1 Rodzaje poznania i przedmioty poznania w
advertisement
1 Rodzaje poznania i przedmioty poznania w koncepcji Platona według Platona istnieje poznanie rozumowe pozwalające określić podobieństwa i różnice , a także zmysłowe pozwalające określić kolory i zapach; oba potrzebne są do poznania świata materii , który jest zmienny, ale dla idei potrzebny jest tylko rozum - jest ona niezmienna (kwadrat- równoboczność i prostokątność) metodami badawczymi są: aprioryczna ( rozumowe najważniejsze powtarzalne i wieczne idee ) empiryczna (tylko przelotne zjawiska) wzorem nauk była dla niego matematyka badająca związki między liczbami, której wadą jest myślenie obrazowe i dogmatyzm dialektyka z kolei umożliwia badanie rzeczy i idei ,zestawienie twierdzeń i pojęć było też coś o nominalizmie i esencjalizmie 2Metoda naukowa u Arystotelesa - główne założenia i czynności. opiera się ona na trzech podstawowych zasadach: -filozoficznym kazualizmie, czyli założeniu że istnieją zależności między zjawiskami -genetycznym empiryzmie, które jest czynnikiem odkrywczym w poznaniu -dedukcjonizmie - dowody poznania metoda u Arystotelesa to: obserwacja - musi być uważna formułowanie naczelnych założeń - zdania nie wymagające dowodu dedukowanie twierdzeń - za pomocą sylogizmów jego celem jest wyjaśnienie przyczynowe, a do tego połączył poznanie zmysłowe, intuicyjną oczywistość i metodologiczny racjonalizm twórca sylogistyki - każde x jest y, żaden x nie jest y, pewien x jest y, pewien x nie jest y; teoria definicji - gatunek = rodzaj + cechy gatunkowe kategorie ontyczne - pierwotne, wtórne (akcydentalna ) podmioty cechy metoda naukowa :obserwacja-indukcja-zasady wyjaśniające-dedukcja -nowe twierdzenia intuicyjna i enumeracyjna sylogizmy klasyfikacja nauk - teoretyczne, praktyczne, organon przesłanki muszą być prawdziwe , wynikać z obserwacji, lepiej znane od wniosku, struktura nauki- zasady niesprzeczności, wyłączonego środka, tożsamości specyficzne zasady 3 Teoria poznania św. Augustyna - przedmioty i rodzaje poznania; fenomenalizm. rodzaje poznania wg Augustyna to rozumowe ale niedoskonałe, zmysłowe niepełne, iluminacja do poznania boskich prawd; przedmiotem poznania jest : Bóg poznawany za pomocą rozumu i iluminacji przyroda za pomocą zmysłów , istnieje obiektywnie ale ogranicza się do sfery danej zmysłom - fenomenalizm; dusza za pomocą introspekcji , humanistyczne podejście 4 Scholastyka i metoda scholastyczna. w średniowieczu próbowano wyjaśniać za pomocą rozumu treści pisma św. a szczególnie objawień, charakteryzowało się to zdyscyplinowanym sposobem pracy, głównym fundamentem były rozum , wiara, autorytet przedstawiciele Aug, Tomasz metoda scholastyczna polegała na postawieniu zagadnienia z definicjami i dotychczasowymi wyjaśnieniami, odpowiedzi wraz z argumentami wspierającymi , ostatecznie wnioski i próby odparcia ewentualnych zarzutów; 5 Rozum a wiara w koncepcji Tomasza z a Akwinu. nie ma sprzeczności między wiarą a rozumem; rozum służy do poznania Boga i przyrody a wiara do poznania fundamentalnych prawd, jeżeli rozważania filozoficzne doprowadzą do wniosków sprzecznych z wiarą należy je odrzucić ; norma negatywna. 6 Roger Bacon - "nietypowy" przedstawiciel średniowiecza jego nietypowość polegała na tym że odrzucał czysto spekulatywne rozważania scholastyków a jego metoda oksfordzka prowadzi przez doświadczenie poparte eksperymentem do analizy matematycznej; nauka może dać przewagę cywilizacyjną nad światem islamu dlatego chrześcijanie powinni ją rozwijać, zajmował się optyką; wyróżniał astrologię dobra (predyspozycje) i zła (los zapisany w gwiazdach ) 2 prerog nauki eksp - poza wiedzę faktograf poznanie u Bacona zaczynało się od doświadczenia następnie przez argumenty i kończyło na autorytecie a prawdy należy szukać do końca świata doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne - iluminacja przez Boga oświecenie: przyrodzone, nadprzyrodzone, objawienie;krytykował Arystotelesa 7 Rozwój metody naukowej w odrodzeniu metodę naukową w odrodzeniu charakteryzuje zerwanie silnych związków z antykiem przez co podobno spowodowało zawieszenie logiki, olano problemy ontologiczne co akurat moim zdaniem było dobre, zrezygnowano również z arystotelesowskiego esencjalizmu i pytań o istotę rzeczy zajmując się związkami między zjawiskami, 8 Macihiawellizm w metodzie i działaniu podstawą Niccolau było sądzenie że cechy ludzkie są stałe a zdarzenia powtarzalne dlatego można odkryć reguły skutecznego działania i to był jego indukcjonizm, docenił siły poparcia społeczeństwa dla trwałości władzy, wpływ walk klasowych na przemiany ustrojowe, realizm, socjologizm, laicyzm, jego metoda polegała na formułowaniu hipotez, następnie spojrzenie na fakty historyczne wraz z przedstawieniem argumentów za i przeciw a następnie formułowanie tezy cel uświęca środki 9 Metodologia konstrukcyjna i destrukcyjna w koncepcji Franciszka Bacona metodologia według niego dzieli się na konstrukcyjną i destrukcyjną destrukcyjna to rzeczy, które przeszkadzają w procesie naukowym ,i których uczony powinien być świadomy: -złudzenie plemienne charakterystyczne dla wszystkich ludzi to antropomorfizacja czyli dopatrywanie się celowości w przyrodzie, -złudzenie jaskini to efekt oddziaływania socjalizacji, literatury -złudzenie rynku polega na posługiwaniu się językiem gdzie jest wiele terminów nieostrych -złudzenie teatru to koncepcje filozoficzne którymi posługuje się każdy konstrukcyjna - celem nauki jest szukanie stałych związków, do tego tworzy się tabele obecności, nieobecności, stopniowań eksperyment heurystyczny, sprawdzający, naturalny, laboratoryjny indukcja ENUMERACYJNA ZUPEŁNA LUB NIE, ELIMINACYJNA 10 Indukcjonizm i jego krytyka Bertrand Russel - indyk Dawid Hume - nie należy się czepiać bo "udowodniono indukcję za pomocą indukcji" 11 Rola matematyki i metodyczny sceptycyzm w koncepcji Kartezjusza Kartezjusz twierdził ,że matematyka jest jedyną nauką nie budzącą wątpliwości; filozofia tak jak matematyka powinna wychodzić od pierwszych zasad drogą logiczno-racjonalną; nauki powinny badać własności ilościowe na wzór matematyki; uznawać rzeczy tylko wyrażne, dzielić zagadnienia na proste składniki, unikać twierdzeń prawdopodobnych; jego dedukcja polegała na podziale na najprostsze składniki, intuicyjnie związki między składnikami, formułowanie sądów, rzekomo indukcja sceptycyzm - zmysły mogą nas zawodzić, czy istnieje jawa, zwątpienie jest formą myślenia, jażń zaszczepił nam ktoś doskonalszy i nic nie istnieje bez przyczyny, chodzi przede wszystkim o ciągłe poddawanie w wątpliwość naszych dotychczasowych rozważań. 12 "Konflikt" o metodę naukową między Kartezjuszem i Baconem. nie mam zielonego pojęcia na czym polegał ten konflikt , może na tym ,że Bacon uznawał indukcję a Kartezjusz chyba nie 3 Przedmiot badań i metody badawcze w koncepcji Johna Locka. dokonał swoistego przełomu uważając, że filozofia powinna zająć się poznaniem a nie bytem, wiedza pochodzi z doświadczenia a człowiek jest niezapisaną kartą, metoda Locka dzieliła się na psychologiczną polegającą na poznaniu pojęć w postaci istniejącej w umysłach ludzkich i badaniu ich, genetyczną ,która dotyczyła badania natury pojęć i ukazywania ich pochodzenia oraz analityczną czyli tak jak u Kartezjusza poszukiwanie prostych składników pojęć dopuszczał również introspekcję 14 Krytyka matematyki i przyrodoznawstwa w koncepcji Georga Berkleya krytykował te nauki za dużą ilość pojęć abstrakcyjnych, uważał że należy je stamtąd usunąć ponieważ istnieje tylko to co doświadczamy, krytykował matematykę za odejście od doświadczenia, był solipsystą , własności są tylko subiektywne i względne zawsze z wtórnymi 15 Krytyka pojęcia przyczyny w koncepcji Dawida Huma przyczyna jest dla niego związkiem koniecznym, którego nie poznajemy a priori czyli z własności przyczyn nie możemy dociekać własności skutków, nie poznajemy go również empirycznie ponieważ doświadczenie mówi tylko o następstwach a nie mówi jak to się dzieje nie ma podstaw żeby związki przyczynowe uznać jako konieczne uznając je przekraczamy granicę doświadczenia, poszukiwanie przyczyn jest instynktem a instynkt nie jest poznaniem 18 Główne założenia pozytywizmu oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki, wartościował wiedzę zgodnie z zasadami empiryzmu , fenomenalizmu, nominalizmu, odrzucał sądy wartościujące uznając jedynie poznanie osiągane za pomocą przyrodoznawczych metod, uznawał jedynie twierdzenia które można zredukować do jednostkowej wiedzy empirycznej, dążenie do uzyskania wiedzy , która pozwoli kierować społeczeństwem, fakty społeczne jako rzeczy, nauka związana z inżynierią 19 metoda naukowa pozytywizmu metody badawcze nauk społecznych: obserwacja , eksperyment, analiza historyczna, metoda porównawcza 20 Przedmiot zainteresowań metodologii przedmiotem zainteresowania metodologii jest sposób wykonywania procesu naukowego, sposób umiejętnego wykonywania zadań korzystając z myśli własnych i cudzych, sposób dochodzenia do wiedzy, obserwuje naukowca w jego warsztacie badawczym, odnosi się do wszystkich dziedzin zachowania człowieka, jest tak istotna, że łącza się ją do definicji nauki 21 Pojęcie metody Tadeusza Kotarbińskiego według niego to sposób wykonywania czynu złożonego i polegającego na określonym doborze i układzie jego działań składowych, a przy tym zaplanowane i nadające się do wielokrotnego stosowania 22 Metody socjologiczne a cechy rzeczywistości metody zależą od cech rzeczywistości, która z kolei zależy od przeszłości w jakimś stopniu dlatego w metodach powinny znajdować się sposoby interpretacji i krytyki źródeł; rzeczywistość zależy od wielu źródeł dlatego socjologia rozwinęła metody wielozmiennowych analiz przyczynowych; używa się do badań reprezentatywnych grup; wielowarstwowość dotyczy zależności w rodzinie, należy badać ich wytwory kulturowe, państwo na gruncie organizacji w regionie i gminy, organizacje prawne, kontrola społeczna i jej wpływ na normy postępowania, a także jaźń subiektywną przez introspekcje, stosuje się je również na gruncie innych nauk; 23 Pojęcie metodologii Marii i Stanisława Ossowskich Ossowscy uważali że metodologia to nauka o metodach nauki i powstałej przy ich użyciu wiedzy czyli metodologia ujmuje naukę epistemologicznie jako drogę do poznania świata starając się oddzielić fakty od kontekstu czasu oraz indywidualnego, dotyczącego społeczności w wąskim rozumieniu 24 Metodologia jako zbiór metod nauki metodologia jest jedną z nauk o nauce dlatego uważamy, że ujmuje ją epistemologicznie starając odłączyć ją od kontekstu czasoprzestrzennego oprócz tego znaczenia metodologia to zbiór nauki, który może zawierać : bazę metodyczną danej nauki(chodzi np. o kryminalistykę , przyrodę) bazę metodyczną danej dyscypliny naukowej(psychologia, socjologia) nauka bazę metodyczną danej poddyscypliny naukowej dyscyplina bazę metodyczną danej określonej dziedziny w ramach dyscypliny-ruchy ,procesy poddyscyplina bazę metodyczną charakterystyczną dla danego ośrodka badawczego dziedzina im wyższy zakres pojęcia tym bardziej baza jest metodą badawczą ośrodek naukowy 25 Metodologia a podstawowe podejścia (szkoły) metodologiczne będzie to trochę powiązane z historią J.Locke-racjonalizm, Rousseau-naturalizm, Kantkrytycyzm, Comte-pozytywizm, USA - metoda sondażowa jako całkowita kwantyfikacja wiedzy dwudziesty wiek to przełom antypozytywistyczny i krytyka założeń pozytywistycznych, rozwój socjologii humanistycznej (fenomenologia - Huserl, etnometodologia-Gofmann, interakcjonizm symboliczny- Znaniecki) ,na nowo problematyka dotycząca socjologii w kontekście humanistycznym i badań naukowych 26 Kierunki rozwoju metody socjologicznej w ujęciu historycznym metodologia była działem filozofii, umiejscowionym w ramach epistemologii; już w starożytności stosowano zamiennie te dwa terminy ( Tomasz-m.arabska, Galileusz, Morus, Erazm, Locke, Voltair, Rousseau, Kant, Comte, nie potrafili odpowiedzieć na pytanie o rzeczywistość z socjologicznego punktu widzenia później stali się metodologami; Weber i Durkheim zbudowali klasyczne stanowisko dotyczące odrębności nauk społecznych od przyrodoznawstwa i wskazali miejsce wartości w socjologii humanistycznej(fenomenologia,etnometodologia,interakcjonizm symboliczny) 27 Metodologia nauk społecznych a metodologia jakościowa prawdopodobnie chodzi tu o działanie Durkheima i Webbera i ich klasyczne stanowisko dotyczące odrębności nauki socjologii od przyrodoznawstwa i określenie miejsca wartości w tej nauce co jest charakterystyczne dla socjologii humanistycznej 28 Nurty metodologii w socjologii polskiej od 1921 Florek Znaniecki otworzył Instytut Socjologii w poznaniu (Ziółkowski) okres międzywojenny to szkoła lwowsko-warszawska i socjologia na gruncie logiki , przedstawiciele to Ajdukiewicz, Kotarbiński 29 Zadania metodologii ujmując łącznie zadania metodologii jak ustalili Ajdukiewicz, Lasarsfeld, Nowak, Szaniawski można wskazać 6 opis wzorów postępowania badaczy dotyczących zbierania, interpretacji, analizy danych, budowanie definicji, typologii, wyjaśnień, teorii eksplikacja metod czyli wyjaśnienie na czym polegają służyć ujawnienie ich założeń czyli czemu ma służyć analiza aparatu pojęciowego dyscypliny eksplikacja tekstów konstrukcje narzędzi badawczych (empirycznych) ocena postępowania i kodyfikacja norm właściwego postępowania metodologia jest teorią dobrej pracy naukowej 30 Kryteria poprawności naukowej a metodologia metodologia jest tak istotna, że włącza się ją do definicji nauki i za naukową uznaje się wiedzę, która jest rezultatem stosowania metodologii nauki 31 Empiryczna metodologia nauk społecznych empiryczna metodologia ma cztery konteksty: - prowadzenia własnych badań empirycznych -scalania rezultatów badawczych do jakich dochodzą uczeni w różnych ośrodkach akademickich -powtarzania badań czyli prowadzenia badań na tej samej grupie w różnym czasie (panelowe) -socjologicznych badań empirycznych w odniesieniu do etyki zawodowej (etos pracy socjologa) 32 Interdyscyplinarność metodologiczna nauk społecznych w naukach humanistycznych trzeba być przygotowanym w wielu dziedzinach(antropologia, psychologia, filozofia); należy szukać wspólnego mianownika tzw. linii demarkacyjnej aby analiza była pogłębiona; źródeł problematyki, hipotez propozycji wyjaśnień należy szukać nawet w etnografii, teorii decyzji itp. często historia czy psychologia stosują podobne techniki a od przyrodoznawstwa różnią się innym stopniem zunifikowania 33 Metody metodologii metodologia bada uczonego przy jego warsztacie pracy jest to zbiór metod i zasad pracy naukowej oferują zespół środków i czynników a także zasad dotyczących formułowaniu problemu, planowaniu, projektowaniu badań, zbieraniu danych empirycznych metody służą analizie ilościowej i jakościowej, interpretacji danych, uogólnieniom pojęcie metody służy również do konstruowania teorii obok rzeczowych metod badawczych są jeszcze metody rozumiane ogólnie - sondaż , eksperyment, tak rozumiane metody są podstawą do wyodrębnienia metodologii a badanie nie jest jednorodne 34 Korzyści stosowania metodologii duży pożytek dla epistemologii, usprawnia warsztat badawczy, pozwala rozwijać coraz skuteczniej bardziej złożoną problematykę , również szczególne znaczenie w naukach dopiero rozwijających swoje metody, pozwala rozwijać i badać problematyki a także formować nowe dotychczas nieformowane ; kodyfikacja i standaryzacja metod unifikuje społeczność uczonych z całego świata 35 Krytyka metodologii jest krytykowana ponieważ nie można narzucać badaczom ; istnieją różne metodologie wywodzące się z różnych definicji nauki tym samym metodologia normatywna uprawiana z zewnątrz niesie za sobą ryzyko nieprzystosowania bazy problemowej do sfery poznawczej dlatego też nie powinni zamykać się w sferze własnych paradygmatów 36 Czemu służy wiedza z zakresu metodologii jest niezbędna do zrozumienia wszystkich podstawowych problemów i zagadnień ogólnych; po zapoznaniu się z literaturą przechodzimy przez zrozumienie pojęć do podstawowych kroków badawczych -poziom teoretyczny(problemowy) -poziom poznawczy (epistemologiczny) musimy potrafić sformułować problem badawczy, zaprojektować badania empiryczne (pytania, hipotezy, merytoryczne opracowania, wnioski, prognozy) 37 Bierna znajomość metodologii 38 Czynna znajomość metodologii z tym jest problem ponieważ prawdopodobnie to studiowanie różnych pozycji literackich dotyczących metodologii, ale nie praktykowanie a sposób czynny dotyczy przełożenia teorii na problem badawczy i teraz nie wiem co to jest : poznanie problemowe metodologii dotyczy umiejętności pracy z książką (budować kwerendę), wykorzystywania rezultatów badawczych czerpanych z literatury, umiejętne zadawanie pytań osobom, które zajmują się metodologią permanentnie występują zamiennie, dopełniają się: rozumienie tekstu, odniesienie do innych autorów i formułowanie własnego podejścia, aby wyniki miały przełożenie na życie poznanie empiryczne: własne, scalanie, powtarzanie ,etos 39 Spór racjonalizmu i empiryzmu w rozwoju myśli społecznej myśl socjologiczna rozwijała się w trzech nurtach - ogólnym związanym z pytaniem "co było pierwsze : duch czy materia, świadomość czy byt?" ;świadomościowcy od Demokryta po Marksa to nauki przyrodnicze i humanistyczne a duch dotyczy tego co przed naukami humanistycznymi czyli umowa społeczna , która jak pokazała historia społeczeństw kapitalistycznych, niewolniczych, feudalnych jest bzdurą i dlatego potrzebne były metody aby badać nurt o charakterze nie praktycznym ale poznawczym czyli jakie sposoby są dobre aby zdobyć i osiągnąć wiedzę o społeczeństwie racjonalizm czyli wiara w intuicyjne dochodzenie do wiedzy czy empiryzm i indukcjonizm przez sensualizm : szły w socjologii dwutorowo 40 Metodologiczny sens sporu racjonalizmu z empiryzmem metodologiczny ponieważ dotyczy charakterystyki procesu badawczego czyli tego w jaki sposób można uzyskać wartościową wiedzę oraz charakterystyki rezultatu badawczego czyli tego jaka wiedza może być uznana za wartościową dopiero ok. lat 30 zaczęto twierdzić ,że suwerenne stosowanie tych metod nie daje oczekiwanych rezultatów i że należy budować teorie empiryczne wychodzące z jednostkowych faktów i w nich znaj dująca ostateczne potwierdzenie 67 Bezpośrednie i pośrednie wymiary zapóżnienia wiedzy socjologicznej w porównaniu z wiedzą w naukach przyrodniczych w socjologii jest dużo faktów ale brakuje umiejętności ich przetwarzania w złożone systemy teoretyczne trzeba ograniczyć refleksje aby nie traciły kontaktu z rzeczywistością; proces badawczy napotyka na trud ze względu na nie przystosowanie do rzeczywistości w stosunku do nauk przyrodniczych różnią się pośrednio i bezpośrednio bezpośrednio to typy elementów jakich brakuje metodom w socjologii względem nauk przyrodoznawczych, na gruncie jednej koncepcji formułowany jest problem badawczy a innej proces postępowania, dużo terminów ,pojęć, odkrywanie tego co już zostało odkryte; najbardziej brakuje systematyzacji pośrednio należy wskazać jakich funkcji nie spełnia wiedza socjologiczna w stosunku do wiedzy w zakresie przyrodoznawstwa - największy problem to mała użyteczność praktyczna czego powodem jest -specyfika procesu badawczego prowadzącego od świata społecznego do wiedzy o tym świecie -specyfika procesu praktycznej stosowalności od wiedzy do przekształcania -specyfika samej wiedzy o społeczeństwie 41 teoria empiryczna w socjologii przeciwstawiając się czystej teorii i czystej empirii dąży się do zbudowania w ich miejsce teorii empirycznej czyli takiej , która wywodzi się z jednostkowych faktów i w nich ma ostateczne potwierdzenie; droga prowadzi przez krytykę wąskiego pojęcia empiryzmu i pojęciowego formalizmu jest dużo faktów ale nie potrafimy ująć ich w systemy twierdzeń o prawidłowościach obserwowalnych; brak przełożenia na teoretyczne uogólnienia wartościowe poznawczo i na socjotechnikę - kierowanie społeczeństwem 42 Koncepcja nauki i metodologii według K.Ajdukiewicza Ajdukiewicz twierdził, że nauka to działania uczonych- czynności o działaniach poznawczych rezultaty działań a działanie to jeden z przypadków zachowania celowego ( definiowanie, wnioskowanie, konstruowanie kwestionariuszy ) to wszystko musi być robione w sposób poprawny należy wskazać błędy działaniami uczonych zajmuje się metodologia pragmatyczna (jak dochodzi się do konstruowania kwestionariusza lub definicji ) a rezultatami działań metodologia apragmatyczna (sam rezultat działania) metodologie ogólne - interesują się rezultatami i działaniami występującymi na gruncie wszystkich nauk metodologie szczegółowe - działania charakterystyczne dla poszczególnych nauk metodologia nauki jest to nauka, która zajmuje się działaniami uczonych i rezultatami tych działań metoda : uporządkowany zbiór działań mający prowadzić do określonego celu, przepis w którym zawarte są poszczególne działania krok po kroku np. konstruowanie kwestionariusza indukcyjne i dedukcyjne 43 Klasyfikacja metod wg Józefa M. Bocheńskiego Bocheński dzielił metody na działania fizycznego i duchowego niektóre działania wymagają większego udziału umysłu ale czyste typy trudno wskazać druga klasyfikacja Bocheńskiego -fenomenologiczne -semiotyczne -aksjomatyczne -redukcyjne Bocheński - dominikanin, współtwórca sowietologii, szkoła lwowsko-warszawska, historia logiki przyniosła mu sławę, rektor w Szwajcarii 44 Esencjalizm a nominalizm metodologiczny Esencjalizm metodologiczny polega na tym ,że zadaniem badacza jest odpowiedź na pytanie "co to jest x?" Popper twierdził, że socjologia jest skażona sporem definicyjnym esencjalista dąży do uzyskania największej wiedzy o badanym przedmiocie nominalizm z kolei za zadanie ma odpowiedzieć "jak zachowuje się X ?"dlatego spory definicyjne są tutaj drugorzędne 45 Metoda aksjomatyczna Arystoteles - sylogistyka, Euklides-geometria system aksjomatyczny składa się z aksjomatów, języka, operatora konsekwencji czyli ogółu środków dowodowych oraz twierdzeń dołączanych 1. wprowadzenie pojęć pierwotnych (niedefiniowalnych) i wtórnych, które konstruuje się na bazie pierwotnych 2. wprowadzenie postulatów, które się zakłada a nie sprawdza ,aksjomaty-sylogistyka 3. dołączenie twierdzeń - jeżeli obiekty zachowują się zgodnie z postulatami i aksjomatami to dołączamy twierdzenia a każde nowe musi być powiązane z poprzednim 46 Metoda redukcyjna należy do metod indukcyjnych na kiepskich podstawach logicznych ale stosowana w nauce początek to obserwacja i zdanie obserwacyjne następnie hipoteza jak do tego doszło później testuje się hipotezę w oparciu o doświadczenie i mamy prawo kolejnym krokiem jest wyjaśnianie dlaczego do tego doszło , zakres stosowania teorii a gdy jest sprawdzona dochodzi do aksjomatyzacji teorii zdani obserwacyjne <wyjaśnianie>hipoteza<testowanie>prawo<wyjaśnianie prawidłowości>teoria1<dlaczego>teoria2<akjomatyzacja>teoria3 47 Metoda fenomenologiczna twórcą jest Edmund Husserl miał wpływ Ingardena, Sterna "z powrotem do rzeczy samych" fenomen to rzecz taka jaką jest a nie jaką się jawi ludzie wprowadzają wiele nieuprawnionych treści dlatego należy stosować redukcję fenomenologiczną czyli eliminować to co subiektywne , to co związane jest z koncepcją filozoficzną, to co związane z tradycją 48 Różnice między indeterminizmem a determinizmem determinizm jest to przekonanie, że wszystkie zjawiska przyrody są konieczne, wyznaczone, określone -przyczynowy(kazualny):zdarzenie jest konieczne gdy ma przyczyny działające w sposób konieczny -nomologiczny:każde zdarzenie jest konieczne gdyż podlega prawom przyrody, które nie mogą być łamane -umiarkowany determinizm:każde zdarzenie podlega conajmniej prawom statystycznym zawiera się w wymiarze epistemologicznym ponieważ prawa obiektywnie istnieją i są poznawalne a w wymiarze metodologicznym zawsze odwołuje się do praw o ile zaistnieje jakieś zdarzenie indeterminizm -umiarkowany : nie wszystkie zdarzenia są zdeterminowane -skrajny :żadne nie są zdeterminowane determinizm - materialiści (Galileusz,Newton,KartezjuszLaplace) indeterminizm - Bor,Hezenberg 49 Indukcjonizm a argumenty jego krytyków Bertrand Russel, Dawid Hume 50 Definicja i funkcje praw nauki Władysław Krajewski za prawo nauki uważa sąd ściśle ogólny( uniwersalny) ogólny kwantyfikator nie zawierający imion własnych i lokalizacji, mający nieograniczony zasięg przestrzenno-czasowy funkcje praw nauki to -systematyzacja faktów , -rola definicyjna,- pragmatyczna czyli podejmowanie działań, -pozwalają na wyjaśnianie i przewidywanie rozróżniamy prawa ilościowe i jakościowe.ilościowe mają postać matematyczną deterministyczne, statystyczne,probabilistyczne 51 Metoda idealizacji w nauce jest to metoda badawcza polegająca na tworzeniu idealnych modeli zjawisk i systemów występujących w przyrodzie tworzymy model, następnie dodajemy pewne czynniki (konkretyzacja) , następnie aproksymacja czyli założenie iż istnieje pewien czynnik, kolejny krok to testowanie prawa 52 Klasyfikacje nauk wg K. Ajdukiewicza indukcyjne i dedukcyjne 53 Sposoby uzasadniania twierdzeń indukcjonizm, konwencjonalizm, dedukcjonizm konwencjonalizm - aksjomaty w naukach empirycznych pełną rolę definicji arbitralnych, w przypadku tych samych faktów a różnych teorii wybiera się tą, którą łatwiej przewidzieć , teoria może być niezgodna z doświadczeniem w jakimś tam celu może czemuś towarzyszyć pewne założenie indukcjonizm - przejście od obserwacji do uogólnienia, duża ilość przypadków w różnorodnych warunkach dedukcjonizm - zaczyna się od idei, wyprowadzamy logicznie konsekwencje, następnie należy przeprowadzić analizę logicznej spójności i przetestować empirycznie , przyjmujemy ale cały czas falsyfikujemy 54 Wyjaśnianie probabilistyczne dominuje na gruncie nauk społecznych ; zajście zjawiska A uprawdopodobni zajście zjawiska B; jest tu mowa o związkach statystycznych a nie bezwyjątkowych; oceniamy możliwość zajścia pewnego zjawiska-jest to wyjaśnianie słabsze twierdzenia probabilistyczne o charakterze -uniwersalnym :dotyczą one wszystkich obiektów danej klasy i są określone(0,8) -historycznym :dotyczą wycinka czasoprzestrzennego i nieokreślone liczbowo -w postaci tez korelacyjnych :dotyczą wszystkich obiektów ale bliżej nieokreślony liczbowo 55 Wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne stanowi podstawę przewidywań na gruncie nauk przyrodniczych nomos oznacza prawo czyli zdanie o charakterze uniwersalnym, dedukcja oznacza schemat wnioskowania eksplanans to przy pomocy czego wyjaśniamy czyli prawo nauki i warunek początkowy eksplandum to co wyjaśniamy i jest to zdanie jednostkowe opisujące zjawisko lub zdarzenie wyjaśniane 56 Wyjaśnianie teleologiczne również funkcjonalne jest to poszukiwanie przyczyn celowych a nie sprawczych czyli dlaczego organizm ma taką cechę ; nie jest ono mile widziane ponieważ nie można niczego przewidzieć 57 Wyjaśnianie genetyczne jest to wyszukiwanie przyczyn sprawczych czyli co sprawiło, że zaszło to zdarzenie ale ma ono charakter jednostkowy i takich zdarzeń dotyczy 58 Poziomy pomiaru (przykłady pomiarów dla poszczególnych poziomów) 1930 pytanie czy możliwe w naukach społecznych są pomiary ; 1940 2 stanowiska Cammpbel-tylko wielkości addytywne, S.S. Stevens nierygorystyczne podejście zmienna jest to cecha lub wielkość mierzonego obiektu, skala to zbiór wartości zmiennej mniej lub bardziej rozbudowana, wartości zmiennej muszę być co najmniej dwie pomiar to jednoznaczne odwzorowanie elementów zbioru X ze względu na pewną cechę w zbiór wartości przy czym każdy element zbioru X musi być odwzorowany w jeden element zbioru wartości i żaden obiekt nie może pozostawać wolny pomiar nominalny - odwzorowanie obiektów w zbiór nazw (skala i zmienna nominalna jakościowa) nie jest gęsty i uporządkowany pomiar porządkowy - kolejność zmiennych nie jest dowolna czyli jest uporządkowany i rośnie lub maleje , między dwiema wartościami jest trzecia której nie można usunąć pomiar interwałowy - odwzorowanie obiektów w zbiór liczb gdzie kolejność nie jest dowolna i pomiędzy dwiema wartościami występuje trzecia (zmienna interwałowa, skala przedziałowa) pomiar ilorazowy - odwzorowanie w zbiór liczb rzeczywistych, nie przyjmuje wartości ujemnych(zmienne ilorazowe ilościowe ciągłe kardynalne, skale stosunkowe 61 Definicje i znaczenie hipotez w nauce hipoteza jest to zdanie , które nie jest wystarczająco uzasadnione zawiera jeden termin nieobserwacyjny nie jest spostrzeżeniowe pełnią funkcję porządkującą istotne przy wnioskowaniu dedukcyjnym 62 Klasyfikacja wnioskowań (przykłady dla poszczególnych wnioskowań) uzasadnianie jest to operacja polegająca na tym, że jakieś zdanie możemy uznać za prawdopodobne lub prawdziwe (bezpośrednie-obserwacja ,pośrednie-dowody pośrednio wskazujące na prawdziwość sądu ,wypowiedzi) wnioskowanie wg Ajdukiewicza to proces myślowy, w którym na podstawie zdań już znanych dochodzi się do nowego zdania bądź do wzmocnienia pewności innego zdania w jakimś stopniu już znanego -dedukcyjne : z wystąpienia poprzednika wnioskujemy o wystąpieniu następnika logicznie , wnioskowanie niezawodne -niededukcyjne : indukcja zupełna , niezupełna, wnioskowanie eliminacyjne ,przez analogię(przesłankami są zdania jednostkowe a wnioskiem zdania ogólne) -wnioskowanie redukcyjne - z wystąpienia następnika wnioskujemy o wystąpieniu poprzednika 63 Kanony Milla i ich znaczenie dla nauk empirycznych J.S.Mill zajmował się przede wszystkim metodologią i logiką 1806-1873 ,zauważył posługiwanie się związkami przyczynowo-skutkowymi kanon jednej zgodności , wnioskowanie zawodne kanon jednej różnicy, zawodne kanon zmian współtowarzyszących kanon połączonych metod jednej zgodności i jednej różnicy kanon reszt 64 Koncepcja falsyfikacjonizmu procedura mająca na celu wykazanie fałszywości danego twierdzenia, prowadząca do jego odrzucenia; niekiedy weryfikacja negatywna w przeciwieństwie do konfirmacji 65 Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska działalność rozpoczęła wraz z objęciem katedry przez prof. Twardowskiego 18 11 1895 do wybuchu I wojny światowej; przedstawiciele-Tatarski,Kotarbiński,Tatarkiewicz,Ajdukiewicz,Łukasiewicz,Czeżowski? zajmowali się -ontologią nauki(zdaniowa koncepcja nauki to jej efekty, rezultaty działań, twierdzenia) oraz jej badaniem czyli analizą logiczną -odkryciem naukowym (heurezą) ,bardziej zajmowali się uzasadnianiem twierdzeń i uważali indukcję za dominującą na gruncie nauki -strukturą teorii naukowej czyli usystematyzowanym zbioru zdań ogólnych uprawianie nauki zaczyna się od doświadczenia u podstaw każdej nauki leży język logiki to była ich jedność wiedzy w nauce występuje ciągłość a pomysły stare i nowe są powiązane ze sobą 68 Przedmioty badań i metody badawcze behawiorystów przedmiotem badań behawiorystów jest obserwacja zewnętrznych zachowań jednostki, zrezygnowali z introspekcji eliminując nauki psychologiczne badali związki bodziecreakcja później złagodzili swoje stanowisko uważając, że związki te można opisać w postaci terminów fizykochemicznych i neurofizycznych ; metody badawcze to obserwacja , eksperyment i metoda sytuacyjna(bodźce z sytuacji); podobny do neopozytywizmu Pawłow, Watson, Skinner 69 Główne założenia psychologizmu zawężali rozumienie faktów społecznych do faktów psychologicznych; społeczeństwo to agregat złożony z jednostek obdarzonych cechami psychicznymi powinno być badane to co stałe; cechował go nominalizm ; uznano cechy za wcześniejsze od interakcji społecznych leżące u podstawy wszystkich zjawisk społecznych, akcentowanie roli nieświadomości metody to eksperyment i introspekcja 70 Kryteria użyteczności praktycznej wiedzy socjologicznej mała użyteczność praktyczna zawiera się w specyfice -procesu badawczego prowadzącego od świata społecznego do wiedzy o tym świecie -praktycznej stosowalności prowadzącej od wiedzy do przekształcania społeczeństwa -samej wiedzy : mało systematycznych i empirycznych teorii 71 Przedmiot, zadania i zakres analizy teorii socjologicznej przedmiotem analizy teorii socjologicnej powinien być proces jej budowy i szczególny rezultat badawczy, należy zdawać relację ze sposobu tworzenia teorii i tworzyć pewne wymagania w stosunku do teorii cztery pytania wyznaczają zakres analizy teorii socjologicznej : -co to dla socjologii jest teoria, -jakie jej znaczenie jest najbardziej użyteczne -jakie sposoby budowania teorii są dostępne -jakie sposoby budowania teorii są najbardziej użyteczne dopiero po odpowiedzi na te pytania socjologia będzie mogła oddać się badaniom empirycznym 72 Dwie warstwy zagadnień w nauce pierwsza warstwa empiryczna obejmująca świat przyrody, podejście sensualistyczne, zmysłowe obserwowalne , wszystko co po stronie empiryczne , druga warstwa związana jest z próbą wydzielenia tego co społeczne od tego co naturalne i odpowiedź na pytanie czy na rzeczywistość społeczną składają się tylko ludzie czy też całości społ różnego rodzaju, jeżeli tylko ludzie to są to nominalizmy bliskie biologii zoologii-behawioryzm,psychologizm, jeżeli całości to stanowiska socjologiczne Durkheima, Webbera, Znanieckiego 73 Stanowiska wobec dwóch warstw zagadnień w nauce 1.stanowisko najmniej krytyczne nie oddziela do końca tego co po stronie nauk społ. od tego co po stronie nauk przyrodniczych, nie rozróżnia niuansów problematyki analizy jakościowej ,charakterystyczne dla nauk pomocniczych gdzie poziom analizy jest tylko ilościowy nie dostarcza sfery jakościowej 2.postulowane przez pozytywizm odrzucenie sfery rzeczywistości społecznej i postulowanie czystej metodologii prowadzącej do kwantyfikacji wiedzy, statystyka podejście ilościowe 3.wyraźnie oddzielające w sferze problemowej i badawczej tego co po stronie przyrody a nauk humanistycznych, wskazują wartościowe podejście badawcze i styki między dyscyplinami to co dla nich wspólne 74 Intersubiektywna kontrolowalność w przyrodoznawstwie i socjologii w naukach przyrodoznawczych mamy do czynienia z obserwacją wycinka świata zewnętrznego w socjologii badacz jest w środku i pojawiają się czynniki świadczące o subiektywnym i emocjonalnym podejściu dlatego nie wystarczają proste techniki i trzeba zaangażować techniki jakościowe ocena stosunków, ról pozycji, wykracza poza obserwację i angażuje kategorie czysto humanistyczne jak motywy, można stwierdzić, że odrębność sprowadza się do stosunku odniesienia badacza do przedmiotu badanego i zjawiska są przejawem całości mającej charakter dziejowy 75 Dwa rodzaje intersubiektywnej wg K. Ajdukiewicza intersubiektywna komunikowalność - teorie powinny być tak sformułowane aby umożliwić ich zrozumienie również innym specjalistom z danej dziedziny intersubiektywna kontrolowalność umożliwienie weryfikacji 76 Historyzm a ahistoryzm historyzm postuluje, że wszelkie działania zachodzą dziejowo i mogą tak być rozpatrywane w związku ze społeczeństwami jako ich przejawy związki między zjawiskami dotyczą tylko pewnego obszaru kulturowego ahistoryzm : powtarzalność zjawisk nie jest faktem stwierdzonym a więc na gruncie socjologii można tworzyć prawa ponieważ przedmiot jest niezmienny podobny do nauk przyrodniczych 77 Postulat metodologiczny Emila Durkheima głównym założeniem było , że fakty społeczne należy badać jak rzeczy postulat zbliżony do metodologii przyrodoznawstwa; fakt należy badać z maksymalną precyzją i z zachowaniem intersubiektywnej kontrolowalności wyzbyć się emocji , dążyć do porównań wobec faktów nieznanych, metodologiczna niewiedza, umiejscowić fakt w rzeczywistości społecznej za pomocą dedukcji a następnie za pomocą indukcji przejść do uogólnień 78 Koncepcja metodologiczna W. Diltheya odbierał metodologii jej normatywny charakter, socjolog to dla niego raczej historyk niż socjotechnik; nie mówił jak nauki mają być uprawiane tylko interesował się jak naprawdę są uprawiane; chce dostarczyć samowiedzy a nie pouczać jak metodologowie mają postępować; interesował się konsekwencjami odkrycia naukowego wiążącego się z wydzieleniem w sferze problemowej i metodologicznej 79 Metoda Wilfreda Pareto przedstawiciel naturalizmu ,chciał zastosowania w naukach społecznych metod z chemii, astronomii, fizyki, rozwój społeczny odbywa się wg stałych praw takich jakie ujawnia np. fizyka; próbował znaleźć całościowy model nauki uniwersalny; wyjaśniał procesy za pomocą metody logiczno-eksperymentalnej polegającej na obserwacji zjawisk i wykrywaniu regularności w ich występowaniu a następnie logiczne rozciąganie wiedzy na dziedziny nie będące przedmiotem badania w naukach społecznych są dwa rodzaje ruchów obserwowalne i w określonych warunkach 80 Metodologia Maxa Webbera metodologia powinna służyć budowaniu samowiedzy uczonego w sferze problemowej i metodologicznej postulował obiektywną socjologię wolną od wartościowań tylko w sferze wyboru problemu należy powoływać się na określone wartości i odpowiedzieć na pytanie co jest ważne ponieważ socjologia to nauka o sądach wartościujących ale sama sądów nie wydaje; sięgać także do wiedzy potocznej; narzędziem do realizacji są typy idealne występujące na trzech poziomach 81 Szkoła chicagowska badacze skupieni wokół R Parta powstała w 1892 a rozpoczęła działalność w 1915 dzięki niej terenowa praca badawcza stała się fundamentem socjologii, zwracała uwagę na przedmiot badań w większym stopniu niż na metody, była powiązana z refleksją analityczną, głównie związana z urbanizacją i życiowymi procesami z nią związanymi jako podstawa współczesnego świata dużo danych i metoda monograficzna Cooley, Thomas, Mead, kontynuatorzy Mciver, Znaniecki 82 Metoda Charlesa Cooleya jeżeli proces społeczny jest całością to naukowcom nie wolno dzielić go na części nawet dla celów badawczych, trzeba ogarnąć ją w pełnym wymiarze aby ją poznać; zrozumienie osób tworzących całość odbywa się przez wyobraźnię i introspekcję czyli badacz jest świadomą cząstką procesu badawczego, krytykując fascynację metodami statystycznymi proponuje case study metod czyli posługiwanie się subtelnymi metodami statystycznymi 83 Metoda naukowa F. Znanieckiego i W. Thomasa 97 Teoria współczynnika humanistycznego Thomas dążył do sformułowania podstaw problematyki psychologii i socjologii w sposób umożliwiający przejście od twierdzeń empirycznych do weryfikowalnych hipotez , skupił się w latach 20 na analizie sytuacyjnej; wg Znanieckiego i Thomasa nauka powinna opierać się na metodycznie prowadzonych badaniach , kierować się określoną koncepcją procesu społecznego , założyć że wpływ jednostki na warunki i odwrotnie wymaga zbadania ponieważ jest skomplikowany i zależnościowy; socjologia powinna dawać przyczynowe wyjaśnienia zjawisk społecznych i odkrywać prawa społecznego stawania się 84 Metodologia neopozytywizmu proponują czystą metodologię i bardziej są nią zajęci niż badaniami społecznymi, powstała jako zmodyfikowana nauka o przyrodzie; nie są nastawieni na dialog z innymi socjologami jego główne założenia to prymat metodologii w stosunku do teorii zjawisk społecznych, położenie nacisku na ujęcie ilościowe czyli kwantyfikację wiedzy, utożsamiają naturalizm z fizykalizmem co jest przejawem ascezy teoretycznej, staje się socjologia nauką o zachowaniu się jednostek, zdecydowany ahistoryzm oznacza nastawienie na odkrywanie niezmiennych praw z pominięciem problematyki rezygnacja z uogólnień na rzecz materiału matematycznego i statystycznego 85 Wymiary praktycznej użyteczności nauki istnieją dwa rodzaje rozumienia i interpretacji praktycznej użyteczności nauki: ogólne - jeżeli dzieło zaspokaja potrzeby poznawcze odbiorcy(wszystkie prace ponieważ znajdą się specjaliści dla których będzie istotne szczegółowe - wiedza nie tylko mówi coś o społeczeństwie ale służy wpływając na decyzje , działanie, postawy działanie zależy od wielkości i jakości posiadanej wiedzy dotyczącej systemu społecznego w którym żyjemy, celów i motywacji oraz skutków naszych działań czyli efektów zastosowania działań 86 Diagnostyczna funkcja nauk społecznych polega na dostarczeniu praktykom wiedzy o sytuacjach, w obrębie których chcą działać; można badać jak kształtują się antagonizmy czy opinia publiczna i wybierać środki wpływające na zmianę postaw, można stwierdzić jak zmieniły się postawy po przeprowadzeniu działania, służy też do np. analizy jakości życia dokonywanej przez urzędy statystyczne; kwestionariusz powinien być dopełniony techniką mierzalności postaw psychicznych i obserwacją uczestnicząca aby wyeliminować wpływ sympatii badacza 87 Prewidystyczna funkcja nauk społecznych polega na dostarczeniu wiedzy, że pewne przyczyny powodują powstanie określonych skutków , spełniają ją przede wszystkim prawa naukowe- jeżeli A to B niezaistnienie tej zależności powoduje modyfikacje prawa 88 Ideologiczna funkcja nauk społecznych wpływa na cele jakie stawiają przed sobą działające jednostki przez wprowadzenie do prac naukowych norm i ocen oraz terminów zabarwionych emocjonalnie, wartościuje się w ten sposób fakty przez sugestywne i plastyczne ich przedstawianie wpływanie na potoczne wartościowanie 89 Dwa typy problemów i pytań w socjologii 1.pierwszy z nich dotyczy pytań mających charakter dynamiczny i ujmują rzeczywistość kontekstowo czyli co się działo w pewnym okresie czasu i na pewnym terenie pytania historyczne 2.drugie dotyczą warunków rozwoju instytucji , bada się organizacje, kategorie osobników aby uzyskać wiedzę o prawidłowościach rządzących rozwojem jednostek i grup społecznych, są to problemy i pytania teoretyczne 90 Dwa typy twierdzeń w socjologii 1.twierdzenia historyczne dostarczają informacji o pewnych krajach w odpowiednim czasie , jeżeli twierdzenie okaże się fałszywe można zawęzić przestrzeń lub ograniczyć czas twierdzenie w kontekście czasoprzestrzennym 2.twierdzenia teoretyczne dostarczają wiedzy o prawidłowościach w zachowaniu jednostek i funkcjonowaniu systemów społecznych abstrahując od kontekstu czasoprzestrzennego , takie ustalenia nie rozwiązują problemu jedynie wskazują problem wymagający rozwiązania 91 Podział twierdzeń i badaczy w socjologii w rzeczywistości nie ma skrajnie różnych podziałów badaczy w socjologii ponieważ czasem badacze o zainteresowaniach teoretycznych formułują wyniki badań przy pomocy twierdzeń historycznych, czasem wprowadzają nowe pojęcia w nadziei, że będzie to przydatne dla formułowania teorii w przyszłości inni nadają swoim twierdzeniom formę czysto ogólną a chodzi im o określony kontekst czasoprzestrzenny są prace w których twierdzenia historyczne i teoretyczne traktowane są na równi a żadne nie są czysto historyczne lub teoretyczne 92 Systematyzacja i kumulacja wiedzy w socjologii socjologia rozpada się na odrębne gałęzie dotyczące krajów i okresów a wiedza teoretyczna o zachowaniu jednostek i funkcjonowaniu systemów stoi wobec problemu uporządkowania; wiedzę trudno jest ogarnąć w obliczu ogromnej ilości wyników ; twierdzenia akceptowane w jednej dziedzinie nauki odrzucane są w innych ponieważ dochodzi się do nich inaczej; kumulacja i systematyzacja powinna być prowadzona w oparciu o kryterium logicznych związków między twierdzeniami lub wg stopnia ich ogólności 93 Współpraca międzydyscyplinarna na przykładzie psychologii i socjologii wiele praw socjologii stanowi pewne szczególne zastosowanie ogólniejszych praw psychologii np. degradacja społeczna prowadzi do frustracji a ta do agresji dlatego socjologowie powinni współpracować z metodologami; do rozumienia zjawisk społecznych potrzebne są często prawa psychologii 94 Koncepcja socjologii humanistycznej socjologia humanistyczna powstała na początku 20 w. jako kontra dla pozytywizmu w odpowiedzi na pytanie jakie elementy życia społecznego człowieka są najistotniejsze dla jego rozwoju, godności i autonomii postulaty to antynaturalizm , interakcjonizm, podmiotowość tych interakcji i budowanie socjologii rozumiejącej Webber, Simmel, Znaniecki, Tonnies 95 Koncepcja socjologiczna a koncepcja metodologiczna w socjologii humanistycznej koncepcja socjologiczna wywodzi się z krytyki socjologii empirystycznej i mieści się w niej socjologia humanistyczna czyli wiedza o ludziach kształtująca postawy i opinie pobudza wyobraźnię a także socjologia techniczna jako źródło wskazówek do manipulowania ludźmi ,te dwie funkcje uzupełniają się koncepcja metodologiczna zawiera kategorię poglądów metasocjologicznych dotyczących przedmiotu i metody badań 96 Diagnostyka społeczna i badania monograficzne w ujęciu socjologii humanistycznej diagnostyka i badania monograficzne to formy świadczeń socjotechniki na rzecz inżynierii społecznej, chodzi o zastosowanie wiedzy potocznej do konkretnej sytuacji i ustalenie prawidłowości dla tej sytuacji możliwość ich zastosowania zawiera się w wąskim kontekście czasoprzestrzennym 97 Teoria współczynnika humanistycznego pojęcie to odróżnia zjawiska kultury jakimi zajmuje się socjologia od zjawisk natury ; należy badać jak zjawisko przedstawia się w umyśle i rozumieć czyli dotrzeć do ludzkiej świadomości przez introspekcję określane jako zagadnienie świadomości społecznej lub zagadnienie subiektywnego życia społecznego 98 Antypozytywistyczny sens metodologii socjologii humanistycznej socjologia w metodologii nauk jest antypozytywistyczna w tym sensie że broni procedur naukowych odrzucanych przez pozytywizm ponieważ nie mają swoich odpowiedników w przyrodoznawstwie humaniści często uważają iż wyjaśnianie zjawisk społecznych jest niezadowalające za pomocą praw empirycznych czyli różnią się od wyjaśniania przyrodniczego oraz uznają introspekcję za istotną a niedostępną dla przyrody ; nie są badacze socjologii antypozytywistami po prostu bronią pewnych procedur i uzupełniają o nie metodologię przyrodoznawstwa 99 Pojęcie interpretacji z łacińskiego jest to tłumaczenie, komentowanie, wyjaśnianie sposób wykonania czegoś nas interesują trzy znaczenia : -interpretacja semantyczna teorii jest to zbiór obiektów spełniających aksjomaty czyli obiektów dla których teoria jest prawdziwa -interpretacja teoretyczna pewnych faktów, procesów i zdarzeń czyli wyjaśnianie faktów przez odwołanie do teorii -interpretacja humanistyczna jest to wyjaśnianie zachowań ludzkich i ludzkich wytworów w odniesieniu do rzeczywistości społecznej 100 Psychologiczne i antynaturalistyczne koncepcje interpretacji humanistycznej interpretacja psychologiczna odwołuje się do praw psychologicznych i obejmuje cele , motywy jednostek działających w określonych sytuacjach (zarzuty to że są tautologiami i niewiele wyjaśniają) interpretacje antynaturalistyczne to: -interpretacja intuicjonistyczna polegająca na przypisywaniu określonym czynnościom sensownego znaczenia samorzutnie-inticyjnie za pomocą wczuwanie się(nie podlega i.s.) -interpretacja instrumentalistyczna czyli odwołanie do modeli zachowania racjonalnego jest to metoda idealizacji 101 Termin "rozumienie" w socjologii - różnorodność ujęć rozumienie jest to czynność przypisywania ludziom znajdującym się w pewnej sytuacji, zachowującym się w określony sposób bądź reagującym na określone bodźce , stanów psychicznych powiązanych z tymi zachowaniami przy założeniu, że stany są postrzegane przez działającego tak jak to odzwierciedla konstrukt (przypisuje się ludziom określone motywy) rozumienie to szczególny przypadek wnioskowania o zjawiskach niedostępnych bezpośredniej obserwacji na podstawie ustaleń dotyczących zjawisk bezpośrednio obserwowalnych koncepcja humanistyczna dotyczy całościowej empatii złożonym całościom zachowań na drodze empatii nadaje się subiektywne znaczenia (nie podlega i.s) koncepcja pozytywistyczna dotyczy ustaleń odnośnie powtarzalnych związków między stanami nieobserwowalnymi a zjawiskami obserwowalnymi zaobserwowanie, założenie, twierdzenie 102 Rozumienie wg S.Nowaka Rozumienie to czynność polegająca na przypisaniu ludziom znajdującym się w pewnej sytuacji, zachowującym się w określony sposób bądź też reagującym na pewne bodźce lub trwalsze sytuacje, stanów psychicznych w sposób istotnie powiązanych z tymi sytuacjami, zachowaniami czy reakcjami przy założeniu , że zarówno te stany jak i reakcje między nimi a bodźcami są postrzegane przez działających tk jak to odzwierciedla to nasz konstrukt osobowościowy 103 Rozumienie wg Wilhelma Diltheya i Maxa Webera Dilthey jako główny twórca koncepcji pisał, że rozumienie wnika w ekspresje życiowe innych osób co umożliwia jedna natura i transpozycja własnych przeżyć między jednostkami, przeżycie staje się doświadczeniem i przełamuje nasz subiektywizm, przeżycie i rozumienie warunkują się wzajemnie, w procesie rozumienia występuje zawsze ekspresja życiowa będąca wyrazem świata duchowego transponowanie jest to obecność przeżycia własnego stanu duszy; opowiada się za pośrednim poznawaniem ludzkiej świadomości polegającej na obserwacji ekspresji życiowej dokonuje się tego dzięki dostępowi do własnych dokonań i podobieństwu ludzkich struktur psychicznych Weber wyróżniał rozumienie bezpośrednie czyli uchwycenie znaczenia czynności ludzkich podczas ich obserwacji i wyjaśniające czyli rozpoznanie motywów i celów a także odpowiedź na pytanie dlaczego ludzie to zrobili? 104 Rozumienie a etapy procesu badawczego proces badawczy rozumienia polega na zaobserwowaniu pewnych zachowań a następnie postulowaniu, że obok nich występują nieobserwowalne zjawiska ale dostępne w swojej treści przez doświadczenie wewnętrzne , hipotetyczne konstrukty psychologiczne odpowiadają znanym nam z introspekcji własnej stanom psychicznym lub są zbudowane z jej elementów w ten sposób, że ich treść może być bezpośrednio odniesiona do naszego doświadczenia wewnętrznego, desygnaty konstruktów są zmienną niezależną, zależną lub pośredniczącą w jakimś ciągu obserwowalnych zdarzeń 105 Rozumienie a wnioskowanie rozumienie jest to przypadek procedury wnioskowania na podstawie wskaźników o pewnego typu indicatum, czyli świadomych stanach psychicznych dostępne pośrednio lub bezpośrednio, rozumienie to wnioskowanie z faktu zajścia pewnego zjawiska o zajściu innego nieobserwowalnego wnioskowanie ze wskaźników o indicatum to właśnie to wnioskowanie a procesu rozumienia nie da się przedstawić jako wnioskowania ponieważ wnioskujemy tu z pewnych niepowtarzalnych całości i mamy tu do czynienia z typem myślenia intuicyjnego 106 Wskaźniki w socjologii wskaźnik zjawiska W jest to takie zjawisko X, którego zaobserwowanie pozwoli nam stwierdzić, że zaszło zjawisko W (Nowak) Własność A jest wskaźnikiem własności B jeżeli własności te łączy jakiś stały związek o charakterystycznej bezwyjątkowej lub statystycznej regularności (Pawłowski) wskaźnikiem jest zawsze zjawisko, cecha lub własność, która jest relatywna czyli jest wskaźnikiem zawsze ze względu na inną własność oraz łączy te własności stały związek 107 Podział wskaźników w socjologii w socjologii wyróżniamy wskaźniki definicyjne czyli zdanie będące rezultatem pewnej konwencji terminologicznej, i wskaźniki rzeczowe wprowadzane przy pomocy zdania empirycznego wyrażającego rzeczową zależność miedzy wskaźnikiem a odpowiadającym mu indicatum (cecha własna wskaźnika najczęściej nieobserwowana) 108 Klasyfikacja wskaźników wg Stefana Nowaka Nowak dzielił rzeczowe na -empiryczne kiedy związek między indicatum a wskaźnikiem jest obserwowalny gorączka -inferencyjne wskaźnik widoczny a indicatum nie (zawstydzenie) definicyjne jako składnik danego pojęcia bogactwo 109 Wnioskowanie ze wskaźników o indicatum według Lazarsfelda etapy to wprowadzenie wskaźników i ich dobór następnie selekcja wg kryterium merytorycznego i technicznego(finansowego) i wnioskowanie 110 Definicja rodzaje i znaczenie badań porównawczych polegają na porównaniu danych pochodzących z więcej niż jednej kultury więcej niż jednego państwa lub różnych zbiorowości tego samego obszaru państwowego znaczenie to określenie zakresu zmienności zjawisk i testowanie hipotez w różnych warunkach a także tworzenie teorii rodzaje to np zwykłe badania porównawcze emerytów , które przyczyniają się do rozwoju teorii socjologicznych 111 Rozumienie w badaniach porównawczych jest ono ograniczone przez przynależność kulturową badacza, zasięg wpływów kulturowych jakich badacz doświadcza ponieważ uczymy się go w określonych warunkach i do nich jest dopasowany, badacz musi nauczyć się kultury obcej przez zwiększenie liczby interakcji , internalizację języka, przeprowadzkę, musi unikać swoich oraz wynajdywać odmienne od standardowych techniki zdobywania danych 112 Badania porównawcze a badania monograficzne monograficzne obejmują zakresem jakąś zbiorowość traktowaną jako całościowy układ społeczny i przeprowadzany jako obserwacja uczestnicząca a porównawcze polegają na przyrównaniu monograficznych 113 Koncepcja badań porównawczych wg Roberta Marsha powinny porównywać zjawiska występujące w dwu lub więcej społecznościach państwowych lub kulturowych , jeżeli celem jest porównanie pod jakimś względem nie ma problemu doboru jednostek jeżeli porównanie jest metodą, czyli sposobem do realizacji właściwego celu wtedy pojawia się problem doboru jednostek rolą jest tworzenie teorii 115 Neopozytywistyczna próba reform nauk społecznych chcieli wyeliminować ludzką świadomość, czyli zmienne psychologiczne i flogistony (siły wyższe) 116 Wyjaśnianie nomologiczno dedukcujne a wyjaśnianie probabilistyczne nomologiczno-dedukcyjne polegają na odwołaniu się do praw w taki sposób ,że stwierdzenia ujmujące fakty wyjaśniane (eksplandum) są dedukcyjnie wyprowadzane z tych praw probabilistyczne (statystyczne) tłumaczenie zjawiska przez zastosowanie kategorii i reguł określonego prawa statystycznego, prawidłowości o charakterze statystycznym 117 Prawa nauki a twierdzenia probabilistyczne prawo nauki to twierdzenie ogólne opisujące związek między zjawiskami służące do wyjaśniania i przewidywania zjawisk; zawsze gdy A to B rodzaje twierdzeń probabilistycznych to uniwersalne, twierdzenia statystyczne o charakterze historycznym(czasoprzestrzenny kontekst), uniwersalne tezy korelacyjne dodatnia zależność miedzy zjawiskami niezależnie od miejsca i czasu, zajście jednego podnosi prawdopodobieństwo drugiego 118 Rodzaje ocen w socjologii wypowiedzi o rzeczywistości społecznej to normy i oceny dzielące się na : właściwe jeżeli kryterium jest wartością autoteliczną to ocenia przedmiot ze względu na zgodność zachowania z tą wartością autoteliczną instrumentalne ,czyli zdarzenia są tu oceniane ze względu na ich skutki metodą -na wyczucie(osoba badana otrzymuje instrukcję w oparciu o którą porządkują osoby badane-rozumienie) , -logiczną mającą wiele wspólnego z intuicją i rozumieniem(nie podlega i.s.), -sędziów ,w której ocenia się odpowiednio dobraną grupę osób -ocena trafności 119 Eksplikacja w metodologii jest to okazanie danego zjawiska w odpowiednim kontekście, dzięki czemu staje się bardziej zrozumiałe; tak rozumiana eksplikacja może być realizowana przez np. badania porównawcze, może służyć manipulowaniu ludźmi; wyjaśnianie jest zabiegiem opisowym i oceniającym; eksplikacja jest jednym ze sposobów realizowania rozumienia ze względu na cel 120 Pozadefinicyjne zastosowanie terminu "teoria" istnieje rozbieżność między rozumieniem naukowym pojęcia "teoria" a potocznym; w potocznym ma często negatywne zabarwienie odwrotnie do naukowego, teoretyk to człowiek oderwany od rzeczywistości, ludzie skłonni są traktować ten termin poprzez opozycję w odniesieniu do innych znaczeń raczej pozytywnych czyli sens teorii wyznaczony jest wskazaniem antonimu 121 Spór między orientacjami : historyczną a teoretyczną w socjologii przebiega ma wielu płaszczyznach np. -w wersji opisowej dotyczy tego czy socjologia jest dyscypliną formułującą twierdzenia teoretyczne , zwolennicy tego podejścia powołują się na szereg twierdzeń socjologicznych -w wersji przedmiotowej cała dyskusja jest bezpodstawna jeżeli rozstrzygniemy na korzyść teoretyków wersję opisową ale przeciwnicy czyli historycy negując prawo do uznania socjologii za naukę teoretyczną powołują się na fakt funkcjonowania w niej twierdzeń kulturowych nie negując logicznych podstaw istnienia socjologii teoretycznej 122 Umiarkowany historyzm w koncepcji S. Ossowskiego przedstawiciele umiarkowanego historyzmu żądają sprawdzenia twierdzeń teoretycznych w różnych kulturach i cywilizacjach czyli socjologia może kształtować się tylko na gruncie międzykulturowych i międzycywilizacyjnych badań porównawczych (wiele twierdzeń albo w obliczu danych z innej kultury traciło swoją autentyczność albo można je było rozszerzyć o pewne gatunki zwierząt) nie można lekceważyć zmiennych kulturowych, weryfikować materiały w innych kulturach i kiedyś na pewno będzie można formułować prawa historyzm-prawa niemożliwe a przedmiot jest zmienny, ahistoryzm-prawa możliwe a przedmiot niezmienny 123 Strukturalne definicje teorii socjologicznej wieloznaczność powoduje wynajdywanie własności, dla których zdanie jest definicją ; własności dwojakiego rodzaju w odniesieniu do struktury -cechy poszczególnych składników czyli teoria to zbiór twierdzeń teoretycznych -sposób powiązania składników ze sobą czyli teoria to teoretycznie uporządkowany zbiór twierdzeń własności wchodzące w skład i sposób wzajemnego powiązania to strukturalna definicja teorii 124 Próby wyjaśnienia pojęcia "teoria" wyjaśnienie pojęcia teoria jest zabiegiem zarówno opisowym jak i oceniającym część opisowa może być modyfikowana obiektywnie a oceniająca wymaga wartościowania czyli przyjęcia pewnych kryteriów według których uznaje się jedno znaczenie a inne odrzuca kryteria ogólne : to chęć nadania pojęciu "teoria" osobliwego znaczenia, określenia ostrych granic tego pojęcia , określenia jego przekładalności na znaczenie w naukach przyrodniczych, zachowanie najbardziej istotnych znaczeń tego terminu kryterium szczegółowe : nadanie temu pojęciu sensu realistycznego, zrelatywizowanego a nie absolutnego, skonstruować tak aby wyznaczało kierunek nowych działań teoriotwórczych 125 Funkcjonalne definicje teorii socjologicznej są to definicje przez które określane są podstawowe funkcje teorii, rzadko spotykany zwraca uwagę na rezultaty badawcze składające się na wiedzę naukową -funkcje autonomiczne zaspokajają szczególne potrzeby badawcze - teoria przyczynia się do kodyfikacji i systematyzacji zastanej wiedzy, sprzyja weryfikacji czyli odrzucaniu i przyjmowaniu posiadanej wiedzy, inspiruje nowe badania -funkcje instrumentalne zaspokajają potrzeby wykraczające poza ramy procesu badawczego, poza kontekst czysto naukowy i jest to funkcja eksplanacyjna (interpretacja i rozumienie zjawisk społecznych) prewidystyczne oraz praktyczne czyli świadome i celowe kształtowanie zjawisk społecznych 126 Antonimy pojęcia "teoria" w socjologii używane jako przeciwieństwo praktyki, empirii, konkretu, wiedzy potocznej, wiedzy pewnej w tych odniesieniach nie ma kontekstu naukowego i należy je odrzucić 127 Synonimy pojęcia "teoria" w socjologii utożsamia się je z -historią myśli społecznej, metodologią socjologii a teoria to zdania a nie przedmiot, -filozofią społeczną ale nie można mieszać analizy ontologicznej z naukową czyli empirycznie sprawdzalne, -opisową charakterystyką zjawisk społecznych, pewnym schematem pojęciowym czyli kategoriami analitycznymi, -ogólnym podejściem heurystycznym czyli zespołem dyrektyw na co zwracać uwagę w badaniach socjologicznych to nie to samo co funkcjonalna teoria socjologiczna 128 Typy definicji teorii w socjologii jest pięć typów definiowania teorii: -teoria definiowana jako twierdzenia o związkach między zjawiskami czyli o zależnościach w odróżnieniu od twierdzeń o faktach, -teoria jako twierdzenia warunkowe w odróżnieniu od egzystencjalnych czyli co by było gdyby nastąpiły określone warunki, -teoria jako twierdzenia prawdopodobne w odróżnieniu od generalizacji historycznych czy w sformułowaniu twierdzenia występują terminy lokalizujące rozważane zjawiska w czasie i przestrzeni, -teoria jako twierdzenia o wysokiej ogólności kryterium wyznaczone arbitralnie -teoria jako twierdzenia zawierające terminy teoretyczne w odróżnieniu od tych zawierających terminy obserwacyjne 129 Stanowiska dotyczące twierdzeń teoretycznych wyróżniamy trzy podstawowe stanowiska dotyczące tych twierdzeń: -mianem teoretycznych określa się zbiór twierdzeń teoretycznych, -mianem teoretycznych nazywamy usystematyzowany treściowo zbiór twierdzeń teoretycznych i ta systematyzacja może dokonywać się przez podobieństwo przedmiotów, podobieństwo problemów, wspólnota podstawowej struktury pojęciowej -mianem teoretycznych określa się usystematyzowany formalnie zbiór twierdzeń gdzie nie określa się bliżej logicznego charakteru tych powiązań, mogą one np. dotyczyć zmiennych i wtedy jedna określana jest jako skutek a inna jako przyczyna 130 Funkcje teorii najczęściej służą rozumieniu i przekształcaniu świata, odpowiadają na pytania dotyczące jego zagadek a w związku z tym wyróżniamy różne typy pytań na które odpowiadają rezultaty badawcze : -pytania faktograficzne czyli jak jest, -eksplanacyjne czyli dlaczego tak jest, -prognostyczne czyli jak będzie, -praktyczne czyli jak będzie kiedy coś się zrobi 131 Struktura teorii jest kilka kryteriów, które odróżniają teorię od innych odpowiedzi na pytanie, kontekst pytań decyduje o tym co będzie się liczyło w odpowiedzi; w kontekście potocznym może to polegać na wskazaniu -genezy twierdzenia, które jest wyjaśniane, -motywacji emocjonalnych towarzyszących działających, -motywów racjonalnych, -szczególnych dyspozycji osobowościowych , -pewnych czynników obiektywnych ujętych z perspektywy jednostki lub całości społeczeństwa , -ogólniejszej prawidłowości metaprawidłości w kontekście naukowym przyjmiemy odpowiedź wskazująca na to że wyjaśniany fakt mieści się w obrazie naukowym świata 132 Warunki uznania twierdzeń za teoretyczne -musi być prawomocne czyli muszą pozostawać w pewnym związku wynikania, -musi być sprawdzalne empirycznie , -musi być prawdziwe -po weryfikacji ocenione jako pozytywne czyli uzasadnione, -zupełne pragmatycznie czyli nie tworzyć nowych pytań "dlaczego" (a zależy od subiektywnych możliwości poznawczych badacza, możliwości poznawczych danej dyscypliny, zależy od problemu badawczego, z punktu widzenia którego dalsze pytania są bezcelowe ; i to wtedy jest teoria) -musi być spójne semantycznie czyli nie zawierać predykatów niespójnych, nie wprowadzać zmiennych ad hoc -bez szerszego zastosowania, -musi być zunifikowana czyli nie pozostawać w izolacji , być powiązana w szerszy system teoretyczny posiadając wspólną podstawę lub zasady wyjaśnienia struktury odpowiedzi 1,2 i 3 stopnia wyjaśnienia systematyzujące zbiór twierdzeń naukowych, wyjaśnień naukowych i wiążące w całość zbiór twierdze naukowych 133 Kategorie i założenia analizy metodologicznej kategorie należące do analizy metodologicznej to -abstrakcyjność czyli powinna być niekonkretna nie dążąc do wiernego odtworzenia toku pracy teoretycznej lecz ujmuje go w sposób uproszczony i wyidealizowany, -formalność czyli powinna określać ogólne ramy w których przebiega proces a nie odnosić się do treści, -normatywna czyli jak należy ją budować a nie jak jest budowana, -całościowość od surowego materiału po konkluzje 134 Proces budowy teorii a proces badań naukowych proces można charakteryzować od strony struktury wewnętrznej czyli poszczególne etapy i ich powiązanie oraz zewnętrznej czyli miejsce jakie zajmuje dany proces w kontekście procesów szerszych w strukturze wewnętrznej proces ma trzy składniki dane empiryczne czyli surowy materiał, działania teoretyczne przetwarzające surowy materiał na produkt finalny, teoria czyli produkt finalny na płaszczyźnie metodologicznej istnieją kryteria odnoszące się do procesu budowy i służą do odpowiedzi na pytania : od czego powinien zaczynać się proces budowy teorii, jak powinien wyglądać przebieg procesu budowy teorii, jaki rezultat powinien osiągnąć proces budowy teorii czyli co to są dane empiryczne, jak prowadzić działania teoretyczne, co to jest gotowa teoria każdą strategię można ocenić z pod kątem wewnętrznej zgodności między składnikami i w stosunku do uznanego celu, efektywności jako nieprzerwany łańcuch działań teoriotwórczych prowadzących od danych empirycznych do ostatecznej teorii, deklaratywności czyli na czym polega konkretne działanie teoriotwórcze w sensie pragmatycznym 135 Generalizacyjne strategie budowy teorii tradycyjne cechy budowy teorii łączy sposób rozumienia celu, który chcą osiągnąć czyli strukturalne podejście którego wyrazem jest wskazanie elementów składowych i sposobów ich powiązania łączy je również ujęcie działań teoriotwórczych które mają dwa etapy -formułowania praw(generalizacja) i -wiązania ich w teorie(systematyzacja) i to są właśnie strategie generalizacyjne od generalizacji danych empirycznych przez prawa socjologiczne do systematyzacji praw strategie mogą różnić się od siebie podejściem do procesu generalizacji, systematyzacji 136 Proces generalizacji a strategie teoriotwórcze 1. strategia indukcjonistyczna uważa że wpierw obserwacja a później indukcja , w tej strategii teza fenomenalizmu określa ekstensywny charakter procesu generalizacji czyli poszerzanie zakresu przedmiotów o których mowa (systematyzacja semantyczna) 2. strategia hipotetyzmu uważa, że odpowiednie jest stawianie i krytyka hipotez a teza esencjalizmu twierdzi, że proces ma charakter intensywny i polega na pogłębianiu interpretacji cechy o której twierdzenie orzeka (systematyzacja syntaktyczna) 137 Eksplanacyjna strategia budowy teorii przy konstruowaniu strategii budowy teorii najistotniejszym zadaniem jest odpowiedź na pytanie "dlaczego" a strategia eksplanacyjna nadaje treść procesowi budowy teorii jak i poszczególnym działaniom teoriotwórczym ,co jest istotne, postępująca systematyzacja jaka tutaj ma miejsce jest to wyjaśnianie jednego twierdzenia przez drugie i przebiega w następujący sposób : -etap eksplanacji pierwotnej czyli systematyzacja twierdzeń w wyjaśnienia socjologiczne -etap eksplanacji wtórnej to systematyzacja wyjaśnień w strukturę teoretyczną -etap unifikacji to systematyzacja teorii w całościowy system teoretyczny posiada zalety ,które dotyczą charakterystyki strategii jako całości, rozumienia teorii, postulowanych dyrektyw teoriotwórczych strategia ta jest wewnętrznie spójna, posiada konsekwencje pragmatyczne jej kolejne zalety to to, że jest zrelatywizowana do końcowego problemy badawczego, obok praw ogólnych znajdują się generalizacje opisowe, wymogi strukturalne są złagodzone, rozumienie teorii ma charakter interdyscyplinarny same dyrektywy również mają zalety ponieważ są efektywne i konkretne 138 Ustalenie eksplanans a postępowanie badawcze dla drugiej fazy eksplanacji pierwotnej przy konstruowaniu eksplanans można sformułować następujące dyrektywy : -heurystyczną czyli szkic wyznaczający merytoryczny kierunek eksplanacji przez określenie typów zmiennych wyjaśniających jakie należy brać pod uwagę -metodologiczną postulującą iż dla jednostkowego faktu należy wskazać szerszą klasę przedmiotów o tej samej cesze, węższą klasę przedmiotów o tej samej cesze, bogatszą jakościowo cechę i sprawdzić czy cecha wyjaśniana stanowi jej składnik , uboższą jakościowo cechę i sprawdzić czy stanowi składnik cechy wyjaśnianej jeżeli jest to fakt ogólny to wskazać szerszą klasę przedmiotów i sprawdzić czy ta klasa do niej należy, węższą klasę i ustalić czy wyjaśniana ją obejmuje, bogatszą jakościową cechę i uboższą 139 Etap unifikacji w budowaniu teorii powstaje dużo pojedynczych teorii i trzeba je uporządkować a jako że teoria to system wyjaśnień to mogą być one podobne do siebie pod względem eksplandum pierwotnego czyli wyjaśniać to samo lub mieć wspólny eksplanans czyli wyjaśniać za pomocą tego samego 1. teorie o wspólnym eksplandum podlegają pod unifikację od dołu i dotyczą tego samego faktu wyjaśnianego, tego samego aspektu przedmiotu lub przedmiotu jednego rodzaju 2. unifikacja od góry dotyczy tych samych eksplanansów i mogą to być prawa o największej ogólności lub uniwersalności następnie należy to sprawdzić przez kontrolę systemu teoretycznego czy rzeczywiście mają wspólne eksplandum lub eksplanans 141 Kierunek procesu budowania i stosowania teorii kierunek ten prowadzi od procesu budowy teorii przez teorię do jej zastosowania i wyznaczony jest przez funkcjonalne rozumienie teorii i przyjęcie odpowiedniej strategii eksplanacyjnej 142 Etap eksplanacji wtórnej w budowaniu teorii dotyczy sytuacji gdy posiadamy już pojedyncze wyjaśnienia i dążymy do skonstruowania logicznie powiązanego systemu takich wyjaśnień i przechodzi przez -ustalenie eksplandum wtórnego czyli jakie wyjaśnienia wymagają dalszego wyjaśniania , co wyjaśniamy i czy to jest prawdziwe, -konstrukcja eksplanans wtórnego czyli twierdzeń wyjaśniających eksplandum wtórne -oraz kontrola eksplandum wtórnego czyli przekształcenie wyjaśnień hipotetycznych w uzasadnione i ustalić czy system stanowi zadowalającą teorie można kontrolować poszczególne wyjaśnienia lub cały system 144 Funkcjonalne podejście metodologiczne przyjęcie takiego podejścia nakazuje budować teorię jakby od końca a problemy w ich kolejności są następujące : -jakie funkcje pełni albo jakie powinna pełnić teoria, -jaka powinna być struktura teorii by mogła pełnić założone funkcje, -jak należy budować teorię aby uzyskała taką strukturę 145 Rozumienie teorii jako systemu wyjaśnień naukowych jest zrelatywizowana do końcowego problemu badawczego, są i prawa ogólne i generalizacje opisowe, złagodzone wymogi strukturalne w odniesieniu do tradycyjnego rozumienia, charakter ponaddyscyplinarny 146 Właściwości dyrektyw teoriotwórczych ich właściwości to efektywność czyli pokazanie drogi od początku do końca wraz z logiczną i merytoryczną ciągłością między poszczególnymi etapami oraz konkretność czyli każdy poszczególny krok może zostać opisany językiem praktyki 147 Rodzaje pojęć w socjologii są pojęcia obserwacyjne które są dane w doświadczeniu zmysłowym , oraz pojęcia teoretyczne są uogólnieniem pojęć obserwacyjnych i muszą być przekładalne na nie i wyrażalne czyli obserwacyjne w teoretycznych 148 Rodzaje pojęć wg Petera Abela według niego są pojęcia wyjaśniające czyli zmienne niezależne oraz wyjaśniane zmienne zależne i są to zjawiska które chcemy wyjaśnić przez pojęcia wyjaśniające są też pojęcia zewnętrzne wprowadzane przez uczonych aby opisać zjawiska społeczne i dzielą się na logicznie związane z pojęciami wewnętrznymi i nie związane wewnętrzne-posługują się nimi aktorzy społeczni 150 Rygorystyczne i nierygorystyczne definicje pomiaru jest to zastosowanie zbioru procedur w celu wyrażenia jakiejś cechy obiektu w kategoriach miary tej cechy -podejście rygorystyczne przychyla się do twierdzenia iż jedynie wielkości addytywne podlegają pomiarowi (Campbell) -nierygorystyczne nie tylko wielkości addytywne (Stevens) 151 Poziomy pomiaru (systemy pomiarowe) oraz odpowiadające im skale i zmienne 1. poziom nominalny w nim pomiar polega na odwzorowaniu zbioru X w zbiór wartości dotyczy klasyfikacji są dwa podstawowe warunki: żaden obiekt nie pozostaje wolny i nie może należeć do dwóch zbiorów zmienna nominalna i skala nominalna 2. poziom porządkowy polega na jednoznacznym odwzorowaniu elementów zbioru X według pewnej cechy w liniowo uporządkowany zbiór wartości np. niskie, średnie, wysokie ; jakiś obiekt posiada cechę w stopniu wyższym niż inny ale nic nie wiemy o dystansie jaki je dzieli ; zmienna porządkowa , skala porządkowa 3. poziom interwałowy w którym pomiar polega na wartościowym odwzorowaniu elementów ze względu na pewną cechę, opierają się te skale na liczbach wg logicznej własności i mamy odległość nie wiemy nic o nasyceniu daną cechą czyli o intensywności zmienna interwałowa, skala interwałowa lub przedziałowa 4. poziom ilorazowy polega na jednoznacznym odwzorowaniu elementów zbioru X ze względy na pewną cechę w zbiór liczb przy czym musi być zmienna zawsze większa od zera 152 Typy wyjaśniania socjologicznego 1. radykalny internalizm czyli zarówno pojęcia wyjaśniane jak i wyjaśniające są częścią postrzeganego świata przez osobę badaną , ograniczenie w opisie zjawisk do pojęć używanych przez aktorów społecznych 2. wyjaśnianie zewnętrzne pozostaje swoboda wyboru pojęć wyjaśniających i może się zdarzyć, że pojęcia zewnętrzne będą skonstruowane z wewnętrznych albo całkowicie niezależne, zjawiska, które konceptualizują aktorzy (pojęcia w ich umysłach ,rzeczy nie mające bytów realnych) 3. radykalny eksternalizm zmienne wyjaśniane i wyjaśniające są zewnętrzne w stosunku do osoby badanej, nie wiedzą, że są badani 153 Pojęcia a zmienne w pomiarze pojęcie jest to znaczenie, rozumienie nazwy lub nazwa a przekształca się w zmienne przez odwzorowanie w zbiór wartości np. w zbiór nazw, związane jest to z pomiarem ale w socjologii niewiele pojęć poddaje się pomiarowi przy pomocy liczb rzeczywistych dlatego należy je odwzorować w systemy pomiarowe pomiar czysty to odwzorowanie zbioru wg pewnej cechy w system pomiarowy pomiar strukturalny - odwzorowanie zbioru w system pomiarowy zgodnie z relacja zachodząca między elementami zbioru wybieramy system, który ma sens empiryczny 154 Zmienne ilościowe i jakościowe 1. zmienne ilorazowe i interwałowe, należące do zmiennych ilościowych, nazywane są zmiennymi kardynalnymi 2. jakościowe są to nominalne i dzielą się na dychotomiczne(dwuwartościowe -płeć) oraz politomiczne(typy władzy) 3. ilościowe to pozostałe tzw. ciągłe 155 Proste systemy pomiarowe pomiar to proces odwzorowania pojęcia w zbiór wartości system pomiarowy to zbiór wartości z określoną strukturą struktura liczb rzeczywistych to zero, porządek, nieskończoność, odległość ,gęstość prosty poziom nominalny odwzorowanie zbioru X w zbiór wartości może być przyporządkowany więcej niż jeden obiekt wtedy są sobie równe pod tym względem poziom porządkowy-elementy według pewnej cechy w liniowo uporządkowany zbiór wartości ,można stwierdzić czy czegoś jest mniej czy więcej ale nie wiemy o ile poziom interwałowy jednowartościowe odwzorowanie w zbiór liczb z zachowaniem odległości i porządku poziom ilorazowy -odwzorowanie z zachowaniem porządku, odległości i zera liczb w, które są odwzorowane 156 Twierdzenia a wyjaśnia twierdzenia zawierają zwykle dwa pojęcia oraz łączniki lub zmienne; forma twierdzeń zależy od poziomu pomiaru zmiennych; twierdzenia są abstrakcyjne gdy w ich skład wchodzą pojęcia obserwacyjne a teoretyczne gdy teoretyczne 157 Ogólność twierdzeń a wyjaśnienia socjologiczne socjologia koncentruje się na testowaniu twierdzeń, w filozofii nauki są dwa wyjaśnienia: -hipotetyczno-dedukcyjne jako szczególny przypadek prawa ogólnego i umożliwia wydedukowanie zdania opisującego zdarzenie jeżeli A to B; twierdzenie to prawo ogólne i dołączone do niego warunki początkowe dotyczące konkretnej sytuacji -wyjaśnienia probabilistyczne dotyczy praw probabilistycznych w konkretnym przypadku 158 Twierdzenia probabilistyczne a wyjaśnienia socjologiczne w socjologii charakterystyczne są twierdzenia nie deterministyczne ukazujące raczej statystyczne korelacje a zawierają się w zdaniu -prawdopodobieństwo, że A jest B jest wysokie , jeżeli jest to A to jest bardzo prawdopodobne że jest również B; zasady twierdzeń probabilistycznych również muszą być prawem jak w przypadku twierdzeń hipotetyczno-dedukcyjnych, trzeba dokładnie scharakteryzować parametry by były niezmienne w czasie i przestrzeni, stosowane do małych populacji; przyjmujemy użyteczność relacji probabilistycznych i często wiąże się to z przekształceniem w relacje deterministyczne przy dokładnym określeniu warunków początkowych, aby uzyskać jak najwyższą korelację 3 orientacje -zadowolenie z liczbowej charakterystyki korelacji wskazującej na jej prawdopodobieństwo nie istnieje -przyjęcie że liczbowa wartość współczynnika nie jest stabilna w czasie i przestrzeni ale w tym wypadku niezbyt możemy ufać tym liczbom ponieważ zmienia się to w czasie i przestrzeni -przez poszukiwanie dodatkowych warunków początkowych można zbliżyć współczynnik do 1 modele, można zauważyć ,że u podstawy korelacji leży związek deterministyczny dla którego nie wszystkie warunki zostały spełnione, zależy to od poziomu pomiaru 159 Pojęcie związku przyczynowego jest to relacja dwuargumentowa, której dziedziną jest zbiór zdarzeń a dziedzina relacji to zbiór przedmiotów które pozostają w relacji do co najmniej jednego przedmiotu czyli np relacja bycia władcą to zbiór wszystkich ludzi posiadających niczym nie skrępowaną władzę nad państwem 160 Pojęcie modelu naukowego Model naukowy jest to przedstawienie jednego systemu za pomocą drugiego, który jest zwykle lepiej znany a którego funkcjonowanie jest podobne do funkcjonowania pierwszego, jest to zbiór założeń upraszczających spełniających te założeniawyróżniamy modele nominalne czyli teoretyczne oraz realne dzielące się na fizyczne i skonstruowane- statystyczny Polak 161 Typy modeli socjologicznych przyczynowe, porządkowe, nominalne 162 Rodzaje modeli socjologicznych systemy pomiarowe są podstawą do wyróżnienia zmiennych kardynalnych, porządkowych lub nominalnych co prowadzi do następujących modeli analitycznych -modele w których wszystkie zmienne są kardynalne a stosuje się techniki statystyczne i parametryczne -modele gdzie wszystkie zmienne są porządkowe i stosuje się techniki nieparametryczne ale można założyć że porządkowe są reprezentacją kardynalnych i stosować techniki parametryczne -modele gdzie wszystkie zmienne są nominalne nieparametryczne -modele gdzie zmienne są zróżnicowane oczywiście techniki różne 163 Modele przyczynowe odpowiedź dotyczy etapów w budowaniu modelu przyczynowego: przedstawienie założeń dotyczących modelu przyczynowego, konstrukcja modelu algebraicznego odpowiadającego strukturze, obliczanie parametrów modelu modele przyczynowe są quasi dedukcyjne czyli przyjmujemy model o określonych implikacjach polega on na stwierdzeniu że pewne współczynniki są różne od zera a inne nie, można stosować metodę regresji, zmienne socjologiczne są podawane ustnie co prowadzi do błędów systematycznych dlatego przyjmowane współczynniki regresji są niewrażliwe na losowe błędy pomiaru zmiennych wyjaśnianych i są bardziej wiarygodne niż współczynniki korelacji które nie są obserwowalne w ścisłym sensie 164 Modele porządkowe i nominalne używane ze względu na niedoskonałość technik pomiarowych, proste systemy nominalne są podstawą do wyróżnienia sytuacji analitycznych; -model nominalny o zmiennych nominalnych i technikach nieparametryczne, każdy obiekt musi zaliczać się do jednej klasy i tylko jednej -model porządkowy o zmiennych porządkowych reprezentujących dowolne ciągi liczbowe, techniki nieparametryczne 165 Pojęcie korelacji i regresji korelacja pozorna, dodatnia, ujemna, regresja to zależność zmiennej losowej X od zmiennej losowej Y funkcja pewnych parametrów charakteryzujących warunki zewnętrzne połączone ze zmienną losową dają inną zmienną losową 166 Współczynniki korelacji i regresji -współczynniki korelacji powinny być rozpatrywane razem z wielkością prób, im więcej tym bardziej wiarygodna, nie są obserwowalne w ścisłym sensie tylko taj żeby można je było podzielić na kategorie -współczynniki regresji zależą od jednostki pomiaru i nie możliwe jest porównanie jeżeli odnoszą się do różnych zmiennych ; zmienne można usystematyzować dzieląc ich wartość przez odchylenie standardowe i podać dla nich regresję stosowane są do analizy przyczynowej 167 Ateoretyczny empiryzm w socjologii polskiej często zdarza się że badania nie mają poparcia w teorii i tym samym nie służą rozwojowi żadnej teorii; nie potrafią wyjaśnić rzeczywistości dają jedynie nieporadną analizę i diagnozę zjawiska; bywa, że konceptualizacja następuje na gruncie jednej orientacji teoretycznej a interpretacja na innej, mało jest badań pomieszczonych w jednym nurcie tak aby można było obrać dalszy kierunek 168 Orientacje humanistyczne w polskiej socjologii państwo traktujące tylko pozornie jednostkę jako dobro najwyższe spowodowało słabą znajomość socjologii humanistycznej ; na poglądy Znanieckiego nastąpił nawrót w latach 70 w wyniku osłabienia ideologii socjalistycznej, zagraniczni to Weber i Simmel pośrednie nawiązanie do dyskusji Znanieckiego z Niemcami 169 Orientacje fenomenologiczne w polskiej socjologii wyrasta z etnologii etnometodologii znana w Europie ale nie w Polsce z powodu braku przekładów, trudna interpretacja i hermetyczny język 170 Interakcjonizm symboliczny w polskiej socjologii dopiero od 70 lat dostępność tekstów Meada spowodowała, że traktowane jest do tej pory jako nowum; Warszawa i Poznań zajmują się interakcjonizmem; w Polsce sięgano raczej do korzeni czyli szkoły chicagowskiej, interakcjonizm symboliczny spowodował powstanie etnometodologii 171 Założenia teoriobytowe czyli ontologiczne w polskiej socjologii rzeczywistość społeczna jest historyczna a procesy przebiegają według pewnych prawidłowości, na podłożu tego co materialne formułuje się to co kulturowe i nie mogą bez siebie istnieć-materia i kultura realizm ontologiczny polega na opowiadaniu się za istnieniem rzeczywistości będącej splotem różnych działań ludzkich czyli bardziej złożone, całości społeczne posiadają strukturę czyli złożony układ zależności a działalność ludzka jest motorem; zmiany struktury są w pewien sposób zdeterminowane pewnymi prawidłami , dynamika jest cechą życia społecznego a badacz i proces poznania są jej cząstką czyli częścią integralną 172 Założenia epistemologiczne w procesie badania rzeczywistości społecznej badanie rzeczywistości społecznej przebiega podobnie jak przyrody ale np. zjawiska świadomości należy badać technikami niedostępnymi w przyrodoznawstwie; istnienie całości różnego rzędu wymusza podejście antyredukcjonistyczne, co nie wyklucza dedukcji czyli od prostych do złożonych układów; historyczność rzeczywistości nakazuje ujmować większy okres czasu, nie ma teorii uniwersalnych są tylko określonych zjawisk; należy znaleźć przyczyny, interpretować i wskazywać autentyczny charakter związków przyczynowych
