Schyłek średniowiecza i emancypacja polityki

Zajęcia IV – dr I.Barwicka-Tylek
SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA
/ emancypacja polityki /
Awerroizm łaciński. Św. Tomasz (1225-1274).
Marsyliusz z Padwy (ok.1275-1342/3).
PRZEMIANY SPOŁECZNO-POLITYCZNE
• wyłom w stabilnej strukturze średniowiecza:
miasta i uniwersytety;
• zróżnicowanie w ramach istniejącej hierarchii
(nowe warstwy społeczne);
• rozwój monarchii narodowych (koniec
uniwersalizmu):
– rola prawa rzymskiego (rex est imperator in regno
suo);
– początki parlamentaryzmu (Anglia: Wielka Rada –
1265; Francja: Stany Generalne – 1302);
– monarchia stanowa (uprawnienia władcze dzielone
między króla i zgromadzenia stanowe – gł. kwestie
podatkowe) w miejsce monarchii feudalnej (decydują
osobiste więzi senioralne).
„Odkrycie” Arystotelesa
pytanie: jak uzyskać dostęp do prawdy (wiedzy)?
- propozycja św. Augustyna (por. Platon)
TEOLOGIA (narzędziem
poznania wiara)
FILOZOFIA (narzędziem
poznania rozum)
- awerroizm łaciński (XII/XIII w.; Ibn Ruszd, Siger z
Brabantu)
FILOZOFIA - rozum
TEOLOGIA - wiara
marginalizacja
politycznej roli
Kościoła
(wiedza=władza)
koncepcja „podwójnej prawdy”
„Odkrycie” Arystotelesa – c.d.
• św. Tomasz z Akwinu – Arystoteles „ochrzczony”
FILOZOFIA – rozum ludzki
TEOLOGIA - wiara
„margines” dla
religii: dogmaty
„margines” dla filozofii: znaczna
część zagadnień politycznych
i prawnych (por. dalej)
część wspólna – wiedza o świecie dostępna
zarówno dzięki aktywności indywidualnego
rozumu, jak też dana dzięki objawieniu (m.in.
istnienie Boga!)
PRAWO:
św. Tomasz vs. Marsyliusz z Padwy
R
O
Z
U
M
PRAWO WIECZNE
„BRZYTWA”
OCKHAMA:
nie mnożyć bytów
ponad potrzebę
PRAWO NATURALNE
(3 skłonności naturalne)
wnioski
z prawa
naturalnego
PRAWO STANOWIONE
niesprzeczne z prawem naturalnym
– odpowiedź na pytanie: jakie prawo
„czyń dobrze, unikaj zła”
średniowieczne rozumienie tyranii (uzurpacja
władzy, ale także „złe” rządy)
PRAWO STANOWIONE
TREŚĆ
FORMA
+
SANKCJA
PROCEDURA – kto tworzy
prawo: PRAWODAWCA
prawo oporu wobec tyranii (ograniczone)
LUD suwerenem pierwotnym
W
O
L
A
Św. Tomasz – myśl polityczna
• główne dzieła: Suma teologiczna; Suma przeciwko
poganom; O królowaniu (De regno);
• człowiek = istota społeczna dążąca do poznania Boga
(por. Arystoteles);
• władza pochodzi od Boga, ale ustrój określają ludzie;
• cel państwa: dobro ogółu (władza „pomaga” w realizacji
dobra i wspomaga cnotę obywateli – por. św. Augustyn);
• moralność zwierzchnia wobec polityki (ostatecznym
celem zbawienie);
• problem niezmienności prawa naturalnego i zmienności
prawa stanowionego (własność prywatna).
Św. Tomasz – myśl polityczna c.d.
• hierarchia i zgoda stanów: ordo i pax;
• struktura społeczna – kryterium majątkowe (por.
Arystoteles):
– optimates (feudałowie świeccy i duchowni);
– populus honorabilis (na tyle bogaci, by nie pracować);
– populus villis (biedni, świadczący swoją pracę innym).
• najlepszy ustrój: monarchia (ograniczona; por.
ustrój mieszany);
• nauka o tyranii – tyran to uzurpator (por. Grecja),
ale także „zdegenerowany” król (namaszczony
przez Boga – problemy z egzekwowaniem
prawa poddanych do oporu wobec tyranii).
Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna
• dzieła: Obrońca pokoju (Defensor pacis);
Obrońca mniejszy (Defensor minor);
• rozdział sfery politycznej i religijnej
(por. awerroizm);
• cel państwa: interes/korzyść wspólnoty,
rozumiany jako suma interesów obywateli (ale to
jeszcze nie indywidualizm!);
• Kościół to dobrowolna wspólnota wiernych –
jedna z instytucji życia publicznego (zapowiedź
kościoła narodowego), istniejąca z woli
obywateli (por. koncyliaryzm).
Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna c.d.
• SUWERENNOŚĆ LUDU
treścią suwerenności STANOWIENIE PRAWA
DEMOKRACJA najlepszym ustrojem
(ale nie jedynym dobrym – decyduje
wola ludu, a nie zdanie Marsyliusza )
ARGUMENTY:
1. Nikt nie będzie krzywdził sam siebie
(więc prawo stanowione przez
większość jest najlepsze z możliwych).
2. Ludzie chętniej słuchają praw, które
sami sobie przypisali (łatwiej
zagwarantować praworządność).
+
silny monolityczny
rząd (skuteczność
egzekwowania praw)
PYTANIA POD ROZWAGĘ 
• Dzieła którego z omawianych filozofów
powinny znaleźć się w podręcznej
biblioteczce każdego Robin Hooda?
• Jakie dostrzegasz zalety i wady
alternatywnego rozstrzygania zagadnień
prawnych przez św. Tomasza i
Marsyliusza? Czy któreś z tych ujęć
można uznać dzisiaj za dominujące?