Świętokrzyski Park Narodowy Historia , Położenie , Obszar

Świętokrzyski Park
Narodowy
Historia , Położenie , Obszar
•
Park położony jest w centralnej części kraju, na terenie
województwa świętokrzyskiego. Obejmuje najwyższe
pasmo Gór Świętokrzyskich - Łysogóry, z najwyższymi
szczytami: Łysicą (612 m n.p.m.) i Łysą Górą (595 m
n.p.m.), wschodnią część Pasma Klonowskiego (z górami
Bukową, Psarską i Miejską) oraz część Pasma
Pokrzywiańskiego (z Chełmową Górą).
Historia starań o objęcie ochroną Gór Świętokrzyskich
sięga czasów przed I wojną światową. W roku 1921
powstał pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat im.
Józefa Kostyrki na Chełmowej Górze (163 ha), a w roku
następnym objęto ochroną rezerwatową dwa fragmenty
Łysogór: na południowym zboczu Łysej Góry fragment o
powierzchni 196 ha i na północnym zboczu Łysicy - 115
ha. W roku 1932 powiększono obszar rezerwatów do 1347
ha. Park narodowy oficjalnie utworzony został w 1950
roku na obszarze 6054 ha. W 1954 roku na terenie parku
powstały dwa kolejne rezerwaty ścisłe: Czarny Las o
powierzchni 26,45 ha oraz Mokry Bór o powierzchni
38,44 ha.
Obecna powierzchnia parku wynosi 7626 ha, z czego 7212
ha zajmują lasy. Na terenie parku jest 5 obszarów ochrony
ścisłej o łącznej powierzchni 1731 ha.
Geologia i Geomofrologia
•
Góry Świętokrzyskie są najstarszymi w Polsce i w Europie.
Wypiętrzały się podczas kaledońskich ruchów górotwórczych
520-400 mln lat temu. Obecny kształt nadały im hercyńskie
ruchy górotwórcze sprzed około 300 mln lat. W okresie
panowania morza na tym obszarze, na jego dnie gromadziły
się różne osady, które utworzyły kilka podstawowych
rodzajów skał takich jak łupki, zlepieńce, piaskowce i
wapienie. W skałach tych zachowały się liczne dowody
bogatego życia w ówczesnych morzach w postaci
skamieniałych śladów organizmów roślinnych i zwierzęcych,
z których liczne opisane zostały dla nauki dopiero w latach
1960-1985. W czwartorzędzie, trwającym ostatnie 2 miliony
lat, Góry Świętokrzyskie pokrywał okresowo lodowiec.
Wyróżniają się one na tle innych gór Polski oryginalną
budową geologiczną, polegającą na odsłonięciu pokładów
starszych skał zalegających na niżu na dużej głębokości.
Największą osobliwością parku są gołoborza tj. podszczytowe
rumowiska głazów kwarcytowych okresu kambryjskiego,
pozbawione zazwyczaj roślinności naczyniowej.
Roślinność
•
Flora parku reprezentowana jest przez 129 gatunków porostów, 190 gatunków mszaków i 670 gat.
roślin naczyniowych, z których 49 podlega prawnej ochronie gatunkowej. Do najbardziej cennych
roślin parku należą: kosaciec syberyjski, pełnik europejski, pióropusznik strusi oraz narecznica
szerokolistna. Na terenie parku 674 drzewa uznano za pomniki przyrody. Dużym osiągnięciem jest
restytucja cisa, którego populacja wynosi obecnie ponad 1300 sztuk. Za najbardziej stabilne
uważane jest środowisko gołoborzy z cenną florą i fauną. Przypuszcza się, że zbiorowiska niższych
roślin, takich jak porosty, mszaki, wątrobowce, mogą mieć na gołoborzach pierwotny charakter.
Większość powierzchni parku zajmują lasy z udziałem jodły i buka. Mniej liczne są bory sosnowe,
bory mieszane sosnowo-dębowe z domieszką jodły, modrzewia, świerka i buka występujące w
niższych partiach pasm górskich. Na siedliskach bogatszych występują grądy, zaś w miejscach
wilgotnych i zabagnionych, bory wilgotne i bagienne oraz olsy. W ekosystemach leśnych
stwierdzono występowanie 35 gatunków drzew.
Gatunkiem specjalnej troski spośród drzew jest jodła pospolita, która przez szereg lat dominowała
w lasach świętokrzyskich. Duże znaczenie mają dla parku tereny otwarte, które tworzą
zbiorowiska łąkowe oraz gołoborza urozmaicające jego leśny krajobraz.
Do osobliwości parku należy m.in. endemiczny świętokrzyski bór jodłowy Abietetum polonicum
oraz stanowiska modrzewia polskiego na Chełmowej Górze.
Zwierzęta
• Zwierzęta
Fauna parku reprezentowana jest przez ponad
4000 gatunków bezkręgowców oraz 210
gatunków kręgowców - w tym 187 objętych
ochroną prawną. Z terenu parku opisano 8
nowych dla nauki gatunków bezkręgowców. Za
najważniejszy walor fauny uważa się obecność
gatunków górskich i północno-górskich. Są one
zwykle składnikami najwartościowszych
biocenoz, tj. boru jodłowego, buczyny i
gołoborzy. Wyjątkowe pod tym względem są
mięczaki, wśród których gatunki górskie
stanowią 30%. Gatunki górskie występują
również licznie wśród owadów. Wiele górskich,
reliktowych gatunków zwierząt żyje w
rumowiskach skalnych
Kultura materialna i turystyczna
•
Oprócz walorów przyrodniczych, na terenie parku lub w jego bezpośredniej otulinie
znajdują się cenne zabytki turystykaarchitektury. Większość z nich ma charakter
sakralny. Najcenniejszym zabytkiem jest zespół klasztorny Benedyktynów z pierwszej
połowy XII wieku położony na Św. Krzyżu, w którym powstał prawdopodobnie
najstarszy polski zabytek piśmiennictwa - Kazania Świętokrzyskie.
Interesującym elementem krajobrazu są kapliczki. Do najbardziej znanych należą
kapliczki św. Franciszka i św. Mikołaja położone przy szlaku turystycznym ze Św.
Katarzyny na Św. Krzyż. Pozostałe obiekty zabytkowe znajdują się poza parkiem.
Należą do nich klasztor sióstr benedyktynek z 1633 r. w Św. Katarzynie; kościoły w
Bielinach - wczesnobarokowy z pierwszej połowy XVII wieku, w Bodzentynie - gotycki z
połowy XV wieku oraz w Słupi Nowej - późnorenesansowy z drugiej połowy XVII
wieku.
Do ważniejszych zabytków należą np. ruiny zamku biskupiego z drugiej połowy XIV
wieku w Bodzentynie, wał kultowy wokół Łysej Góry z IX wieku, budynek dawnego
opactwa szpitalnego z XVI wieku w Słupi Nowej oraz muzeum hutnictwa także w Słupi
Nowej, gdzie odtwarzany jest w okresie tzw. "Dymarek" historyczny wytop żelaza. Na
terenie parku i otuliny znajduje się też wiele obiektów upamiętniających walki i
martyrologię z czasów powstań narodowych i wojen (głównie II wojny światowej).
Walory przyrodnicze parku można poznawać korzystając z licznych szlaków
turystycznych i muzeum przyrodniczo - leśnego na Świętym Krzyżu oraz ścieżek
dydaktycznych.