Ró*nice moralne i osobowo*ciowe kobiet i m**czyzn

advertisement
Różnice moralne i osobowościowe
kobiet i mężczyzn
Renata Ziemińska
Uniwersytet Szczeciński
Carol Gilligan ur. 1936
Carol Gilligan, ur. 1936
• Etyka troski pojawiła się w książce „In a Different
Voice” (Innym głosem) (1982) Amerykańskiej
feministki kulturowej, przedstawicielki psychologii
z Harvardu, Carol Gilligan.
• “My research suggests that men and women may
speak different languages that they assume are
the same, using similar words to encode
disparate experiences of self and social
relationships”s.173
Chodorow w „Reprodukowaniu
macierzyństwa”
• Opieka nad dziećmi do 3 lat zwykle spada na
kobiety. Wtedy zaś ustala się tożsamość płciowa.
Córki postrzegają siebie jako podobne do matki, a
chłopcy jako odmienni i ograniczają „pierwotną
miłość i poczucie empatycznej więzi”, ich rozwój
jest bardziej indywidualny, a ego ma lepiej
ustalone granice.
• “Dziewczęta wychodzą z tego okresu z podstawą
do ‘empatii’ wbudowaną w ich podstawowe
rozumienie siebie w sposób nieobecny u
chłopców.”
Chodorow c.d.
• „Dziewczęta wychodzą z silniejszą bazą do
doświadczania potrzeb i uczuć innych jako
własne… Od samego początku, ponieważ są
wychowywane przez osobę tej samej płci…
dziewczęta doświadczają siebie jako mniej
odmienne niż chłopcy, bardziej kontynualne i
związane z zewnętrznym obiektem-światem, a
także inaczej zorientowane na ich wewnętrzny
obiekt-świat.” (Chodorow 1978, 167)
Gilligan o Nancy Chodorow
• “Dla chłopców i mężczyzn odrębność i indywidualność
są istotnie związane z tożsamością płciową, ponieważ
odrębność od matki jest kluczowa dla rozwoju
męskości. Dla dziewcząt i kobiet kwestia kobiecości czy
kobiecej tożsamości nie zależy od postępów w
zdobywaniu odrębności od matki i indywidualności.
Ponieważ męskość jest definiowana przez odrębność, a
kobiecość przez związek, męska tożsamość płciowa jest
zagrożona przez bliskość, a kobieca tożsamość płciowa
jest zagrożona przez odrębność. Dlatego mężczyźni
mają zwykle kłopoty z utrzymaniem relacji, a kobiety
mają problemy z indywidualnością” (Gilligan 1993, s.8).
Zabawy dziewcząt
• „chłopcy bawią się częściej na dworze niż dziewczęta; chłopcy bawią
się częściej w dużych i zróżnicowanych wiekowo grupach; częściej
bawią się w gry z rywalizacją i ich gry trwają dłużej niż gry
dziewcząt.”
• Jeśli jest jakiś problem chłopcy bardziej efektywnie go rozwiązują
niż dziewczęta. Kłótnia wśród dziewcząt zwykle kończy grę.
• dziewczęta podchodzą do reguł bardziej pragmatycznie, częściej
robią wyjątki, wprowadzają innowacje. Poczucie prawa jest mniej
rozwinięte u dziewcząt.
• Dziewczęta częściej grają w parach, bez rywalizacji. Chłopcy w czasie
zabawy uczą się niezależności i zdolności organizacyjnych w dużej i
zróżnicowanej grupie, uczą się grać z wrogami, rywalizować z
przyjaciółmi w oparciu o reguły.
Gilligan o Eriksonie
• Kiedy Erikson pisze o rozwoju psychospołecznym (8
stadiów), to ma na myśli dzieci płci męskiej. Własna
identyczność poprzedza tam związek. U kobiet
identyczność zyskuje się poprzez związek. s.12
• Opisano też zjawisko obawy sukcesu (fear success) u
dziewcząt, które nie chcą wygrać rywalizacji, aby nie
spotkało ich społeczne odrzucenie i nie utraciły
kobiecości. Nie chcą tez wygrywać kosztem tego, ze
ktoś drugi przegra. S.15
•
Etyka sprawiedliwości
• Idea sprawiedliwości oraz związana z nią idea
bezstronności, równości czy uniwersalnych zasad
moralnych, tak drogie europejskiej tradycji
etycznej, to idee typowo męskie.
• Sprawiedliwość dotyczy wszak autonomicznych
podmiotów moralnych. Mężczyźni cenią sobie
autonomię a społeczeństwo postrzegają jako
zbiór takich autonomicznych podmiotów.
Kobietom bardziej zależy na więziach
międzyludzkich, potrzebach konkretnych osób niż
na autonomii czy uniwersalnych zasadach.
Skala rozwoju moralnego Kohlberga
• Stadium 1: orientacja na kary i nagrody
• Stadium 2: orientacja instrumentalnorelatywistyczna („ty mi pomożesz, ja tobie”)
• Stadium 3: orientacja na interpersonalną
zgodność, potrzeba aprobaty innych
• Stadium 4: orientacja na ład i porządek społ.
• Stadium 5: orientacja legalistyczna, skierowana
na kontrakt społeczny (nie szkodzić innym)
• Stadium 6: orientacja na uniwersalne zasady
moralne (sprawiedliwość i szacunek dla godności
ludzkiej)
Kobiety i stadium trzecie
• “Dominujące wśród tych, którzy wydają się słabi w moralnym
rozwoju według miary skali Kohlberga są kobiety, których sądy zdają
się egzemplifikować trzeci z sześciu poziomów. Na tym poziomie
moralność jest pojmowana w terminach interpersonalnych, a dobro
polega na pomaganiu i zadawalaniu innych.
• Takie rozumienie dobra zdaniem Kohlberga i Kramera (1969)
funkcjonuje w życiu dojrzałych kobiet, dopóki ich zycie przebiega w
domu. Dopiero gdy kobieta wejdzie w tradycyjny obszar działalności
mężczyzn, dostrzeże nieadekwatność takiej perspektywy i podlega
rozwojowi jak mężczyźni w kierunku wyższych stadiow, gdzie relacje
są podporządkowane regułom (stadium czwarte), a reguły
uniwersalnym zasadom sprawiedliwości (stadium piąte i
szóste).”s.18
Paradoks troski
• “Tutaj jednak jest paradoks, ponieważ te same
znamiona, które tradycyjnie definiowały
‘dobroć’ kobiet, ich troska i wrażliwość na
potrzeby innych, wskazują na słabość ich
moralnego rozwoju. W tej wersji rozwoju
moralnego jednak pojęcie dojrzałości pochodzi
z badań życia mężczyzn i odbija znaczenie
autonomii dla ich rozwoju”. 18
Waga związków
• “Nieuchwytna tajemnica rozwoju kobiet
polega na rozpoznaniu ciągłej wagi związku w
cyklu ludzkiego życia. Miejscem kobiety w
cyklu życia mężczyzn jest chronić to
rozpoznanie, podczas gdy litania rozwojowa
głosi pean na rzecz separacji, autonomii,
indywidualności i naturalnych praw.”
Dylemat Heinza
• Kohlberg skonstruował przykład człowieka o
imieniu Heinz, który stoi przed dylematem, czy
ukraść lekarstwo dla swojej śmiertelnie chorej
żony, którego nie jest w stanie kupić. S.25
• Kobieta widzi świat jako złożony raczej z relacji niż
ludzi samotnych, świat spójny dzięki związkom
niż przez system reguł. Badany mężczyzna polega
na konwencjach logiki aby wydedukować
rozwiązanie dylematu, zakładając, że te
konwencje są wspólne, badana kobieta polega na
procesie komunikacji, zakładając więź, s.29
Skala Gilligan
• Gilligan zaproponowała własną skalę rozwoju
moralnego, gdzie wiodącym pojęciem nie jest
sprawiedliwość lecz troska:
•
Poziom 1: troska o własną osobę (celem
jest własne przetrwanie),
•
Poziom 2: troska o innych (dobrem jest
samopoświęcenie)
•
Poziom 3: równowaga między troską o
siebie i innych
Postawy moralne kobiet
 Wywiady z 29 kobietami w ciąży, które
zastanawiały się nad aborcją, dostarczyły jej
materiału do zilustrowania trzech poziomów.
 Niektóre kobiety w tej trudnej sytuacji myślały
tylko o własnym przetrwaniu, obawiały się
własnej krzywdy.
 Najczęściej jednak przechodziły na poziom drugi i
koncentrowały się na potrzebach innych. Dobroć
utożsamiały z samopoświęceniem.
 Wewnętrzny spokój osiągały zwykle na poziomie
trzecim, kiedy znalazły równowagę między troską
o siebie i o innych.
Wyjaśnienie skłonności do
samopoświęcenia
• Zarzucano Gilligan, że przebadała zbyt małą grupę
kobiet. Niewiele jednak znaczyły te metodologiczne
zarzuty, kiedy jej teoria zrobiła furorę znakomitym
wyjaśnieniem kobiecej skłonności do
samopoświęcenia, zwłaszcza poświęcania kariery
zawodowej dla rodziny i heroicznej pracy na rzecz
rodziny.
• Udało się jej pokazać, że typowe dla kobiet postawy
moralne nie są gorsze, lecz tylko inne. Emocjonalność
i stronniczość dotąd wstydliwa dla kobiet stała się ich
siłą i tożsamością.
Nie etyka kobiet lecz dwie orientacje
moralne
• Późniejsze badania potwierdziły, że w
rzeczywistych moralnych dylematach ludzie
przyjmują obie orientacje, ale kobiety znacznie
częściej kierują się względami troski i
odpowiedzialności w związkach
interpersonalnych, podczas gdy mężczyźni
odwołują się do etyki sprawiedliwości.
Troska a płeć kulturowa
• Wykazano związek pomiędzy płcią kulturową
(męskością lub kobiecością), a pozycją na skali
Gilligan.
• Męskość wyraźnie związana była z pierwszym
poziomem wyróżnionym przez Gilligan, to jest
orientacją na siebie, kobiecość – z orientacją na
innych, odpowiadającą poziomowi drugiemu.
• Osoby androginiczne charakteryzowała równowaga
troski o siebie i innych, wskazująca na najwyższy
poziom rozwoju rozumowania moralnego opartego
na trosce i odpowiedzialności.
Wyjaśnienie postawy troski
• “mężczyźni widzą niebezpieczeństwo częściej w bliskich
osobowych związkach niż w osiągnięciach i uważają, że
niebezpieczeństwo powstaje z bliskości. Kobiety postrzegaja
niebezpieczeństwo w bezosobowych sytuacjach osiągnięć i
uważają, ze niebezpieczeństwo powstaje z sukcesu w
konkurencji. Niebezpieczeństwo, które mężczyźni opisują w
swoich historyjkach o bliskości to niebezpieczeństwo
pułapki i zdrady, złapania w hamującą relację lub
upokorzenia przez odrzucenie i oszustwo. Przeciwnie,
niebezpieczeństwo, które opisują kobiety w swoich
historyjkach o sukcesach to niebezpieczeństwo izolacji,
strach, ze poprzez wybijanie się lub odstawanie z powodu
sukcesu, będą zostawione w samotności.” S.42
Płeć psychologiczna
• Poczucie tożsamości płciowej
• Zespół cech psychicznych
• Zespół cech i zachowań (rola płciowa)
Kuczyńska (1992) za Bem (1974)
Cztery układy cech płciowych
• S. L. Bem (1976, s. 54; por. Miluska, 1996, s. 28-29) odrzuciła
jednowymiarową i bipolarną koncepcję męskości i kobiecości.
Jednostka może posiadać jedną z kilku możliwych kombinacji cech
męskich i kobiecych:
• wysokie wyniki na obu dymensjach oznaczają typ androgyniczny,
• niskie wyniki na obu dymensjach dają typ niezróżnicowany,
• wysokie wyniki na jednej, a niskie na drugiej dymensji – mogą
oznaczać typ zgodny z własną płcią biologiczna (mężczyźni z
wysokimi wynikami w skali męskości i niskimi wynikami w skali
kobiecości, u kobiet – odwrotnie)
• lub typ niezgodny z płcią biologiczna, “skrzyżowany” – to kobiety z
wysokimi wynikami w skali męskości i niskimi w skali kobiecości, u
mężczyzn - przeciwnie.
Sandra Lipsitz Bem
• S. L. Bem (1976, 2000) zakłada, że osoby
androgyniczne funkcjonują sprawniej w
sytuacjach społecznych.
• Cechy męskie i żeńskie pozostają w równowadze,
co umożliwia szybszą adaptacje i lepsze
funkcjonowanie jednostki w coraz bardziej
złożonej rzeczywistości społecznej.
• Podleganie stereotypom ról płciowych jest zatem
własnym samoograniczeniem sie jednostki,
tłumieniem własnych potrzeb.
Stereotypy płciowe
• W naszej kulturze stereotypowe cechy
określające męskość to: rywalizacja,
niezależność, siła, łatwość podejmowania
decyzji, dominacja.
• typowo kobiece cechy: wrażliwość,
opiekuńczość, zdolność do poświęcania sie,
uczuciowość.
Kobiece cnoty
• Kobiece cnoty to delikatność, skromność,
pokora, gotowość do udzielania pomocy,
współczucie, opiekuńczość, wrażliwość.
• Cnoty męskie to siła woli, ambicja, odwaga,
niezależność, pewność siebie, wytrwałość,
panowanie nad uczuciami.
Wartości kobiece
• wartości kulturowo kobiece: współzależność,
związki, dzielenie się, emocje, zaufanie, brak
hierarchii, natura, radość,
• wartości kulturowo męskie: niezależność,
autonomia, intelekt, wola, przezorność,
hierarchia, dominacja, wojna.
• Kobiety mają szczególną zdolność do dzielenia
się, opieki, empatii, tworzenia więzi.
Empatia
• Badania funkcjonalnym rezonansem magnetycznym
ujawniły, że kobiety odczuwają empatię w sytuacji
zadawania bólu nawet takim osobom, które zachowały
się wcześniej wobec nich nieuczciwie.
• Natomiast w przypadku mężczyzn mózg działał w
sposób bardziej „interesowny”. Aktywacja struktur
związanych z empatią następowała tylko wówczas, gdy
patrzyli na ból osób, które zachowywały się wobec nich
fair.
• Stwierdzono też u kobiet większą objętość substancji
szarej w obszarach, które odgrywają istotną rolę w
empatii (Grabowska 2014, s.4).
Download