Zachowania suicydalne - profilaktyka

Krzysztof Noweta
Nauczyciel Zespołu
Szkół Budowlanych w Kaliszu
Kalisz dn. 21.10.2002 r.
„Wybrane aspekty profilaktyki antysuicydalnej”.
1. Szkic sytuacyjny:
Sytuacja egzystencjalna współczesnego człowieka, poddanego transformacjom
gospodarczym, społecznym, politycznym, kulturowym czy religijnym, jest bardzo
powikłana i trudna. Stoi on w obliczu kryzysu wartości, doświadcza ekspansji
negatywnych obyczajów, pustki egzystencjalnej i boryka się z wielkimi
zagrożeniami.1 Uczestnicząc w życiu społecznym nastawionym na osiąganie
wartości konsumpcyjnych (charakterystycznych dla epoki postindustrialnej i jej
obecnej fazy usługowej) doświadcza krzywdy i niesprawiedliwości. Przestaje ufać i
z przerażeniem myśli o dniu jutrzejszym. Zazdrości wszystkim wszystkiego, nie
potrafi znaleźć się wśród innych, nie postrzega ich jako partnerów, lecz jako
wrogów stojących na drodze do osiągnięcia obranych celów. Zamiast wspólnie
organizować czas, poszerzać horyzonty myślowe, uczestniczyć w świecie trwałych
wartości, szuka on zapomnienia w alkoholu i innych formach ucieczki, np. w
samobójstwie. Powodem nieustannej troski człowieka i częstym źródłem jego
patologicznych lęków, są – jak wykazują badania – obawy przed: chorobami,
starością, wojną, złymi ludźmi, gwałtami, napadami, wszelkimi innymi formami
przemocy, utratą pracy, bliskich czy własną śmiercią. W obliczu takich zagrożeń
ludzie tracą sens życia. Także poczucie pustki życiowej z pewnością najbardziej
zagraża nam współczesnym.2 Skala wartości człowieka w tak trudnej
rzeczywistości często ulega zakłóceniu. Zniechęcony, znużony i pogrążony w
beznadziei człowiek traci w końcu odniesienie do ostatecznych wartości, do Boga.
Jego głęboką tęsknotę do szczęścia, której spełnienie jedynie w Bogu mogłoby
nastąpić, próbuje zaspokoić przez powierzchowne, nazbyt przemijające wartości.
W ten sposób tęsknota do szczęścia staje się rządzą coraz łatwiejszego i
przelotnego użycia. Zamiast spodziewanej pełni, czeka człowieka w końcu pustka
wewnętrzna i niechęć do życia.3 Wiele rozczarowanych tym faktem osób, nie
widzących możliwości wyjścia z takiej sytuacji, wyizolowanych, pozbawionych
Por. K. Noweta, Pijaństwo i alkoholizm a wartości moralne. Rozważania z zakresu psychologii i etyki teoretycznej
w piśmiennictwie ostatniego dziesięciolecia, Gniezno 1999, s. 3.
2
Por. Cz. Cekiera, Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób uzależnionych. Metody.
Programy. Ośrodki. Zakłady. Wspólnoty, Lublin 1993, ss. 277-278.
3
Por. „L’Osservatore Romano”, nr 7, 1988, s. 28.
1
2
przyjaciół, pogrążonych w rozpaczy, skrzywdzonych, zaczyna myśleć o tak
drastycznym rozwiązaniu tego impasu, jak samobójstwo. I jeśli w porę nie
nadchodzi pomoc z zewnątrz, to niestety część tych osób dokonuje aktu
autodestrukcji.
2. Profilaktyka antysuicydalna.
W obliczu powyższych rozważań rodzi się potrzeba dokonania analizy
możliwych strategii i form przeciwdziałania zachowaniom samobójczym oraz
wyodrębnienia tych grup społecznych, do których w pierwszym rzędzie takie
inicjatywy winny być kierowane.
2.1.
Strategie profilaktyczne.
Erwin Ringel - austriacki suicydolog - powiada, że co najmniej 80 %
przypadków samobójstw (jeśli nie wszystkie), były uprzednio zapowiadane ściśle
określonymi sygnałami, które nazwał występowaniem syndromu presuicydalnego.
Jego decydującymi elementami są: zawężenie, hamowana i skierowana przeciw
sobie agresja oraz fantazje samobójcze.4 „Psychiczne zahamowania, które tworzą
zespół presuicydalny można usunąć, istnieje wiele możliwości pomocy w
przypadku poszczególnych konstelacji problemowych (...). Najpierw jednak należy
przekazać podstawową rzeczową informację, która pomaga bliźniemu poznać i
zrozumieć proces prowadzący do samobójstwa, a potencjalnemu samobójcy ukazać
konieczność i możliwość leczenia jego teraźniejszego stanu i chronić go tym
samym przed zbyt wczesnymi reakcjami”.5
Wnioskując z powyższych możemy stwierdzić, że pierwszą strategią, która
wyłania się na polu działalności antysuicydalnej jest gruntowne zapoznanie
społeczeństwa z mechanizmem powstawania i funkcjonowania zespołu
presuicydalnego. Sam Ringel powiada jednak, że w przeważającej większości
przypadków dochodzi do przeoczenia sygnałów tego zespołu przez społeczeństwo.6
Trzeba zatem wspomóc powyższą strategię projektami, które doprowadzą do
wystarczającej mobilizacji społeczeństwa w dostrzeżeniu i udaremnieniu
mechanizmów prowadzących do samobójstwa. Podążając za cytowanym wyżej
suicydologiem wyłonimy więc kolejne trzy wspierające strategie.
Drugą proponowaną tu strategią będzie przeciwdziałanie i naprawa
zaburzonych stosunków międzyludzkich. Na czoło wysunie się potrzeba przemiany
relacji społecznych w kierunku żywej obecności; tak by wyróżnikiem tych relacji
Por. E. Ringel, Samobójstwo – apel do innych, w przekł. M. T. Mojka i K. Pejga, Warszawa 1993, ss. 13 i 47.
Tamże, s. 13.
6
Tamże, por. s. 51.
4
5
3
były: gotowość znalezienia czasu dla drugiego człowieka, prowadzenie z nim
dialogu, znajomość jego motywacji i przeżyć oraz głęboki szacunek wobec
powyższych przejawów uznania godności drugiego.7
Na trzecią pozycję wśród strategii wychodzi konieczność zmiany
społecznego nastawienia do outsajderów i ludzi słabych. Izolowanie osób
różniących się od nas statusem ekonomicznym, słabych socjalnie wszystkich
rodzajów, chorych psychicznie, nadmiernie wrażliwych, należących do mniejszości
narodowych, różnych rasowo, jest zaprzeczeniem ich osobowej godności. Jest
wreszcie pogłębianiem ich alienacji a przez to popychaniem ku autodestrukcji.
Potrzeba więc przyznania im należnego miejsca i troski nie tylko w strukturach
państwowych, społecznych lecz nade wszystko w świadomości i wrażliwości
każdego z nas.8
Do czwartej strategii może należeć rozwój i pogłębienie wiedzy suicydalnej
poprzez współpracę i zaangażowanie naukowców różnych dyscyplin z
suicydologami. Dogłębne poznanie tego ludzkiego fenomenu, wszystkich jego
aspektów, uwarunkowań, struktury i możliwości rozwiązań pozwoli coraz
skuteczniej przeciwdziałać zjawisku samobójstwa i minimalizować jego
następstwa. Istotne jest także mądre kształtowanie postaw wobec obserwowanych
aktów suicydalnych i takie wyważanie stanowisk społecznych, które nie będzie ani
przemilczaniem ani sensacyjną przesadą.9
Podejmowane działania w tworzeniu programów i strategii wychowawczych
w dziedzinie profilaktyki suicydalnej mogą być – moim zdaniem – wzbogacone o
osiągnięcia amerykańskiego badacza problematyki uzależnień W.B. Hansena.
Wydaje się bowiem możliwa korelacja jego osiągnięć związanych z oceną
skuteczności strategii realizacji programów profilaktyki uzależnień z
wykorzystaniem ich w działalności antysuicydalnej. W „Raporcie dla Ministrów
Stanów Zjednoczonych”10 przedstawia on gradacje skuteczności strategii w
oddziaływaniach na młodzież. Do grupy projektów oddziaływań omówionych
powyżej chciałbym również dołączyć z pracy Hansena jeszcze cztery.
Piątą z kolei strategią mogą być więc oddziaływania dotyczące zmiany
przekonań normatywnych społeczeństwa. Należy zakwestionować nieprawidłowe
oczekiwania i przekonania społeczeństwa, np.: co do skali tego zjawiska, a w ich
miejsce podać prawdziwe. Fenomen samobójstw, jak wskazują badania, objawia
się jako „zaraźliwy”, jeśli więc zostanie obalony fatalistyczny obraz przekonań, że
bardzo wielu młodych właśnie przez samobójstwo rozwiązuje problemy (choć wg.
7
J.w., s. 51.
Por. tamże, ss. 52-53.
9
J.w., s. 55.
10
Por. W.B. Hansen, School – based Substance Abuse Prevention: A Review of the State of the Art. In Curriculum,
1980 – 1990, Health Education Research.
(Por. W.B. Hansen, School – Based Alcohol Prevention Programs,
Alcohol World, vol. 17, no. 1, 1993, ss. 54-61,).
8
4
badań jest to najaktywniejsza w tym zakresie grupa), wtedy być może nastąpi
spadek naśladowczych aktów autodestrukcji. Uważam, że warto by zbadać jaki
procent młodych prawidłowo rozwiązuje swoje problemy czy kryzysy, nie
uciekając się do samounicestwienia i miast epatować wskaźnikami samobójstw,
wskazywać na liczbę rozwiązań prawidłowych.
Szóstą propozycją strategiczną jest praca nad rozwojem ku uczestnictwu w
świecie wartości i kształtowaniu własnej hierarchii wartości. Człowiek kierując się
w swoim rozwoju ku wartościom, ujmując je odpowiednio i służąc im, nie tylko
odpowiada na ich przyciągające ku sobie wezwanie, lecz przede wszystkim samego
siebie rozwija i kształtuje jako wartość.11 Biorąc pod uwagę normę
personalistyczną w rozwoju osoby należy pamiętać, że jest ona takim bytem, dla
którego właściwe i pełnowartościowe odniesienie stanowi miłość. W przesłaniu
etycznym tej normy zawiera się zawsze obowiązek afirmacji ponadrzeczowej i
ponadkonsumpcyjnej wartości osoby ludzkiej.12 Aby owo afirmowanie miłością
przyjęło właściwy kształt potrzeba, by jako podstawę dla hierarchii miłości i
hierarchii wartości w człowieku przyjąć pierwej hierarchię bytów.13 Miłość niższą
podporządkować miłości wyższej, skierowanej ku Bogu. Od jakości tego
uporządkowania bowiem zależeć będzie czy serce człowieka zrodzi dobro czy zło;
czy doprowadzi w działaniu do rozwoju cnót czy też popchnie przez degradację do
bestialstwa lub autoagresji.14 Człowiek dla zachowania swej równowagi
psychicznej, dla prawidłowego rozwoju osobowości i normalnego funkcjonowania
w społeczeństwie nieodzownie potrzebuje wartości. Wartości oraz
uzewnętrzniające je cele i dążenia życiowe są z kolei wyznacznikiem ludzkich
zachowań, nadają kierunek osobowemu rozwojowi. Wybór określonego systemu
wartości stanowi w istocie o filozofii życia danego człowieka. Jeżeli ów człowiek
w konsekwencji życia zdoła uzasadnić swe działania dzięki obranej hierarchii
wartości, to działania te nabiorą sensu. Wartość celów i motywów naszej
działalności jest bowiem tym, co decyduje o sensowności naszego życia. Sens
życia, który chcemy osiągnąć, nie wyraża się w ramach czysto teoretycznych, ani
wyłącznie w kategoriach praktycznych, lecz w wymiarach wartości do realizacji,
do udziału w nich, jest to więc sens aksjologiczny.15 Uważam, że rozwój w
kierunku odnalezienia takiego sensu życia jest wyjściem na przeciw zagrożeniu,
jakie niesie ze sobą zawężenie świata wartości, będące jedną z cech syndromu
presuicydalnego.
Por. K. Noweta, Rozwój wyznaczony przez ujmowanie wartości, w sferze działań profilaktyczno-naprawczych
wobec patologii alkoholowych. Rola wartości w rozwoju ku pełnej dojrzałości osoby, w: „Pegaz”, Rocznik PWT w
Warszawie, O/Konin, nr 9/2000, s. 15.
12
Por. A. Wójtowicz, Osoba i transcendencja. Karola Wojtyły antropologia wiary i Kościoła, Wrocław 1993, s. 141.
13
K. Michalski, Między heroizmem a bestialstwem, Częstochowa 1984, s. 284.
14
Por. D. Balcerowska-Noweta, Miłość i jej ład wg. ks. Konstantego Michalskiego, Gniezno 1999, s. 50.
15
Por. J. Mariański, W poszukiwaniu sensu życia. Szkice socjologiczno-pastoralne, Lublin 1990, ss. 173-175.
11
5
Siódmą strategią działań antysuicydalnych może być ukazywanie
alternatywnych sposobów życia człowieka. Istotnym czynnikiem zespołu
presuicydalnego jest także zawężenie sytuacyjne, w którym „okoliczności
przeżywane są jako zagrażające, nie ulegające zmianom, nie dające się
przezwyciężyć, a więc jako warunki posiadające przemożną siłę.16 Wydaje się więc
pożądane, by młody człowiek w swym rozwoju został niejako wyposażony w
szeroki wachlarz propozycji, zachowań i rozwiązań, z których mógłby skorzystać
w przyszłości znajdując się w trudnych sytuacjach.
Ósmą i ostatnią propozycją strategii antysuicydalnych będzie zwiększanie
dostępności do różnych form pomocy w kryzysie. Ten projekt, ściśle złączony z
poprzednim jest właściwie urzeczywistnianiem tych propozycji w profesjonalny i
strukturalny sposób. Wiąże się z tworzeniem miejsc pomocy, z udostępnieniem
szerokiej społeczności informacji o tych miejscach, jak również ze zwiększeniem
jakości i rodzaju proponowanych rozwiązań.
Wysuwane przeze mnie propozycje strategii z pewnością nie wyczerpują
wszystkich możliwych projektów oddziaływań, uważam jednak, że mogą one
stanowić cenną wskazówkę w budowaniu integralnych systemów
zapobiegawczych. Na podstawie analiz i obserwacji sądzę bowiem, że tylko
integralne podejście do problemu samobójstw, korzystające z wielu dostępnych
metod i środków, biorące pod uwagę wszelkie uwarunkowania tego fenomenu,
może dać realne rezultaty zapobiegawcze.
2.2.
Adresaci profilaktyki antysuicydalnej oraz niektóre propozycje form
zapobiegawczych.
Termin „zapobieganie” jest zespołem tych działań, których celem jest
zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danym
społeczeństwie. Żadne prawidłowe działanie zapobiegawcze nie może się odbyć
bez używania metod, które są stosowane do osiągnięcia zamierzonego celu.
Działania zapobiegawcze winny być systematyczne i powiązane ze sobą w ramach
dokładnie zaplanowanych i przeprowadzanych programów wielosektorowych.
Zgodnie z tradycyjną klasyfikacją oddziaływań zapobiegawczych możemy
wyróżnić ich trzy stopnie:
a/ profilaktyka I stopnia – mająca na celu zapobieganie wzrostowi i
rozprzestrzenianiu się zjawiska wśród szeroko pojętej społeczności, badająca
ewentualne przyczyny danego zjawiska i osłabiająca ryzyko jego powstawania;
b/ profilaktyka II stopnia – mająca na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się i
wzrostowi zjawiska w zagrożonej społeczności, w grupach wysokiego ryzyka;
16
E. Ringel, dz. cyt., s. 14.
6
c/ profilaktyka III stopnia – mająca na celu zapobieganie zjawisku nawrotów,
często identyfikowana z leczeniem i rehabilitacją.17
Brunon Hołyst podaje bardziej rozwiniętą klasyfikację poziomów oddziaływań
prewencyjnych:
 oddziaływanie edukacyjne na całe społeczeństwo w kierunku wyrobienia sobie
postaw antysuicydalnych;
 oddziaływanie na populację potencjalnie zagrożoną pojawieniem się postaw
presuicydalnych;
 oddziaływanie instytucjonalne i pozainstytucjonalne na osoby, które znalazły się
już w sytuacji presuicydalnej;
 oddziaływanie w sytuacji suicydalnej;
 oddziaływanie na jednostki w sytuacji postsuicydalnej.18
Z powyższych zestawień wynika, że pierwszym adresatem jest całe
społeczeństwo. Istotną rolę będą tu miały do odegrania: rodzina, szkoła, Kościół
oraz media. Profilaktyka domowa, rodzinna, powinna przede wszystkim opierać się
na budowaniu właściwych relacji między jej członkami. Powinna prowadzić do
tworzenia klimatu wartościowego spędzania wolnego czasu i rozwoju
zainteresowań; umiejętności kształtowania charakteru wzrastających w niej osób;
wrażliwości sumienia i poszanowania norm, wartości, obyczajów; do
kultywowania tradycji i wychowania religijnego oraz szacunku i naśladowania
autorytetów. Badania dotyczące wyłonienia czynników chroniących (przed
negatywnymi zachowaniami dzieci i młodzieży) ujawniły cztery czynniki
potwierdzające powyższe wnioski. Do tego zbioru należą:
- silna więź z rodzicami, prawidłowe relacje międzyosobowe;
- zainteresowanie nauką szkolną, hobby;
- regularne praktyki religijne;
- respektowanie norm, praw i wartości oraz skłonność do poszanowania
autorytetów.19
Profilaktyka szkolna powinna brać pod uwagę nie tylko intelekt ucznia, lecz
zwrócić baczną uwagę na jego sferę emocjonalną. Kształtować właściwe, osobowe
relacje wśród uczniów, stawiać jasne wymagania ze świadomymi konsekwencjami,
nie zniechęcać uczniów lecz pozytywnie motywować ich do rozwoju oraz uczyć
odpowiedzialności i troski o innych. Tak ukształtowani uczniowie sami mogą być
pierwszymi, którzy udzielą wsparcia i odwiodą od samobójstwa zrozpaczonych
przyjaciół. Dobrą propozycją jest organizowanie różnych wycieczek
krajoznawczych. Na walor antysuicydalny takich wycieczek zwraca uwagę w
17
Por. United Nations Interregional Crime and Justice Research Institute, Kompendium wiedzy o profilaktyce,
przekł. pod red. A. Marczak-Krupa, Warszawa 1996, ss. 5-6.
18
Por. B. Hołyst, Samobójstwo – przypadek czy konieczność, Warszawa 1983, ss. 353-354.
19
Por. A. Arendarska, K. Wojcieszek, Przygotowanie do profilaktyki domowej, Warszawa 1995, s. 31.
7
swoich wykładach suicydolog – Adam Czabański, rozwijają one bowiem
horyzonty ucznia, a ukazując mu piękno świata zwiększają szansę na wyrobienie
postaw proegzystencjalnych. Szkoła ma także dużą możliwość tworzenia sytuacji
do rozmów i odpowiedzi na problemy nurtujące młodych, a wychowując
prorodzinnie może podkreślać wartość życia w każdym jego stadium rozwoju.
Nieocenioną rolę w profilaktyce antysuicydalnej odgrywa Kościół Chrystusa.
Prowadzi on bowiem człowieka ku jego osobowej pełni. Dojrzała osobowość nie
może być pozbawiona tej wartości, jaką jest Bóg, bo albo będzie to osobowość ku
sensowi życia zakotwiczona w Absolucie, w Miłości, albo będzie to życie
bezsensowne, zniewolone, życie na własny rozrachunek i własną zgubę.20 Tak więc
religia przyczynia się do profilaktyki antysuicydalnej przez to, że pozwala odnaleźć
sens życia, jak i przez naukę o tym, że tylko Bóg jest Panem życia i śmierci.21
„Sposób w jaki ludzie korzystają ze środków społecznego przekazu może
być źródłem wielkiego dobra i wielkiego zła”.22 Znane są bowiem przypadki
samobójstw naśladowczych dokonanych pod wpływem informacji medialnych.
Dlatego narastającą potrzebą obecnych czasów, w których świat jest „globalną
wioską”, będzie położenie nacisku na etos przekazywania informacji, tworzenia
opinii, ukazywania rzeczywistości. Jan Paweł II w Orędziu na XXXIII Światowy
Dzień Środków Społecznego Przekazu w 1999 r. powiada, że „kultura mądrości”
winna uchronić medialną „kulturę informacji” przed staniem się bezsensownym
gromadzeniem informacji. Ale nie tylko ich ilość, lecz jakość pozostawia dziś
wiele do życzenia. Epatowanie przemocą, erotyką, drastycznością tragedii z
pewnością nie wzniesie nas ku wyżynom człowieczeństwa, lecz jeszcze bardziej
osłabi naszą wrażliwość. Instrukcja duszpasterska o środkach społecznego
przekazu Communio et Progressio stwierdza, że: „media są powołane by służyć
ludzkiej godności, pomagając ludziom dobrze żyć i uczestniczyć jako osoby w
życiu społeczności. Media czynią to, gdy skłaniają ludzi do uświadomienia sobie
własnej godności, wnikania w myśli i uczucia innych, kultywowania postawy
wzajemnej odpowiedzialności i kształtowania w sobie osobistej wolności, szacunku
dla wolności innych i zdolności do dialogu.
Drugim adresatem, wyznaczonym przez profilaktykę II stopnia są grupy
podwyższonego ryzyka presuicydalnego. E. Ringel wymienia tu szereg grup
społecznych:23
a/ ludzie starzy, osamotnieni;
20
Por. Cz. Cekiera, dz. cyt., s. 262.
Por. E. Ringel, dz. cyt., s. 41.
22
Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Etyka w środkach społecznego przekazu, w: „L’Osservatore
Romano”, nr 4, 2001, s. 48.
23
Por. E. Ringel, dz. cyt., ss. 48-50.
21
8
b/ nieuleczalnie chorzy i silnie cierpiący;
c/ osoby uzależnione;
d/ osoby prześladowane z powodów rasowych, religijnych i politycznych,
mniejszości narodowe;
e/ uchodźcy;
f/ uciekinierzy, migranci;
g/ kryminaliści;
h/ ludzie przeżywający kryzysy miłosne, małżeńskie problemy;
i/ ludzie w trudnej sytuacji socjalnej;
j/ ludzie młodzi;
k/ osoby najbliższe samobójcom;
l/ ludzie, którzy ulegli ciężkim wypadkom;
ł/ kobiety z syndromem postaborcyjnym;
m/ młode wdowy czy wdowcy;
n/ ofiary molestowania seksualnego, przemocy w rodzinie, sieroty, dzieci z
dysfunkcją „kozła ofiarnego” z rodzin alkoholowych.
W rozwój tej profilaktyki powinny zaangażować się struktury rządowe, konieczna
jest tu współpraca wielu resortów: oświaty, kultury, pracy, finansów, zdrowia i
opieki społecznej, etc.24 Konieczne jest zaangażowanie samorządów i organizacji
pozarządowych. Różnorodność i ilość grup zagrożonych wymaga bowiem
skomasowanych wysiłków wielu instytucji. Warto zorganizować w tym celu
szkolenia dla grup zawodowych, czy powołać do istnienia w lokalnych
środowiskach „Centra zapobiegania samobójstwom”.25 Troskliwy wgląd w grupy
zagrożenia suicydalnego oraz intensywne wsparcie tych ludzi przez społeczeństwo
powinno znacznie ograniczyć liczbę samobójstw.26
Ostatnim adresatem znajdującym się w spektrum profilaktyki III stopnia są
osoby, które znalazły się już w sytuacji presuicydalnej, osoby znajdujące się
aktualnie w sytuacji suicydalnej oraz osoby w położeniu postsuicydalnym. Jak
pisze A. Czabański, najbardziej rozpowszechnioną metodą pomocy w takich
stadiach jest udzielenie jej drogą telefoniczną.27 Istotne jest, jak mówi B. Hołyst, by
wówczas nawiązać więź z rozmówcą, dokonać oceny kryzysu, pozwolić rozmówcy
na wyrażenie uczuć i poszukać możliwych rozwiązań.28 Nie bez znaczenia jest
także udostępnienie pomocy psychiatrycznej, psychologicznej, socjalnej,
prawniczej czy duszpasterskiej, osobie znajdującej się w kryzysie. Niektóre kliniki
Por. A. Czabański, Młodzież wobec samobójstwa, Poznań 1997, s. 30.
Por. E. Ringel, dz. cyt., ss. 40-41.
26
Tamże, por. s. 54.
27
Por. A. Czabański, dz. cyt., s. 28.
28
Por. B. Hołyst, dz. cyt., s. 386.
24
25
9
w Stanach Zjednoczonych proponują także organizowanie grup wsparcia –
samopomocowych dla osób przeżywających kryzysy a także dla ich bliskich.
3. Zakończenie.
Mam świadomość, że praca ta nie wyczerpuje wszystkich aspektów i form
profilaktyki antysuicydalnej. Widząc jednak pewne jej braki w jasnym
sformułowaniu podstawowych strategii zapobiegawczych pozwoliłem sobie na
postawienie wniosków z tego zakresu, a także na krótki rys sytuacyjny i analizę
etapów profilaktyki. Podejmując się w swojej codziennej pracy zadań związanych z
profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, widzę niektóre styczne
tej działalności z profilaktyką antysuicydalną. Dlatego postuluję tutaj zwrócenie
bacznej uwagi na dorobek naukowy suicydologów, tak by zagadnienia związane z
problematyką samobójstw były bardziej dostrzegane przez specjalistów ds.
uzależnień. Postuluję także stworzenie pomostów pozwalających na wzajemną
współpracę profilaktyków obu dziedzin. Istotnym wezwaniem dla osób
zaangażowanych w profilaktykę antysuicydalną niech będzie stworzenie
integralnego i wielosektorowego programu zapobiegania samobójstwom, tak by w
swoim zakresie obejmował on (w perspektywie antropologicznej) oddziaływania
na wszystkie sfery człowieka; z wykorzystaniem wszelkich możliwych strategii,
metod i form profilaktycznych; z zaangażowaniem odpowiednich instytucji i służb
społecznych oraz uwrażliwiający na ten problem każdego z nas.
Bibliografia:
1. Arendarska A., Wojcieszek K., Przygotowanie do profilaktyki domowej,
Warszawa 1995.
2. Balcerowska-Noweta D., Miłość i jej ład wg. ks. Konstantego Michalskiego,
Gniezno 1999.
3. Cekiera Cz., Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób
uzależnionych. Metody. Programy. Ośrodki. Zakłady. Wspólnoty, Lublin 1993.
4. Czabański A., Młodzież wobec samobójstwa, Poznań 1997.
5. Hansen W.B., School – based Substance Abuse Prevention: A Review of the
State of the Art. In Curriculum, 1980 – 1990, Health Education Research.
(Hansen W.B., School – Based Alcohol Prevention Programs, Alcohol World,
vol. 17, no. 1, 1993).
6. Hołyst B., Samobójstwo – przypadek czy konieczność, Warszawa 1983.
7. „L’Osservatore Romano”, nr 7, 1988.
8. Mariański J., W poszukiwaniu sensu życia. Szkice socjologiczno-pastoralne,
Lublin 1990.
10
9. Michalski K., Między heroizmem a bestialstwem, Częstochowa 1984.
10.Noweta K., Pijaństwo i alkoholizm a wartości moralne. Rozważania z zakresu
psychologii i etyki teoretycznej w piśmiennictwie ostatniego dziesięciolecia,
Gniezno 1999.
11.Noweta K., Rozwój wyznaczony przez ujmowanie wartości, w sferze działań
profilaktyczno-naprawczych wobec patologii alkoholowych. Rola wartości w
rozwoju ku pełnej dojrzałości osoby, w: „Pegaz”, Rocznik PWT w Warszawie,
O/Konin, nr 9/2000.
12.Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Etyka w środkach
społecznego przekazu, w: „L’Osservatore Romano”, nr 4, 2001.
13.Płużek Z., Psychologia pastoralna, Kraków 1991.
14.Ringel E., Samobójstwo – apel do innych, w przekł. M. T. Mojka i K. Pejga,
Warszawa 1993.
15.United Nations Interregional Crime and Justice Research Institute,
Kompendium wiedzy o profilaktyce, przekł. pod red. A. Marczak-Krupa,
Warszawa 1996.
16.Wójtowicz A., Osoba i transcendencja. Karola Wojtyły antropologia wiary i
Kościoła, Wrocław 1993.