezerwat leśny utworzony na powierzchni 54,41 ha w 1979 r. w gminie Korczew. Chroni naturalne fragmenty lasów liściastych z bogatym w rzadkie gatunki runem. Przekop - rezerwat leśny utworzony w 1964 r. na powierzchni 21,08 ha, połoŜony w gminie Korczew. W rezerwacie chronione są naturalne płaty łęgów wiązowojesinowych i olszowo-jesionowych. Biele - rezerwat florystyczny o powierzchni 27,90 ha, połoŜony w gminie Ceranów. Utworzony w roku 1989 w celu ochrony bogatego stanowiska pełnika europejskiego. Bojarski Grąd - niewielki rezerwat florystyczny o powierzchni 7, 02 ha, utworzony w 1996r. w gminie Kosów Lacki. Obejmuje dwa pagórkowate zwydmienia o bogatej florze. Zagłębienia międzywydmowe porastają płaty zbiorowisk łąkowych i torfowiskowych z gatunkami chronionymi- pełnikiem europejskim i wielosiłem błękitnym. Czaplowizna - rezerwat leśny o zróŜnicowanej szacie roślinnej i bogatej awifaunie lęgowej, utworzony na powierzchni 213.23 ha w roku 1980 w gminie Łochów. 92 Jegiel - rezerwat leśny połoŜony w pobliŜu wsi Szumin w gminie Łochów na pow. 18,54 ha, na zabagnionym tarasie doliny Bugu, obejmujący zbiorowiska o charakterze naturalnym – ols oraz rzadkim w tej części kraju borem świerkowym. Moczydło - rezerwat faunistyczny o pow. 58,08ha połoŜony w gm. Stoczek, obejmujący śródleśne bagno wraz z przylegającymi drzewostanami, utworzony w 1991r. Najcenniejszym fragmentem rezerwatu jest śródleśne jeziorko zasiedlane przez szereg gatunków ptaków oraz płazy. Sterdyń - rezerwat leśny zajmujący powierzchnię 11,91 ha, połoŜony w gminie Ceranów, utworzony w 1979r. celem ochrony wielogatunkowego, Ŝyznego grądu z wieloma chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin. ŚliŜe - rezerwat torfowiskowy utworzony w roku 1981 na pow. 44,29 ha połoŜony w gminie Jadów. Obejmuje dwa niewielkie jeziorka dystroficzne, powstałe w wyniku eksploatowania torfu. Wilcze Błota - rezerwat krajobrazowy utworzony w roku 1996 o powierzchni 89,26 ha, połoŜony w gminie Łochów. Obejmuje róŜnorodne zbiorowiska roślinne, wykształcone na oligotroficznych glebach bielicowych, bagiennych oraz torfowych. DzierŜenińska Kępa – rezerwat ornitologiczny utworzony w 1991r. o powierzchni 1,2 ha. Jest miejscem gniazdowania ptaków m.in. mewy śmieszki, rybitwy zwyczajnej, brodźca krwawodziobego i piskliwego, kilku gatunków kaczek i wielu innych. Mokry Jegiel – rezerwat faunistyczny utworzony w roku 2002 o powierzchni 116,13 ha. Chroni zbiorowiska borowe, olsowe i łęgowe oraz wilgotne łąki będące miejscem bytowania i gniazdowania wielu rzadkich gatunków ptaków. Na obszarze parku i otuliny znajduje się 251 pomników przyrody. Najwięcej jest pomnikowych dębów, liczne są równieŜ lipy , sosny zwyczajne i jesiony . Pomniki 93 z kategorii „inne” to: wzgórze ostańcowe, kolonia mrowisk, stanowisko grzyba podziemnego (Tuber raphaedorum). Na obszarze Parku powołano dotychczas 62 uŜytki ekologiczne, o łącznej powierzchni 226,70 ha. Są to przewaŜnie śródleśne i śródpolne jeziorka, „oczka wodne”, starorzecza, bagienka, czasem wydmy. Na niewielkich powierzchniach chronione są pozostałości waŜnych dla bioróŜnorodności ekosystemów. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE ZARZĄD ZESPOŁU PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH W PRZEMYŚLU UL. WybrzeIe Ojca Św. Jana Pawła II 24 37-700 Przemyśl tel. (016) 670 48 74 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej utworzony został w 1988 r., połoŜony jest w pół.- wsch. części woj. podkarpackiego na pow. 7.875 ha. Pozostała jego część o pow. 21.303 ha zlokalizowana jest w woj. lubelskim. Reprezentuje nizinny typ krajobrazu, charakteryzujący się niewysokimi wzniesieniami (do 320m n.p.m.), wydmami, licznymi bagnami i torfowiskami, które są ostoją wielu gatunków zwierząt. Park leŜy na styku dwóch odmiennych jednostek fizjograficznych: Kotliny Sandomierskiej i Roztocza, co daje temu obszarowi atrakcyjności. Wody powierzchniowe całego parku naleŜą do zlewni rzeki Tanew, która przepływa przez Roztocze tworząc szereg niewielkich wodospadów, zwanych tu „szypotami” lub „szumami”. Na terenie parku, jego najcenniejsze fragmenty zostały objęte wyŜszą formą ochrony przyrody w trzech rezerwatach: „Nad Tanwią” w Rebizantach, „Czartowe Pole” w Nowinach i „Bukowy Las” pod Narolem. W części podkarpackiej Parku funkcjonuje w rezerwacie „Bukowy Las” ścieŜka przyrodniczo-dydaktyczna „Bukowy Las” pod Narolem. Na 94 obszarze Parku jest Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000„Puszcza Solska”. Południoworoztoczański Park Krajobrazowy powstał w 1989 roku i na terenie woj. podkarpackiego zajmuje powierzchnię 16 237 ha. Pozostała część parku leŜy w woj. lubelskim na powierzchni 4019 ha. Na terenie parku obejmującego najbardziej na wschód wysuniętą część Roztocza. Południowego przewaŜają formy pagórków, garbów i płaskowyŜów. Teren parku jest waŜnym obszarem źródliskowym, tu biorą swój początek: Tanew, Rata, Brusienka, Świdnica i Sołotwa. Wysoce zmineralizowane wody występujące w Horyńcu zadecydowały o utworzeniu uzdrowiska. Najcenniejsze fragmenty drzewostanów i torfowisk zostały objęte ochroną rezerwatową – rezerwat „Sołokija” w Dziewięcierzu i „Źródła Tanwi” w Hucie Złomy.W Parku Zespół utworzył 4 ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne: 1. „Kobyle Jezioro” w rezerwacie „Źródła Tanwi” w Hucie Złomy, 2. „Horyniec-Nowiny Horynieckie”, 3. „Za Niwą”, 4.”Dębisko-Kruszyna”. Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego powstał w 1991 roku i jest trzecim co do wielkości parkiem w Polsce. Jego obszar obejmuje powierzchnię 61 862 ha. W parku chroni się zwarte kompleksy leśne zajmujące 64 % pow., z pięknymi jodłowo-bukowymi lasami porastającymi pogórza o rusztowym układzie grzbietów, poprzecinanych kratową siecią rzek i potoków, w tym meandrującym Sanem i Wiarem. Osobliwością są zbiorowiska kserotermiczne przypominające kwietne stepy łąkowe, torfowisko przejściowe i wysokie oraz odkrywki geologiczne, a takŜe cenne zabytki kultury materialnej. DuŜe powierzchnie kompleksów leśnych, poprzecinane enklawami pól uprawnych stwarzają dogodne warunki do rozwoju i bytowania wielu gatunkom zwierząt. Oprócz duŜej ilości pospolitych zwierząt Ŝyje tu sporo chronionych gatunków, z których 39 znajduje się na czerwonej liście zwierząt rzadkich i chronionych. Na terenie parku istnieje 9 rezerwatów przyrody: „Broduszurki”, „Brzoza Czarna”, „Krępak”, „Kalwaria Pacławska”, „Kopystanka”, „Leoncina”, „Przełom Hołubli”, „Reberce”, „Turnica”. Teren Parku pokrywa się z nową formą ochrony przyrody Obszarem Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 „Pogórze Przemyskie”. W Parku jest 5 ścieŜek przyrodniczodydaktycznych: 1.„Dolina Hołubli”, 2.”WinnePodbukowina”, 3.”Krępak”, 4. „Kopaniny”, 5. „Do Ralla”. Park Krajobrazowy Gór Słonnych o powierzchni 51 392 ha został utworzony w 1992 r. Chroni się w nim rozległe, piękne krajobrazowo zwarte kompleksy leśne z przełomowymi odcinkami rzek i potoków oraz osobliwymi formami geologicznymi. Osobliwością parku są licznie występujące słone źródła, których znaczne zgęszczenie znajduje się w obrębie szczytu Na Opalonym. Naliczono 78 potoków, które odprowadzają wody o róŜnym stopniu zawartości soli. Pogórza i grzbiety górskie porośnięte są w 73% lasami o wysokim stopniu naturalności w formie buczyny karpackiej. Występuje tu ok. 900 gatunków flory naczyniowej, w tym stanowiska rzadkich i chronionych, górskich, kserotermicznych i wschodniokarpackich. Park ten stanowi dogodne warunki do rozwoju i bytowania dla wielu gatunków zwierząt, w tym typowych dla fauny puszczańskiej. W parku istnieje 9 rezerwatów przyrody, których łączna pow. zajmuje 1427,48 ha. Są to rezerwaty o charakterze leśnym: „Buczyna w Wańkowej”, „Chwaniów”, „Cisy w Serednicy”, „Dyrbek”,” Góra Sobień”, ”Nad Trzciańcem”,” Na Oratyku”,” Na Opalonym”, „Polanki”. Na terenie Parku są 3 ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne: 1.”Drzewa parku podworskiego w Jureczkowej”, 2. „Polanki” w rezerwacie „Polanki”, 3. „Góra Sobień” 3. Pozostałe parki krajobrazowe Podkarpacia. - Park Krajobrazowy Ciśniańsko-Wetliński funkcjonuje od 1992 roku, jego pow. wynosi 51 146 ha. Od wschodu styka się z Bieszczadzkim Parkiem Narodowym. Wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Teren parku wykazuje duŜą lesistość, sięgającą 83%, a jego walory krajobrazowe związane są z malowniczymi przełomami Solinki i Wetliny. Występuje tu szereg chronionych roślin i rzadkich zwierząt. - Park Krajobrazowy Doliny Sanu – o pow. 33 480 ha, utworzony został w 1992 r. a w jego skład wchodzą 95 96 - - - - gminy: Cisna, Czarna, Lutowiska i Solina. Wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Park w swoich granicach posiada wyjątkowy zestaw cech krajobrazu i wysoką róŜnorodność walorów przyrodniczych, na które składają się, m.in. wyraźnie wykształcony piętrowy układ roślinności oraz bogactwo gatunkowe roślin i zwierząt. Jaśliski Park Krajobrazowy – powstał w 1992 roku na pow. 20 911 ha. Prawie 65% parku stanowią lasy o wysokim stopniu naturalności zbiorowisk roślinnych, w których rośnie i bytuje wiele chronionych gatunków roślin i zwierząt. Czarnorzecko-StrzyŜowski Park Krajobrazowy – funkcjonuje od 19993 r. zajmując pow. 25 784 ha. Występujące tu ciekawe formy piaskowców zostały poddane ochronie w formie pomników i rezerwatów przyrody. Walory krajobrazowe tego rejonu wynikają z unikatowej budowy geologicznej, występowania cennych zbiorowisk roślinnych oraz bogatej fauny. Park Krajobrazowy Lasy Janowskie – został utworzony w 1984 r. na pow. 39 150 ha . Ma duŜe znaczenie historyczne jako miejsce walk o niepodległość, tu znajduje się wiele miejsc pamięci narodowej z czasów powstań. W parku zachował się unikatowy w skali Europy krajobraz leśny z bogatymi ekosystemami leśnymi, wodnymi i bagiennymi o duŜym bogactwie gatunkowym. Park Krajobrazowy Pasma Brzanki – istnieje od 1995 r., zajmując pow. 15 278 ha. Ponad połowę pow. parku zajmują lasy, bierze tu początek wiele potoków, których doliny w swych górnych odcinkach mają charakter Vkształtny są głęboko wcięte w zbocza wzgórz. WOJEWÓDZTWO PODLASKIE SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY Malesowizna 16-404 Jeleniowo tel. (087) 569 18 01 97 Województwo podlaskie połoŜone jest w północno – wschodniej Polsce. Zajmuje obszar 20180 km2 (6,4% powierzchni kraju – 6 miejsce) i jest zamieszkane przez 1224 tys. mieszkańców. Ludność województwa stanowi 3,2% ludności Polski, co daje 14 miejsce w kraju. Podlaskie sąsiaduje z trzema województwami: warmińsko-mazurskim, mazowieckim i lubelskim, a od wschodu graniczy z Białorusią i Litwą. Stolicą województwa i największym miastem jest Białystok (283 tys. mieszkańców). Spośród pozostałych miast przewaŜają ośrodki małe (do 20 tys. mieszkańców), a tylko 2 miasta - Suwałki i ŁomŜa – są miastami średniej wielkości liczącymi powyŜej 60 tys. mieszkańców. Województwo podlaskie jest regionem o wielokulturowej i wielonarodowościowej specyfice. Pod względem etnicznym jest niewątpliwie najbardziej zróŜnicowane spośród 16 województw. Obok Polaków mieszkają tu między innymi Białorusini, Litwini, Ukraińcy, Rosjanie, Tatarzy, Romowie, śydzi. Liczne formy ochrony przyrody funkcjonujące w podlaskim potwierdzają jego wyjątkowe walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe. Na terenie województwa znajdują się: 4 parki narodowe (Białowieski PN, Biebrzański PN, Narwiański PN, Wigierski PN), 3 parki krajobrazowe (Suwalski PK, PK Puszczy Knyszyńskiej, ŁomŜyński PK Doliny Narwi), obszary chronionego krajobrazu (462717,3 ha), rezerwaty przyrody (14015 ha,), pomniki przyrody (2037 sztuk). Ochroną prawną objęte jest 32 % ogólnej powierzchni regionu. Flora województwa liczy ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, ok. 280 gatunków mszaków i ponad 1000 gatunków grzybów. Z fauny gatunkami o szczególnym znaczeniu są Ŝubr, bocian czarny, kormoran. Całe województwo połoŜone jest w obszarze funkcjonalnym Zielonych Płuc Polski, obejmującym najczystsze 98 ekologicznie tereny północno-wschodniej Polski. Walory krajobrazowe i przyrodnicze podlaskiego oraz szereg zabytków stwarzają szerokie moŜliwości rozwoju turystyki i wypoczynku. Turystyka w naszym regionie ma do spełnienia waŜną rolę w aktywizacji gospodarczej. maksymalnej. DuŜe urozmaicenie rzeźby i wynikająca z tego róŜnorodność środowisk przyrodniczych, a takŜe brak przemysłu w otoczeniu parku, zaowocowało bogactwem zwierząt i roślin. Występuje tu 650 gatunków roślin naczyniowych, w tym wiele gatunków chronionych, a takŜe bogaty świat fauny wodnej i lądowej. W siedzibie SPK w Turtulu działa „Zielona szkoła”, która posiada bogatą ofertę edukacji ekologicznej kierowaną głównie do dzieci i młodzieŜy szkolnej. Na terenie Parku znajduje się bogata sieć szlaków turystycznych, tras rowerowych, ścieŜek poznawczych oraz gospodarstw agroturystycznych. Stwarza to dogodne warunki do uprawiania aktywnej turystki krajoznawczej. SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY W celu ochrony unikalnego krajobrazu polodowcowego, 12 stycznia 1976 r. powołano Suwalski Park Krajobrazowy, z siedzibą a w 1993 r. powołano Zarząd SPK w Malesowiźnie – Turtulu. Park połoŜony jest na Pojezierzu Litewskim w mezoregionie Pojezierza Wschodniosuwalskiego, obejmuje Zagłębienie Szeszupy, tereny otaczające jezioro Hańcza oraz fragment doliny Czarnej Hańczy. LeŜy na obszarze 4 gmin- Jeleniewo, WiŜajny, Przerośl i RutkaTartak, naleŜących do województwa podlaskiego. Powierzchnia Parku wynosi 6284 ha, a otaczającej go strefy ochronnej (otuliny) 8617 ha. Głównymi formami rzeźby polodowcowej w SPK są: wysoczyzny morenowe, (np. wysoczyzna Hańczańska) oraz doliny rzeczne (Czarnej Hańczy i Szeszupy). W ich obrębie występuje wiele drugorzędnych form rzeźby, takich jak: rynny subglacjalne, ozy (np. oz turtulsko-bachanowski), kemy, moreny czołowe (np. Góra Cisowa), moreny martwego lodu, głazowiska, sandry, zagłębienia wytopiskowe (np. jezioro Jaczno), dolina zawieszona (tzw. dolina “Gaciska”). Najcenniejsze obiekty rzeźby polodowcowej objęte są ochroną rezerwatową, są to: “Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą”, “Jezioro Hańcza”, “Głazowisko Łopuchowskie” oraz „Rutka”. Głównym elementem sieci wodnej parku a zarazem waŜnym walorem krajobrazowym, są jeziora. Jest ich 21 o powierzchni powyŜej 1 ha. Największym i najgłębszym jest wspomniane juŜ jezioro Hańcza - 108,5 m głębokości ŁOMśYŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY DOLINY NARWI ŁomŜyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi, utworzony w 1994r, połoŜony jest w zachodniej części województwa podlaskiego i obejmuje 16-kilometrowy odcinek rzeki Narwi z jej strefą zalewową otoczoną krawędziami Wysoczyzny Kolneńskiej i Wysokomazowieckiej w wysokościach względnych dochodzących do 40-50 m. Powierzchnia Parku wynosi 19 664 ha (7 353,5 ha - Park i 12 310 ha - otulina). Bogata flora (ok. 750 gatunków roślin naczyniowych) i fauna kwalifikuje Park do obszarów o randze europejskiej. Szczególnie bogata jest tutaj ornitofauna licząca ok. 200 gatunków. Dolina Narwi dla niektórych z nich jest jedną z nielicznych ostoi w Polsce i w Europie (wodniczka, batalion, dubelt). Jest teŜ naturalnym miejscem Ŝerowania i odpoczynku w czasie wiosennej i jesiennej migracji ptaków. Na rozlewiskach wiosennych moŜna spotkać stada liczące kilka tysięcy przedstawicieli wodno-błotnej ornitofauny. Walory Parku moŜna poznać przemierzając jego obszar pieszymi szlakami turystycznymi, szlakiem wodnym, na ścieŜkach przyrodniczych oraz zwiedzając Muzeum Przyrody w Drozdowie. Dzieci i młodzieŜ uczestniczą w zajęciach edukacyjnych prowadzonych w ośrodku przy siedzibie 99 100 Dyrekcji Parku. Zajęcia obejmują wykłady, pogadanki i prelekcje prowadzone w warunkach studyjnych, jak równieŜ praktyczną naukę przyrody na ścieŜkach edukacyjnych w rezerwacie przyrody „Kalinowo”. PARK KRAJOBRAZOWY PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej (PKPK) został powołany w maju 1988 r. Nosi imię prof. Witolda Sławińskiego, biologa i krajoznawcy. Park obejmuje obszar lasów i dolin rzecznych o powierzchni 74.447 ha. Wokół Parku utworzono strefę ochronną, tzw. „otulinę”, o powierzchni 52.255 ha. W ten sposób Park wraz z otuliną objął niemal całą Puszczę Knyszyńską. Do dziś jest największym parkiem krajobrazowym w Polsce - wraz z otuliną liczy ponad 126 tys. ha. Jest to Park typowo leśny. Lasy i zadrzewienia zajmują 82,1% jego powierzchni. Rzeźba powierzchniowa Puszczy Knyszyńskiej ukształtowała się podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Występuje tu duŜe zagęszczenie róŜnorodnych form geomorfologicznych, takich jak kemy, ozy, doliny lub baseny. NajwyŜsze wzniesienie - góra św. Jana przekracza 200 m n.p.m., najniŜej połoŜone miejsca znajdują się w dolinie Supraśli na poziomie 120 m n.p.m. Wody powierzchniowe Puszczy charakteryzują się bardzo duŜą zwięzłością hydrograficzną, gdyŜ blisko 95% obszaru leŜy w dorzeczu jednej rzeki - Supraśl wraz z jej głównymi dopływami. Cechą wyróŜniającą Puszczę Knyszyńską spośród innych kompleksów leśnych jest jej charakter borealny, odznaczający się m.in. znacznym udziałem świerka. Obszary najbardziej cenne przyrodniczo zostały objęte ochroną rezerwatową - częściową lub ścisłą. Na terenie PKPK znajduje się 21 rezerwatów przyrody. Świat zwierząt Puszczy Knyszyńskiej bardzo interesujący. Występuje tu ponad 150 gatunków ptaków, a wśród nich gatunki rzadkie i ginące: bieliki, kanie rude oraz derkacze. 101 Cenne są równieŜ: bociany czarne, Ŝurawie, trzmielojady, gadoŜery, orliki krzykliwe i włochate, puchacze, sóweczki, włochatki oraz dzięcioły: trójpalczasty i białogrzbiety. Stwierdzono występowanie 18 gatunków drobnych ssaków, do najciekawszych naleŜą koszatki i orzesznice, których obecność świadczy o wysokim stopniu naturalności środowiska. Puszcza Knyszyńska moŜe pochwalić się obecnością największych polskich ssaków - Ŝubrów. Szczególną atrakcją przyrodniczą Puszczy Knyszyńskiej jest arboretum w Kopnej Górze załoŜone w 1988 r. Jest pierwszą tego typu placówką w północno-wschodniej Polsce. WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO-MAZURSKIE ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH POJEZIERZA IŁAWSKIEGO I WZGÓRZ DYLEWSKICH 14+233 Jerzwałd 62 tel. (089) 758 85 27 Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znajdują się następujące parki krajobrazowe: Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich, Mazurski Park Krajobrazowy, Park 102 Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, Welski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej. Na terenie Parku istnieją 3 rezerwaty przyrody: • -Rezerwat “Jasne” utworzony w 1988r., obejmuje jez. Jasne, jez. Luba, torfowisko i otaczające drzewostany. Specyfiką rezerwatu jest istnienie obok siebie tych dwóch zupełnie odmiennych układów przyrodniczych jakim jest ubogie jez. Jasne i zróŜnicowane florystycznie, dystroficzne jez. Luba. • Rezerwat “Czerwica” - utworzony w 1957r. dla ochrony kolonii kormorana czarnego. Kolonia istnieje od 1934r. i gniazdują w niej oprócz kormoranów czaple siwe. Aktualnie znajduje się tu ok. 200 gniazd w większości zajmowanych przez kormorany. • Rezerwat “Jezioro Gaudy” - utworzony w 1957r. obejmuje jez. Gaudy oraz przylegające do jeziora od strony wschodniej bagna. Celem ochrony jest zachowanie miejsc lęgowych ptactwa wodno-błotnego oraz zespołów roślinności torfowiskowej. Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego został utworzony w maju 1993 roku (Rozp. Nr 120 Woj. Olsztyńskiego i Woj. Elbląskiego - Dz. Urz. Nr 19, opoz. 226 z 1993r.) w celu zachowania wartości przyrodniczych, kulturowych, rekreacyjnych i zdrowotnych terenu Pojezierza Iławskiego. Park o powierzchni 25 045 ha, połoŜony jest na terenie gmin: Stary Dzierzgoń (woj. pomorskie), Susz, Zalewo, Iława oraz na terenie Miasta Iława (woj. warmińsko-mazurskie). Zdecydowanie największa część Parku pokryta jest lasami (15184 ha, lesistość 62%), ciągnącymi się w zachodniej części od okolic Starego Dzierzgonia i Zalewa na północy do Iławy na południu. W granicach Parku znajduje się 31 jezior. Największym z nich jest jezioro Jeziorak liczące 3460 ha powierzchni (w tym 240 ha wysp), zajmujące szóste miejsce na liście największych jezior, a jednocześnie najdłuŜsze (27,5 km) jezioro w Polsce. Pod względem florystycznym teren Parku charakteryzuje się wysoką róŜnorodnością. Głównym składnikiem są zbiorowiska leśne, znaczny jest udział roślinności wodnej, mniejszy bagienno-torfowej, łąkowej i synantropijnej. Stwierdzono tu 790 taksonów roślin kwiatowych, tj. 35% flory Polski. Fauna Parku równieŜ wykazuje duŜe zróŜnicowanie gatunkowe, co jest związane z róŜnorodnością siedlisk i bogactwem szaty roślinnej, stosunkowo słabo przekształconej w porównaniu do innych terenów uŜytkowanych gospodarczo. Ze względu na bogactwo ornitofauny, w której występują liczne gatunki zagroŜone w skali Europy a nawet świata, teren PKPI, w ramach międzynarodowego programu ochrony obszarów waŜnych dla ptaków prowadzonego przez Birdlife International, został zaklasyfikowany jako ostoja ptaków o randze europejskiej. Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich został utworzony 4 stycznia 1994 roku (Rozp. Nr 4 Wojewody Olsztyńskiego – Dz. Urz. Woj. Olszt. Nr 3, poz. 34 z 1994 roku) w celu zachowania wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych, walorów krajobrazowych i widokowych, naukowo-poznawczych i dydaktycznych obszaru Wzgórz Dylewskich. Park (7.151 ha powierzchni) połoŜony jest na terenie gmin: Ostróda, Lubawa, Grunwald i Dąbrówno. Ponad połowa powierzchni Parku pokryta jest lasami (3.519 ha, lesistość 52 %). Wśród nich dominują lasy liściaste tj. łęgi, olsy, grądy i buczyny. Największe powierzchnie zajmują grądy i buczyny (pomorska i kwaśna), które występują na tym terenie na wschodnich krańcach swego zasięgu. Na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich stwierdzono występowanie 750 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 1/3 flory roślin naczyniowych całej Polski. Wśród nich są obecne gatunki górskie i podgórskie, które 103 104 zasiedlają zbocza i dna parowów, m.in.: pióropusznik strusi, olsza szara, bez koralowy, przetacznik górski, kokoryczka okółkowa, fiołek trwały, przytulia okrągłolistna, bodziszek Ŝałobny. Park obejmuje najwyŜszą, zachodnią część Garbu Lubawskiego zwaną masywem Góry Dylewskiej (312 m n.p.m.), co stanowi obok WieŜycy i Gór Szeskich najwyŜsze wzniesienie polskich pojezierzy. Na obszarze Parku znajdują się 3 rezerwaty przyrody: • “Jezioro Francuskie” - obejmujące śródleśne jezioro połoŜone w pobliŜu Góry Dylewskiej. Jest ono najwyŜej połoŜonym w woj. warmińsko-mazurskim jeziorem (247,7 m n.p.m.). Rezerwat został utworzony w celu zachowania stanowisk rosnącej tam wierzby borówkolistnej oraz fragmentu buczyny pomorskiej; • “Dylewo” - rezerwat ten chroni buczynę pomorską; • “Rzeka Drwęca” - rezerwat chroni wody rzeki Drwęcy, jej dopływy i jeziora, przez które przepływa. Na terenie Parku ochroną objęty jest dopływ Drwęcy - Dylewka, W dorzeczu Drwęcy obserwuje się występowanie wielu gatunków ryb typowych dla wód o charakterze podgórskim jak i nizinnym, głównie pstrąga, łososia, troci i certy. Działalność dydaktyczna Zespołu Parków Krajobrazowych Jednym z zadań parków krajobrazowych w Polsce jest aranŜowanie i prowadzenie działalności z zakresu edukacji ekologicznej. Ze względu na liczne walory przyrodnicze, historyczne i kulturowe Parki Krajobrazowe stanowią doskonałą bazę dydaktyczną. Zadania edukacyjne, które realizujemy w naszych parkach to: • Zajęcia z zakresu edukacji ekologicznej prowadzone w siedzibie Zespołu w Jerzwałdzie w oparciu o salę wystawową, dydaktyczną i ogród dydaktyczny, w którym moŜna się zapoznać się z gatunkami roślin 105 rosnących na róŜnych siedliskach. Zajęcia w ośrodku opierają się najczęściej na takich formach pracy jak: pogadanka, prelekcja, pokaz oraz aktywne ćwiczenia polegające na samodzielnej pracy uczniów. • Prelekcje, wykłady poza siedzibą Parku w miejscach i terminach uzgodnionych wcześniej z zainteresowanymi instytucjami tj. szkołami, przedszkolami, ośrodkami doradztwa rolniczego, domami kultury. • “Zielone lekcje w terenie”, które głównie odbywają się na wyznaczonych i opisanych na terenie Parku dydaktycznych ścieŜkach przyrodniczych. Realizowane są w oparciu o aktywne formy edukacji ekologicznej, gry dydaktyczne, samodzielną pracę uczniów w oparciu o arkusze pracy. • Obozy przyrodnicze dla uczniów ze szkół średnich o charakterze warsztatów przyrodniczych, podczas których jego uczestnicy mają okazję poznać w naturze wiele gatunków roślin i zwierząt, o których uczą się w szkole. Poznają róŜnorodne siedliska Ŝycia roślin i zwierząt, zaleŜności istniejące w naturze • Warsztaty i seminaria dla nauczycieli z zakresu nowych form edukacji ekologicznej. Zapoznają nauczycieli z moŜliwościami prowadzenia edukacji ekologicznej na terenie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego i Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich; • Konkursy dla dzieci i młodzieŜy o tematyce przyrodniczej oraz szkolne projekty edukacyjne, takie jak: Bocian Biały - Symbol Warmii i Mazur, Międzynarodowe Liczenie Bociana Białego, wystawy. • Realizacja, w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi, programów przyrodniczych, np: "Ochrona drzew dziuplastych na obszarach leśnych Parków Krajobrazowych województwa warmińsko mazurskiego", w ramach którego we współpracy ze SłuŜbą Leśną objęto ochroną dziuplaste drzewa w lasach, wydano scenariusze zajęć dla nauczycieli i przeprowadzono 10 warsztatów dla nauczycieli. 106 Ponadto ogólnopolski program edukacyjny Komitetu Ochrony Orłów w ramach którego prowadziliśmy warsztaty dla nauczycieli ( w całej Polsce w ramach tego programu przeprowadzono 400 warsztatów dla 12.000 osób). • Działalność wydawnicza ( opracowywanie i w wydawanie informatorów, folderów, map, plakatów, ksiąŜek dla nauczycieli ze scenariuszami zajęć przyrodniczych). Ośrodek okresowej rehabilitacji zwierząt chronionych Od 1998 roku przy Zespole Parków w Jerzwałdzie funkcjonuje “Ośrodek okresowej rehabilitacji zwierząt chronionych”. Placówka ta zajmuje się niesieniem pomocy zwierzętom, dla których los nie był zbyt łaskawy. Wiele z nich, po otrzymaniu niezbędnej pomocy, otrzymuje jeszcze jedną szansę powrotu do Ŝycia w naturze. Mazurski Park Krajobrazowy Mazurski Park Krajobrazowy został utworzony w 1977 jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych. Powierzchnia Parku wynosi 53 655 ha. Park połoŜony jest na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, zajmując pogranicze trzech powiatów: mrągowskiego, piskiego i szczycieńskiego oraz siedmiu gmin: Piecki, Mrągowo, Świętajno, Ruciane-Nida, Mikołajki, Orzysz i Pisz. Mazurski Park Krajobrazowy w większości zajmuje teren Krainy Wielkich Jezior, w części zachodniej Pojezierze Mrągowskie, a w południowej Równinę Mazurską. W granicach MPK, we wschodniej części znajduje się największe w Polsce jezioro Śniardwy oraz znane, duŜe jeziora rynnowe, jak: Bełdany, Mikołajskie, a w zachodniej części Jezioro Mokre, które jest najgłębszym jeziorem Parku o głębokości maksymalnej 51 m. Jezior powyŜej 1 ha jest około 60 na terenie Parku. Niemniej cenne są małe, bezodpływowe, najczęściej śródleśne jeziorka, zarastające roślinnością torfowiskową. 107 Wody płynące Parku reprezentuje rzeka Krutynia, płynąca w zachodniej części Parku. Słynie z krętego biegu – meandrów i malowniczego połoŜenia wśród wzgórz morenowych. Krutynia – rzeka o długości 26 km, wypływająca z Jeziora Krutyńskiego, wpadająca do Jeziora Gardyńskiego, jest fragmentem znanego szlaku kajakowego rzeki krutyni liczącego ok. 102 km długości. Wśród strumieni Parku wyróŜniają się Blankowa Struga, Pierwos, Uklanka, Skok, Garcianka, mające niejednokrotnie charakter małych rzeczek. Wody na terenie Parku zajmują ok. 18 tys. ha. W zachodniej części Parku przewaŜają lasy Puszczy Piskiej, które zajmują 29 tys. ha. Charakterystycznym zbiorowiskiem leśnym Parku jest grąd – wielogatunkowy las liściasty, w którym rosną takie drzewa, jak: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab zwyczajny, klon zwyczajny. Z brzegami wód i terenami podmokłymi związane są bory bagienne, olsy i łęgi Szczególnie cenne fragmenty terenu Parku, osobliwości florystyczne i faunistyczne, a takŜe wyróŜniające się ukształtowanie geomorfologiczne chronione są w formie 11 rezerwatów przyrody, 18 uŜytków ekologicznych i 94 pomników przyrody. Największym obszarem rezerwatowym jest rezerwat biosfery „Jezioro Łuknajno”, utworzony dla ochrony łabędzi niemych na przelotach oraz innych gatunków ptaków wodno-błotnych. WyróŜniającym się jest osadnictwo staroobrzędowców z początku XIX w. znad środkowej Krutyni i okolic. Oprócz drewnianych domostw rosyjskich osadników zachował się klasztor i molenna we wsi Wojnowo. Typowe budownictwo mazurskie wyróŜniające się prostotą form, wykorzystaniem czerwonej dachówki ceramicznej jako pokrycia dachów oraz dzielonymi oknami, gankami, podcieniami, lukarnami, zdobną ornamentyką ceglano-kamienną zachowało się w kilku wsiach. W ostatnich latach podlega zmianom w związku z modernizacją remontowanych obiektów i brakiem tradycji i zachowania wzorców kulturowych 108 społeczności mazurskiej, która na przełomie lat 60. i 70. XX w. wyjechała do Niemiec. Dyrekcja MPK mieści się we wsi Krutyń w zabytkowych budynku mazurskim. W 100-letniej stodole mazurskiej znajduje się Muzeum Przyrodnicze Parku oraz Ośrodek Edukacji Przyrodniczo Kulturowej Parku. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej został utworzony w 1985 r. Ochroną została objęta północna i północno-zachodnia część Wysoczyzny Elbląskiej o łącznej powierzchni 13 460 ha. Na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej moŜna wyróŜnić dwie, wyraźnie odróŜniające się, strefy geomorfologiczne: wierzchowinową i krawędziową. Pierwsza z nich charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami terenu i dominacją form akumulacyjnych. W tej części wysoczyzny rozpoczyna bieg większość cieków, które w strefie krawędziowej nadają rzeźbie zdecydowanej dynamiki. Działalność wód płynących spowodowała silne rozczłonkowanie zboczy wysoczyznowych, nadając im niepowtarzalny charakter i urok. Ta część wysoczyzny cechuje się duŜymi deniwelacjami terenu. Występujące liczne jary i wąwozy porośnięte są dorodnymi lasami bukowymi. Na zboczach i w dnach wąwozów moŜna spotkać okazałe głazy narzutowe. Niektóre z nich zostały uznane za pomniki przyrody. To właśnie strefa krawędziowa, grupująca dobrze zachowane wartości przyrodnicze, stanowi podstawę istnienia parku. Inny typ krajobrazu wykształcił się w nadzalewowej części parku. Dominują tu tereny równinne o charakterze akumulacyjnym, zabagnione, porośnięte roślinnością szuwarową, która stanowi miejsce lęgowe ptactwa wodnego. Nie tylko walory przyrodnicze były podstawą utworzenia Parku Krajobrazowego. Na uwagę zasługują równieŜ wartości kulturowe tego regionu. Zabytkowa wieś Kadyny, 109 gdzie znajduje się zabytkowy układ ruralistyczny, folwark, pałac wraz z załoŜeniami parkowymi. Rośnie tu słynny, jeden z największych i najstarszych dębów w Polsce - dąb im Jana BaŜyńskiego. Na pobliskim wzgórzu znajduje się XVII - wieczny klasztor oo. Franciszkanów. Kadyny zasłynęły na świecie z zakładu majoliki. Dzisiaj pojedyncze egzemplarze tych artystycznie zdobionych przedmiotów moŜna znaleźć tylko w galeriach i u kolekcjonerów. Na budownictwo Wysoczyzny Elbląskiej duŜy wpływ miało sąsiedztwo śuław Wiślanych. Świadczą o tym zachowane, w wielu miejscowościach, domy podcieniowe i zagrody holenderskie. Na terenie Parku zachowało się równieŜ wiele podmiejskich dworów, szczególnie w pobliŜu Elbląga. Niestety większość z nich jest w bardzo złym stanie. Welski Park Krajobrazowy Welski Park Krajobrazowy z siedzibą w Jeleniu utworzony został 18 grudnia 1995 r.na terenie części gmin Lidzbark, Rybno i Płośnica a w 1996 r. Grodziczno w pow. N.M. Lubawskie. Motywem powołania Parku jest ochrona doliny rzeki Wel oraz ciekawych przyrodniczo przyległych do niej terenów leśnych, bagien, jezior (rzeka Wel przepływa przez 10 jezior na terenie Parku). Rzeka Wel stanowi ciekawą trasę spływów kajakowych z fragmentami o górskim charakterze: woda płynie rwącym nurtem, koryto rzeki meandruje pomiędzy wzniesieniami, które porasta naturalny las grądowy. Na terenie Parku istnieją 4 rezerwaty przyrody: Czapliniec Werski – rezewat ornitologiczny utworzony dla ochrony miejsc gniazdowania czapli siwej; Ostrów Tarczyński – rezerwat leśno-krajobrazowy; Bagno Koziana – rezerwat ornitologiczny dla ochrony miejsc lęgu i bytowania ptaków wodno-błotnych; Piekiełko – rezerwat krajobrazowy obejmujący przełomowy odcinek rzeki Wel. ATRAKCJĄ DLA TURYSTÓW PRAGNĄCYCH WYPOCZĄĆ NA ŁONIE NATURY MOGĄ BYĆ WYCIECZKI PIESZE I ROWEROWE WYZNACZONYMI SZLAKAMI TURYSTYCZNYMI, POPROWADZONYMI PRZEZ NAJPIĘKNIEJSZE TERENY PARKU ZE 110 STANOWISKAMI ROŚLIN RZADKICH I CHRONIONYCH, POSIADAJĄCE PUNKTY WIDOKOWE I OBSERWACYJNE, UŁATWIAJĄCE PODPATRYWANIE PRZYRODY. WELSKI PARK KRAJOBRAZOWY JEST ORGANIZATOREM WYCIECZEK, KTÓRE PROWADZONE SĄ PRZEZ WYKWALIFIKOWANYCH PRZEWODNIKÓW. DODATKOWĄ ATRAKCJĄ JEST MUZEUM PRZYRODY W LIDZBARKU I MUZEUM ETNOGRAFICZNE W JELENIU, KTÓRE UDOSTĘPNIONE SĄ DO ZWIEDZANIA. ZWIEDZANIE MUZEÓW ORAZ TERENU PARKU MOśLIWE JEST W DNI POWSZEDNIE PO WCZEŚNIEJSZYM UZGODNIENIU TELEFONICZNYM WOJEWÓDZTWO POMORSKIE ZARZĄD KASZUBSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO UL. Hallera 1 83-300 Kartuzy tel. (058) 685 32 97 Kaszubski Park Krajobrazowy z siedzibą w Kartuzach utworzony został uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dn. 15.06.1983 r. Powierzchnia Parku wynosi 33202 ha, lasy zajmują 11230 ha (33,8 %), uŜytki 16712 (50,3%) i wody 3430 (10,3%). KPK połoŜony jest w województwie pomorskim prawie w całości w powiecie kartuskim, kościerskim i wejherowskim na terenie 8 gmin: Chmielno, Kartuzy, Sierakowice, Somonino, StęŜyca, Kościerzyna, Nowa Karczma i Linia. Środkową część KPK zajmują moreny czołowe Wzgórz Szymbarskich, z najwyŜszym wyniesieniem– WieŜycą (328,6 m n.p.m.). Na obszarze 25 km² tworzą one rozgałęziony system wzniesień, o średnich wysokościach powyŜej 260 m n.p.m. Oprócz głównych rzek Raduni i Łeby oraz ich dopływów na obszarze parku występują liczne drobne cieki, przewaŜnie okresowe. Główne typy jezior to: jeziora rynnowe i moreny dennej. Typowe są takŜe mokradła stałe i okresowe, bagna 111 oraz trzęsawiska, tworzące całe kompleksy albo występujące w izolowanych płatach. Na obszarze KPK występują: rezerwaty przyrody (o powierzchni 722,49 ha: Kurze Grzędy, Staniszewskie Błoto, Zamkowa Góra, Ostrzycki Las, Szczyt WieŜyca, Szczelina Lechicka, Lubygość, śurawie Błota, Jezioro Turzycowe, Staniszewskie Zdroje, Leśne Oczko, śurawie Chrusty), zespoły przyrodniczo – krajobrazowe (o powierzchni 13054 ha: Rynna Potęgowska, Rynna Kamieniecka, Dolina Łeby, Rynna Mirachowska, Rynna Raduńska, ObniŜenie Chmieleńskie, Rynna Brodnicko – Kartuska, Rynna Dąbrowsko – Ostrzycka), ochrona gatunkowa roślin i zwierząt (na obszarze KPK stwierdzono występowanie 43 gatunków roślin naczyniowych podlegających ochronie całkowitej i 14 gatunków podlegających ochronie częściowej oraz 167 gatunków chronionych kręgowców (w tym 125 gatunków ptaków i 3 gatunki okresowo, 7 gatunków płazów i 3 gatunki okresowo, 5 gatunków gadów, 20 gatunków ssaków i 4 gatunki ryb). Na terenie KPK przewaŜają lasy mieszane i liściaste, zachowały się lasy łęgowe. Fauna KPK naleŜy do Krainy Południowobałtyckiej i jest typowa dla lasów na obszarach nizinnych. Najliczniej występuje sarna, lis i zając. Nieliczne są: dzik, daniel, jeleń, borsuk i jenot. Spośród ptaków interesujące są: czapla, bocian czarny, i Ŝurawie i rzadziej występujące: orzechówka, zimorodek i pluszcz. W rzekach Ŝyją ryby łososiowate, najczęstszymi są: trocie, pstrągi i rzadziej łososie. W jeziorach występuje sieja i sielawa. WOJEWÓDZTWO ZACHODNIO-POMORSKIE DYREKCJA DRAWSKIEGO I IŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO UL. Dworcowa 13 78-520 Złocieniec tel. (094) 367 35 44 112 Drawski Park Krajobrazowy Obejmuje centralną, najbardziej malowniczą część Pojezierza Drawskiego. Niezwykle zróŜnicowana rzeźba terenu Parku ukształtowana została podczas zlodowacenia bałtyckiego. Jego pozostałościami są wzniesienia moreny czołowej osiągające 223 m n.p.m., ozy, kemy, sandry, głazy narzutowe, jeziora rynnowe, liczne oczka wodne i torfowiska. Wody zajmują obszar 4300 ha – 10% powierzchni Parku. Największym i najgłębszym spośród jezior jest wielorynnowe Drawsko (1872 ha/ 80 m głębokości), z wyspą Bielawą o powierzchni 80 ha. Występują tu takŜe jeziora lobeliowe o najczystszej wodzie z reliktową roślinnością polodowcową. Jeziorem tego typu jest Czarnówek objęty ochroną rezerwatową. Wiele cieków wodnych, płynących dolinami stromych jarów, w swym początkowym biegu ma charakter potoków górskich. Lasy zajmują 25% powierzchni Parku. W północnej i środkowej części pasa moren czołowych dominują lasy bukowe, natomiast na piaszczystych glebach części południowej bory sosnowe i lasy mieszane. Rośnie tu wiele gatunków roślin chronionych: wiciokrzew pomorski, wawrzynek wiczełyko, lilia złotogłów, wrzosiec bagienny, skrzyp olbrzymi, rosiczki, widłaki i storczyki. bytują tu liczne gatunki rzadkich zwierząt. W potokach i jeziorach Ŝyje 35 gatunków ryb, w tym sieja, sielawa, brzana, kleń i pstrąg potokowy. Spośród 120 gatunków ptaków, szczególnieliczne są związane z siedliskami wodno-błotnymi. Gniazdują tu takŜe zagroŜone wyginięciem bielik, orlik krzykliwy, puchacz, kania ruda, bocian czarny i bąk. W Parku występują 32 gatunki ssaków, w tym chronione wydra i bóbr. Obejmuje krajobraz morenowe torfowisk. 113 Iński Park Krajobrazowy większą część Pojezierza Ińskiego. Tutejszy tworzą dochodzące do 180 m n.p.m. wały poprzecinane licznymi rynnami jezior i Pokrywa je mozaika liściastych i mieszanych lasów, gruntów rolnych oraz zarastających lasem odłogów. Obszary Parku nie są wyłączone z działalności gospodarczej, prowadzi się tu gospodarkę rolną i leśną, a przemysł ograniczony jest do małych form i technologii przyjaznych środowisku. Największym z licznych jezior jest Ińsko (596 ha, 42 m głębokości) z porośniętą bukowym lasem wyspą Sołtyski, objętą ochroną jako rezerwat przyrody. Typowymi jeziorami rynnowymi są Dłusko i Długie, a w otulinie Parku duŜe – liczące 800 ha – Jezioro Woświn. Niezwykłemu zróŜnicowaniu krajobrazu odpowiada bogactwo tutejszej flory i fauny. Wśród występujących tutaj 700 gatunków roślin naczyniowych 28 objętych jest ochroną prawną, w tym: grzybień biały, pełnik europejski, storczyki, rosiczki i widłaki. Ponadto wyróŜniono 13 rzadkich zespołów roślinnych: wodnych, torfowiskowych, łąkowych, źródliskowych i leśnych. Zajmujące około 50 % powierzchni Parku lasy, to w części południowej głównie buczyny, w północnej lasy mieszane. Spotkać w nich moŜna jelenie, sarny, dziki, borsuki i lisy. Coraz liczniejsze są wprowadzone w latach dziewięćdziesiątych bobry. Szczególnie bogata jest tutejsza awifauna. GnieŜdŜą się tu tak rzadkie gatunki ptaków jak bielik, bocian czarny, orlik krzykliwy, kanie ruda i czarna, zaś liczebność gniazdujących Ŝurawi w przeliczeniu na 1000 ha jest najwyŜsza w Polsce. CO TO JEST I CZEMU SŁUśY NASZE „POROZUMIENIE” Za początek formalnej współpracy pomiędzy zarządami parków krajobrazowych z róŜnych województw naleŜałoby uznać rok 2000. działania w tym kierunku zostały ustawione, gdyŜ po reformie administracyjnej kraju w roku 1999 zmniejszyła się liczba zarządów parków krajobrazowych w Polsce. Sytuacja taka zwiększyła szansę 114 na powierzone do realizacji takie same zadania. Głównym celem porozumienia jest wspólne działanie na rzecz ochrony przyrody i edukacji przyrodniczej, które polega na wymianie doświadczeń, realizowaniu wspólnych programów (konkurs przyrodniczy „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski”, wspólna prezentacja osiągnięć dydaktycznych parków krajobrazowych na targach POLEKO). Sądzę, Ŝe korzyścią ze wspólnego działania będzie duŜo większa szansa na pozyskanie środków na ponadregionalne programy z funduszy krajowych jak i zagranicznych szczególnie po wejściu Polski do UE. Potwierdzeniem o słuszności takich działań, niech będzie sfinansowanie III edycji konkursu „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski” za rok 2003/2004, w którym udział wzięło trzynaście województw przez NFOŚiGW. Porozumienie jest dobrowolne pomiędzy dyrektorami zespołów lub zarządów parków krajobrazowych Polski. Uchwałą członków załoŜycieli ustalono, Ŝe kaŜde województwo, które zechce przystąpić do istniejącego juŜ porozumienia moŜe być reprezentowane tylko przez dwóch przedstawicieli. Docelowo o ile tylko prawo pozwoli, chcielibyśmy, jako silna organizacja nawiązywać kontakty – w róŜnych formach i na róŜnych płaszczyznach z organizacjami o podobnym zakresie działania z innych krajów świata. Jak wspomniałem wcześniej, zasadniczym celem porozumienia jest edukacja przyrodnicza, dzięki której mamy nadzieję na ukształtowanie właściwych postaw człowieka wobec otaczającej nas przyrody. Edukacja przyrodnicza wg nas to systematyczne podnoszenie wiedzy społeczeństwa o istniejących zagroŜeniach otaczającego nas środowiska. Działania takie powinny doprowadzić do odpowiedniego usytuowania wymogu ochrony przyrody w hierarchii wartości, a w efekcie do harmonizowania działalności człowieka w zachowaniu przyrody występującej w jego otoczeniu. Współpraca pomiędzy administracjami parków krajobrazowych z poszczególnych województw opiera się na powiązanych ze sobą przesłankach merytorycznych i ekonomicznych. Współdziałanie administracji na obszarze Polski, czy Europy niewątpliwie zwiększy zakres i skuteczność wielu przedsięwzięć edukacyjnych i nie tylko, a jednocześnie pozwoli na bardziej efektywne wydatkowanie naszych (ciągle kurczących się) budŜetów. Ciągła tendencja do obniŜania środków na edukację ( w tym przyrodniczą), powoduje proporcjonalne ograniczenia przedsięwzięć w tym zakresie w poszczególnych dyrekcjach parków krajobrazowych kraju. Takiej tendencji w pewien sposób moŜe przeciwdziałać łączenie działań i kapitałów róŜnych jednostek w myśl zasady, Ŝe „razem moŜna więcej”. 115 116 CZŁONKOWIE POROZUMIENIA ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ul. Krasickiego 25 42 – 500 Będzin tel. (032) 267 44 82 ZARZĄD POPRADZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWYGO Ul. Daszyńdkiego 3 33-340 Stary Sącz tel. (018) 446 09 00, 547 61 10 ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Al. Niepodległości 16/18 61-713 Poznań tel. (061) 854 18 67, 854 13 98 DOLNOŚLĄSKI ZESPÓŁ KRAJOBRAZOWYCH PARKÓW Ul. Puszczykowska 10 50-559 Wrocław tel. (071) 364 27 58 ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Ul. Jagielończyka 8 66-400 Gorzów Wielkopolski tel. (095) 721 55 30 ZARZĄD CHEŁMSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH Ul. H. Kamieńskiego 6 22-100 Chełm tel. (082) 563 25 20 ZARZĄD OPOLSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH Pokrzywna 11 48-267 Jarnołtówek tel. (077) 493 75 48 117 ZARZĄD ZESPOŁU PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH W PRZEMYŚLU UL. WybrzeŜe Ojca Św. Jana Pawła II 24 37-400 Przemyśl tel. (016) 670 48 74 BRODNICKI PARK KRAJOBRAZOWY W GRZMIĘCEJ 87-312 Pokrzydowo tel. (056) 493 94 52 DYREKCJA PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH Ul. Wojska Polskiego 83 91-734 Łódź tel. (042) 640 65 61 ZESPÓŁ PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH POJEZIERZA IŁAWSKIEGO I WZGÓRZ DYLEWSKICH 14-233 Jerzwałd 62 tel. (089) 758 85 27 SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY Malesowizna 16-404 Jeleniowo tel. (087) 569 18 01 ZARZĄD PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH MAZOWIECKIEGO, CHOJNOWSKIEGO I BRUDZEŃSKIEGO Ul. Sułkowskiego 11 05+400 Otwock tel. (022) 779 26 94 118 ZARZĄD KASZUBSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO UL. Hallera 1 83-300 Kartuzy tel. (058) 685 32 97 DYREKCJA DRAWSKIEGO I IŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO UL. Dworcowa 13 78-520 Złocieniec tel. (094) 367 35 44
