Załącznik nr 4 - Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny
advertisement
PROJEKT SYSTEMOWY „KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013” „Czynniki ekonomiczne wpływające na rozwój Lubelszczyzny” Ekspertyza naukowa Dr inż. Artur Paździor Politechnika Lubelska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie [email protected] Strona 1 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Województwo lubelskie jako część „ściany wschodniej” Pod pojęciem tzw. „ściany wschodniej” rozumiany jest obszar terytorialny Polski położony na prawym brzegu Wisły. Do grupy województw spełniających te kryteria zaliczyć można: podkarpackie, lubelskie, podlaskie i warmińsko-mazurskie. Województwa te zajmują obszar 87.327 km2, co stanowi niecałe 28% powierzchni całego kraju. Największym województwem tego obszaru jest województwo lubelskie, zajmujące powierzchnię 25.122 km2. Jest to również województwo najludniejsze, gdzie zamieszkuje ponad 2.166 mln osób. Najmniejszym pod względem zarówno powierzchni, jak i ludności jest województwo podlaskie, w którym żyje około 710 tys. osób. Jedną z cech charakterystycznych „ściany wschodniej” jest wysoki udział ludności wiejskiej w strukturze mieszkańców. Średni udział dla czterech wschodnich województw Polski kształtuje się na poziomie 48,35%, co wskazuje, że blisko połowa ich ludności to mieszkańcy obszarów wiejskich. Warto nadmienić, że średni udział ludności wiejskiej dla całego obszaru Polski wynosi 40,67%, zaś dla województw zlokalizowanych na lewym brzegu Wisły – 38,12%1. „Ściana wschodnia” to obszar, który pod względem technologiczno-ekonomicznym odbiega od warunków notowanych w zachodniej części kraju. Funkcjonuje tutaj stosunkowo niewiele przedsiębiorstw, które są rozpoznawalne na rynku krajowym i zagranicznym. Na obszarze tym widoczna jest słabo rozwinięta sieć dróg, brakuje autostrad i portów lotniczych. Braki infrastrukturalne są jednym z elementów świadczących o barierach inwestycyjnych tego obszaru. Jednym z głównych problemów ekonomicznych, charakterystycznych dla „ściany wschodniej” jest wyjątkowo wysoki w skali kraju poziom bezrobocia. Średnia stopa bezrobocia dla czterech województw wschodnich w według stanu na koniec września 2009 r. wynosiła 14,8%, podczas gdy przeciętna w Polsce 11,8%. Wyjątkowo niekorzystną sytuację w tym względzie zanotowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie bez pracy 1 Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Strona 2 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego znajdowało się w tym okresie 18,7% ludzi zdolnych do pracy. Był to najwyższy wskaźnik w całym kraju. Najniższy poziom bezrobocia (12,4%) na koniec trzeciego kwartału 2011 r. odnotowano w województwie lubelskim. Warto podkreślić, że jeszcze w 2009 r. najniższą stopę bezrobocia spośród województwa ściany wschodniej zanotowano w województwie podlaskim. Widać zatem, że sytuacja na rynku pracy na Lubelszczyźnie w ostatnim czasie uległa nieznaczniej poprawie, a wskaźnik bezrobocia jest zbliżony do wartości zanotowanej dla całego kraju, wynoszącej 11,8%. Surowce mineralne Lubelszczyzna należy do największych i najważniejszych regionów rolniczych w Polsce. Dzięki nieskażonej chemicznie glebie może rozwijać się tutaj przemysł spożywczy, a w szczególności owocowo-warzywny, cukrowniczy, młynarski, mleczarski, mięsny, piwowarski, spirytusowy i tytoniowy. Województwo lubelskie, poza tym, znane jest z produkcji wyrobów zielarskich oraz pszczelarskich2. Produkcja wysokogatunkowych wyrobów spożywczych na stosunkowo niewielką skalę oraz niewielka skala działalności wielu producentów sprawia, że wyroby te, choć mogą być traktowane jako wizytówka regionu, nie mają istotnego przełożenia na potencjał rozwojowy Regionu. Znacznie większy potencjał można wygenerować dzięki istnieniu wysoko specjalizowanego i technologicznie innowacyjnego przemysłu bazującego na innych bogactwach ukrytych w ziemi, czyli przemysłu wydobywczego. Do niedawna wydawało się, że w województwie lubelskim nie występuje wiele podstawowych zasobów mineralnych. Jedynym, występującym na dużą skalę jest węgiel kamienny, którego złoża znajdują się w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Są to zasoby o skali ponadregionalnej, stanowiące 15% zasobów krajowych. Dzięki efektywnej eksploatacji złóż tego surowca jedną z wizytówek Lubelszczyzny jest Kopalnia Węgla Kamiennego Bogdanka SA, która 25 czerwca 2009 r. udanie zadebiutowała na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Pokaźną cześć zasobów krajowych (43,5%) stanowią również zlokalizowane w okolicy Rejowca złoża ziemi krzemionkowej oraz występujące w Annopolu złoża 2 Por. www.lubelskie.pl (stan z 18.12.2011 r.). Strona 3 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego fosforytów (21,3%). Z przyczyn ekonomicznych surowce te nie stanowią źródeł zysku województwa. Największą jednak nadzieją na eksploatację kopalin w województwie lubelskim wiąże się z odkrytymi niedawno w Polsce złożami gazu łupkowego. Według szacunków amerykańskiej Agencji Informacji Energetycznej, Polska znajduje się na 11 pozycji na świecie i 1 w Europie, pod względem zasobów tego surowca. Ta ilość gazu, zdaniem AIE, powinna zaspokoić zapotrzebowanie Polski na gaz przez najbliższe 300 lat3. Należy przy tym zaznaczyć, że spora część złóż tego „surowca przyszłości” znajduje się w obszarze województwa lubelskiego (por. rys. 4), gdzie, w okolicach Tomaszowa Lubelskiego i Markowoli, prowadzone są już próbne odwierty, mające potwierdzić występowanie gazu łupkowego na Lubelszczyźnie4. Rys. 4. Strefy możliwego występowania gazu łupkowego w Polsce Źródło: www.shale-gas.itc.edu.pl, za www.portalsamorządowy.pl (stan z 18.12.2011 r.) Gdyby założenia AIE i PGNiG okazały się prawdziwe, przy odpowiedzialnej polityce centralnej oraz samorządowej, eksploatacja tych złóż stałaby się wielką szansą dla naszego regionu i całego kraju. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że według amerykańskiej Agencji Informacji Energetycznej popyt na gaz w najbliższych kilkudziesięciu latach będzie systematycznie wzrastał (por. rys. 5). 3 4 Por. www.eia.gov (stan z 30.11.2011 r.). www.forbes.pl (stan z 07.12.2011 r.). Strona 4 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rys. 5. Konsumpcja gazu 1990-2035 (w trylionach stóp sześciennych) Źródło: U.S. Energy Administration Information (www.eia.gov – stan z 11.12.2011 r.) O wysokim prawdopodobieństwie możliwości wydobycie gazu łupkowego w Polsce, w tym na Lubelszczyźnie świadczy fakt, że wydano już 100 koncesji na jego wydobycie. Warto podkreślić, że na chwilę obecną kilka dużych koncernów jest poważnie zaangażowanych w realizację próbnych odwiertów w województwie lubelskim. Do tych firm należą m.in. polskie: PKN Orlen, PGNiG oraz amerykańska firma Marathon Oil5. Innym, o znacznie mniejszym znaczeniu dla województwa lubelskiego, surowcem naturalnym są wody lecznicze, występujące przede wszystkim w Nałęczowie i okolicach, na Roztoczu (m.in. w Krasnobrodzie) oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Wyszczególniając zasoby naturalne Lubelszczyzny nie sposób pominąć zasobów glebowych, spośród których 60% to gleby od pszennych bardzo dobrych po żytnie bardzo dobre6. Zasoby ludzkie Jednym z podstawowych trendów zarządzania praktykowanych od co najmniej kilkunastu lat, jest dążenie do traktowania zasobów ludzkich jako kapitału, od którego zależy wartość organizacji. Kapitał ten stanowią ludzie trwale związani z firmą, jej misją, wizją, 5 Por. www.wyborcza.biz oraz www.strefabiznesu.dziennikwschodni.pl (stan z 16.12.2011 r.). Por. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego, Tom 1: Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne (www.plan.lubelskie.pl – stan z 16.12.2011 r.) 6 Strona 5 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego strategią i celami.7 Wartość zasobów ludzkich zależy natomiast od kwalifikacji, predyspozycji i doświadczenia zawodowego oraz stopnia zaangażowania w wykonywaną pracę, czyli od podstawowych elementów kapitału intelektualnego. Składowe te można określić mianem kapitału ludzkiego, który dodatkowo obejmuje zdolność do rozwiązywania problemów, przedsiębiorczość i szeroko pojęte umiejętności kierownicze.8 W dobie gospodarki opartej na wiedzy przyjmuje się, że kapitał ludzki jest kluczowym czynnikiem wpływającym na pozycję konkurencyjną organizacji. Planowanie zatrudnienia powinno być prowadzone w taki sposób, by wiązać zasoby ludzkie z celami organizacji. Oderwanie planowania zatrudnienia od podaży zasobów ludzkich o określonych kwalifikacjach na rynku może spowodować widoczny dysonans pomiędzy tym, co firma chce, a tym co może osiągnąć. Penetrowanie innych, oddalonych geograficznie i kulturowo rynków w celu poszukiwania preferowanych pracowników pociąga za sobą wysokie koszty, o których zwrot jest wyjątkowo trudno. Na proces zarządzania zasobami ludzkimi niemały wpływ mają trendy demograficzne, co jest szczególnie widoczne w Europie borykającej się ze zjawiskiem starzenia się ludności. Szacuje się, że w 2050 r. ludność w wieku emerytalnym stanowiła będzie aż 50% ogólnej populacji Niemców.9 Tak nietypowa struktura oznaczała będzie drastyczne problemy funduszy emerytalnych oraz zdecydowane zmiany na rynku pracy. W Polsce problemy demograficzne są mniejsze niż w krajach rozwiniętych. Niemniej, również w naszym kraju da się zauważyć tendencję spadku przyrostu naturalnego. Problem polega jednak na tym, że Polski nie można traktować jako całości, gdyż da się tutaj wyodrębnić dwa podstawowe obszary geograficzno-demograficzne: aktywny ludnościowo (Polska zachodnia), depopulacyjny (Polska wschodnia). Na obszarach depopulacyjnych można jednak zaobserwować pewne podobszary aktywne demograficznie, głównie zlokalizowane w obrębie większych miast. Cechą charakterystyczną makroregionu Polski wschodniej na tle pozostałych części kraju jest wyraźny spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. Na dowód tego można przytoczyć dane, z których wynika, że w ciągu minionych 8 lat ta grupa ludności 7 Por. A. Sajkiewicz (red.), Zasoby ludzkie w firmie, POLTEXT, Warszawa 1999, s. 17. K. Perechuda, Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2005, s. 137. 9 Por. A. Rakowska, Paradoksy zarządzania potencjałem społecznym w czasach hiperkonkurencji, w: K. Markiewicz, M. Wawer, Problemy społeczne we współczesnych organizacjach, Difin, Warszawa 2005, s. 15. 8 Strona 6 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zmniejszyła się o ok. 20%. Zjawisko to jest wyjątkowo niebezpieczne, gdyż wpływa ono na ograniczenie potencjalnych zasobów pracy oraz dalszy wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, co z kolei powodowało będzie reperkusje w funkcjonowaniu systemu emerytalnego. Kolejnym problemem demograficznym Lubelszczyzny jest ujemne saldo migracji w grupie młodych osób z wykształceniem wyższym. Powodem takiego stanu jest migracja absolwentów studiów do miast Polski centralnej i zachodniej, gdzie poziom wynagrodzeń jest znacznie wyższy, a liczba oferowanych miejsc pracy kilkukrotnie przekracza tę, którą obserwuje się w Lublinie i innych miastach Regionu.10 Najwięcej osób z województwa lubelskiego migruje do Warszawy, która zlokalizowana jest najbliżej ze wszystkich większych miast Polski. Jako główną przyczynę tego „odpływu” ludności podaje się zazwyczaj możliwość znalezienia satysfakcjonującej pracy (por. rys. 6). Rys. 6. Przyczyny migracji ludności do Warszawy w 1998-2002 Źródło: Celińska-Janowicz, A. Miszczuk, A. Płoszaj, M. Smętkowski, Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, Raporty i Analizy EUROREG 5/2010, Warszawa 2010, s. 38 D. Celińska-Janowicz, A. Miszczuk, A. Płoszaj, M. Smętkowski, Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, Raporty i Analizy EUROREG 5/2010, Warszawa 2010, s. 5-6. 10 Strona 7 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Migracja absolwentów szkół wyższych powoduje, że w województwach z tzw. „ściany wschodniej” zauważalny jest zdecydowanie niższy odsetek osób z wyższym wykształceniem, niż w pozostałych częściach kraju. Osoby słabiej wykształcone otrzymują zazwyczaj niższe wynagrodzenie od osób, posługujących się dyplomem renomowanej uczelni wyższej. Taki stan rzeczy powoduje, że niezwykle trudno jest zaistnieć na rynku pracy mieszkańcom wschodnich województw, gdzie w dalszym ciągu blisko połowę ludności stanowią mieszkańcy wsi. Z ekspertyzy P. Rydzewskiego wynika, że aż 95% mieszkańców Lubelszczyzny korzysta z Internetu. Warto zauważyć, że są to osoby niekoniecznie z wyższym wykształceniem oraz mieszkające w dużych miastach. Dowodem na to jest fakt, że 40% mieszkańców wsi naszego Regionu korzysta z Internetu w domu11. Na podstawie Diagnozy społecznej opracowanej przez J. Czaplińskiego i J. Panka można stwierdzić, że poziom kompetencji cywilizacyjnych mieszkańców województw wschodnich nie odbiega znacząco od kompetencji mieszkańców pozostałych części Polski12. Jest to trochę zastanawiające, biorąc pod uwagę fakt niższego poziomu wykształcenia we wschodniej Polsce. Warto jednak zaznaczyć, że są to kompetencje deklarowane, które mogą w znaczący sposób odbiegać od kompetencji rzeczywistych. Gdyby jednak przyjąć, że rozbieżność między kompetencjami deklarowanymi i rzeczywistymi jest niewielka, znacznie niższy poziom rozwoju gospodarczego Polski wschodniej można byłoby wytłumaczyć przede wszystkim położeniem geograficznym. Trudno byłoby bowiem wytłumaczyć to, że tak samo kompetentni Polacy są znacznie gorzej wynagradzani. W trzecim kwartale 2011 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie lubelskim wynosiło 3.272 zł podczas, gdy w województwie mazowieckim przekraczało kwotę 4.516 zł, w województwie śląskim kształtowało się na poziomie 3.727 zł, dolnośląskim 3.584, a w pomorskim 3.646 zł. Widać zatem, że przeciętne wynagrodzenie na Lubelszczyźnie w trzecim kwartale 2011 r. stanowiło zaledwie 72,5% miesięcznej płacy pracowników z województwa stołecznego. Pewnym pocieszeniem może być fakt, iż przed dwoma laty udział ten wnosił 70% oraz, że średnie wynagrodzenie w województwie Por. P. Rydzewski, Mieszkańcy Lubelszczyzny, Ekspertyza naukowa, :Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013”. 12 Por. J. Czapliński, J. Panek, Diagnoza społeczna 2005 (www.diagnoza.com). 11 Strona 8 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego lubelskim nieznacznie przekraczało poziom płacy w niektórych województwach Polski zachodniej, jak np. w lubuskim (3.141 zł), czy kujawsko-pomorskim (3.141 zł)13. Jednym z najistotniejszych czynników oddziałujących na poziom rozwoju społecznoekonomicznego regionów jest wiedza, doświadczenie, pracowitość oraz kreatywność władz lokalnych. Polska nierzadko określana jest mianem jednego z największych laboratoriów polityki regionalnej na świecie. Takie nazewnictwo jest uzasadnione faktem, że od przeszło 10 lat budowany jest Polsce samorządowy system zrządzania procesami rozwojowymi. Równolegle z realizacją tej strategii wykorzystywane są wysokie środki finansowe przeznaczone na realizację przygotowywanych strategii i programów rozwojowych.14 Przekazywanie coraz większych środków samorządom wojewódzkim powoduje przesunięcie odpowiedzialności za rozwój regionów ze szczebla centralnego na wojewódzki. Kompetentne władze lokalne nie są jednak w stanie realizować wszystkich celów bez właściwej polityki na szczeblu centralnym. W dalszym ciągu, pomimo wielu dokumentów określających sposób wykorzystania środków UE, w dalszym ciągu brakuje precyzyjnego określenia celów operacyjnych oraz nakreślenia strategii ich osiągania oraz szczegółowych zasad, jakimi należy się kierować przy dążeniu do ich realizacji.15 Problem odpowiedniego wykorzystania zasobów ludzkich Regionu jest o tyle istotny, że w dobie gospodarki opartej na wiedzy to ludzie stają się najcenniejszym zasobem przedsiębiorstwa, stanowiącym o jego silne konkurencyjnej. W XXI wieku zarządzanie personelem stało się kluczem do sukcesu firmy16. Innowacyjność i konkurencyjność regionu i przedsiębiorstw Warunkiem koniecznym do rozwoju przedsiębiorstw i regionów w dobie globalizacji jest innowacyjność. Pojęcie to można zdefiniować jako cechę oznaczającą zdolność do Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 28 listopada 2011 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w województwach w trzecim kwartale 2011 r. (M.P. Nr 45, poz. 510). 14 Por. P. Żuber, W kierunku nowego modelu polityki regionalnej. Wyzwania XXI wieku, w: P. Jakubowska, A. Kukliński, P. Żuber, Problematyka przyszłości regionów. W poszukiwaniu nowego paradygmatu, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2008, s. 16-17 15 Ibidem, s. 20 16 A. Stosik, Zarządzanie wiedza i kapitałem intelektualnym w małych firmach, w: K. Perechuda (red.), Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2005, s. 172. 13 Strona 9 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego tworzenia i wdrażania innowacji, jak również absorpcji, wiążącej się z aktywnym zaangażowaniem się w procesy innowacyjne i ukierunkowanie na te działania17. Innowacyjność nierzadko utożsamiana jest z przedsiębiorczością, która definiowana jest jako postawa człowieka, która przejawia się w inicjatywie, rzutkości, zaradności i obrotności18. W dobie globalizacji, przejawiającej się stopniowym zanikaniem geograficznych, politycznych i administracyjnych barier alokacji kapitału19, postrzeganie przedsiębiorcy jako osoby funkcjonującej wyłącznie na rynku lokalnym, nie wydaje się trafne. Rozwój nowoczesnych technologii komunikacyjnych sprawia, że dysponując nawet stosunkowo niewielkim kapitałem, można prowadzić działalność w wymiarze międzynarodowym. Innowacyjność regionów to pojęcie względnie nowe. Do niedawna pojęcie innowacyjności formułowane było wyłącznie w odniesieniu do podmiotów gospodarczych. Obecnie, przy badaniu innowacyjności regionów bierze się pod uwagę między innymi następujące kryteria20: zasoby ludzkie w nauce i technice, udział w ustawicznym uczeniu się, wydatki publiczne i biznesowe na badania i rozwój, pracujący w przemyśle średniej i wysokiej techniki, pracujący w usługach wysokiej technologii, liczba patentów przyznanych przez Europejski Urząd Patentowy na milion mieszkańców. Z badań przeprowadzonych w celu określenia poziomu innowacyjności polskich województw wynika, że najbardziej innowacyjnym regionem w Polsce jest Mazowieckie. Natomiast do najmniej innowacyjnych zaliczono Podkarpackie, Lubelskie, Region PółnocnoZachodni i Północny.21 Wydaje się, że poziom innowacyjności polskich województw należy analizować wyjątkowo rzetelnie z uwagi na fakt, iż przekłada się on na zasadzie efektu synergii na innowacyjność całego kraju. Warto odnotować, że w rankingu innowacyjności Por. K.B. Matusiak (red.), Innowacje…op. cit., s. 75. Słownik języka polskiego 19 Por. C. Suszyński (red.), Przedsiębiorstwo. Wartość, zarządzanie, PWE< Warszawa 2007, s. 57. 20 Por. J. Skonieczny, A. Świda, Innowacyjność jako czynnik wzrostu konkurencyjności regionu, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”, 2008, Nr 1191, s. 606-607. 21 Tamże, s. 606-607. 17 18 Strona 10 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego gospodarek krajowych Polska zajmuje dalekie, 40 miejsce, daleko z liderami w tej kategorii, czyli Danią, USA oraz Szwecją.22 Na podstawie innych badań przeprowadzonych przez A. Surówkę i M. Wierzbińską wynika, że najwyższym stopniem innowacyjności spośród województw Polski wschodniej charakteryzuje się województwo podkarpackie z najwyższymi nakładami na innowacje w przemyśle. Kolejne miejsca zajęły odpowiednio województwa: lubelskie, warmińskomazurskie. Ostatnie miejsce w rankingu przypadło województwu podlaskiemu, gdzie w 2005 roku zgłoszono najmniejszą liczbę wynalazków23. Przyjmując założenie, że niekorzystna lokalizacja jest główną przyczyną wyższego ubóstwa Polski wschodniej można zaryzykować stwierdzenie, że jedynym wyjściem z tej niekorzystnej sytuacji byłby dynamiczny rozwój infrastruktury tych obszarów. Jednak, jak wskazują dane statystyczne, wieloletnie zaniedbania inwestycyjne „ściany wschodniej” wcale nie są niwelowane. Średnia wartość nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca w 2007 roku w całej Polsce wyniosła 4.546 zł. Dla województw ściany wschodniej przeciętny poziom tego wskaźnika wyniósł 3.373 zł. Wartość ta stanowiła zatem zaledwie 74% średniej wysokości nakładów we wszystkich województwach w Polsce. Zapóźnieniami infrastrukturalnymi można by również wytłumaczyć niechęć zagranicznych inwestorów do kapitałowego angażowania się w przedsięwzięcia zlokalizowane w Polsce wschodniej. To właśnie województwa z tzw. „ściany wschodniej” najmniej skorzystały z napływu kapitału zagranicznego do polskiej gospodarki. Wyjątkowo słabo pod tym względem prezentują się województwa lubelskie i podlaskie, które, według Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, pod względem atrakcyjności inwestycyjnej, zostały sklasyfikowane na dwóch ostatnich miejscach spośród wszystkich województw w Polsce24. Rozwój poszczególnych regionów uzależniony jest od wielu czynników, do których zaliczyć można poziom wykształcenia społeczeństwa, zaradność mieszkańców, nastawienie Por. A. Szynka, Innowacyjność i kapitał ludzki jako źródło rozwoju gospodarczego, w: S. Pangsy-Kania, G. Szczodrowski (red.), Gospodarka polska po 20 latach transformacji: osiągnięcia, problemy i wyzwania, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009, s. 296 23 Por. A. Surówka, M. Wierzbińska, Innowacyjność województw Polski Wschodniej – wyniki badań, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008, Nr 22, s. 317-318. 24 W. Janik, Rola mikroprzedsiębiorstw w rozwoju regionów słabo rozwiniętych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008, Nr 22, s. 70-72. 22 Strona 11 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego władz lokalnych itp. Można jednak zaryzykować stwierdzenie, że w dobie błyskawicznego reagowania na potrzeby klientów podstawowe znaczenie wydaje się mieć infrastruktura. Wyniki badań przytoczonych w artykule wskazują, że poziom wiedzy mieszkańców Polski wschodniej jest zbliżony do poziomu reprezentowanego przez obywateli z innych obszarów kraju. Jednak, „ściana wschodnia” to region o infrastrukturze charakterystycznej dla krajów trzeciego świata. W Polsce wschodniej brakuje przede wszystkim dobrych dróg, lotnisk, czy szybkich sieci kolejowych. To głownie z tego powodu województwa wschodnie należą do najmniej uprzemysłowionych w Europie, a pod względem atrakcyjności inwestycyjnej plasują się na końcu rankingu polskich województw. Na skutek wieloletnich zaniedbań infrastrukturalnych w województwach „ściany wschodniej” przypada najmniej kapitału zagranicznego na jednego mieszkańca25. Do zniwelowania różnic gospodarczych między Polską wschodnią i zachodnią niezbędne są natychmiastowe nakłady na rozwój infrastruktury oraz zmiana świadomości społecznej poprzez ukierunkowanie pro-przedsiębiorcze26. Istotna jest również odpowiednia polityka władz lokalnych, polegająca na odbiurokratyzowaniu urzędów zajmujących się współpracą z przedsiębiorcami. Wydaje się zatem, że przemyślane, wielokierunkowe działania, w dobie szybkich zmian gospodarczych w gospodarce globalnej, mogą spowodować dynamiczny rozwój województw „ściany wschodniej”. Zdaniem jednego z najwybitniejszych specjalistów od zarządzania, Petera F. Druckera, instytucje użyteczności, uniwersytety, szkoły, szpitale, organizacje społeczne i charytatywne , itp. Powinny być w pełni przedsiębiorcze i innowacyjne. Podkreśla on równocześnie, że wprowadzanie innowacji przez instytucje użyteczności publicznej jest znacznie trudniejsze niż nawet w bardzo zbiurokratyzowanym przedsiębiorstwie nastawionym na osiąganie zysku27. Przyczyną takiego stanu jest to, że instytucja użyteczności publicznej28: opera się na budżecie, a nie na rentowności, jest zależna od wielu elementów, Por. A. Paździor, Przedsiębiorczość. Jak pozyskać kapitał. Politechnika Lubelska, Lublin 2010, s. 19-21. Tamże, s. 73. 27 Por. P.F. Drucker, Natchnienie i fart czyli Innowacja i przedsiębiorczość, Studio EMKA, Warszawa 2004, s. 204. 28 Tamże, s. 206-207. 25 26 Strona 12 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z uwagi na cel, jaki przyświecał przy ich tworzeniu, mają tendencję do postrzegania swojej misji jako absolutu moralnego. Sytuacje te powodują, że „instytucje użyteczności publicznej istnieją raczej po to, by maksymalizować, a nie optymalizować”29. Mimo zauważalnej poprawy funkcjonowania tego typu instytucji, w dalszym ciągu jest wiele na tym polu do zrobienia. Bez zmiany tej koncepcji trudno będzie uzyskiwać satysfakcjonujący rozwój regionalny, umożliwiający wzrost zamożności społeczeństwa oraz powstrzymanie migracji wykształconych pracowników do Polski zachodniej i innych krajów UE. Warto w tym kontekście podkreślić opinię wybitnego światowego specjalisty w dziedzinie strategii konkurencyjnej i konkurencyjności w skali międzynarodowej, Michaela E. Portera, „zamożność narodów (i regionów – przyp. autor) tworzy się, a nie dziedziczy”. Jest on przekonania, że konkurencyjność narodu zależy przede wszystkim od zdolności gospodarki do innowacji.30 Analizując rozwój procesów globalizacji i informatyzacji można by stwierdzić, że tworzą one wyjątkową szansę dla takich regionów, jak Lubelszczyzna, które z uwagi na swoją lokalizację, nie stanowiły dotychczas atrakcyjnej oferty dla inwestorów. Porównując jednak tempo rozwoju uprzemysłowionych regionów Polski oraz „ściany wschodniej” można wyrazić pogląd, iż mimo coraz większej dynamiki zmian technologicznych, jednym z kluczowych elementów tworzących wizję zamożności naszego regionu jest pilna potrzeba rozwoju infrastruktury komunikacyjnej. Stopień rozwoju infrastruktury transportowej Infrastruktura transportowa województwa lubelskiego obejmuje drogi o łącznej długości około 2.180 km, którymi zarządza Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie. Długość dróg miejskich to 185 km, zaś zamiejskich 1.995 km. 617 km to drogi zbiorcze, 1126 km stanowią drogi główne, zaś drogi ruchu przyspieszonego wynoszą 437 km31. Poza drogami publicznymi, jedną z głównych gałęzi infrastruktury transportowej tworzą eksploatowane linie kolejowe, których łączna długość na terenie województwa Tamże, s. 207. M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszaw a2001, s. 191. 31 Por. www.lubelskie.pl (stan z 19.12.2011 r.). 29 30 Strona 13 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego lubelskiego wynosi 1.025 km, czyli 4,1 km na 100 km2.32 Z usług kolei regionalnych Lubelszczyzny korzysta około 14 tys. pasażerów na dobę.33 Cechą charakterystyczną Polski jest skromna sieć dróg, szczególnie szybkiego ruchu, oraz ich zły stan techniczny. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli na polskich drogach ginie dwa razy więcej osób niż w Unii Europejskiej. Główną tego przyczyną, według NIK, jest zły stan techniczny jezdni. Warto podkreślić, że udział dróg wysokiej klasy w całej sieci wynosił na koniec 2009 r. zaledwie 0,5%, z czego 0,3% przypadało na autostrady (849 km), pozostałe 0,2% na drogi ekspresowe (521 km). Wart odnotowania, jest fakt, iż drogi o dobrej nawierzchni zazwyczaj nie tworzą ciągów, ale składają się z pojedynczych, niepołączonych ze sobą odcinków34. Stan dróg to nie tylko kwestia humanitarna, związana z liczbą wypadków. To również kwestia finansowa. Szacuje się, że w 2010 roku śmiertelne wypadki na polskich drogach kosztowały ponad 25 mld zł. Z wyliczeń Banku Światowego wynika, że jedna ofiara śmiertelna wypadku drogowego to koszt nawet 2,6 mln zł, według Komisji Europejskiej – 1,6 mln zł. Kwoty te związane są nie tylko z bezpośrednim zaangażowaniem służb mundurowych. Obejmują one również środki, które nie wpłyną do budżetu z tytułu podatków w przyszłości35. Warto podkreślić, że według raportu NIK aż 40% dróg w województwie lubelskim stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi36. Należy również zaznaczyć, że średnia liczba zabitych na 100 wypadków jest o 2 osoby wyższa od średniej krajowej37. Pomijając kwestie bezpieczeństwa, dobre drogi to również znaczące obniżenie kosztów transportu oraz ograniczenie niepewności nieterminowych dostaw, przez co zmniejszają ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Umożliwiają one również zwiększanie skali prowadzonej przez firmy działalności. Dobrze rozwinięta sieć szlaków komunikacji drogowej jest korzystna również dla osób fizycznych, nie prowadzących działalności gospodarczej. Taki stan rzeczy jest 32 Por. Rocznik statystyczny GUS 2008. Por. www.lubelskie.pl (stan z 19.12.2011 r.). 34 Por. www.biznes.gazetaprawna.pl (stan z 18.12.2011 r.). 35 Por. www.interia.pl (stan z 13.12.2011 r.). 36 Por. www.moto.onet.pl (stan z 20.12.2011 r.). 37 Por. www.brd.lublin.pl (stan z 20.12.2011 r.). 33 Strona 14 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego niezbędny przy podejmowaniu pracy w innych miastach, bez konieczności przeprowadzki i rozliczania z podatków w innym województwie38. Mimo, że na inwestycje drogowe w naszym kraju coraz przeznacza się coraz więcej środków, szczególnie z UE, w dalszym ciągu stan krajowej infrastruktury komunikacyjnej, szczególnie w Polsce wschodniej, w tym na Lubelszczyźnie, jest daleki od standardów europejskich. Należy w tym kontekście zaznaczyć, że w 2010 r. wydatki budżetu województwa lubelskiego na transport i łączność stanowiły 41,5% ogółu wydatków (por. rys. 7). Był to wzrost aż o 10 punktów procentowych w porównaniu z 2009 r. (31,3,%) 39. Warto jednak zaznaczyć, że w 2008 r. wydatki na te cele stanowiły aż 52,5% ogółu wydatków budżetu województwa lubelskiego40. Rys. 7. Wydatki budżetu województwa lubelskiego w 2010 r. według działów Źródło: Budżety jednostek samorządu terytorialnego w województwie lubelskim w 2010 r., Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2011, s. 22. Nieodpowiednia infrastruktura skutkuje niechęcią inwestorów do kapitałowego angażowania się w przedsięwzięcia zlokalizowane w Polsce wschodniej. Według Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, województwa lubelskie i podlaskie pod względem atrakcyjności inwestycyjnej, zostały sklasyfikowane na dwóch ostatnich miejscach spośród wszystkich województw w Polsce41. Którędy droga? Raport o tym, jak odblokować inwestycje drogowe w Polsce, Fundacja FOR, PricewaterhauseCoopers, Wardyński i Wspólnicy, 4CFuture, Warszawa 2009, s. 2-3. 39 Budżety jednostek samorządu terytorialnego w województwie lubelskim w 2009 r., Opracowania sygnalne, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2010, s. 7. 40 Budżety jednostek samorządu terytorialnego w województwie lubelskim w 2009 r., Opracowania sygnalne, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2009, s. 7. 41 W. Janik, Rola mikroprzedsiębiorstw w rozwoju regionów słabo rozwiniętych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008, Nr 22, s. 70-72. 38 Strona 15 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Budowa i remonty dróg przyczyniają się do wzrostu zatrudnienia, a przez to powodują obniżenie stopy bezrobocia, która, szczególnie w Polsce wschodniej, jest wyraźnie wyższa niż w pozostałych częściach kraju. Zjawisko to zostało zaprezentowano na rys. 8. Rys. 8. Korelacja – długotrwałe bezrobocie oraz długość autostrad na 1 tys. mieszkańców Źródło: Którędy droga? Raport o tym, jak odblokować inwestycje drogowe w Polsce, Fundacja FOR, PricewaterhauseCoopers, Wardyński i Wspólnicy, 4CFuture, Warszawa 2009, s. 2-3. Podsumowując, można wyrazić pogląd, iż rozwój sieci szlaków drogowych oraz kolejowych powinien być traktowany jako priorytet, szczególnie dla obszaru Polski wschodniej, który boryka się z negatywnymi zjawiskami migracji zawodowej oraz niskim stopniem aktywizacji zawodowej mieszkańców. Można mieć nadzieję, że widoczny wzrost napływu funduszy strukturalnych przyczyni się do zauważalnej poprawy komfortu podróżowania, co z kolei przyciągnie kapitał niezbędny do rozwoju gospodarczego Regionu. Jest to tym bardziej istotne, że jednym z najważniejszych czynników lokalizacji kapitału inwestycyjnego w poszczególnych regionach kraju jest korzystne położenie i połączenia komunikacyjne miejscowości. Kapitał inwestycyjny Zaangażowanie w rozwój infrastruktury oraz sukcesywne podnoszenie innowacyjności Regionu wymaga ponoszenia niemałych nakładów inwestycyjnych. Strona 16 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W związku z akcesją Polski do UE popularne stało się finansowanie z wykorzystaniem środków z dotacji unijnych. W okresie programowania 2007-2013 polscy przedsiębiorcy, szczególnie funkcjonujący w obszarze tzw. ściany wschodniej, mogą skorzystać m.in. z czterech programów operacyjnych. Głównym zadaniem programu operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka” jest przyczynienie się do zwiększenia zakresu współpracy instytucji naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami. Zdaniem twórców programu, ma to zdynamizować tempo korzystnych zmian w polskiej gospodarce oraz doprowadzić do wzrostu jej konkurencyjności. W ramach tego programu przedsiębiorcy oraz instytucje naukowo-badawcze mogą otrzymywać bezpośrednie wsparcie finansowe. Możliwe jest również uzyskanie wsparcia systemowego zapewniającego rozwój środowiska instytucjonalnego innowacyjnych przedsiębiorstw. Głównym celem programu operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski oraz poszczególnych regionów naszego kraju. Ma to nastąpić poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska naturalnego, zdrowia oraz zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Program operacyjny „Kapitał Ludzki” powstał z myślą o rozwoju kwalifikacji, poszerzaniu wiedzy i doświadczenia pracowników, co w dobie gospodarki opartej na wiedzy wydaje się być podstawowym warunkiem do rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw i całych gospodarek, a co za tym idzie, wzrostu zamożności obywateli. Cel strategiczny tego programu ma być osiągany poprzez realizację celów horyzontalnych, wynikających z wyzwań Strategii Lizbońskiej oraz innych zagranicznych i krajowych ekspertyz i analiz. Głównym celem programu operacyjnego „Rozwój Polski Wschodniej” jest przyspieszenia tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej (tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego) 42. Szacuje się, że w latach 2007-2015 do województwa lubelskiego trafi 3,1 mld euro w ramach działań objętych Strategią Rozwoju Kraju 2007-15. Jest to kwota tak istotna, że nie pozostanie bez wpływu na rozwój gospodarczy Lubelszczyzny. Poza funduszami unijnymi, istotnym elementem mogącym przyczyniać się do rozwoju Lubelszczyzny, są bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Jak dotychczas, większość z nich 42 Por. www.dotacjeue.org.pl oraz www.parp.gov.pl (12.01.2011) Strona 17 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ulokowana jest na obszarze Polski centralnej i zachodniej. Główną przyczyną takiego stanu są przede wszystkim zapóźnienia infrastrukturalne, które skutecznie zniechęcają inwestorów do podejmowania decyzji o realizacji przedsięwzięć w tych rejonach Polski, do których dojazd wymaga poświęcenia mnóstwa czasu i poniesienia ryzyka. Dlatego prawie 56% wszystkich inwestycji typu greenfield skupionych jest w promieniu 15 km od planowanych autostrad, zaś w promieniu 30 km – aż 77%43. W skali regionów występuje bardzo silna korelacja między wartością bezpośrednich inwestycji zagranicznych, a poziomem rozwoju gospodarczego. Ważną kwestią przy budowie odpowiedniego klimatu inwestycyjnego jest tworzenie sprawnej obsługi inwestorów w regionach i gminach. Inwestorzy zagraniczni oczekują od władz lokalnych przychylnej polityki podatkowej, lokalizacyjnej oraz kompetencji. Najwyższą sprawnością w tym względzie odznaczają się województwa Polski zachodniej, znacznie gorzej Polska wschodnia, w tym Lubelszczyzna (por. tabela 1). Tabela 1. Sprawność instytucjonalna w samorządach gminnych wg województw – wskaźnik syntetyczny Legenda: 0 oznacza przeciętną wartość wskaźnika dla całego kraju Źródło: W. Dziemianowicz, Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich regionów, Ekspertyza wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w MGPiPS, s. 7, www.funduszestrukturalne.gov.pl (stan z 17.12.2011 r.) 43 W. Dziemianowicz, Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich regionów, Ekspertyza wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w MGPiPS, s. 6, www.funduszestrukturalne.gov.pl (stan z 17.12.2011 r.) Strona 18 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Polityka władz oraz rozwój infrastrukturalny mają bezpośrednie przełożenie w odniesieniu do decyzji podejmowanych przez przedsiębiorców. Dowodem na wyjątkowo niekorzystną sytuację województw ściany wschodniej, w tym Lubelszczyzny, w porównaniu do innych regionów Polski, jest zestawienie liczby nowo powstałych podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego. W 2007 roku w województwach wschodnich powstało 85 tego typu podmiotów podczas, gdy w regionie centralnym, obejmującym województwo mazowieckie i łódzkie liczba ta wynosiła aż 576. Na koniec pierwszego kwartału 2011 r. w województwie lubelskim aktywnie funkcjonowało zaledwie 714 firm z kapitałem zagranicznym. Dla kontrastu można podać, że w województwie mazowieckim liczba ta wynosiła 15.611, dolnośląskim – 3.747, zaś w wielkopolskim – 3.64844. Wysoką liczebność (291) nowych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego odnotowano również w przypadku regionu południowego, obejmującego województwo małopolskie i śląskie. Konsekwencją niewielkiego zainteresowania zagranicznych inwestorów województwami ściany wschodniej jest najniższa w Polsce liczba zatrudnionych w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. W 2007 roku w województwach ściany wschodniej, w podmiotach tego typu, pracowało blisko 88 tys. osób, zaś w regionie centralnym zatrudnionych było około 578 tys. pracowników.45 Należy jednak podkreślić, iż nie tylko duże międzynarodowe koncerny decydują o dynamicznym rozwoju regionów. Mimo postępującego procesu globalizacji, w dalszym ciągu największy wpływ na tempo wzrostu gospodarczego oraz widoczny wpływ na stopę bezrobocia ma sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Zdaniem M. Strużyńskiego, na skutek działalności tego typu podmiotów następują w regionie zmiany alokacyjne czynników produkcji, będące efektem poszukiwania nisz rynkowych, chęci poszerzania skali prowadzonej działalności gospodarczej, nieustannego dążenia tych jednostek nie tylko do przetwarzania na danym rynku, ale i do ciągłego rozwoju.46 Por. Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej – www.coig.gov.pl (stan z 17.12.2011 r.) Por. R. Zambrowski, Poziom regionalnych inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 2003-2007, w: E. Orechwa-Maliszewska, J, Paszkowski (red.), Przepływy kapitału intelektualnego i finansowego – aspekty lokalne i globalne, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009, s. 319 46 M. Stróżyński, Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, PWE, Warszawa 2004, s. 20 44 45 Strona 19 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wnioski Województwo lubelskie, wchodzące w skład tzw. ściany wschodniej, jest jednym z najuboższych regionów Polski i Europy. Nie oznacza to jednak, że wszystkie procesy zachodzące na tym obszarze można ocenić negatywnie. Do czynników niekorzystnie oddziałujących na rozwój zaliczyć można następujące: Od kilkunastu lat w województwie lubelskim można zaobserwować niekorzystne zmiany demograficzne, polegające na spadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. Zjawisko to jest wyjątkowo niebezpieczne, gdyż wpływa ono na ograniczenie potencjalnych zasobów pracy oraz dalszy wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, co z kolei powodowało będzie reperkusje w funkcjonowaniu systemu emerytalnego. Kolejnym problemem demograficznym Lubelszczyzny jest ujemne saldo migracji w grupie młodych osób z wykształceniem wyższym. Powodem takiego stanu jest migracja absolwentów studiów do miast Polski centralnej i zachodniej, gdzie poziom wynagrodzeń jest znacznie wyższy, a liczba oferowanych miejsc pracy kilkukrotnie przekracza tę, którą obserwuje się w Lublinie i innych miastach Regionu. Migracja absolwentów szkół wyższych powoduje, że w województwach z tzw. „ściany wschodniej” zauważalny jest niższy odsetek osób z wyższym wykształceniem, niż w pozostałych częściach kraju. W Polsce wschodniej istnieje bardzo skromna sieć dróg, szczególnie szybkiego ruchu, oraz ich zły stan techniczny. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli na polskich drogach ginie dwa razy więcej osób niż w Unii Europejskiej. Rozwój sieci szlaków drogowych powinien być traktowany jako priorytet, szczególnie dla obszaru Polski wschodniej, który boryka się z negatywnymi zjawiskami migracji zawodowej oraz niskim stopniem aktywizacji zawodowej mieszkańców. Szanse na przyspieszenie rozwoju Lubelszczyzny należy wiązać m.in. z takimi kwestiami, jak rozwój infrastruktury wynikający z powstania port lotniczego oraz postrzeganiem Lubelszczyzny, jako dużego ośrodka akademickiego, którego potencjał naukowy należy odpowiednio ukierunkować na powiązania z biznesem. Strona 20 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Szczególnie istotne dla rozwoju województwa lubelskiego wydaje się być jednak rozpoczęcie eksploatacji złóż gazu łupkowego oraz pozyskiwanie funduszy UE, które w coraz większym wymiarze trafiają do Polski wschodniej: Do niedawna uważano, że Lubelszczyzna, poza złożami węgla kamiennego, nie posiada innych surowców o charakterze strategicznym dla gospodarki. Niedawno okazało się jednak, że Polska posiada prawdopodobnie jedne z największych złóż gazu łupkowego na świecie. Spora część złóż tego surowca występuje na obszarze województwa lubelskiego. Taki stan rzeczy powoduje, że Lubelszczyzna, dotąd kojarzona głównie z sektorem MSP, może stać się w niedługim czasie prężnym ośrodkiem przemysłu wydobywczego. Musi na tym polu jednak nastąpić nie tylko poprawna technologicznie eksploatacja złóż, ale i odpowiednia koordynacja działań firm wydobywczych z władzami centralnymi i samorządowymi. Przy spełnieniu tych warunków, eksploatacja złóż gazu łupkowego może stać się wielką szansą dla naszego regionu i całego kraju. Zaangażowanie w rozwój infrastruktury oraz sukcesywne podnoszenie innowacyjności Regionu wymaga ponoszenia niemałych nakładów inwestycyjnych. W związku z akcesją Polski do UE popularne stało się finansowanie z wykorzystaniem środków z dotacji unijnych. W okresie programowania 2007-2013 polscy przedsiębiorcy, szczególnie funkcjonujący w obszarze tzw. ściany wschodniej, mogą skorzystać z wielu programów operacyjnych. Szacuje się, że w latach 2007-2015 do województwa lubelskiego trafi 3,1 mld euro w ramach działań objętych Strategią Rozwoju Kraju 2007-15. Jest to kwota tak istotna, że nie pozostanie bez wpływu na rozwój gospodarczy Lubelszczyzny. Województwo lubelskie stoi przed wyjątkową szansą dynamicznego rozwoju wynikającą z członkostwa Polski w UE, postępującej globalizacji i informatyzacji, wzrostu poziomu wykształcenia polskiego społeczeństwa, a przede wszystkim z powodu odkrycia złóż gazu łupkowego. Należy przy tym pamiętać, że nieuzasadnione wydaje się podejście bazujące na stwierdzeniu, że eksploatacja złóż gazu łupkowego jest jedyną szansą na rozwój Regionu. Do wzrostu zamożności województwa lubelskiego potrzebne jest zapewnienie jak najlepszych warunków dla małej przedsiębiorczości, rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej, gdyż nie wszystkie kraje i regiony zasobne w bogactwa naturalne można uznać za zamożne. Strona 21 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Na zwiększenie atrakcyjności Regionu będzie miało niewątpliwie wpływ uruchomienie Portu Lotniczego Lublin, którego funkcjonowanie sprawi, że przed Lubelszczyzną otworzą się nowe perspektywy, związane nie tylko z bezpośrednim sąsiedztwem Ukrainy i Białorusi, ale również z bezpośrednimi połączeniami z większością krajów Unii Europejskiej. Równolegle z poprawą infrastruktury komunikacyjnej powinno następować uruchamianie specjalnych stref ekonomicznych w województwie lubelskim. Zwolnienia podatkowe, wsparcie z zakresu aktywizacji bezrobotnych oraz specjalne regulacje dla inwestorów47 niewątpliwie sprawią, że jedna z największych bolączek Regionu, czyli niskie wynagrodzenia, mogą stać się poważnym atutem w walce o kapitał zagraniczny. Kapitał przyciągać może również wyjątkowa w skali kraju liczba uczelni wyższych o zróżnicowanym profilu kształcenia, co umożliwi potencjalnym inwestorom zatrudnienie wysokiej klasy specjalistów, mogących rozwijać swoje zainteresowania w ramach coraz szerszej współpracy nauki z biznesem. Bibliografia Budżety jednostek samorządu terytorialnego w województwie lubelskim w 2009 r., Opracowania sygnalne, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2009. D. Celińska-Janowicz, A. Miszczuk, A. Płoszaj, M. Smętkowski, Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, Raporty i Analizy EUROREG 5/2010, Warszawa 2010. J. Czapliński, J. Panek, Diagnoza społeczna 2005 (www.diagnoza.com). P.F. Drucker, Natchnienie i fart czyli Innowacja i przedsiębiorczość, Studio EMKA, Warszawa 2004. W. Dziemianowicz, Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich regionów, Ekspertyza wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w MGPiPS. P. Jakubowska, A. Kukliński, P. Żuber, Problematyka przyszłości regionów. W poszukiwaniu nowego paradygmatu, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2008. 47 Por. Uwarunkowania inwestycyjne Województwa Lubelskiego, Strona 22 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W. Janik, Rola mikroprzedsiębiorstw w rozwoju regionów słabo rozwiniętych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008, Nr 22. Którędy droga? Raport o tym, jak odblokować inwestycje drogowe w Polsce, Fundacja FOR, PricewaterhauseCoopers, Wardyński i Wspólnicy, 4CFuture, Warszawa 2009. K. Markiewicz, M. Wawer, Problemy społeczne we współczesnych organizacjach, Difin, Warszawa 2005. Matusiak K.B. (redakcja), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2004. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 28 listopada 2011 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w województwach w trzecim kwartale 2011 r. (M.P. Nr 45, poz. 510). E. Orechwa-Maliszewska, J, Paszkowski (red.), Przepływy kapitału intelektualnego i finansowego – aspekty lokalne i globalne, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009. S. Pangsy-Kania, G. Szczodrowski (red.), Gospodarka polska po 20 latach transformacji: osiągnięcia, problemy i wyzwania, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009. A. Paździor, Przedsiębiorczość. Jak pozyskać kapitał, Politechnika Lubelska, Lublin 2010. K. Perechuda, Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2005. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego, Tom 1: Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne (www.plan.lubelskie.pl). M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001. Rocznik statystyczny GUS 2008. P. Rydzewski, Mieszkańcy Lubelszczyzny, Ekspertyza naukowa, „Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013”. A. Sajkiewicz (red.), Zasoby ludzkie w firmie, POLTEXT, Warszawa 1999. J. Skonieczny, A. Świda, Innowacyjność jako czynnik wzrostu konkurencyjności regionu, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”, 2008, Nr 1191. Słownik języka polskiego A. Surówka, M. Wierzbińska, Innowacyjność województw Polski Wschodniej – wyniki badań, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008, Nr 22. M. Stróżyński, Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, PWE, Warszawa 2004. Strona 23 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego C. Suszyński (red.), Przedsiębiorstwo. Wartość, zarządzanie, PWE, Warszawa 2007. www.biznes.gazetaprawna.pl. www.brd.lublin.pl. www.coig.gov.pl. www.dotacjeue.org.pl. www.eia.gov. www.funduszestrukturalne.gov.pl. www.interia.pl. www.lubelskie.pl. www.moto.onet.pl. www.parp.gov.pl. www.shale-gas.itc.edu.pl. Strona 24 z 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
