program ochrony środowiska dla miasta zgorzelec
advertisement
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA ZGORZELEC AKTUALIZACJA NA LATA 2009– 2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wykonawca: BBF Sp. z o.o. ul. Dąbrowskiego 461 60-451 Poznań Sierpień 2009 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Główni autorzy opracowania: BBF Sp. z o.o. ul. Dąbrowskiego 461, 60-451 Poznań Kierownik Projektu dr Jacek Kurzawa Zespół autorski dr Jacek Kurzawa mgr inż. Krzysztofa Kochanka Dominika Stefaniak 2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Spis Treści 1 WSTĘP .................................................................................................................................... 7 1.1 Podstawa prawna opracowania .........................................................................7 1.1.1 Obowiązek opracowania Aktualizacji Programów Ochrony Środowiska .....8 1.2 Koncepcja Programu .........................................................................................8 1.2.1 Forma dokumentu ....................................................................................13 1.3 Założenia struktury Programu .........................................................................13 1.4 Metodyka tworzenia Programu ........................................................................15 1.4.1 Kwerenda danych ....................................................................................17 1.4.2 Badania ankietowe ...................................................................................17 1.4.3 Główne uwarunkowania Programu ...........................................................17 1.4.4 Przyjęte założenia metodyczne ................................................................19 1.5 Zawartość dokumentu Programu ....................................................................21 2 ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA PROGRAMU ................................................................ 24 2.1 Synteza wytycznych wynikających z polityki ekologicznej państwa, województwa powiatu i miasta Zgorzelec ...........................................................................24 2.1.1 Cele i kierunki działań o charakterze systemowym...................................30 2.1.2 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 34 2.1.3 Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii ........................40 2.1.4 Środowisko i zdrowie - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego .....................................................................................42 2.1.5 Ochrona klimatu .......................................................................................48 2.1.6 Ocena realizacji polityki ekologicznej .......................................................51 3 IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW EKOLOGICZNYCH – OCENA WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC ZA LATA 2005-2008 ........................................... 53 3.1 Problemy zidentyfikowane w opracowaniu ekofizjograficznym miasta Zgorzelec 55 3.2 Problemy zidentyfikowane w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec ........................................................56 4 STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2016 ROKU .................................................. 60 4.1 Działania o charakterze systemowym .............................................................60 4.1.1 Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych ........................................60 4.1.2 Odpowiedzialność za szkody w środowisku .............................................86 4.1.3 Edukacja i udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska 87 4.2 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 94 4.2.1 Ochrona przyrody i krajobrazu .................................................................94 4.2.2 Ochrona lasów .......................................................................................101 4.2.3 Ochrona powierzchni ziemi ....................................................................107 4.2.4 Ochrona zasobów kopalin ......................................................................110 4.2.5 Biotechnologie i organizmy zmodyfikowane genetycznie .......................111 3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.3 Środowisko i zdrowie. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego ..................................................................................................................112 4.3.1 Relacja "środowisko-zdrowie" ................................................................112 4.3.2 Jakość wód ............................................................................................113 4.3.3 Powietrze atmosferyczne ......................................................................120 4.3.4 Hałas i pola elektromagnetyczne ............................................................123 4.3.5 Awarie przemysłowe ..............................................................................128 4.4 Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ...........130 4.4.1 Wodochłonność i energochłonność gospodarki ......................................130 4.4.2 Wykorzystanie energii odnawialnej.........................................................131 4.4.3 Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy 133 4.5 Ochrona klimatu ............................................................................................135 4.5.1 Cele średniookresowe do 2016 roku ......................................................135 4.5.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 ........................................................135 5 PLAN OPERACYJNY NA LATA 2009 - 2012 ..................................................................... 138 5.1 5.2 6 Priorytety ekologiczne ...................................................................................138 Plan operacyjny na lata 2009 – 2012 ............................................................139 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM ........................................................................................... 150 6.1 Instrumenty polityki ochrony środowiska .......................................................150 6.2 Instrumenty polityki ochrony środowiska .......................................................150 6.2.1 Instrumenty prawne ................................................................................151 6.2.2 Instrumenty finansowe ...........................................................................153 6.2.3 Instrumenty społeczne ...........................................................................155 6.2.4 Instrumenty strukturalne .........................................................................158 6.2.5 Instrumenty planistyczne ........................................................................159 6.3 Upowszechnianie informacji o środowisku ....................................................160 6.4 Organizacja zarządzania środowiskiem ........................................................160 6.4.1 Wprowadzenie .......................................................................................160 6.4.2 Ogólne zasady zarządzania środowiskiem .............................................160 6.4.3 Zarządzanie Programem ........................................................................162 6.4.4 System oceny realizacji Programu wraz z proponowanymi wskaźnikami 164 6.5 Główne działania w ramach zarządzania Programem ...................................174 7 ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU ........................................................ 176 7.1 Wprowadzenie ..............................................................................................176 7.2 Ramy finansowe wdrażania Programu ..........................................................176 7.2.1 Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu ....................176 7.3 Koszty realizacji przedsięwzięć w latach 2009 - 2012....................................177 7.3.1 Wprowadzenie .......................................................................................177 7.3.2 Koszty realizacji przedsięwzięć w latach 2009 – 2012 ............................177 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Spis Tabel Tab. 4-1 Wskaźniki efektywności Programu – energia elektryczna w gospodarstwach domowych w miastach (wg GUS) .......................................................................75 Tab. 4-2 Wskaźniki efektywności Programu – zużycie energii elektrycznej oraz gazu w gospodarstwach domowych ...............................................................................75 Tab. 4-4 Wyniki badań akustycznych w porze dziennej dla wyznaczonych punktów monitoringowych na terenie miasta w roku 2006 ..............................................124 Tab. 4-5 Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowych, radiolinii oraz przekaźników TV na terenie Zgorzelca. [Materiały źródłowe: Jeleniogórska Delegatura WIOŚ Wrocław] ..........................................................................................................127 Tab. 5-1. Zaopatrzenie w wodę - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 140 Tab. 5-2. Gospodarka ściekowa - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 2012 .................................................................................................................141 Tab. 5-3. Zabezpieczenie przeciwpowodziowe - przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012...........................................................................................142 Tab. 5-4. Powietrze atmosferyczne - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 .................................................................................................................143 Tab. 5-5. Ochrona przed hałasem - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 .................................................................................................................146 Tab. 5-6. Przyroda i krajobraz - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 .................................................................................................................146 Tab. 5-7. Edukacja ekologiczna - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 .................................................................................................................147 Tab. 6-1. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i krajobrazowego ................................................................................................167 Tab. 6-2. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony środowiska wodnego ....................167 Tab. 6-3. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego ..........169 Tab. 6-4. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony środowiska glebowego .................169 Tab. 6-5. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony przed hałasem .............................169 Tab. 6-6. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym ......................................................................................170 Tab. 6-7. Lista mierników realizacji w zakresie edukacji ekologicznej .................................170 Tab. 6-8. Lista mierników realizacji w zakresie awarii przemysłowej...................................170 Tab. 6-9. Lista mierników realizacji w zakresie racjonalizacji wykorzystania materiałów i surowców .........................................................................................................171 Tab. 6-10. Lista mierników realizacji w zakresie rozwoju turystyki ......................................171 Tab. 6-11. Lista mierników realizacji w zakresie zapobiegania szkodom w środowisku ......172 Tab. 6-12. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem ..........................174 Tab. 7-1. Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach 2009 - 2012 ( w tys. PLN) ....178 5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Spis rycin Ryc. 4-1 Szlaki rowerowe w Zgorzelcu (http://www.zgorzelec.eu/turystyka/maparowerowa.html)...................................................................................................62 Ryc. 4-2 Proponowany przebieg trasy rowerowej wokół miasta Zgorzelec ( za http://gdzienarower.pl/showpage.php?pageID=45&rid=778) ..............................63 Ryc. 4-3 Przykładowe trasy rowerowe okolic Zgorzelca promowane przez czasopisma turystyczne (Rowertour nr 8/2008) .....................................................................63 Ryc. 4-4 Oznakowanie Wielkopolskiej i Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba ..............................71 Ryc. 4-5 Oznakowanie europejskiej drogi św. Jakuba ..........................................................71 Spis schematów Schemat 1. Proces generowania celów ekologicznych do roku 2012 z perspektywą do roku 2016 wraz z kierunkami działań i celów ..............................................................11 Schemat 2. Struktura prac nad Programem..........................................................................12 Schemat 3. Relacje Programu z dokumentami wyższego i niższego rzędu ..........................18 Schemat 4. Schemat zarządzania Programem ...................................................................162 Schemat 5. Relacje między podmiotami i instytucjami uczestniczącymi w realizacji Programu .........................................................................................................................163 Załączniki Załącznik nr 1 Charakterystyka stanu środowiska w mieście Zgorzelec Załącznik nr 2 Wytyczne do Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wynikające z dokumentów wyższego rzędu wraz z potencjalnymi źródłami finansowania 6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1 1.1 WSTĘP Podstawa prawna opracowania Prawo ochrony środowiska, obowiązujące w Polsce od 1 października 2001 r., nakłada na Burmistrza obowiązek opracowania Programu ochrony środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia programu, istnieją jednakże przesłanki faktyczne, związane z planowanym rozwojem miasta oraz realizacją zapisów dokumentów studialnych związanych ze zrównoważonym rozwojem miasta Zgorzelec. Niniejsza aktualizacja "Programu ochrony środowiska miasta Zgorzelec na lata 20092012" (dalej nazywanego Programem), został opracowany na podstawie umowy numer WFR.342-09/09) zawartej w dniu 03 sierpnia 2009 roku pomiędzy Burmistrzem Miasta Zgorzelec, mającym siedzibę w Zgorzelcu ul. Domańskiego 7, a firmą BBF Sp. z o.o z siedzibą w Poznaniu przy ulicy Dąbrowskiego 461. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego miasta Zgorzelec. W maju 2008 opracowano „Raport z Realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Zgorzelec za lata 2005 – 2007‖ oraz opracowano projekt aktualizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Zgorzelec na lata 2009-2012 który jest podstawą weryfikacji celów, zadań oraz działań, jakie były planowane do realizacji oraz rekomenduje niezbędne zadania na najbliższe lata. Jednak ze względu na uchwalenie Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 a także ze względu na ewaluację Zintegrowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007- 2015 istnieje konieczność uwzględnienia tych dokumentów w Programie Ochrony Środowiska. Koniecznym stało się również odniesienie do niektórych zapisów opracowania ekofizjograficznego miasta Zgorzelec co z kolei wynikało ze zmiany ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Długoterminowy cel Programu odpowiada misji miasta sformułowanej następująco: Misją miasta jest optymalne zaspokojenie zbiorowych potrzeb jego mieszkańców przez wykonywanie zadań publicznych nie zastrzeżonych ustawowo dla samorządu wojewódzkiego, powiatowego oraz dla administracji rządowej i innych organów Państwa, z poszanowaniem środowiska i racjonalnym wykorzystaniem jego zasobów. Natomiast cel nadrzędny rozwoju miasta został sformułowany następująco: Celem nadrzędnym rozwoju miasta Zgorzelec jest wysoka jakość życia jego mieszkańców. Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju powiatu zgorzeleckiego oraz województwa dolnośląskiego. W "Programie ochrony środowiska województwa dolnośląskiego" 7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zarysowana jest wizja regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów. Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RP (art.5). Zrównoważony rozwój jest naczelną zasadą polityki państw - członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również Polityki Ekologicznej Państwa. Wizja przyszłości miasta podkreśla konieczność prowadzenia działań zapewniających zrównoważony rozwój miasta zapewniający ład w pięciu sferach: środowiskowej, społecznej, gospodarczej, przestrzenno-technicznej i instytucjonalnej. W sferze środowiskowej miasto w perspektywie 8 do 12 lat będzie dysponowało: 1. czystymi, II klasy czystości wodami rzek Nysy i Czerwonej Wody oraz czystym powietrzem, co zostanie osiągnięte we współpracy ze stroną czeską i niemiecką w skali ponadlokalnej, 2. zagospodarowanymi rzekami i ich otoczeniem, a zwłaszcza obu brzegami Nysy, 3. zadbanymi parkami i powiększanymi ciągami zieleni miejskiej, łączącej się z systemem terenów zielonych w otoczeniu. 1.1.1 Obowiązek Środowiska opracowania Aktualizacji Programów Ochrony Obowiązek opracowania Aktualizacji Programów Ochrony Środowiska (POŚ) wprowadzono w ustawie Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity Dz.U.2008, nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami), w której w art. 17 organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania z art.14, w którym przewidziano, iż program przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Programy służą osiągnięciu celów wyznaczonych w polityce ekologicznej państwa. 1.2 Koncepcja Programu Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Stąd koncepcja aktualizacji "Programu ochrony środowiska miasta Zgorzelec" przewiduje sformułowanie: celów ekologicznych, priorytetów ekologicznych, poziomu celów długoterminowych; rodzaju i harmonogramu działań proekologicznych, środków niezbędnych do osiągnięcia celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomiczne i środków finansowych. 8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Niniejszy Program stanowi szczegółową diagnozę stanu środowiska przyrodniczego, określając szanse i zagrożenia, przedstawia konkretne działania zmierzające do poprawy jego stanu, ustala harmonogram ich realizacji oraz przedstawia prognozę dalszych zmian w środowisku przyrodniczym miasta. Przy opracowywaniu Programu, jako wytyczne traktowano zapisy szeregu dokumentów o charakterze krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym, a w szczególności dokumenty opracowane po roku 2004 (data chwalenia pierwszego Programu ochrony środowiska dla miasta Zgorzelec), w tym: Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego, Wrocław 2002, Strategia Gospodarki Odpadami Komunalnymi Dolnego Śląska,, Wrocław 2003, Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2004. Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pogranicza Polsko – Czeskiego, Wrocław 2004, Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2007–2013 (RPO WM), Wrocław 2007, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do Roku 2020, Wrocław 2005, Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, Wrocław 2005, Program Małej Retencji Wodnej w Województwie Dolnośląskim, Wrocław 2006, Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2004-2013, Wrocław 2004, Studium Systemu Turystyki i Rekreacji Rowerowej Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2006, Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego, Wrocław 2006, Wieloletni Program Inwestycyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 - 2013 realizowany przez Samorząd Województwa według stanu na 25 kwietnia 2008 r. uchwała nr XXVI/367/08 z dn. 25 kwietnia 2008 r., Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego 2007-2011, Strategia Rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego na lata 2005-2014, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zgorzeleckiego na lata 2005 – 2008 z perspektywą na lata 2009-2012, Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Zgorzeleckiego na lata 2005– 2008 z perspektywą na lata 2009-2012, Studium uwarunkowań i k kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec‖ uchwalonego Uchwałą NR 404/02 Rady Miejskiej w Zgorzelcu z dnia 21 lutego 2002 roku. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec, Zgorzelec 2005, Wspólna strategia rozwoju Europa-Miasto Zgorzelec/Görlitz, Zgorzelec 2006, 9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wieloletni program inwestycyjny dla miasta Zgorzelec na lata 2007 - 2015, Zgorzelec 2007, Opracowanie Ekofizjograficzne dla Miasta Zgorzelca, Jelenia Góra 2006, „Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007 — 2015‖ – projekt, Zgorzelec 2009, Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec – rejon ul. Lubańskiej, Zgorzelec 2008, Projekt- do konsultacji zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec obszaru pomiędzy ulicą bohaterów II A.W.P. a linią kolejową, Projekt- do konsultacji zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec w rejonie ul. Lubańskiej - ul. ks. J.Kozaka ul. Groszowej – ul. Fabrycznej w Zgorzelcu, Projekt- do konsultacji zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec tekst zmiany studium (rejon ul. Słowiańskiej), Projekt- do konsultacji zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec w rejonie ul. Sulikowskiej, Zgorzelec 2009, Projekt- do konsultacji Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Śródmieście w Zgorzelcu, Zgorzelec 2009, Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta Zgorzelec za lata 2005– 2007, Poznań 2008. Rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki województwa dolnośląskiego i ich relacje ze środowiskiem przedstawione są dla trzech podsystemów: społeczeństwa, przestrzeni i gospodarki. Są to współistniejące i współdziałające systemy, które zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, powinny podlegać zmianom prowadzącym do minimalizacji konfliktów. Kierując się powyższymi przesłankami, cele ekologiczne zostały zdefiniowane dla dwóch okresów, tj.: Cele ekologiczne do 2016 roku (docelowy okres niniejszego Programu) wraz z kierunkami działań, Cele ekologiczne do 2012 roku wraz z listą priorytetowych przedsięwzięć. 10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Schemat 1. Proces generowania celów ekologicznych do roku 2012 z perspektywą do roku 2016 wraz z kierunkami działań i celów Ocena stanu środowiska Rozwój społecznogospodarczy regionu w tym miasta Zgorzelec Uwarunkowania strategiczne Prognoza zmian w środowisku wynikających ze zmian naturalnych i antropogenicznych Cele ekologiczne do 2016r. Zmiana uwarunkowań środowiskowych Uwarunkowania polityki ekologicznej Cele ekologiczne do 2012r. Plan operacyjny (Lista priorytetowych przedsięwzięć na lata 2009-2012) Rekonstrukcja listy zadań (Lista priorytetowych przedsięwzięć na lata 2013-2016) Tak jak powiedziano wyżej, Program pozostaje w ścisłej relacji ze strategią rozwoju województwa i powiatu, jako dokumentem nakreślającym rodzaj i skalę działalności gospodarczo-społecznej w tym obszarze, która jest determinantą zmian środowiska, zarówno w korzystnym, jak i niekorzystnym kierunku. Kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju musi być realizowane w samym środowisku, w związku z dynamiką procesów w nim zachodzących i w 11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 związku z okolicznościami wpływającymi na te procesy. Wobec tego, dokument "Strategii ..." stanowi główne źródło informacji będącej podstawą prognozowania tych zmian. A więc, na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a także uwarunkowań polityki ekologicznej, następuje sformułowanie celów ekologicznych i strategii realizacji tych celów. Schemat 2. Struktura prac nad Programem Konsultacje z reprezentantami samorządu Warsztaty I Zdefiniowanie najważniejszych problemów i założeń strategii Konsultacje z przedstawicielami samorządu Konsultacje z reprezentantami samorządu Warsztaty II omówienie i dyskusja nad programem Kwerenda źródeł na temat środowiska Ocena stanu, i zagrożeń środowiska Wersja robocza programu -strategii do roku 2012programu wykonawczego do 2012 Przygotowanie Opisu instrumentów realizacji programu Wersja robocza projektu programu Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko Przyjęcie projektu programu przez burmistrza Przekazanie projektu programu do zaopiniowania przez organ wykonawczy powiatu Przyjęcie projektu programu przez radę miasta Uchwalenie Programu Ochrony Środowiska Bardzo istotnym elementem Programu jest system jego wdrażania. Wskazuje się tu instrumenty zarządzania środowiskiem przydatne w tym zakresie, takie jak: opracowanie ekofizjograficzne, 12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, programy rewitalizacji, programy rozwoju lokalnego, programy zrównoważonego rozwoju - Agenda 21, procedury określania dopuszczalnych warunków korzystania ze środowiska (np. pozwolenia zintegrowane), postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, procedury związane z lokalizacją inwestycji i techniki określania wpływu na środowisko (raport o oddziaływaniu na środowisko), procedury przeglądów ekologicznych, procedury oceny ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, procedury dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, opłaty za korzystanie ze środowiska. Niniejszy Program będzie pełnił rolę narzędzia zarządzania środowiskiem w skali miasta. Przewiduje się, że zarządzanie będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. "Program ochrony środowiska woj. dolnośląskiego", nakreślający w sposób ogólny główne kierunki działań na rzecz ochrony środowiska w skali całego województwa, należy postrzegać jako źródło wytycznych co do formułowania programów powiatowych i gminnych. 1.2.1 Forma dokumentu Program ochrony środowiska miasta Zgorzelec na lata 2009 - 2012 został opracowany w postaci dokumentu głównego, w którym scharakteryzowano planowany system ochrony środowiska na terenie miasta z uwzględnieniem celów kierunków działań oraz terminów realizacji oraz dwóch obszernych załączników, którymi są: Załącznik 1 Charakterystyka stanu środowiska miasta Zgorzelec. Załącznik 2 Wytyczne do Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wynikające z dokumentów wyższego rzędu wraz z potencjalnymi źródłami finansowania. 1.3 Założenia struktury Programu Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi są: 13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Prawo ochrony środowiska 1. (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami) Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska, opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 POŚ), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe. Polityka ekologiczna państwa na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016, 2. stanowi aktualizację „Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010‖, odnoszącej się do aktualnej sytuacji społecznogospodarczej oraz stanu środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu, Program powinien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz Monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Dodatkowo zaktualizowana wersja PEP zwraca uwagę na kwestie ochrony klimatu ujęte w Konwencji klimatycznej i w Protokole z Kioto. Cele i zadania zostały ujęte w kilku blokach tematycznych: a. cele i zadania o charakterze systemowym; b. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody; c. jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne; d. zrównoważone wykorzystanie surowców. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu 3. regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W aktualizacji powiatowego programu powinny być uwzględnione: zadania własne powiatu, tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla 14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim lub centralnym, wytyczne do sporządzania programów gminnych, tzn. zadania, które muszą być w pełni wprowadzone do programów gminnych. W Programie uwzględniono również zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska (Art.14 ust. 2, art. 18 ust.2 Dz.U. z 2008 Nr 25, poz. 150 tekst jednolity) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, a Organ wykonawczy gminy zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich Radzie Gminy. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program podaje: cele ekologiczne średniookresowe do 2016 roku, zadania do realizacji w latach 2009-2012, tzw. plan operacyjny, z uwzględnieniem wskazówek, monitoring realizacji Programu, aspekty finansowe wdrażania Programu. Założono, iż Program musi mieć formułę otwartą, co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie - dokument opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska miasta Zgorzelec pozostaje w ścisłej relacji z "Wojewódzkim Programem Ochrony Środowiska" oraz innymi dokumentami planistycznymi, które wymagają przeprowadzenia strategicznych ocen oddziaływania na środowisko lub też mają istotny wpływ na środowisko. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. Relacje Programu ochrony środowiska miasta do innych opracowań strategicznych, programowych i planistycznych przedstawiono na Schemacie 3. 1.4 Metodyka tworzenia Programu Dokumentami nadrzędnymi wobec aktualizacji Programu są dokumenty poddane aktualizacji po roku 2004, czyli po uchwaleniu aktualizowanego Programu. Metody nowoczesnego opracowywania programów działających na zasadach polityki ekologicznej państwa wymagają zintegrowania z innymi politykami sektorowymi. Przyjęta w niniejszym dokumencie metodyka pozwala na obiektywną i wiarygodną analizę danych uzyskanych od instytucji zajmujących się prowadzeniem badań nad poszczególnymi komponentami środowiska. Metodyka konstruowania Programu oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: 15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 o przegląd i ocena aktualnych danych o stanie środowiska przyrodniczego na terenie miasta; o precyzowanie potrzeb miasta w oparciu o pozyskaną bazę źródłową oraz w nawiązaniu do innych strategicznych i istotnych, z punktu dalszych rozważań, dokumentów, jak również spotkania i warsztaty robocze z przedstawicielami administracji samorządowej oraz społeczności lokalnych; o określenie zasad budowy Programu i jego wdrażania zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009 - 2012, ustanowionym w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska - jako całości oraz dopasowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących gminnych programów ochrony środowiska; o wyznaczenie najważniejszych celów i zadań w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska i sposobu ich realizacji (do 2012 roku z perspektywą długoterminową do 2016 roku); o uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2 - 4 letnich. Konstruowanie metodyki pracy nad dokumentem wymaga pozyskania aktualnych i pełnych danych o regionie, jakim jest obszar miasta, jak również zapoznania się z jego specyficznymi uwarunkowaniami społeczno-gospodarczymi oraz środowiskowymi. Pracę nad dokumentem podzielono na dwa etapy: o pozyskiwanie informacji w wyniku gruntownej analizy danych źródłowych, na które składały się dokumenty wyższego szczebla opracowane przez instytucje związane z ochroną środowiska, Urząd Wojewódzki, samorządy lokalne, etc.; o badania ankietowe: w postaci otwartych pytań nawiązujących do potrzeb i uwarunkowań środowiskowych miasta; w postaci przyjętych w budżet miasta zadań ekologicznych w planach operacyjnych. Wzmiankowane fazy mają charakter odrębnych poziomów źródłoznawczoanalitycznych. Pierwszy poziom obejmował analizę dokumentów, jakie zostały przygotowane i uchwalone przez administrację publiczną szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego. Drugi poziom analiz informacji obejmował dane przygotowane przez samorząd miasta i dotyczyło planów na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016. 16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1.4.1 Kwerenda danych Niniejszy Program opiera się na dostępnej bazie danych GUS, WIOŚ, Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane z Urzędu Miejskiego w Zgorzelcu, Starostwa Powiatowego w Zgorzelcu oraz informacje z podmiotów gospodarczych i jednostek organizacyjnych działających na omawianym terenie. 1.4.2 Badania ankietowe Znacznie bardziej rozbudowane metodycznie były badania ankietowe przeprowadzone w okresie czerwiec-październik 2008 roku oraz uzupełnione w lipcu 2009. Wzór ankiety opracowano na podstawie obowiązującego Programu Ochrony Środowiska na lata 2005 2008. Ankiety zostały sporządzone w taki sposób, aby uzyskać kompletne informacje dotyczące stopnia realizacji celów oraz zadań wyznaczonych ww. Programie. Tak więc proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Biorąc pod uwagę założenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa i Unii Europejskiej, strategię rozwoju województwa łódzkiego i zachowując specyfikę tego obszaru, można poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniować politykę ochrony środowiska, która będzie akceptowana przez strony zaangażowane w ochronę środowiska. Takie podejście prowadzi do zaangażowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umożliwia im generowanie własnych idei co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwiązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdrażania. 1.4.3 Główne uwarunkowania Programu Istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej miasta Zgorzelec pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. "Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016" jak i uwarunkowania wynikające z integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa dolnośląskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Charakterystykę uwarunkowań realizacji programu scharakteryzowano w załączniku nr 2. Szczególną uwagę zwraca się na zarządzanie środowiskiem oparte o systemowe podejście, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne są traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze są konieczne dla kreowania świadomości społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mogą być: edukacja społeczeństwa i wymiana informacji, wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, zastosowanie podejścia samoregulującego rozwiązań systemowych, aktywne poszukiwanie możliwości współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Poniżej opisano najważniejsze uwarunkowania, które wpłynęły na podejście do zagadnienia ochrony środowiska, sposób rozwiązania poszczególnych problemów, a także 17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 strukturę dokumentu i sposób jego opracowywania. Relacje Programu z dokumentami wyższego i niższego rzędu przedstawiono na poniższym schemacie (Schemat 3). Schemat 3. Relacje Programu z dokumentami wyższego i niższego rzędu Polityka Ekologiczna Państwa Strategia Rozwoju Województwa Plan zagospodarowania przestronnego Województwa Dolnośląskiego Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC Strategia rozwoju powiatu Programy ochrony środowiska Powiatu Zgorzeleckiego Programy Sektorowe Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Programy sektorowe, np. Program gospodarki odpadami Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Program usuwania odpadów zawierających azbest Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec Studia uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Opracowanie ekofizjograficzne 18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1.4.4 Przyjęte założenia metodyczne Integracja Polski z Unią Europejską nakłada wymóg dostosowywania wielu standardów do obowiązujących w krajach Unii. Oznacza to, że również metodologia, struktura, zawartość, a także sam proces opracowywania programu ochrony środowiska powinny być zgodne ze standardami stosowanymi w krajach Unii Europejskiej. Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy Program podaje nie tylko długoterminową politykę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych województwa i ich konsekwencji dla środowiska, ale także politykę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości. Taka konstrukcja Programu w jasny sposób nawiązuje do zasady zrównoważonego rozwoju. Proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Biorąc pod uwagę założenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa i Unii Europejskiej, strategię rozwoju województwa dolnośląskiego i zachowując specyfikę tego obszaru, można poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniować politykę ochrony środowiska, która będzie akceptowana przez wszystkie strony zaangażowane w zagadnienia ochrony środowiska i rozumiejące ideę zrównoważonego rozwoju województwa. Dlatego też, opracowując ten Program, zwrócono szczególną uwagę, już w początkowych jego etapach, na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową i rządową szczebla wojewódzkiego oraz administracją samorządową szczebla powiatowego i gminnego. Takie podejście prowadzi do zaangażowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umożliwia im generowanie własnych idei co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwiązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdrażania. Metodyka konstruowania Programu oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: 1. Przegląd i ocena aktualnych danych o stanie dolnośląskiego, powiatu zgorzeleckiego i miasta Zgorzelec. środowiska województwa 2. Precyzowanie potrzeb miasta w oparciu o dokumenty wyższego rzędu scharakteryzowane w załączniku nr 2 a w szczególności w „Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012, "Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego" oraz "Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec" oraz spotkania i warsztaty robocze z przedstawicielami administracji samorządowej szczebla gminnego oraz społeczności lokalnych. 3. Określenie zasad budowy Programu i jego wdrażania zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa, ustanowioną w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska - jako całości oraz dostosowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących gminnych programów ochrony środowiska. 4. Opracowanie celów i sposobu ich realizacji do roku 2012 (plan operacyjny). 5. Uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2 - 4 letnich. 19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Program został oparty o dane istniejące, a w przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych ekspertyz czy opracowań, wpisano je jako niezbędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych. Koncepcja Programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działań niezbędnych dla ich osiągnięcia. Określenie zbioru celów odbywa się w ścisłym związku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki województwa, określonym w dokumencie strategii rozwoju województwa. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska do roku 2012. Cele średniookresowe stanowią podstawę dla określenia planu operacyjnego, z których następnie wynikają działania główne, pod które mogą być podpisywane konkretne projekty. Program został przygotowany przy aktywnym udziale przedstawicieli samorządu miasta. W trakcie realizacji Programu odbyły się warsztaty robocze z udziałem przedstawicieli jednostek administracji państwowej, administracji samorządowej. Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska‖ i „Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym‖, duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności lokalnych zarówno w przygotowanie programu, jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególna uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społecznogospodarczego miasta, powiatu oraz województwa. W procesie tym, zwanym procesem otwartego planowania, wykorzystano takie narzędzia jak: - konsultacje z przedstawicielami samorządu, - konsultacje z przedstawicielami społeczności lokalnych, - opiniowanie przez organy ochrony środowiska - spotkania robocze, - bieżące konsultacje ze specjalistami lokalnymi. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowanych było wiele stron. Projekt programu, opracowany we współpracy z wieloma partnerami, zaopiniowany przez samorządem powiatowym, zostaje skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Miasta. Następnie organ opracowujący Program przeprowadza postępowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu). Na tym etapie mogą pojawić się uwagi i wnioski zarówno w prognozie oddziaływania na środowisko jak i opiniach organów ustawowo do tego wskazanych, pochodzące od społeczeństwa i organizacji ekologicznych. Uwagi i wnioski tych należy rozpatrzeć. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Miasta w formie uchwały Do przyjętego dokumentu załącza się pisemne podsumowanie zawierające uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań 20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 alternatywnych a także informację, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jaki zakresie ostały uwzględnione: ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko; opinie właściwych organów; zgłoszone uwagi i wnioski; ewentualne wyniki postępowania transgranicznego oddziaływania na środowisko (jeżeli zostało przeprowadzone); propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu. Organ opracowujący projekt dokumentu przekazuje przyjęty dokument wraz z podsumowaniem, o którym była mowa powyżej organom opiniującym. 1.5 Zawartość dokumentu Programu Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016 oraz potrzebą wypracowania jasnych i czytelnych zasad oceny zgodności regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska z polityką ekologiczną państwa, w niniejszym dokumencie zachowano podobną strukturę dokumentu jak w przypadku "Programu ochrony środowiska miasta Zgorzelec na lata 2005-2008". Wprowadzone zmiany to: identyfikacja problemów ekologicznych – ocena wdrażania Programu Ochrony Środowiska Miasta Zgorzelec za lata 2005-2008; uwzględnienie w szerszym zakresie zagadnień ujętych w Konwencji klimatycznej i w Protokole z Kioto, co wynika z faktu, że polityka ochrony klimatu uzyskała w ostatnich latach najwyższy priorytet w świecie, a problemy z nią związane nabrały istotnego znaczenia nie tylko dla ochrony środowiska, ale również dla działalności gospodarczej i społecznej. Zatem dokument zawiera następujące rozdziały: Rozdział 1 Wstęp Introdukcja, w której przedstawiono podstawę prawną opracowania, ogólną charakterystykę miasta, koncepcję struktury Programu oraz metodykę realizowanych prac. Rozdział 2 Założenia wyjściowe Programu Rozdział ten prezentuje: - uwarunkowania Programu, - priorytety w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, w tym obszary specyficzne o najbardziej niekorzystnym w skali miasta stanie środowiska i występujących zagrożeniach środowiska. 21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wytyczne dokumentów wyższego rzędu przedstawiono w załączniku nr 2 do niniejszego Programu. Rozdział 3 Identyfikacja problemów ekologicznych – ocena wdrażania Programu Ochrony Środowiska Miasta Zgorzelec za lata 2005-2008 Rekomendacje wynikające z raportu realizacji Programu ochrony środowiska oraz komentarz dotyczący realizacji poszczególnych celów ekologicznych, a także wnioski wynikające z opracowania ekofizjograficznego miasta Zgorzelec. Rozdział 4 Strategia ochrony środowiska do 2012 roku Przedstawiono przyjęte cele ekologiczne i sposoby ich realizacji. Wskazano na zadania o charakterze strategicznym, które ujęto w trzech grupach zadaniowych: 1. zadania noszące znamiona rozwiązań systemowych dotyczące przyszłościowego rozwoju gospodarczo-społecznego miasta w kontekście ochrony środowiska naturalnego (aspekty ekologiczne w politykach sektorowych); zadania związane z zarządzaniem środowiskowym; zadania związane z tzw. edukacją ekologiczną oraz udział społeczności lokalnych oraz organizacji i stowarzyszeń w procesie decyzyjnym związanym z zagadnieniami ochrony środowiska. Zadania związane z współpracą ponadregionalną. 2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, zagadnienia racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych i kulturowych, ochrona przyrody i krajobrazu oraz przestrzeni, ochrona lasów, ochrona gleb, ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych, ochrona pozostałości antropogenicznych. 3. poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, w tym: - jakość wód i stosunki wodne (w tym racjonalne korzystanie z wody), - zanieczyszczenia powietrza (w tym wykorzystanie energii odnawialnej), oddziaływanie hałasu, pól elektromagnetycznych oraz awarie przemysłowe. Poruszane zagadnienia poprzedzono krótkimi opisami charakteryzującymi stan aktualny, który został opracowany w oparciu o dokument pt. Stan środowiska w mieście Zgorzelec (załącznik nr 1 do niniejszego Programu). Rozdział 5 Plan operacyjny na lata 2009 - 2012 Przedstawione priorytety ekologiczne dla okresu najbliższych lat oraz lista przedsięwzięć istotnych w skali miasta, które powinny zostać przewidziane do realizacji w tym okresie, tj. w latach 2009 - 2012, z podziałem na przedsięwzięcia inwestycyjne oraz pozainwestycyjne, z podaniem roku realizacji, kosztów i źródeł finansowania, instytucji odpowiedzialnych za realizacje danego przedsięwzięcia oraz rodzaju przedsięwzięcia (własne, koordynowane). Rozdział 6 Zarządzanie Programem oraz monitoring Ocena realizacji Programu, instrumenty zarządzania środowiskiem, organizacja zarządzania Programem oraz propozycje wskaźników monitorowania osiąganych efektów 22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 (cykliczna ocena realizacji Programu, w harmonogram procesu wdrażania Programu). tym wskaźniki efektywności Programu, Rozdział 7 Koszty wdrożenia Programu Aspekty finansowe wdrażania Programu, ramy finansowe realizacji Programu, sumaryczne zestawienie kosztów wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2009 – 2012 (z podziałem na inwestycyjne i pozainwestycyjne, wg dziedzin ochrony środowiska) oraz udział potencjalnych źródeł finansowania w ogólnych kosztach Programu. Informację o potencjalnych źródłach finansowania zawarto w załączniku nr 2 do niniejszego Programu. 23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 2 ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA PROGRAMU Przyjęte założenia określające istniejące uwarunkowania oraz przestrzeń formalną oraz prawną dla opracowania programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych. Uwzględniono zarówno uwarunkowania wyższego rzędu, mające znamiona „uniwersalnych‖, przynajmniej w kontekście mezoregionalnym – czyli dotyczących zarówno miasta Zgorzelec, jak i terenów sąsiednich w obrębie obowiązującego systemu prawnego (prawa polskiego jak i międzynarodowego). Traktowane są w niniejszym opracowaniu jako uwarunkowania zewnętrzne. Druga grupa uwarunkowań jest związana z zamierzeniami rozwojowymi miasta, które to dość precyzyjnie delimitują przyszły kształt rozwoju w zakresie: gospodarczym, społecznym jak i w kontekście ładu środowiskowo -przestrzennego miasta. 2.1 Synteza wytycznych wynikających z polityki ekologicznej państwa, województwa powiatu i miasta Zgorzelec Ze względu na fakt, iż wytyczne te stanowią bardzo obszerne kompendium uwarunkowań, nie chcąc rozbijać struktury niniejszego dokumentu, scharakteryzowano je w załączniku nr 2 do Programu. Poniżej przedstawiono jedynie najważniejsze uwarunkowania wynikające z realizacji Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016. Polska polityka ekologiczna opiera się na konstytucyjnej zasadzie zrównoważonego rozwoju, dlatego jej zalecenia muszą być uwzględniane we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, których realizacja może mieć wpływ na stan środowiska. W praktyce oznacza to, że wiele jej celów będzie osiągane tylko wtedy i w takim zakresie, w jakim zostały one uwzględnione w tych strategiach. Nakłada to na wszystkie instytucje publiczne obowiązek dbałości o stan środowiska przyrodniczego, co zgodne jest z wymaganiami art. 74 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Najważniejszymi przyjętymi do realizacji zasadami polityki ekologicznej państwa są zasady, na których oparta jest również strategia ochrony środowiska miasta Zgorzelec, podobnie jak i województwa dolnośląskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju jako nadrzędnej, uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadę prewencji, oznaczająca w szczególności: zapobieganie powstawaniu dostępnych technik (BAT), zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadę „zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tą ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasadę regionalizacji, oznaczająca m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczająca przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie do oceny osiągniętych wyników, a oznaczająca potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Założenia zawarte w "Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016" przewidują realizację celów i zadań o charakterze systemowym. Dokument ten wynika z realizacji wymogów cyklicznego sporządzania tego typu opracowań, co zostało zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska. Dokument ten jest aktualizacją "II Polityki ekologicznej Państwa" z 2000 roku. Niniejsze opracowanie, określające kierunki polityki ekologicznej na lata 2009 - 012 z pespektywą o roku 2016, należy traktować jako wypełnienie obowiązku aktualizacji tej polityki, a więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Odnosi to się głównie do priorytetowych kierunków działania określonych w VI Programie działań Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. Częściowo adekwatne dla zdefiniowanych w powyższym dokumencie celów, jest „Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 – 2010‖, opracowany w roku 2002 r. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wskazują, iż cele i działania ujęte w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010‖, oraz ujęte w tabelach w „Programie wykonawczym do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010‖ przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, powinny być wykorzystywane przy sporządzaniu m.in. powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób, jako: 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 podstawę wyjściową do określenia zadań; analogię do sformułowania regionalnych lub lokalnych wskaźników osiągniętych celów; inspirację do wprowadzenia tożsamych zadań na szczeblu regionalnym i lokalnym. Komentowane dokumenty wskazują wytyczne w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody z szczególnym uwzględnieniem: ochrony przyrody i krajobrazu; ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów; ochrony gleb; ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych; biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie. Jednym z głównych celów przedstawionych w wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii w tym: Polityce jest zrównoważone materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość gospodarki; wykorzystanie energii odnawialnej; kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią; oraz dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego z uwzględnieniem: podstawowych założeń dotyczących relacji "środowisko - zdrowie"; jakości wód; zanieczyszczenia powietrza; gospodarowania odpadami; chemikaliami w środowisku; poważnymi awariami przemysłowymi; oddziaływania hałasu; oddziaływania pól elektromagnetycznych. Kolejnym celem jest przeciwdziałanie zmianom klimatu. Plan przewiduje cykliczną ocenę realizacji polityki ekologicznej, z uwzględnieniem monitoringu i obiegu informacji o stanie środowiska oraz wskaźników skuteczności polityki, oceny i raporty. Ustawa Prawo ochrony środowiska w swoim art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 tradycyjne działania, takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów itp. Na koniec oznacza to również, że aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. Stąd celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej są: 1. wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska, 2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, 3. zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 4. dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski, 5. ochrona klimatu. Priorytety zgodne są z celami VI Programu Działań na Rzecz Środowiska UE oraz Odnowioną Strategią UE dotyczącą Trwałego Rozwoju. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywać się będzie w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań: Wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska zapewnienie integracji celów ochrony środowiska i priorytetów polityki ekologicznej ze strategiami rozwoju różnych sektorów gospodarki, prowadzenie edukacji ekologicznej dla zapewnienia akceptacji społecznej dla podejmowanych programów ochrony środowiska, zapewnienie pełniejszego wykorzystania sił rynkowych dla ochrony środowiska, likwidacja błędnych sygnałów ekonomicznych (m.in. antyekologicznych subsydiów), wspieranie zmian w systemie podatkowym stymulującym działania pożądane z punktu widzenia ochrony środowiska, promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, wspieranie aktywności podmiotów gospodarczych wdrażających systemy zarządzania środowiskowego, wzmocnienie środowiska, roli planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony wspieranie badań naukowych dotyczących ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystywania jego zasobów, 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 wprowadzenie pełnej odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku jako elementu realizacji zasady zanieczyszczający płaci, zagwarantowanie wystarczającego strumienia finansowego na działania zapewniające realizację celów polityki ekologicznej, rozwój instrumentów wspierających te działania, zainicjowanie prac dla szerszego uwzględniania w kosztach produkcji kosztów zewnętrznych. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody wzmacnianie krajowego systemu obszarów chronionych, weryfikacja i uporządkowanie systemu obszarów chronionych w ramach sieci NATURA 2000, stworzenie skutecznych mechanizmów ochrony zasobów i walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych poza terenami chronionymi, ochrona terenów wodno-błotnych, odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wzmocnienie ochrony różnorodności biologicznej zarówno in situ jak i ex situ, kontynuacja prac zmierzających do wzrostu lesistości kraju (docelowo do 30% pow. kraju), wspieranie rozwoju wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, kontynuacja prac przy rekultywacji terenów zdegradowanych, wspieranie programów rolniczych zapewniających zrównoważone korzystanie z gleb (rolnictwo ekologiczne i zrównoważone, programy rolno- środowiskowe), poszukiwanie substytutów zasobów nieodnawialnych i wspieranie ich stosowania w gospodarce, wzrost racjonalności wykorzystania zasobów kopalin, wzmacnianie bezpieczeństwa biologicznego w odniesieniu do GMO. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii wdrażanie zasady decouplingu - rozdzielenia zależności wielkości emisji od rozwoju gospodarczego, zmniejszenie zużycia energii na jednostkę PKB (w 2014 o 15% w stosunku do 2005 roku), wprowadzanie wskaźników zużycia surowców, wody i energii na jednostkę produktu w poszczególnych sektorach gospodarki, wspieranie programów efektywnego wykorzystania wody w przemyśle, w tym zamkniętych jej obiegów, 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 osiągnięcie 7,5% udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych zarówno w bilansie zużycia energii pierwotnej w 2010 roku, jak i takiego samego udziału tych źródeł w produkcji energii elektrycznej, uzyskanie 5,75% udziału biokomponentów w zużyciu paliw płynnych w 2010 roku, opracowanie i wdrażanie planów gospodarowania wodami na obszarach wydzielonych dorzeczy oraz programów działań dla osiągnięcia dobrego stanu wód w 2015 roku, opracowanie i wdrażanie zapobiegania skutkom suszy. planów ochrony przeciwpowodziowej oraz Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski zmniejszanie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanego do modernizację istniejących i budowę nowych oczyszczalni ścieków, wód przez zakończenie programu budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach powyżej 15 000 RLM, zakończenie programu budowy oczyszczalni ścieków w zakładach sektora rolno -spożywczego, zmniejszanie potrzeb transportowych i ograniczanie emisji ze środków transportu jako elementu poprawy jakości powietrza na terenach zurbanizowanych; realizacja programów ograniczenia wielkości emisji do powietrza ze źródeł przemysłowych i komunalnych, ograniczenie emisji z dużych źródeł spalania energetycznego, wspieranie działań mających na celu unikanie wytwarzania odpadów i zapewniających bezpieczne dla środowiska ich unieszkodliwianie, podniesienie poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10% w 2010 roku, ograniczanie zagrożenia dla zdrowia ludzi i jakości środowiska spowodowanego stosowaniem substancji chemicznych, wycofywanie z obrotu i stosowania substancji niszczących warstwę ozonową, zapobieganie ryzyku powstania poważnych awarii przemysłowych przez wzmacnianie kontroli nad instalacjami stwarzającymi takie ryzyko, wspieranie działań mających na celu ograniczanie uciążliwości hałasu, ochrona ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, prowadzenie skutecznego promieniowania jonizującego. nadzoru nad wykorzystywaniem źródeł Ochrona klimatu spełnienie wymagań Protokołu z Kioto, wykorzystanie lasów jako pochłaniaczy gazów cieplarnianych, 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 dalsza redukcja emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, wspieranie sektorowych działań prowadzących do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych lub zwiększających ilość wiązanego węgla, podjęcie działań instytucjonalnych pozwalających mechanizmów elastyczności Protokołu z Kioto, na korzystanie z rozpoczęcie analiz dotyczących potrzeb i możliwości wdrażania działań adaptacyjnych w sektorach szczególnie wrażliwych na skutki zmiany klimatu, stworzenie warunków instytucjonalnych pozwalających na aktywne współtworzenie wspólnotowej polityki klimatycznej, w tym przyjęcia zobowiązań na okres po roku 2012. 2.1.1 Cele i kierunki działań o charakterze systemowym 2.1.1.1 Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych Cele średniookresowe do 2016 roku Zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wzmacnianie współpracy resortu środowiska z instytucjami odpowiedzialnymi za przygotowywanie dokumentów strategicznych, w zakresie uwzględniania w ich opracowywaniu i realizacji celów ekologicznych. 2. Prowadzenie działań upowszechniających dorobek w zakresie przygotowywania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko i korzyści dla rozwoju gospodarczego, wynikających z ich przeprowadzenia. 3. Rozwój metodologii wykonywania strategicznych ocen oddziaływania na środowiska dla różnego rodzaju dokumentów, polityk, programów i strategii. 2.1.1.2 Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska Cele średniookresowe do 2016 roku Uruchomienie mechanizmów zapewniających ekonomizację ochrony środowiska. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Prowadzenie analiz dotyczących możliwości wprowadzenia w Polsce nowych rynkowych instrumentów wspierających działania w zakresie ochrony środowiska oraz identyfikacja ograniczeń i barier utrudniających ich wdrażanie. 2. Tworzenie podstaw prawnych, instytucjonalnych i proceduralnych, niezbędnych dla wprowadzenia systemu zielonych zamówień realizowanych ze środków publicznych oraz uruchomienia programu „zielonych miejsc pracy‖. Wykorzystanie środków pomocowych UE dla uruchomienia tego rodzaju programów na poziomie lokalnym i regionalnym. 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 3. Prowadzenie badań i analiz nad wprowadzeniem systemu zielonej księgowości, pozwalającej w pełny sposób włączać koszty i korzyści środowiskowe do rachunku ekonomicznego podmiotów gospodarczych. 4. Prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie zrównoważonej konsumpcji i kształtowania pożądanych proekologicznych jej wzorców. 5. Wprowadzanie etykiet ekologicznych, ich promocja i upowszechnianie wśród mieszkańców Polski. 6. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu kampanii promocyjnych etykiet ekologicznych, zrównoważonej konsumpcji, realizacji programów „zielone miejsca pracy‖ i inne. 2.1.1.3 Zarządzanie środowiskowe Cele średniookresowe do 2016 roku • Upowszechnienie idei SZŚ i wdrażanie tych systemów w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, • Wzrost świadomości konsumentów (rozpoznawalność logo EMAS, znaku normy PNEN ISO 14001, Czystszej Produkcji, Odpowiedzialność i Troska przez 50% społeczeństwa), • Rozwój EMAS w sektorze małych przedsiębiorstw oraz administracji publicznej szczebla lokalnego, Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Stworzenie ogólnokrajowego Forum Zarządzania Środowiskowego zrzeszającego przedstawicieli funkcjonujących systemów (EMAS, ISO 14001, Czystsza Produkcja, Odpowiedzialność i Troska). 2. Wypracowanie programu szkoleniowo-informacyjnego w zakresie systemu EMAS i jego realizacja począwszy od roku 2007, uruchomienie instrumentów (organizacyjnych, technicznych i finansowych) zachęcających organizacje do wdrażania EMAS. 3. Nawiązanie ścisłej współpracy z organami EMAS na forum ogólnoeuropejskim, stworzenie zaplecza technicznego i organizacyjnego do funkcjonowania EMAS. 4. Wykreowanie modelu współpracy WIOŚ z organizacjami posiadającymi rejestrację w systemie EMAS lub certyfikat PN-EN ISO 14001. 5. Wsparcie władz lokalnych poprzez opracowanie ramowego programu wdrożenia EMAS przez podmioty publiczne. 6. Opracowanie i realizacja programu promocji SZŚ, w tym akcji informacyjnych dla konsumentów. 2.1.1.4 Odpowiedzialność za szkody w środowisku Cele średniookresowe do 2016 roku Stworzenie systemu zapewniającego, że koszty szkód w środowisku oraz koszty zapobiegania powstaniu tych szkód ponosić będą sprawcy. Kierunki działań na lata 2009-2012 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1. Zakończenie zmian w prawie, niezbędnych dla pełnego transponowania przepisów Dyrektywy 2004/35/WE do legislacji krajowej. 2. Stworzenie procedury zapewniającej, że koszty działań naprawczych szkód w środowisku lub (w przypadku zagrożenia wystąpienia takiej szkody) działań prewencyjnych nie dopuszczających do powstania takiej szkody ponosić będą sprawcy szkody i/lub zagrożenia szkodą. 3. Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku, wprowadzenie procedury wymuszającej na sprawcach szkody informowanie organu prowadzącego tę bazę o zaistniałej sytuacji. 4. Prowadzenie szkoleń na temat nowych procedur odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników instytucji publicznych i podmiotów gospodarczych, potencjalnych sprawców szkód w środowisku. 5. Prowadzenie działań wprowadzonych procedur. edukacyjnych oraz informujących na temat nowo 6. Stworzenie systemu kontroli wywiązywania się sprawcy z obowiązków w zakresie naprawy szkód w środowisku lub zapobiegania powstaniu takiej szkody. 2.1.1.5 Edukacja i udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Cele średniookresowe do 2016 roku Stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie. Zwiększenie liczby osób podejmujących świadome uwzględniające konieczność ochrony zasobów przyrodniczych. decyzje zagwarantowanie konsumenckie, Tworzenie płaszczyzny współpracy z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi oraz wspieranie aktywności tych organizacji. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji dla zrównoważonego rozwoju. 2. Wspieranie projektów edukacji dla zrównoważonego rozwoju realizowanych przez różne podmioty. 3. Prowadzenie promocji postaw opartych na idei zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji. 4. Wdrożenie mechanizmów ułatwiających dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie. 5. Wzmacnianie rozwiązań organizacyjnych, które wspierają działalność pozarządowych organizacji ekologicznych. 6. Wspieranie wybranych projektów realizowanych przez pozarządowe organizacje ekologiczne. 7. Zapewnienie udziału przedstawicieli pozarządowych organizacji ekologicznych we wszystkich gremiach podejmujących decyzje istotne z punktu widzenia ochrony środowiska. 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 8. Organizowanie szkoleń dotyczących przepisów regulujących publiczny dostęp do informacji o środowisku, przeznaczonych dla przedstawicieli administracji publicznej, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorstw. 2.1.1.6 Rozwój badań i postęp techniczny Cele średniookresowe do 2016 roku • Zwiększenie roli wiedzy i innowacyjności w procesie zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego kraju. • Ułatwienie procesu wdrażania nowych technologii środowiskowych i eko-innowacji w gospodarce. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wzmocnienie roli nauki i badań w ochronie środowiska oraz wdrażanie nowych technologii środowiskowych, w tym inżynierii leśnej. 2. Podniesienie poziomu eko-innowacyjności przedsiębiorstw, w tym małych i średnich przedsiębiorstw. 3. Rozwój badań nad środowiskiem, prowadzących do zwiększenia racjonalności podejmowanych decyzji dotyczących ochrony i korzystania ze środowiska oraz jego zasobów. 4. Rozwój działań w zakresie monitoringu w sieci NATURA 2000 oraz wykorzystanie potencjału zasobów naturalnych do pochłaniania gazów cieplarnianych. 2.1.1.7 Aspekty ekologiczne w planowaniu oraz zagospodarowaniu przestrzennym Cele średniookresowe do 2016 roku • Integracja problematyki środowiskowej i planowania przestrzennego wraz z konieczną odbudową struktur instytucjonalnych wspierających tę integrację. • Integracja systemu monitoringu sieci NATURA 2000 z systemem zarządzania gospodarką przestrzenną. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Odbudowa hierarchicznej struktury planowania przestrzennego: od szczebla krajowego, poprzez wojewódzki i powiatowy do poziomu gminnego. 2. Opracowanie i wdrożenie wytycznych metodycznych dotyczących pełnego uwzględniania w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań ochrony środowiska oraz identyfikacji konfliktów środowiskowych i przestrzennych oraz sposobów zarządzania nimi. 3. Określenie zasad ustalania progów chłonności środowiskowej i pojemności przestrzennej wraz z systemem monitorowania zmian. 4. Opracowanie i wdrożenie wytycznych, dotyczących wyznaczania korytarzy ekologicznych dla potrzeb planowania przestrzennego i opracowanie podstaw prawnych zagospodarowania takich obszarów, zgodnie z wymogami ochrony różnorodności biologicznej. 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 5. Wprowadzenie analizy scenariuszowej zmian funkcji przestrzeni w relacji do zagrożeń środowiskowych. 6. Weryfikacja i uporządkowanie systemu zarządzania NATURA 2000. 7. Przeprowadzenie analizy możliwości powrotu zagadnień planowania przestrzennego do kompetencji organów ochrony środowiska. 2.1.1.8 Mechanizmy prawne, ekonomiczne i finansowe Cele średniookresowe do 2016 roku Stworzenie skutecznego systemu prawnych, ekonomicznych i finansowych instrumentów polityki ekologicznej zapewniających efektywne i terminowe realizowanie jej celów. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Przeprowadzenie analiz mających na celu identyfikację nowych instrumentów polityki ekologicznej, które w obecnych warunkach charakteryzować się będą wysoką skutecznością środowiskową i efektywnością ekonomiczną oraz uwzględniać będą koszty zewnętrzne. 2. Doskonalenie systemu prowadzonych kontroli środowiskowych przy wykorzystaniu wdrażanych zasad samokontroli (automonitoringu) podmiotów gospodarczych. 3. Wprowadzanie do praktyki zarządzania ochroną środowiska tych instrumentów, w odniesieniu do których analizy wykazały ich wysoką skuteczność i efektywność. 4. Zapewnienie wzrostu nakładów na ochronę środowiska do poziomu gwarantującego realizację zadań zapisanych w Traktacie Akcesyjnym oraz krajowych celów polityki ekologicznej. 5. Przeprowadzenie analizy doświadczeń z wdrażania funduszy unijnych w latach 20042006 dla zapewnienia efektywnego wykorzystania środków z tych funduszy w następnym okresie programowania 2007 - 2013. 6. Analiza możliwości wprowadzenia systemu negocjowania przez instytucje publiczne i podmioty gospodarcze zobowiązań dobrowolnych jako narzędzia sprzyjającego osiąganiu celów ekologicznych. 7. Likwidacja subsydiów szkodliwych dla środowiska i powodujących nadmierną eksploatację zasobów przyrodniczych. 8. Prowadzenie analizy wprowadzanych zmian podatkowych pod kątem ich oddziaływania na stan środowiska oraz przygotowanie docelowego modelu tego systemu, który uwzględniać będzie konieczność zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych oraz zapewniać skuteczną ochronę różnorodności biologicznej, zwłaszcza na obszarach chronionych. 2.1.2 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody W polityce ekologicznej przyjęto następujące założenia. Zgodnie z założeniami VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 środowiska i jakości życia obywateli UE. Poprawa środowiska ma nastąpić między innymi wskutek działań takich, jak: znaczny wzrost lesistości w Polsce - zakłada się wzrost lesistości z 28,5% (2001 r.) do 30% (do roku 2020), a w dalszej perspektywie nawet do 32-33%; utworzenie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, obejmującej dotychczas ok. 15% powierzchni państw członkowskich Unii Europejskiej; ochrona terenów wodno-błotnych; poprawa stanu czystości wód powierzchniowych (płynących, stojących i morskich), ochrona wód podziemnych (monitoring wód podziemnych). 2.1.2.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Cele średniookresowe do 2016 roku Zahamowanie strat różnorodności biologicznej na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym i ponadgatunkowym (ekosystemów i krajobrazu). Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Przegląd prawa w zakresie ochrony przyrody z punktu widzenia jego zgodności z prawem UE oraz skoordynowanie działalności w tej dziedzinie. 2. Pełna inwentaryzacja różnorodności biologicznej: uzupełnianie rozmieszczeniu i zasobach składników różnorodności biologicznej wiedzy o 3. Utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, w tym zapobieganie ich fragmentacji. 4. Utrzymanie różnorodności gatunków, w tym opracowanie programów ochrony dla gatunków zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów. 5. Sporządzenie inwentaryzacji przyrodniczej obszarów NATURA 2000. 6. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych na terenach lądowych i morskich. 7. Dalsze prace nad wdrażaniem sieci Natura 2000, w tym opracowanie planów ochrony tych obszarów oraz wdrożenie systemu korytarzy ekologicznych je łączących. 8. Realizacja kompensacji przyrodniczych jako istotnego narzędzia wspomagającego rozwój społeczno-gospodarczy w obrębie obszarów oddziałujących na sieć Natura 2000. 9. Opracowanie i wdrożenie monitoringu stanu zachowania gatunków, obszarów ochrony ptaków i siedlisk przyrodniczych, zgodnego z wymaganiami krajowymi i międzynarodowymi. 10. Wzmacnianie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, w tym wzmacnianie roli opracowań ekofizjograficznych przy uzgadnianiu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 11. Współpraca resortu środowiska z resortem rolnictwa przy opracowywaniu, wdrażaniu i promocji programów rolnośrodowiskowych, leśnośrodowiskowych i wodnośrodowiskowych. 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 12. Renaturalizacja i poprawa stanu zachowania najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów, zwłaszcza dolin rzecznych i siedlisk, w tym szczególnie obszarów wodnobłotnych i leśnych, rozwój systemów naturalnej retencji wód. 13. Wsparcie badań faunistycznych i florystycznych, doskonalenie systemu wymiany informacji o różnorodności biologicznej. 14. Planowanie i prowadzenie prac hydrotechnicznych w sposób uwzględniający potrzebę utrzymania naturalnego charakteru rzek i ich dolin. 15. Wprowadzenie instrumentów pozwalających na skuteczne przeciwdziałanie wprowadzaniu gatunków obcych, które mogą zagrażać integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk i/lub stanowić zagrożenie dla gatunków rodzimych. 16. Prowadzenie szkoleń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej. 17. Wspieranie ochrony różnorodności biologicznej ex situ, w tym działalności ogrodów botanicznych i zoologicznych oraz banków genów. 18. Opracowanie i wdrożenie systemu informatycznego usprawniającego ochronę zasobów oraz administrowanie parkami narodowymi i obszarami chronionymi. 19. Opracowanie i wdrożenie zestawu wskaźników dla oceny stanu i tendencji zmian różnorodności biologicznej (na szczeblu ekosystemu i krajobrazu). 20. Rozwój wskaźników różnorodności biologicznej. 21. Opracowanie systemu w zakresie udzielania koncesji na poszukiwanie i eksploatację kopalin na obszarach NATURA 2000 i innych obszarach chronionych. 22. Szczegółowe kartowanie geologiczne obszarów infiltracji w głównych zbiornikach wód podziemnych, a także prowadzenie zalesień oraz ograniczeń rolno-przemysłowych na tych obszarach. 20. Współpraca międzynarodowa w zakresie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej 21. Opracowanie Krajowej Strategii Ochrony Terenów Zieleni i Zadrzewień, ze szczególnym uwzględnieniem zadrzewień przydrożnych i śródpolnych. 22. Współpraca resortu rolnictwa, transportu, rozwoju regionalnego i gospodarki morskiej z resortem środowiska w zakresie planowanych i prowadzonych prac inwestycyjnych oddziałujących na środowisko przyrodnicze. 23. Podjęcie działań na rzecz wprowadzenia instrumentów mających na celu ochronę i planowanie krajobrazu. 24. Zidentyfikowanie krajobrazów przekształcających je sił i presji. 2.1.2.2 i przeanalizowanie ich charakterystyk oraz Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Cele średniookresowe do 2016 roku Rozwijanie trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Zalesianie nowych terenów, z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczokrajobrazowych (łącznie w latach 2009-2012 zalesienie ok. 130 tys. ha, w tym ok. ¾ w sektorze prywatnym). 2. Zwiększenie ilości i powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych. 3. Lokalizacja zalesień i zadrzewień zgodnie z przestrzennego, w tym kształtowanie granicy polno-leśnej. planami zagospodarowania 4. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. 5. Zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwiększenia różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych. 6. Rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych, w tym obszarów wodno-błotnych i obiektów cennych przyrodniczo, znajdujących się na terenach leśnych. 7. Restytucja i rehabilitacja ekosystemów leśnych, uszkodzonych w wyniku działania czynników abiotycznych i biotycznych. 8. Kontynuowanie przebudowy drzewostanów zniekształconych lub uszkodzonych w wyniku działalności człowieka. 9. Kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska leśnego wspomagającego przeciwdziałanie zagrożeniom ekosystemów leśnych. jako instrumentu 10. Kontynuacja działań prowadzonych przez Lasy Państwowe na rzecz podnoszenia świadomości i wiedzy ekologicznej społeczeństwa w zakresie leśnictwa m.in. poprzez rozszerzenie procesu tworzenia izb przyrodniczo-leśnych, ścieżek dydaktycznych i in. 11. Prowadzenie doradztwa dla właścicieli gruntów korzystających ze wsparcia UE dla działań związanych z leśnictwem. 12. Rozwój współpracy międzysektorowej. 13. Integracja działań gospodarki leśnej z gospodarką wodną. 2.1.2.3 Ochrona powierzchni ziemi Cele średniookresowe do 2016 roku Ograniczenie negatywnego środowisko glebowe. oddziaływania procesów gospodarczych na Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Opracowanie krajowej strategii ochrony gleb. 2. Ustalenie zasad i procedur ograniczających nadmierną eksploatację gleb oraz określających niezbędne środki zaradcze. 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 3. Promocja stosowania dobrych praktyk rolniczych jako instrumentu ochrony gleb, upowszechnianie kierunków produkcji rolnej zapewniających zrównoważone ich wykorzystanie (rolnictwo ekologiczne, programy rolnośrodowiskowe). 4. Waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocja takiej produkcji. 5. Doskonalenie technologii przemysłowych pod kątem minimalizacji negatywnego wpływu na stan środowiska w tym środowiska glebowego, wprowadzanie zasad właściwego korzystania z powierzchni ziemi w działalności gospodarczej. 6. Sukcesywny rozwój systemu monitoringu gleb, w tym m.in. w zakresie rejestracji zmian wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania różnych, negatywnych czynników (erozja, inwestycje, przemysł, emisje, odpady, ścieki i in.), dostosowywanie sieci punktów pomiarowych do struktury zagospodarowania i użytkowania gruntów. 7. Rozwój systemu identyfikacji terenów zdegradowanych. 8. Prowadzenie bieżącej rekultywacji i zagospodarowania gruntów zdegradowanych, priorytetowe traktowanie tych prac na obszarach największego zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i środowiska oraz tam, gdzie zagospodarowanie terenu jest szczególnie ważnym elementem polityki lokalnej i regionalnej. 9. Rozwój systemu monitoringu ruchów masowych, w celu zminimalizowania ich negatywnego wpływu na obszarach największego zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi, infrastruktury technicznej i środowiska oraz na terenach szczególnie ważnych dla rozwoju lokalnego i regionalnego. 10. Uwzględnienie osuwisk w planach zagospodarowania przestrzennego. 11. Wykorzystanie i wspieranie finansowe inicjatyw społecznych w celu rekultywacji terenów poprzemysłowych na cele rekreacyjno-sportowe, w szczególności na obszarach o słabo rozwiniętej infrastrukturze. 2.1.2.4 Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych Cele średniookresowe do 2016 roku Doskonalenie prawodawstwa dotyczącego ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych oraz zharmonizowanie przepisów z tego zakresu. Poszukiwanie i wykorzystywanie substytutów zasobów nieodnawialnych. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych, a także w trakcie eksploatacji złóż kopalin. Optymalizacja wykorzystania i zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin i wód podziemnych. Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych, główne/strategiczne źródło zaopatrzenia ludności w wodę. które stanowią Usprawnienie funkcjonowania administracji geologicznej w celu lepszej ochrony kopalin i wód podziemnych. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin. 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wspieranie badań mających na celu poszukiwanie i stosowanie substytutów kopalin oraz badań nad stosowaniem surowców z odpadów, spełniających kryteria efektywności ekologicznej i ekonomicznej. 2. Wprowadzenie wskaźników zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB, które w perspektywie nie powinny być wyższe niż średnie w państwach członkowskich OECD. 3. Stosowanie mechanizmów wymuszających zmniejszenie zużycia wody (nowe technologie, system kontroli, pozwolenia zintegrowane), przede wszystkim w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji. 4. Racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych zapewniające równowagę pomiędzy poborem i zasilaniem, ograniczanie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalno-bytowe. 5. Dalsze rozpoznanie budowy geologicznej w celu uaktualnienia bazy zasobowej kraju, w tym obejmujące poszukiwanie, rozpoznawanie i dokumentowanie złóż kopalin (w tym surowców energetycznych, surowców metalicznych, surowców chemicznych, surowców skalnych). 6. Dokumentowanie zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych i termalnych, racjonalna gospodarka i ochrona tych wód przed ich nadmierną eksploatacją. 7. Kontynuowanie prac geologicznych dotyczących dokumentowania zasobów dyspozycyjnych jednostek bilansowych do sporządzenia planów gospodarki wodami w dorzeczach. 8. Dokumentowanie zasobów wydzielonych jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) dla oceny stanu ilościowego oraz relacji pomiędzy ich zasobami a poborem oraz ustalenia dostępnych zasobów i przepływów w obszarach transgranicznych. 9. Wspieranie prac geologicznych zmierzających do wyznaczenia perspektywicznych obszarów i struktur do budowy podziemnych magazynów gazu i paliw płynnych oraz wykorzystania wyrobisk pokopalnianych do podziemnego składowania odpadów. 10. Głównym celem wymienionych działań zmierzających do poznania i racjonalnego korzystania z zasobów geologicznego środowiska przyrodniczego, w tym do ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych, będzie dalsze rozpoznanie złóż kopalin strategicznych Polski, tworzenie bazy zasobowej i ustalenie obszarów perspektywicznych, jak również traktowanie zasobów kopalin i wód podziemnych jako dobra narodowego. 2.1.2.5 Biotechnologie i organizmy zmodyfikowane genetycznie Cele średniookresowe do 2016 roku Zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego kraju Kierunki działań na lata 2009-2012 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1. Doskonalenie przepisów prawa polskiego oraz aktywne uczestniczenie w tworzeniu prawa UE. 2. Zakończenie prac legislacyjnych dotyczących nowej ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, która ma celu zapewnienie transpozycji przepisów prawa Unii Europejskiej w obszarze działań dotyczących GMO, jak też wdrożenia konkluzji Ramowego Stanowiska Polski dotyczącego organizmów genetycznie zmodyfikowanych, przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 7 marca 2006 r. 3. Przygotowanie aktów wykonawczych do ww. ustawy. 4. Monitorowanie działań związanych z użytkowaniem organizmów genetycznie zmodyfikowanych, szczególnie w kontekście ich wpływu na zachowanie bezpieczeństwa biologicznego. 5. Doskonalenie systemu kontrolnego, w tym szkolenie pracowników służb kontrolnych. 6. Wspieranie badań naukowych w zakresie wpływu GMO na różnorodność biologiczną. 7. Edukacja ludności w sprawie bezpieczeństwa biologicznego, w tym prowadzenie neutralnej kampanii informacyjnej w zakresie inżynierii genetycznej ze szczególnym uwzględnieniem GMO. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii 2.1.3 2.1.3.1 Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość produkcji Cele średniookresowe do 2016 roku Pełne wdrożenie zasady decouplingu - rozdzielenia zależności oddziaływania rozwoju gospodarczego na środowisko. Wzrost efektywności wykorzystania surowców, w tym zasobów wodnych w gospodarce. Zwiększenie efektywności energetycznej gospodarki, zmniejszenie w 2014 roku zużycia energii na jednostkę PKB o 15% w stosunku do 2005 roku. Zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Rozpoczęcie prac nad opracowaniem normatywów zużycia surowców (w tym wody) i energii na jednostkę produktu w poszczególnych sektorach. 2. Kontynuacja prac nad opracowaniem nowych instrumentów polityki ekologicznej wspierających ograniczenie zużycia materiałów, wody i energii w procesach produkcyjnych. 3. Wspieranie działań zmierzających do ograniczenia zużycia materiałów, wody i energii na jednostkę produktu, podejmowanych zarówno przez podmioty gospodarcze, jak i instytucje publiczne. 4. Wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody w przedsiębiorstwach. 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 5. Wspieranie działań zmierzających do zmniejszenia zużycia wody i podniesienia efektywności wykorzystania energii w gospodarce komunalnej. 2.1.3.2 Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Cele średniookresowe do 2016 roku • Zwiększenie udziału energii z OZE w strukturze zużycia nośników pierwotnych do 10%. • Dalsze zwiększenie udziału biopaliw w odniesieniu do paliw używanych w transporcie. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wspieranie budowy nowych instalacji OZE tak, by udział energii z tych źródeł w strukturze zużycia nośników pierwotnych oraz produkcji energii elektrycznej osiągnął w 2010 roku poziom co najmniej 7,5%. 2. Wspieranie budowy nowych instalacji zapewniających, że udział biokomponentów w rynku paliw ciekłych w 2010 roku wyniesie 5,75%, ze szczególnym uwzględnieniem biopaliw ciekłych. 3. Współpraca z partnerami społecznymi i gospodarczymi dla zapewnienia stabilnych podstaw prawnych i organizacyjnych rozwoju OZE. 4. Identyfikacja barier utrudniających rozwój OZE i podjęcie działań mających na celu ich likwidację. 5. Identyfikacja barier związanych z przygotowaniem i realizacją nowych inwestycji w zakresie OZE i podjęcie działań mających na celu ich likwidację. 6. Identyfikacja barier związanych z finansowaniem przedsięwzięć z zakresu energetyki odnawialnej i podjęcie działań mających na celu ich likwidację. 7. Stworzenie systemu pozyskiwania informacji o wytwarzaniu ze źródeł odnawialnych energii innej niż elektryczna. 8. Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących OZE. 9. Określenie potrzeb w zakresie prac naukowo-badawczych w obszarze OZE. 10. Wspieranie i aktywizacja samorządów lokalnych w kierunku wykorzystania lokalnych zasobów OZE. 11. Rozwój geotermii. 2.1.3.3 Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy Cele średniookresowe do 2016 roku Dążenie do zapewnienia dobrego stanu (jakościowego i ilościowego) wód w Polsce. 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wdrażanie zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w Polsce, w tym reorganizacja służb zajmujących się gospodarowaniem wodami poprzez ich integrację. Zmiana systemu finansowania gospodarki wodnej). gospodarki wodnej (samofinansowanie Efektywna ochrona przed powodzią i suszą. Integracja gospodarki wodnej z gospodarką leśną poprzez planowanie przestrzenne. Konsekwentna realizacja „Programu dla Odry 2006‖. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wzmacnianie instrumentów ekonomicznych dotyczących gospodarki wodnej, wdrożenie systemu zapewniającego pełen zwrot kosztów usług wodnych. Wprowadzenie rozwiązań zapewniających stabilne finansowanie gospodarki wodnej. Dążenie do samofinansowania gospodarki wodnej. 2. Stworzenie i wdrożenie systemu informatycznego katastru wodnego. 3. Tworzenie warunków do szerokiego korzystania z wód (rekreacja, energetyka, żegluga) przy niepogarszaniu ich jakości, modernizacja i rozwój śródlądowych dróg wodnych. 4. Właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych. 5. Wyznaczanie obszarów zalewowych. 6. Budowa zbiorników i stopni wodnych, zwłaszcza na obszarach o znacznym zagrożeniu powodzią i suszą w harmonii z wymaganiami ochrony różnorodności biologicznej i przyrody. 7. Modernizacja systemu melioracji wodnych. 8. Rozwój małej retencji. 9. Odbudowa flotylli lodołamaczy. 10. Implementacja dyrektywy w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. 2.1.4 Środowisko i zdrowie - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 2.1.4.1 Relacja "środowisko-zdrowie" Cele średniookresowe do 2016 roku Zahamowanie powstawania środowiskowych zagrożeń zdrowia. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Poprawa funkcjonowania systemu rozpoznawania, kwantyfikacji i oceny środowiskowego ryzyka zdrowotnego dla określenia priorytetów i oceny skuteczności działań na rzecz środowiska i zdrowia. 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 2. Rozwój i zastosowanie narzędzi służących prognozowaniu, ocenie ryzyka i jego monitorowaniu w odniesieniu do środowiskowych zagrożeń zdrowia. 3. Opracowanie zasad stosowania analizy ryzyka zdrowotnego w procedurach związanych z dopuszczaniem przedsięwzięć do realizacji. 4. Opracowanie i wdrożenie polskiego Programu na rzecz Środowiska i Zdrowia Dzieci (CEHAPE). 5. Wzmacnianie współpracy z Ministerstwem Zdrowia w zakresie zbierania i udostępniania informacji na temat zdrowia społeczeństwa, zagrożeń w tym zakresie oraz zlecania badań w odniesieniu do środowiskowych czynników wpływających na stan zdrowia. 2.1.4.2 Jakość wód Cele średniookresowe do 2016 roku Osiągnięcie dobrego stanu krajowych wód powierzchniowych i podziemnych. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Realizacja inwestycji wskazanych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji zbiorczej). 2. Wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, w miejscach, gdzie jest niemożliwa lub ekonomicznie nieuzasadniona budowa sieci kanalizacyjnej. 3. Intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nie oczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz przeciwdziałanie nieprawidłowościom w odprowadzaniu ścieków przemysłowych (w tym weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych). 4. Wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę zwierząt. 5. Wspieranie działań inwestycyjnych, mających na celu ograniczenie i eliminację ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach do środowiska wodnego, a w szczególności substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. 6. Opracowanie działań wodno-środowiskowych w celu przeciwdziałania zanieczyszczeniu wody poszczególnymi substancjami priorytetowymi (zmniejszanie zawartości substancji priorytetowych w wodach, zaprzestanie lub eliminacja zrzutów, emisji i strat tych substancji). 7. Wspieranie działań mających na celu poprawę jakości wody do picia, w tym m.in. budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowych. 8. Rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz jej dostosowanie do wymagań wspólnotowych. 9. Zapewnienie stabilnego finansowania prac rozwojowych i badań monitoringowych. 10. Kontynuacja zmian organizacyjnych i instytucjonalnych, mających na celu wzmocnienie ochrony wód w Polsce i pełne dostosowanie instytucjonalne i proceduralne do systemu europejskiego. 11. Realizacja prac planistycznych niezbędnych dla wdrożenia wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 12. Rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami wpływającymi na jakość wód, wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki wodami i jej ochrony przed zanieczyszczeniem. 13. Współpraca z resortem rolnictwa w zakresie wdrażania dobrych praktyk rolniczych, niezbędnych dla skutecznej ochrony wód przed zanieczyszczeniem obszarowym oraz przygotowywania i wdrażania programów wodno-środowiskowych. 14. Prowadzenie prac mających na celu zagwarantowanie odpowiednich środków finansowych na działania w zakresie ochrony wód, w tym analiz możliwości wdrożenia nowych instrumentów ekonomicznych oraz określania efektywności kosztowej działań objętych programem wodno-środowiskowym. 15. Współpraca z krajami ościennymi w zakresie ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniami awaryjnymi. 2.1.4.3 Zanieczyszczenie powietrza Cele średniookresowe do 2016 roku Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza. Spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa. Redukcja emisji z obiektów energetycznego spalania w kierunku pułapów emisyjnych określonych w Traktacie Akcesyjnym. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Systematyczne opracowywanie i wdrażanie programów ochrony powietrza, zgodnie z wynikami rocznej oceny jakości powietrza w strefach. 2. Opracowanie i wdrożenie strategii zmniejszania stężenia pyłów drobnych PM10 i PM2,5 oraz ozonu przyziemnego w powietrzu. 3. Wspieranie działań inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze. 4. Wspieranie działań na rzecz ograniczenia niskiej emisji ze źródeł komunalnych. 5. Wzmocnienie systemu monitoringu powietrza, w tym także w zakresie wynikającym z corocznej oceny jakości powietrza w strefach (głównie w zakresie pyłów PM10 i PM2,5, benzenu, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu oraz metali ciężkich i WWA) oraz uruchomienie systemu zapewnienia jakości w monitoringu powietrza, zwłaszcza w zakresie sieci laboratoriów wzorcujących. 6. Doskonalenie, w ramach działań Krajowego Centrum Inwentaryzacji Emisji, krajowego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków zanieczyszczeń objętych obowiązkiem sprawozdawczym i obowiązkiem redukcji do pułapów, jakie wynikają z obowiązującego prawa. 7. Analiza potrzeby i możliwości wprowadzania nowych instrumentów ochrony powietrza, w tym możliwości rozszerzenia systemu handlu uprawnieniami do emisji o kolejne substancje, wprowadzenia zobowiązań dobrowolnych czy realizacji wspólnych przedsięwzięć przez podmioty gospodarcze. 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 8. Promocja i wspieranie rozwiązań pozwalających na unikanie lub zmniejszanie wielkości emisji z transportu. 9. Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki. 10. Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii. 11. Zwiększenie wykorzystania paliw alternatywnych (np. biopaliwa). 12. Restrykcyjne przestrzeganie wymogów uwzględniania celów ochrony powietrza w programach, strategiach i politykach sektorowych. 13. Ratyfikacja podpisanych przez Polskę protokołów do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości: II Protokołu siarkowego, Protokołu w sprawie metali ciężkich i Protokołu w sprawie trwałych związków organicznych oraz Protokołu w sprawie przeciwdziałania zakwaszaniu, eutrofizacji i ozonowi przyziemnemu oraz ratyfikacja Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych. 14. Współpraca z krajami ościennymi w zakresie ochrony powietrza przed skutkami transgranicznych awarii przemysłowych. 15. Promocja i wspieranie rozwiązań mających na celu wdrożenie europejskich standardów emisji ze środków transportu i zapewnienie wysokiej jakości paliw. 2.1.4.4 Substancje chemiczne w środowisku Cele średniookresowe do 2016 roku Propagowanie stosowania bezpiecznych dla ludzi i środowiska zamienników chemikaliów i preparatów niebezpiecznych (w tym produktów biodegradowalnych). Stworzenie spójnego systemu odpowiedzialności za chemikalia: wprowadzane na rynek, stosowane w produkcji oraz występujące w produktach i odpadach. Minimalizacja niekorzystnego wpływu stosowania chemikaliów na ludzi i środowisko. Propagowanie stosowania produktów chemicznych biodegradowalnych. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Wzmacnianie systemu instytucjonalnego i organizacyjnego nadzoru nad wprowadzaniem na rynek oraz wykorzystaniem i obrotem chemikaliami i substancjami chemicznymi. 2. Doskonalenie systemu egzekucji przepisów dotyczących substancji chemicznych, m.in. poprzez szkolenia i wyposażenie w odpowiedni sprzęt służb kontrolnych. 3. Wzmocnienie systemu kontroli obiegu kart charakterystyki substancji chemicznych i działania w celu poprawy ich jakości, zgodnie z aktualnymi wymogami prawnymi i stanem wiedzy. 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4. Propagowanie odpowiedzialnego stosowania chemikaliów i postępowania z odpadami w oparciu o wskazania kart charakterystyk. 5. Tworzenie i publiczne udostępnianie baz danych o właściwościach chemicznych i toksykologicznych substancji chemicznych/preparatów dla potrzeb kart charakterystyki produktów w celu unikania powtarzania badań (w tym z użyciem zwierząt). 6. Wspieranie i realizacja programów bezpiecznego dla ludzi i środowiska wycofywania z rynku chemikaliów, które nie zostały wykorzystane lub które nie powinny być dopuszczone do stosowania m. in. programy usuwania azbestu lub PCB. Propagowanie produktów biodegradowalnych. 7. Poszukiwanie prostych i tanich metod pomiarowych pozwalających na monitorowanie stanu środowiska w miejscach, gdzie obserwuje się przekroczenia dopuszczonych normami poziomów substancji/preparatów niebezpiecznych. 9. Ratyfikacja Konwencji Sztokholmskiej. 2.1.4.5 Zapobieganie niszczeniu ozonu stratosferycznego Cele średniookresowe do 2016 roku Wycofanie z obrotu i stosowania substancji niszczących warstwę ozonową, z wyjątkami dopuszczonymi przez Protokół montrealski oraz regulacje Unii Europejskiej Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Prowadzenie pomiarów i badań zgodnie z wymaganiami Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz przedkładanie sprawozdań i raportów odpowiednim ośrodkom międzynarodowym. 2. Wdrażanie "Strategii zarządzania substancjami zubożającymi warstwę ozonową – CFCs‖, w tym „Strategii wycofywania substancji CFCs z aerozoli przeciwastmatycznych‖ oraz Strategii zarządzania halonami. 3. Kreowanie świadomości społecznej w zakresie ochrony warstwy ozonowej. 4. Wspieranie badań nad związkiem zmian klimatu z regeneracją warstwy ozonu. 5. Realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową oraz regulacji unijnych w zakresie ochrony warstwy ozonowej. 2.1.4.6 Poważne awarie przemysłowe Cele średniookresowe do 2016 roku Zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej przez nadzór nad wszystkimi instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami takiej awarii. Ograniczenie skutków poważnych awarii w odniesieniu do ludzi, środowiska oraz wartości materialnych Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Intensyfikacja inspekcji i kontroli obiektów niebezpiecznych przez właściwe służby. 2. Wspieranie przygotowywania planów i prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych awarii powiatowym. programów na szczeblu zmniejszających wojewódzkim i 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 3. Prowadzenie szkoleń dla pracowników organów administracji publicznej oraz podmiotów gospodarczych w zakresie zapobiegania poważnym awariom. 4. Wspieranie współpracy odpowiednich służb i instytucji w zakresie wdrażania programów informowania mieszkańców o poważnych awariach i edukacji w tym zakresie. 5. Wsparcie przygotowania Państwowej Straży Pożarnej do prowadzenia działań ratowniczych, zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom. 6. Wsparcie techniczne krajowego systemu reagowania kryzysowego w zakresie ratownictwa ekologicznego i chemicznego. 7. Stworzenie systemu pozwalającego na analizę i wykorzystanie doświadczeń z przebiegu zaistniałych awarii i przebiegu akcji ratowniczych. 8. Przygotowanie wytycznych pozwalających na włączenie problemu zagrożeń poważnymi awariami do polityki zagospodarowania przestrzennego. 9. Stworzenie procedur dialogu ze społeczeństwem w sprawach związanych z lokalizacją i funkcjonowaniem zakładów stwarzających ryzyko poważnych awarii. 2.1.4.7 Oddziaływanie hałasu Cele średniookresowe do 2016 roku Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców Polski ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu. Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Przeprowadzenie oceny stanu akustycznego środowiska dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys., terenów wskazanych w powiatowym programie ochrony środowiska oraz dla terenów poza aglomeracjami, pozostających pod negatywnym akustycznym wpływem określonej kategorii dróg, linii kolejowych i lotnisk. 2. Wspieranie inwestycji zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny (wprowadzanie stref wolnych od ruchu samochodowego, zmniejszanie szybkości ruchu, budowa obwodnic, modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, rewitalizacja odcinków linii kolejowych i wymiana taboru na mniej hałaśliwy, itp.). 3. Wspieranie ograniczania emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania obowiązujących w tym zakresie przepisów prawnych. 4. Zapewnienie przestrzegania zasady strefowania w planowaniu przestrzennym. 5. Wspieranie produkcji wyrobów o zmniejszonej emisji hałasu do środowiska. 2.1.4.8 Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Cele średniookresowe do 2016 roku Ochrona mieszkańców elektromagnetycznych. Polski przed nadmiernym oddziaływaniem pól Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych oraz prowadzenie bazy danych o polach elektromagnetycznych. 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 2. Opracowanie procedur administracyjnych zapewniających bezpieczną lokalizację źródeł pól. 3. Stworzenie laboratorium referencyjnego do pomiaru pól elektromagnetycznych. 2.1.4.9 Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona przed promieniowaniem Cele średniookresowe do 2016 roku Podwyższenie poziomu społeczeństwa polskiego. bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej Kierunki działań na lata 2009-2012 1. Doskonalenie systemu monitoringu radiacyjnego oraz oceny sytuacji radiologicznej kraju. 2. Doskonalenie monitorowania oraz ochrony fizycznej przechowywaniu oraz przemieszczaniu źródeł wysokoaktywnych. przy stosowaniu, 3. Opracowanie i wdrożenie instrumentów zapewniających bezpieczne postępowanie ze źródłami wysokoaktywnymi po zakończeniu ich użytkowania. 2.1.5 Ochrona klimatu W ramach Protokołu z Kioto Polska zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w latach 2008-2012 o 6% w stosunku do poziomu z roku bazowego (w przypadku CO2, CH4 i N2O jest to poziom emisji z 1988r., natomiast w przypadku HFCs, PFCs i SF6 emisje z 1995). Od 1 maja 2004 roku Polska prowadzi działania w zakresie ochrony klimatu w kilku kierunkach. Po pierwsze, Polska włączyła się w realizację unijnej polityki ochrony klimatu. Podstawowym obowiązkiem Polski jest terminowe i pełne wdrażanie wspólnotowych przepisów odnoszących się do ochrony klimatu. Drugim kierunkiem działań jest wypełnianie obowiązków strony Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto. To przede wszystkim konieczność prowadzenia krajowych działań na rzecz redukcji emisji, uczestnictwo w toczących się negocjacjach dotyczących sposobu realizacji postanowień Konwencji i Protokołu, dokonywanie corocznej inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych oraz okresowe przygotowywanie raportów rządowych dla Konferencji Stron. Trzeci kierunek działań związany jest z realizacją krajowych celów polityki klimatycznej. Dotyczy on m.in. podnoszenia poziomu bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez: wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i wzrost efektywności jej wykorzystania, wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego oraz rozwiązań opartych na Najlepszych Dostępnych Technikach w przedsiębiorstwach, wdrażanie celów polityki klimatycznej do strategii i polityk sektorowych (zakres podejmowanych w tym zakresie prac szczegółowo przedstawiono w innych rozdziałach). Czwarty kierunek działań w zakresie ochrony klimatu w Polsce związany jest z wykorzystaniem lasów do pochłaniania gazów cieplarnianych, co jest zgodne z decyzją zapisaną w Protokole z Kioto, że w celu osiągnięcia założonych poziomów emisji gazów 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 cieplarnianych (GHG), możliwe jest włączenie działań sprzyjających zwiększaniu wiązania węgla przez tzw. pochłaniacze, m.in. lasy. Cele średniookresowe do 2016 roku Konsekwentne wdrażanie krajowych programów redukcji emisji tak, aby w perspektywie długoterminowej osiągnąć redukcję emisji w odniesieniu do emisji w roku bazowym wynikającą z porozumień międzynarodowych. Podjęcie działań mających na celu dostosowanie wybranych sektorów oraz obszarów Polski do konsekwencji zmiany klimatu. Kierunki działań na lata 2009-2012 Realizacja działań w zakresie ochrony klimatu wymagać będzie aktywnych prac podejmowanych przez różne sektory, z których większość została opisana w innych rozdziałach tego dokumentu. W szczególności działania na rzecz ochrony klimatu dotyczyć będą: W odniesieniu do sektora energetycznego: zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energii kraju; wzrostu efektywności wytwarzania, przesyłu i wykorzystania energii; promocji i rozwoju systemów skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła; wprowadzania rozwiązań opartych na zarządzaniu popytem na energię. W odniesieniu do przemysłu: racjonalizacji zużycia energii w procesach produkcyjnych, produkcji urządzeń o wysokiej sprawności energetycznej; promocji technologii niskoemisyjnych; poprawy standardów oświetlenia; wydajności energii dla urządzeń elektrycznych i zawierania dobrowolnych zobowiązań i porozumień w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych; W odniesieniu do transportu: optymalizacji systemu transportowego, przy zewnętrznych oraz promocja transportu publicznego; uwzględnieniu kosztów zmniejszenie energochłonności transportu; promocji stosowania paliw alternatywnych; promocji niskoemisyjnych środków transportu; zachęcania do kombinowanego; stosowania innych form transportu m.in. transportu W odniesieniu do rolnictwa: promowania praktyk rolniczych zmniejszających emisję gazów cieplarnianych; 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zwiększania wiązania węgla w próchnicy i biomasie; utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kondycji środowiskowej; wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnej na terenach rolnych; rozwoju upraw energetycznych zgodnych z wymaganiami ochrony różnorodności biologicznej; rozpoczęcia prac adaptacyjnych w rolnictwie do zmieniających się warunków klimatycznych. W odniesieniu do leśnictwa: wzrostu roli lasów w wiązaniu węgla; promowania praktyk leśnych ograniczających emisję gazów cieplarnianych z gospodarki leśnej; ochrony gleb leśnych przed zmniejszeniem zawartości próchnicy; rozpoczęcia prac adaptacyjnych w lasach do zmieniających się warunków klimatycznych. W odniesieniu do gospodarki komunalnej: kontynuacji prac w zakresie termoizolacji budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych; zmniejszania strat energii w lokalnych systemach przesyłowych ciepła; wprowadzania energooszczędnych systemów oświetlenia miejskiego; zmiany nośnika energii - z węgla na odnawialne źródła energii lub gaz w kotłowniach lokalnych; promocji efektywności energetycznej w budownictwie mieszkaniowym: wielo i jednorodzinnym; optymalizacji systemu transportowego, przy zewnętrznych oraz promocja transportu publicznego; uwzględnieniu kosztów optymalizacja i rozwój systemu transportu publicznego. W odniesieniu do gospodarki odpadami: zmniejszania ilości wytwarzanych odpadów u źródła, odzysk odpadów; pozysku i energetyczneego wykorzystywania gazu wysypiskowego. W szczególności powodzenie programów ochrony klimatu zależeć będzie również od działań edukacyjnych i promowania rozwiązań podwójnej korzyści. Kierunki działań: 1. Wspieranie inwestycji i działań przyczyniających się do unikania lub ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, wdrażanych zarówno przez podmioty gospodarcze, jak i publiczne (przedsiębiorstwa komunalne, samorządy). 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 2. Wykorzystanie pełnego potencjału technologii dla ograniczania emisji gazów cieplarnianych, transfer technologii, promocja i rozwój innowacyjnych technologii środowiskowych. 3. Wykorzystanie mechanizmów finansowych wspierających działania w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, w tym potencjału możliwości rynkowych. 4. Zapewnienie spójności polityki energetycznej (w tym bezpieczeństwo, efektywność i dostawy) z celami polityki ekologicznej w tym strategii ochrony klimatu. 5. Wspieranie działań, podejmowanych zwłaszcza w sektorze rolnym i leśnym, a zmierzających do zwiększenia pochłaniania dwutlenku węgla z atmosfery. 6. Ocena możliwej roli lasów w pochłanianiu gazów cieplarnianych. 7. Ocena zasobów węgla wiązanego przez ekosystemy leśne i monitoring ich zmian. 8. Opracowanie programu działań na rzecz adaptacji do zmian klimatu. 9. Wdrożenie krajowego systemu inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych, umocowanego prawnie i spełniającego wymagania Protokołu z Kioto. 10. Poprawa jakości raportowania przez jednostki odpowiedzialne w instytucjach, poprzez organizację szkoleń dotyczących tego zagadnień. 11. Wykonanie prognoz emisji oraz analiz wymaganych dla przygotowania stanowiska Polski wobec zobowiązań redukcyjnych po 2012 roku. 12. Rozwój badań naukowych dotyczących problemu zmian klimatu, w tym takich, które stanowić będą podstawę dla wdrażania działań adaptacyjnych w sektorach zagrożonych: rolnictwie, leśnictwie, gospodarce rybackiej itp. 13. Określenie możliwości i potrzeby uczestniczenia Polski w mechanizmach elastyczności Protokółu z Kioto, w tym zwłaszcza we Wspólnym Wdrażaniu i Mechanizmie Czystego Rozwoju. 14. Intensyfikacja współpracy z instytucjami i partnerami zainteresowanymi podejmowaniem działań w zakresie ochrony klimatu, w tym samorządami lokalnymi i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. 15. Zapewnienie udziału wszystkich głównych uczestników procesu zmian klimatu (resorty i przedstawiciele sektorów gospodarczych, biznesu i in.) w realizacji polityki w tym zakresie, a także budowanie poczucia własności tej polityki i odpowiedzialności za jej realizację. 16. Wspieranie wzorców konsumpcji i produkcji pożądanych z punktu widzenia ochrony klimatu. 17. Wspieranie programów edukacyjnych w zakresie ochrony klimatu i skutków jego zmiany, podnoszenie poziomu świadomości Polaków w tym zakresie. 2.1.6 Ocena realizacji polityki ekologicznej Ocena realizacji polityki ekologicznej państwa będzie prowadzona w oparciu o wskaźniki, których wykaz zostanie opracowany na podstawie następujących założeń: ich ilość będzie ograniczona, odnosić się będą do podstawowych celów i priorytetów polityki 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 ekologicznej, a opierać przede wszystkim na informacjach pozyskanych: w ramach prac Głównego Urzędu Statystycznego, Państwowego Monitoringu Środowiska oraz w ramach tworzonych przez administrację zespoloną systemów informacyjnych. Wskaźniki, systematycznie modyfikowane, będą wykorzystywane dla cyklicznej oceny skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa oraz wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, a także oceny realizacji programów naprawczych. Oceny te będą dokonywane wg następującego schematu: co 4 lata - oceny realizacji polityki ekologicznej państwa, co 2 lata - oceny realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. W nawiązaniu do wykonywanych ocen będą sporządzane 2 rodzaje raportów: - raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej państwa przedkładane Sejmowi (co 4 lata), - raporty organów wykonawczych województwa, powiatu i gminy, przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu, radzie gminy (co 2 lata). 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 3 IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW EKOLOGICZNYCH – OCENA WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC ZA LATA 2005-2008 Jak dotąd, nie zostały jeszcze zakończone działania wynikające z zapisów Programu ochrony środowiska na lata 2005- 2008 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2009 - 2012. Z tego względu, nie jest możliwe dokonanie pełnej oceny skuteczności zrealizowanych w jej ramach prac i diagnozy potrzeb dalszych działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska. Tym niemniej, możliwe i konieczne jest sformułowanie wstępnej diagnozy, która będzie podstawą dla wyznaczenia celowi kierunków działań na następny okres programowania, tj. na lata 2009 – 2012. Dzięki konsekwentnej realizacji programu ochrony środowiska w ostatnich latach, dokonano istotnego obniżenia wielkości ładunku zanieczyszczeń odprowadzanego do środowiska. Przyczyniło się to do poprawy warunków życia mieszkańców miasta. Pomimo tego pozytywnego trendu nie udało się rozwiązać części problemów ekologicznych, a także ujawniły się nowe wyzwania, którym musi sprostać program ochrony środowiska. Nadal poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa jest niski. Utrudnia to realizację wymagań i skuteczną egzekucję obowiązujących przepisów ochrony środowiska, ogranicza poparcie dla działań administracyjnych i poza administracyjnych. Konsumpcyjne nastawienie dużej części społeczności lokalnej powoduje, że wybory konsumenckie przyczyniają się do degradacji środowiska. Dlatego podstawą efektywnego wdrażania zaprezentowanych w niniejszym dokumencie działań, będzie intensyfikacja edukacji ekologicznej. Jako konieczne należy uznać implementacje zapisów przyjętych w Programie Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, przyjętą uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Nr XLIX/681/05 z dnia 16.12.2005 r. Działania edukacyjne powinny być podejmowane zarówno przez instytucje publiczne, jak i partnerów społecznych. W ostatnich latach dokonano zmian prawnych i organizacyjnych, które ułatwiają współpracę instytucji publicznych z organizacjami pozarządowymi, m.in. członkowie tych organizacji weszli w skład gremiów decydujących o sposobie rozdysponowywania funduszy UE. Niestety potencjał Pozarządowych Organizacji Ekologicznych nie zawsze jest dostrzegany, stąd wzmocnienie tej współpracy będzie jednym z ważniejszych priorytetów polityki ekologicznej w nadchodzących latach. Bogactwem Zgorzelca jest jego wielka różnorodność biologiczna, zwłaszcza na poziomie krajobrazowym, a w znacznie mniejszym stopniu na poziomie gatunkowym, jak i siedliskowym. Cały czas występują zagrożenia, wśród których do najważniejszych z nich należą: konflikt pomiędzy potrzebami ochrony przyrody a rozwojem infrastruktury, presja zabudowy na tereny o wysokich walorach przyrodniczych, brak instrumentów do skutecznej ochrony przyrody poza terenami chronionymi. 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 W okresie sprawozdawczym wzrosły powierzchnie jedynie terenów zielenie osiedlowej o 0,3 ha, natomiast zieleńców o 0,1 ha. Brak nowych użytków ekologicznych, czy obszarów chronionego krajobrazu. Na terenie miasta utworzono obszar Natury 2000, jednak nie opracowano dla niego stosownego programu ochrony. Niekwestionowanym sukcesem krajowej polityki ekologicznej jest zmniejszenie wielkości ładunku zanieczyszczeń odprowadzanego do powietrza. Było to możliwe dzięki wielu inwestycjom prowadzonym jednak głównie poza terenem miasta (elektrownia Turów). Wszystkie instytucje użyteczności publicznej zlokalizowane w mieście do 2000r. zmodernizowały system grzewczy na gazowy, wpływając na poprawę jakości powietrza w mieście. W zakresie zaopatrzenia w ciepło, koniecznym jest prowadzenie dalszej rewitalizacji miasta, a w szczególności rozbudowa sieci ciepłowniczej ze zmianą czynnika cieplnego dla obszaru Śródmieścia oraz modernizacja sieci ciepłowniczej ulica Traugutta. Stan techniczny zabudowy w mieście ocenia się jako zaniedbany i zły. Koniecznym jest zintensyfikowanie prac nad rewitalizacją miasta. Ujawniły się jednak nowe problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza. Masowy rozwój motoryzacji spowodował, że emisje z samochodów są głównym źródłem pogorszenia jakości powietrza na obszarach zurbanizowanych, a wzrost emisji tlenków azotu z tego źródła stwarza zagrożenie dla możliwości osiągnięcia pułapów redukcji wymaganych przez porozumienia międzynarodowe. Komentowane zjawisko miało również istotny wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego w mieście. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. nr 178, poz. 1841), wartość 60 dB określa dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB na obszarach zabudowy mieszkaniowej. W punktach pomiarowych na terenie miasta (ul. Łużycka, wylot do Bogatyni, ul. Andersa) stwierdzono emisję hałasu powyżej 60 dB. W latach 2005 - 2008 długość sieci kanalizacyjnej nie uległa zmianie. Za bardzo niepokojące należy uznać zjawisko zmniejszenia współczynnika ludności obsługiwanej przez oczyszczalnię. Wskaźnik ten zmalał o 2,3%, gdy w tym samym czasie ludność miasta zmalała o 2%. Tak więc, spora część nowobudowanych obiektów nie została przyłączona do sieci kanalizacyjnej. Niestety w okresie sprawozdawczym nie podjęto działań mogących ograniczyć podstawowe zagrożenia, jakie zdiagnozowano w mieście w obszarze ochrony wód polegające na: nieuporządkowana gospodarka ściekowa w niektórych rejonach miasta; niski stopień skanalizowania miasta; migracja zanieczyszczeń do wód podziemnych; zanieczyszczenia obszarowe. Ocena jakości wód w rzece Nysie Łużyckiej w 1993 - 2006 wykazała znacznie wyższy poziom większości wskaźników w wodzie wpływającej na Polski z Republiki Czeskiej, w porównaniu wskaźnikami w wodzie odpływającej. W przekroju Pieńska odnotowano obniżenie wartości wskaźników (BZT5, fosforu ogólnego oraz bakteriologicznych) w 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 porównaniu do lat dziewięćdziesiątych oraz wzrost zanieczyszczenia w porównaniu do 2005 roku. W odniesieniu do wartości granicznych, określono proces eutrofizacji, średnioroczne stężenia zostały przekroczone we wszystkich punktach w odniesieniu do azotanów, a w trójpunkcie granicznym, także w odniesieniu do azotu ogólnego. Ocena wyników badań Czerwonej Wody w przekroju ujścia do Nysy Łużyckiej wykazała zadowalającą jakość wód rzeki, o czym decydowały dwa wskaźniki na poziomie V klasy (ilość bakterii coli typu kałowego i grupy coli), jeden parametr na poziomie IV klasy (barwa) oraz 7 wskaźników odpowiadających III klasie. Na terenie miasta istnieje prawdopodobieństwo powstania zagrożenia powodziowego. W zasięgu zagrożenia powodziowego wyróżniono obszary międzywala nie chronione wałami przed zalewem. Koniecznym jest: wdrożenie zapisów Programu Małej Retencji Wodnej w Województwie Dolnośląskim przyjętym w dniu 12 października 2006 przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego (Uchwała Nr LIX/896/2006), modernizacja jazu i zagospodarowanie terenu na zalewie "Czerwona Woda". W zakresie bezpieczeństwa sanitarnego na terenie miasta w okresie sprawozdawczym zakupiono urządzenie do usuwanie odchodów zwierzęcych z terenów publicznych w mieście. Monitoring prowadzony przez WIOŚ nie udokumentował skażenia gleb na terenie miasta. Niewątpliwie w mieście istnieje zagrożenie sanitarne związane z występowaniem odchodów zwierzęcych na terenach miejskich. Dotyczy to w szczególności: toksokariozy (glistnica) wywoływana przez larwy dwu rodzajów obleńców Toxocara canis (glista psia) i Toxocara cati (glista kocia), toksoplazmozy wywoływana przez pierwotniak Toxoplasma gonidii; oocyty pasożyta powodują zakażenie ptaków i ssaków wszystkich gatunków, a także ludzi. 3.1 Problemy zidentyfikowane w opracowaniu ekofizjograficznym miasta Zgorzelec Zgodnie z opracowaniem ekofizjograficznym, w środowisku przestrzennym miasta zidentyfikowano obszary problemowe, mające istotny wpływ na dostosowanie układu przestrzennego miasta do układu struktur przyrodniczych i powodujące wystąpienie konfliktów funkcjonalno-przestrzennych. Na ten stan wypływa: Niezadowalający stan estetyki miasta - zubożenie walorów krajobrazowych i kulturowych terenu miasta poprzez zły stan techniczny i zaniedbania zabudowy w wielu, nawet centralnych dzielnicach miasta. 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Elementy dysharmonizujące panoramy i widoki - zarówno historyczne zastałości (kominy, słupy i linie wysokiego napięcia, zdekapitalizowane obiekty przemysłowe – szczególnie wielkogabarytowe), jak i aktualnie wprowadzane elementy, wprowadzają wrażenie nieładu w krajobrazie. Do elementów negatywnie wpływających na jakość wizualną przestrzeni zaliczyć należy także nielegalne składowiska gruzu i śmieci, substandardową lub niewkomponowaną w otoczenie zabudowę czy szpecące ściany budynków graffiti. Niezadowalający stan czystości wód rzek - Wody Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody - nie spełniają wymagań, jakim powinna odpowiadać woda powierzchniowa wykorzystywana do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. Przyrodniczo cenne tereny nie są objęte ochroną prawną - w ekofizjografii wskazuje się kilka bardzo wartościowych pod względem przyrodniczych terenów, które nie są objęte ochroną, na jaką zasługują. Konieczność stworzenia Zintegrowanego Systemu Zieleni Miejskiej. Konieczność systematycznego powiększanie systemu przyrodniczego miasta. Brak ochrony prawnej wielu cennych drzew - w opracowaniu ekofizjograficznym sygnalizuje się istnienie wartościowych drzew pomnikowych, które nie tylko nie są objęte ochroną prawną, ale także nie są należycie wyeksponowane w krajobrazie. Hałas drogowy - przy głównych ulicach miasta notuje się przekroczenie norm hałasu. Obszar potencjalnych szkód górniczych - w XIX w. na terenie Ujazdu funkcjonowała głębinowa kopalnia węgla brunatnego „Fryderyk-Anna‖. Wyrobiska górnicze grożą zawałami, co może objawić się na powierzchni w postaci ruchów górotworu, a w konsekwencji powstanie szkód górniczych. 3.2 Problemy zidentyfikowane w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec KIERUNKI OCHRONY i KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA 1. Założono wzmocnienie ochrony obiektów przyrodniczych, zaliczonych do chronionych poprzez uznanie ich za pomniki przyrody decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. 2. Dla zapewnienia ochrony zidentyfikowanych na obszarze miasta prawnie chronionych gatunków roślin i zwierząt wskazanym jest: utrzymanie i przywrócenie powiązania geokompleksów, tworzących system przyrodniczy miasta oraz dążenie do wzbogacenia różnorodności siedlisk i składu gatunkowego, powiązanie geokompleksów systemu przyrodniczego miasta z terenami otwartymi i chronionymi położonymi poza jego granicami, 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 kształtowanie nowych terenów zainwestowanych i zagospodarowanych z zachowaniem cennych elementów przyrody. 3. Dla ochrony wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych doliny Nysy Łużyckiej, proponuje się objęcie ich prawną formą ochrony przyrody i uznanie tych terenów za zespół przyrodniczo-krajobrazowy; granice terenów przedstawiono w załączniku nr 1 (Rys. 2 8 Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Doliny Nysy Łużyckiej - obszar miasta Zgorzelec). Dopuszcza się inne formy ochrony wyznaczonych terenów z uwzględnieniem wzajemnych uzgodnień ze stroną niemiecką i ustaleniami polityki państwa w zakresie ochrony środowiska. Przedmiotem ochrony powinny być: walory krajobrazowe i ukształtowanie terenu, zasoby wodne – tereny ujęć wody i tereny występowania wód podziemnych, obszary cennych ekosystemów leśnych i nieleśnych, zespoły łąk i zieleni nieurządzonej -tereny zalewowe, założenia parkowe i lasy. Szczegółowe zasady ochrony środowiska przyrodniczego, zakazy i ograniczenia, powinny wynikać z planu ochrony opracowanego dla obszaru objętego ochroną zgodnie z przepisami szczególnymi. 4. Celem wzmocnienia przyrodniczych podstaw rozwoju miasta, należy dążyć do wykształcenia systemu przyrodniczego miasta obejmującego następujące tereny: tereny doliny Nysy Łużyckiej z elementami objętymi prawną formą ochrony przyrody, tereny doliny Czerwonej Wody z zespołem leśnym po stronie wschodniej miasta, zespół zieleni i zadrzewień w rejonie ulicy Reymonta i Cmentarnej, zespoły ogrodów działkowych, terenów rolnych i upraw ogrodowych, tereny zabudowane przewidziane do przebudowy w dolinach Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody. Przyjmuje się następujące zasady zagospodarowania i gospodarki przestrzennej dla wyznaczonych terenów - ochrona doliny Nysy Łużyckiej i zespołów leśnych położonych po wschodniej stronie miasta, w dolinie Czerwonej Wody, poprzez: ustanowienie prawnych form ochrony środowiska przyrodniczego, ustanowienie stref ochrony pośredniej ujęć wody, ustanowienie stref ochrony zlewni rzeki Nysa Łużycka, wykluczenie nowej zabudowy oraz jej przekształcenie na terenach cennych przyrodniczo, 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 renaturyzację terenów zdegradowanych, w tym zlokalizowanych w sąsiedztwie terenów popoligonowych, podjęcie działań na rzecz zwiększenia bioróżnorodności, wzbogacenie siedlisk i składu gatunkowego lasów, przekształcenie terenów rolnych w zespoły łąk i zieleni nieurządzonej, przeznaczenie terenów na cele zieleni urządzonej miejskiej i nieurządzonej (łąki), z rekreacyjnym wykorzystaniem łąk doliny Czerwona Woda, - ochrona terenów zagrożonych powodziami wyznaczonych zgodnie z przepisami szczególnymi, - likwidacja zainwestowania ograniczającego powiązania między poszczególnymi geokompleksami oraz likwidacja obiektów uciążliwych lub mogących pogorszyć stan środowiska, w szczególności warsztatów i baz samochodów oraz baz budownictwa. 5. Ustala się zachowanie istniejących lasów i zadrzewień oraz ich przebudowę i rozbudowę na rzecz przywrócenia i odtworzenia ich naturalnego charakteru. Niezbędne jest utrzymanie ich ochronnego charakteru jako lasów wodochronnych i glebochronnych. Lasy obejmujące teren tzw. Parku Ujazdowskiego i zespołu podworskiego przy ul. Bolesławieckiej proponuje się do przekształcenia na tereny parków leśnych z udostępnieniem do celów rekreacji i wypoczynku, z zachowaniem ich funkcji ochronnych. Część lasów w rejonie Zalewu Czerwona Woda planowana jest przekształcenia na zieleń parkową. do 6. Zakłada się ochronę, rewaloryzację i rozwój terenów miejskiej zieleni urządzonej. Ze względu na walory kulturowe, krajobrazowe oraz użytkowe szczególne działania konserwatorskie i pielęgnacyjne winy dotyczyć: parku miejskiego im. Błachańca, założeń parkowo-pałacowych w rejonie ul. Henrykowskiej i w rejonie ul. Francuskiej, Wskazuje się tereny rozwoju zieleni miejskiej na dotychczasowych terenach rolnych oraz zieleni nieurządzonej. Tereny te, oznaczone symbolem ZP i ZO, powinny stanowić: zespoły zieleni pakowej i osiedlowej – jako integralne części kompozycji urbanistycznej zespołów zabudowy, zespoły zieleni izolacyjnej od terenów dróg, terenów kolejowych i zakładów przemysłowych. 7. Zdegradowane tereny położone w obszarze miasta, obejmujące w szczególności tereny popoligonowe oraz zdewastowane tereny poprzemysłowe, przewiduje się do rehabilitacji i rekultywacji. 8. Wyklucza się w obszarze miasta prowadzenie eksploatacji surowców mineralnych, w tym okruchowych, ze względu na istniejące uwarunkowania środowiskowe i kulturowe. 9. Podlegają ochronie tereny wodonośne wód podziemnych w dolinie Nysy Łużyckiej oraz tereny ujęć wód komunalnych przy ul Orzeszkowej i Henrykowskiej. 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 10. Dla zapewnienia ochrony obiektów i terenów wodonośnych wód podziemnych w dolinie Nysy Łużyckiej oraz terenów ujęć wód komunalnych należy ustanowić: prawną formę ochrony zlewni rzeki Nysy Łużyckiej, strefy ochrony bezpośredniej, pośredniej wewnętrznej i pośredniej zewnętrznej dla ujęć wody przy ul. Orzeszkowej i Henrykowskiej, oraz dokonać zmian w zagospodarowaniu terenu w otoczeniu ujęć wody w celu wyeliminowania zagrożeń i uciążliwości oraz zachowania warunków ich ochrony; wskazanym jest poddanie tych terenów renaturyzacji. Uznaje się za konieczne doprowadzenie stanu wód rzeki Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody do parametrów I klasy czystości poprzez właściwe rozwiązania gospodarki ściekowej na terenie miasta, jak i w obszarze całej zlewni. 11. Za niezbędne uznaje się podjęcie działań zmierzających do eliminacji zagrożeń związanych z powodziami oraz nagłymi wezbraniami rzek i ich negatywnym skutkiem dla terenów budowlanych. Działania te powinny obejmować: wyznaczenie geodezyjnie granic terenów powodziowych zagospodarowania w trybie przepisów ustawy Prawo Wodne, w miarę możliwości, eliminację istniejącego zainwestowania, dla terenów intensywnie zainwestowanych, głównie w sąsiedztwie Czerwonej Wody, wykonanie zabezpieczeń przed wodami powodziowymi, zapewnienie w sąsiedztwie rzeki Nysa Łużycka polderów zalewowych. i zasad ich Konkludując, należy stwierdzić, iż mimo podejmowanych licznych działań mających na celu ochronę środowiska na terenie miasta, zagrożenia jakie zostały zdiagnozowane w roku 2004 nie zostały zlikwidowane, a dodatkowo ujawniły się kolejne. Niewątpliwie koniecznym jest wzmocnienie mechanizmów egzekucji przepisów prawa ochrony środowiska i poprawianie jego jakości. Niezbędne jest zwiększenie nakładów finansowych na ochronę środowiska i ich skoncentrowanie na kluczowych działaniach. Powinna być wzmacniana współpraca organów ochrony środowiska z partnerami społecznymi. 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4 STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2016 ROKU Działania o charakterze systemowym 4.1 4.1.1 Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno-gospodarczym miasta Zgorzelec. Zachowanie równowagi ekologicznej ziemi przy nieprzerwanie prowadzonych działaniach człowieka powodujących zmiany w przyrodzie sprawia, że niezbędną jest analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji wywieranej na środowisko. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych jest warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa i zasady zrównoważonego rozwoju. Poniżej przedstawiono aktualną sytuację i perspektywiczny rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki na terenie miasta, w relacji do środowiska. Wzięto pod uwagę następujące sektory gospodarki: system transportowy rolnictwo turystyka i rekreacja przemysł osadnictwo. Omawiając każda dziedzinę gospodarki wzięto pod uwagę trzy elementy: stan wyjściowy plany i kierunki rozwoju główne zagrożenia środowiska i kierunki działań minimalizujących. Stan wyjściowy został omówiony w załączniku nr 1 do niniejszego opracowania. Z tego też powodu omówienie stanu w kolejnych partiach tekstu ograniczono do niezbędnego minimum. Na podstawie wykonanej analizy sformułowano średnioterminowy cel zintegrowany z ochroną środowiska. Rozdział opracowano analizując „Strategie zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec‖. Jako wyznacznik przyjęto określoną w Strategii misję miasta Zgorzelec. 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.1.1.1 System transportowy Stan wyjściowy Miasto jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Decydują o tym dwa drogowe przejścia graniczne (Zgorzelec-Görlitz i Zgorzelec-Ludwigsdorf) i jedno kolejowe z Niemcami. Przez miasto przebiega międzynarodowa trasa E-40, która przez Bautzen umożliwia połączenie z siecią autostrad niemieckich: przez Drezno i Hof z południową częścią Niemiec, poprzez Cottbus z Berlinem i północą Niemiec. Po zakończeniu w marcu 1999 roku budowy odcinka autostrady A-4 Weißenberg-Görlitz, która przebiega przez ponad 3-kilometrowy tunel Zgorzelec, niemalże bezpośrednio został włączony do sieci autostrad niemieckich. Zgorzelec dzieli także niewielka odległość od przejść granicznych z Republiką Czeską (w Porajowie i Zawidowie). Zgorzelec, mimo peryferyjnego położenia względem terytorium Polski, ma dogodne połączenia drogowe i kolejowe z resztą kraju: poprzez Wrocław z Warszawą i Krakowem i dalej w kierunku wschodnim, a poprzez Zieloną Górę, ze Szczecinem. Miasto ma również połączenia kolejowe poprzez przejście graniczne z siecią kolejową Europy zachodniej, a także dogodne połączenie z siecią kolejową Polski. Samo miasto ma natomiast niezbyt dogodny i dość skomplikowany układ komunikacyjny. Pewna poprawa nastąpiła dzięki oddaniu przejścia granicznego ZgorzelecLudwisgsdorf, dzięki któremu wyeliminowano ruch ciężarowy oraz część tranzytowego ruchu osobowego z centrum miasta. Zgorzelec, wraz z okolicznymi miejscowościami Polski, Czech i Niemiec, znajduje się w Euroregionie Nysy, po którym w ramach jednego całodobowego biletu można podróżować bez ograniczeń. Obecnie zły stan ścieżek rowerowych w Zgorzelcu prowadzi do tego, że jedynie niewielka ilość osób decyduje się na ten środek komunikacji. Fakt ten został również stwierdzony w projekcie dotyczącym badań zachowań komunikacyjnych w Görlitz i Zgorzelcu. Nie należy lekceważyć przy tym również rozbudowy ruchu rowerowego, w aspekcie turystycznym po obu stronach granicy. Sytuacja wyjściowa jest przy tym po obu stronach dosyć różna. Koncepcja ruchu rowerowego dla Görlitz uległa niedawno rozwinięciu, również istnieją tutaj liczne dobrze rozbudowane drogi rowerowe. Po stronie Zgorzelec istnieje zarówno konieczność opracowania koncepcji, jak również potrzeba opracowania konkretnych rozwiązań dla ważnych węzłów komunikacyjnych. W mieście powstało kilka nieformalnych, ale dobrze zorganizowanych grup rowerowych i ich członkowie także alarmują: gdy rowerzysta próbuje poruszać się po mieście, sporo ryzykuje. Jedyny odcinek bezpiecznej ścieżki rowerowej wybudowano ponad 10 lat temu przy okazji modernizacji chodnika przy ul. Kościuszki. W I etapie rewitalizacji miasta wybudowana 280 mb ścieżek rowerowych na odcinku od Mostu Staromiejskiego do Bulwaru Greckiego. Zainteresowanie budową nowych dróg rowerowych jest podejmowane zarówno na forach internetowych, jak i w prasie poświeconej turystyce rowerowej (Rowertour, nr 8, 2008). 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Ryc. 4-1 Szlaki rowerowe w Zgorzelcu (http://www.zgorzelec.eu/turystyka/mapa-rowerowa.html) Na forach internetowych trwa dyskusja dotycząca potencjalnego przebiegu sieci dróg rowerowych w mieście – przykładowo Ryc. 4-2. 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Ryc. 4-2 Proponowany przebieg trasy rowerowej wokół miasta Zgorzelec ( za http://gdzienarower.pl/showpage.php?pageID=45&rid=778) Ryc. 4-3 Przykładowe trasy rowerowe okolic Zgorzelca promowane przez czasopisma turystyczne (Rowertour nr 8/2008) 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.1.1.1.1 Cele ekologiczne do 2016 roku 1. Racjonalny rozwój systemu transportowego uwzględniający rozwiązania zmniejszające lub eliminujące wpływ transportu na środowisko w tym rozwój transportu zbiorowego. 2. Rozwinięcie wspólnej wizji urbanistycznej i komunikacyjnej obszaru łączącego Zgorzelec i Goerlitz w obszarze nad Nysą Łużycką. 3. Rewitalizacja Śródmieścia II etap 4.1.1.1.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Prognozy potrzeb transportowych W najbliższych latach następować będzie dalszy wzrost potrzeb transportowych powodowanych wzrostem mobilności ludności, zmianami demograficznymi i rozwojem obszarów stanowiących cel ruchu oraz wzmożeniem ruchu transgranicznego. Szacunek wzrostu ruchu na poszczególnych drogach jednoznacznie wskazuje, iż do 2016 roku łączne natężenie ruchu może wzrosnąć nawet o 40% do 60%. Największe przyrosty będą miały miejsce na trasach krajowych. Położenie miasta Zgorzelec charakteryzować można jako węzeł komunikacyjny transportu samochodowego, w szczególności w kontekście sąsiedztwa rozwijającego się dynamicznie - z jednej strony Wrocławia, a z drugiej strony Drezna (obszar intensywnego rozwoju) wpłynie na konieczność modernizacji dróg na terenie miasta. W szczególności dotyczy to maksymalnego wyprowadzenia ruchy tranzytowego poza obszary zwartej zabudowy. Transport drogowy W kontekście prognozowanych zmian ruchu transportowego na terenie miasta, istotne jest tworzenie warunków do poprawy komunikacji poprzez budowę nowych i modernizację istniejących dróg (określane jest to w strategii zrównoważonego rozwoju jako jeden z głównych celów związanych z transportem). Istotne jest również znaczenie autostrady nr A4, której rozbudowa jest jednym z głównych kierunków rozwoju transportu w całym regionie. Nowy element układu powinna tworzyć ulica klasy „G‖ w ciągu ulicy wojewódzkiej nr 351, łącząca ul. Henrykowską z ul. Słowiańską – droga o funkcji tranzytowej i obsługująca obszary działalności gospodarczej miasta. Modernizacji należałoby poddać, w kierunku parametrów klasy „Z‖ (z możliwością przyjęcia parametrów ulicy klasy „G‖) ciąg drogi wojewódzkiej nr 352 obejmujący: – ul. Słowiańską – ul. Bohaterów II Armii Wojska Polskiego – ul. Cmentarną 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 – ul. Łużycką tj. ulice związane z funkcji tranzytową, w tym w kierunku na Bogatynię. Niezbędna jest modernizacja istniejących ulic powiatowych oraz miejskich z przystosowaniem ich układu do parametrów ulic „Z‖ (zbiorczych), „L‖ (lokalnych) i „D‖ (dojazdowych). Szereg modernizacji wiąże się częściowo ze zmianą przebiegu ulic i dróg oraz budowę i przebudowę obiektów inżynierskich i infrastruktury technicznej. Częścią tych przedsięwzięć winny być wyburzenia kolidujących z funkcją komunikacyjną budynków. Do najtrudniejszych w tym zakresie przedsięwzięć należy zaliczyć: a) przebudowę ul. Henrykowskiej i włączenie jej poprzez nowe skrzyżowanie do ul. Bolesławieckiej i ul. Lubańskiej, b) przebudowa ul. Warszawskiej i ul. Łużyckiej z przebudową wiaduktu pod linią kolejową, c) skrzyżowanie ul. Andersa z ul. Reymonta, d) modernizację ul. Daszyńskiego z zachowaniem warunków konserwatorskich i ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (zgodnie z Zintegrowanym Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015, e) przebudowa ul. Francuskiej. Integracja struktur przestrzennych z miastem Görlitz oraz rozwój współpracy transgranicznej wymaga budowy nowych przejść granicznych zlokalizowanych w obszarze administracyjnym miasta. Zaproponowano następujące przejścia: a) pieszo-rowerowe, w ograniczonym zakresie samochodowe, w centrum miasta, łączące Przedmieście Nyskie ze Starym Miastem w Görlitz, b) piesze (rowerowe) zlokalizowane po północnej stronie Przedmieścia Nyskiego oraz na obszarze dzielnicy Ujazd, łączące tereny rekreacyjne po obu stronach Nysy. W kształtowaniu przekrojów ulicznych wskazanym jest uwzględnić: jezdnie o szerokości 5 do 6 m, chodniki jedno lub dwustronne, ścieżki rowerowe, pasy zieleni z zadrzewieniami, sieci infrastruktury technicznej – gaz, energetyka, wod.-kan., kanalizację deszczową, telekomunikację i inne lokalizowane poza jezdnią. Koniecznym jest: zakończanie I etapu i realizacja II etapu Programu rewitalizacji miasta Zgorzelec, 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 opracowanie wspólnej wizji urbanistycznej i komunikacyjnej obszaru łączącego oba miasta w obszarze nad Nysą Łużycką. W celu zapewnienia spójności systemu transportowego i zmniejszenia negatywnej presji na środowisko, konieczne będzie: zakończenie budowy obwodnicy miasta, wyeliminowanie nadmiernego ruchu drogowego w centrum miasta oraz w rejonie przejścia granicznego, poprawa bezpieczeństwa i płynności ruchu drogowego poprzez modernizacje istniejących skrzyżowań dróg oraz budowę obwodnic, modernizacja dróg w celu zwiększenia przepustowości ruchu, wprowadzanie systemów sterowania ruchem i informacji transportowej (w powiązaniu z województwem), budowa systemów podczyszczania (rowów odwadniających i separatorów na substancje ropopochodne) wzdłuż nowo powstających i modernizowanych dróg – dotyczy to w szczególności dróg krajowych, zagospodarowanie terenu w obrębie ulicy Daszyńskiego "Arcadia" z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszo-jezdnego oraz zagospodarowaniem podwórka przy u. Wolności, rewitalizacja Śródmieścia – II etap (przebudowa, jezdni, chodników, wyznaczenie nowych miejsc parkingowych, modernizacja oświetlenia drogowego na stylizowane) modernizacja ulicy Langiewicza, utworzenie miejskiego dworca PKS-PKP przy ul. Armii Krajowej i Karłowicza, modernizacja skrzyżowania ulic Wrocławskiej, Lubańskiej, Iwaszkiewicza, Bolesławieckiej, przebudowa ulicy Lubańskiej i Zamiejsko-Lubańskiej, budowa ulicy Nowomiejskiej, budowa nowej ulicy od Wrocławskiej do Ogrodowej/Aleja Scultetusa, odbudowa ciągów komunikacyjnych ulice: Broniewskiego, Karłowicza, Sybiraków, modernizacja infrastruktury komunikacyjnej wraz z oświetleniem - ulica Tuwima, uzbrojenie terenu i wykonanie nawierzchni wraz z oświetleniem - ulica Pogodna, zagospodarowanie terenu po PKS ul. Dąbrowskiego z przeznaczeniem na cele usługowo-mieszkalne i użyteczności publicznej, 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 niezbędne jest podjęcie budowy nowych i zmodernizowanie istniejących elementów układu drogowego w obszarze miasta związanych z przebiegiem dróg krajowych i wojewódzkich. Transport kolejowy Modernizacja i utrzymanie infrastruktury kolejowej są istotnymi elementami w proekologicznym kształtowaniu lokalnego systemu transportowego, jak i warunkiem poprawy konkurencyjności transportu kolejowego w stosunku do innych gałęzi transportu. Zmiany jakościowe w obsłudze ruchu pasażerskiego podniosą atrakcyjność przewozów kolejowych, szczególnie poprzez skrócenie czasu dojazdu do Wrocławia. Rozwój turystyki powinien również wymusić rozwój połączeń kolejowych i przewozów sezonowych. Będzie to wymagało modernizacji istniejących obecnie linii kolejowych. Intensyfikacja przewozów pasażerskich przyczyni się do zmniejszenia ruchu drogowego, a w konsekwencji do zmniejszenia jego negatywnego wpływu na środowisko. Wskazuje się potrzebę modernizacji istniejących linii kolejowych, w szczególności terenów przystanku kolejowego na Ujeździe, związanego z przejściem granicznym Zgorzelec / Görlitz. Na wyznaczonym obszarze przystanku wskazanym jest wykształcenie form zagospodarowania terenu, spełniającego wymogi komunikacji międzynarodowej, jej obsługi oraz właściwej dla miejsca działalności gospodarczej i transportowej. Transport tramwajowy Tramwaje elektryczne w Zgorzelcu kursowały w latach 1898-1945. Wcześniej począwszy od 1882 trasy obsługiwały tramwaje konne, zastępowane stopniowo elektrycznymi o rozstawie 1000 mm. Powstała spójna sieć tramwajowa o długości ok. 24 km, obsługiwana przez 3 linie. Dawna linia "3" kursowała do obecnego Zgorzelca, tory tramwajowe biegły wzdłuż dzisiejszej ulicy Daszyńskiego do Warszawskiej. W roku 1900 linia na ulicy Warszawskiej została wydłużona. Od 1945 po podziale miasta na część polską i niemiecką, po polskiej stronie tramwaje nie kursują. Po dawnej linii do polskiej części Zgorzelca pozostał jedynie trójkąt do zawracania na placu Pocztowym (Postplatz) oraz kilka rozetek na ścianach domów w Zgorzelcu. Nadmienić należy, iż plany rozbudowy sieci w Goerlitz obejmują przede wszystkim odbudowę linii do Rauschwalde i Zgorzelca. Jako cel należy wskazać budowę międzynarodowej linii tramwajowej, która połączyłaby Zgorzelec z Görlitz. Transport rowerowy Celem zintegrowania poszczególnych części miasta i udostępnienia terenów rekreacyjnych, w powiązaniu z przejściami granicznymi, wskazuje się potrzebę wytyczenia na obszarze miasta ścieżek rowerowych. Miejscem ich przebiegu powinny być: tereny głównego systemu przyrodniczego miasta, 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 tereny rekreacyjno-parkowe, istniejące, przebudowywane, modernizowane i realizowane nowe odcinki dróg. Przebiegi ścieżek, powiązane z realizowanym obecnie systemem ścieżek międzynarodowych i regionalnych (Zgorzelec – Zawidów, ścieżki w obszarze Gminy Zgorzelec), powinny przede wszystkim zapewnić: opracowanie dróg rowerowych w mieście Zgorzelec, budowa ścieżki rowerowe w Parku im. Paderewskiego, powiązania terenów rekreacyjnych w południowej części miasta z terenami mieszkaniowymi położonymi w północnej części miasta i Śródmieściem, powiązania terenów sportu przy ul. Warszawskiej, ul. Maratońskiej i dzielnicy Powiatowej z dzielnicą Ujazd m.in. poprzez wytyczenie nowych przejść pieszorowerowych przez tereny kolejowe. modernizacja i przebudowa ulic Wrocławskiej i Daszyńskiego, wraz z wykonaniem ścieżek rowerowych, małej architektury i oświetlenia. realizacja długodystansowego rowerowego szlaku: ER-7 Pogórzem Izerskim Zgorzelec –Jelenia Góra. 4.1.1.2 Rolnictwo Stan wyjściowy Według danych z Powiatowego Biura Geodezji i Katastru w Zgorzelcu, w listopadzie 2005 roku tereny rolnicze zajmowały 611,3 ha, tj. 38,5% obszaru miasta Zgorzelca. Tak turze powierzchnia wyłączona z funkcji miejskich może stanowić barierę rozwojową dla miasta. Jako istotne natomiast dla systemu ekologicznego miasta traktować należy ogródki działkowe (zajmują blisko 6% powierzchni Zgorzelca i prawie 15% powierzchni użytków rolnych). Pod uprawy zbóż i roślin okopowych wykorzystuje się 436 ha gruntów, co stanowi 71,3% powierzchni wszystkich terenów rolniczych. Około 28% użytków rolnych na terenie opracowania stanowią łąki (13%) i pastwiska trwałe (15%). Pozostałą powierzchnię rolniczej przestrzeni produkcyjnej zajmują sady (około 4 ha). Szczególną formą produkcji rolnej są rodzinne ogrody działkowe, które zaliczane są do jednej z istotnych form zieleni miejskiej w obrębie Zgorzelca. Zachowane się grunty rolne tworzą cztery odrębne kompleksy o wielkości od ~40 do ~75 ha usytuowane w północnej, wschodniej i południowej części miasta. Kompleksy łączą się z terenami rolnymi gminy Zgorzelec. Kompleksy te są pozostałością łączności funkcjonalnej miasta i gminy Zgorzelec. Docelowo przewiduje się likwidację wzmiankowanych kompleksów i przeznaczenie terenów pod budownictwo mieszkaniowe usługi oraz przemysł oraz częściowe włącznie w system przyrodniczy miasta. Założenie to jest zgodne z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1657. Art. 5b. Zgodnie z tymi zapisami zniesiono wcześniejszą ustawową „ochronę‖ gruntów rolnych położonych w granicach administracyjnych miast, dopuszczając zmianę 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 przeznaczenia ww .gruntów rolnych, bez względu na ich klasę, wyłącznie w oparciu o ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego i decyzje administracyjne, związane z określaniem warunków zagospodarowania i zabudowy terenów, bez konieczności uzyskiwania odrębnych zgód na zmianę ich przeznaczenia. Zrezygnowano wiec z zagospodarowanie kompleksów odpowiadającego sąsiadującym im terenom gminy Zgorzelec oraz zrezygnowano z ustalenia strefy rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Konkludując, zakłada się znaczne ograniczenie funkcji rolnej w granicach miasta. Natomiast należy utrzymać w obszarze łąk nadrzecznych strefę rolniczej przestrzeni produkcyjnej wyłączoną z jakiejkolwiek zabudowy oraz włączenie ich w system przyrodniczy miasta. Rolnictwo ekologiczne W obliczu występujących licznych zagrożeń, w związku z wprowadzaniem na rynek żywności nie spełniającej wymagań UE, konsumenci poszukiwać będą artykułów spożywczych o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych Rewaloryzacja użytków rolnych będzie prowadzić do podwyższenia ich wartości przyrodniczej i gospodarczej, jak również przyczyni się do poprawy struktury jakościowej gruntów. Systematycznie wyłączane będą z użytkowania rolniczego grunty marginalne. Z drugiej strony, ochronie podlegać będą grunty klasy II-III oraz grunty na glebach pochodzenia organicznego, nieużytki organiczne i oczka wodne. 4.1.1.2.1 Cele ekologiczne do 2016 roku 1. Ograniczenie funkcji rolnej w granicach miasta. 2. Dostosowanie rolnictwa do warunków integracji z UE z zachowaniem regionalnego charakteru produkcji rolniczej i optymalizacji struktury przestrzeni rolniczej zapewniającej zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej. 4.1.1.2.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Przeznaczanie w dokumentach planistycznych dotychczasowych terenów rolniczych pod zabudowę mieszkaniową, usługi i działalność przemysłową a także częściowe włącznie w system przyrodniczy miasta. Rozwój rolnictwa ekologicznego i zachowanie tradycyjnych metod gospodarowania. Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych. Wdrażanie „Kodeksu dobrych praktyk rolniczych‖. Kontrola przestrzegania pozwoleń wodno-prawnych. 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.1.1.3 Turystyka i rekreacja Stan wyjściowy Położenie geograficzne, walory krajobrazowe, a w szczególności bogata tradycja kulturowa składają się na korzystne warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji na terenie miasta Zgorzelec. Zagadnienie to jest wielokrotnie podkreślane jako bardzo istotne w strategii zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec. W okresie 2004-2008 potencjał turystyczny miasta praktycznie nie uległ zmianie, natomiast ruch turystyczny uległ nieznacznemu zwiększeniu. Nie jest to jednak efektem oferty turystycznej miasta, lecz wynika z ogólnych tendencji. Jako istotny walor o charakterze ponadregionalnym, uznać należy powołanie w roku 2007 Muzeum Łużyckiego im. Jakuba Boehmego, wynikającego z potrzeby tworzenia tożsamości regionalnej, o wspólnej historii oraz woli odbudowywania więzi łączących kiedyś dwie części Łużyc, które obecnie przedzielone są granicą państwową. W mieście funkcjonuje portal informacyjny dotyczący turystyki http://www.zgorzelec.eu/turystyka/info.html oraz http://www.it.zgorzelec.pl. Dolnośląska Droga św. Jakuba Pierwsza w Polsce Dolnośląska Droga św. Jakuba (długość ok. 160 km) została otwarta 24 VII 2005 roku w Jakubowie koło Głogowa, w diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. Dalej droga prowadzi przez Grodowiec (regionalne sanktuarium maryjne), Polkowice, Chocianów, Bolesławiec, Nowogrodziec i Lubań do granicy polsko-niemieckiej w Zgorzelcu-Görlitz, gdzie przez Most Staromiejski łączy się z Ekumeniczną Drogą Pątniczą („Ökumenischer Pilgerweg‖) przez Saksonię i Turyngię. 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Ryc. 4-4 Oznakowanie Wielkopolskiej i Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba Ryc. 4-5 Oznakowanie europejskiej drogi św. Jakuba Program rewitalizacji części obszaru miasta Zgorzelec przewidział, jako jeden z trendów, wzrost znaczenia turystyki miejskiej i kulturowej. Podobnie przewidziano w projekcie Zintegrowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 20072015 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 W etapie I, realizowanym od roku 2004 poddano rewitalizacji obszar Przedmieścia Nyskiego. Powinny one zmierzać do przekształcenia tego obszaru w reprezentacyjny ciąg turystyczno-handlowo-rekreacyjny, łączący obecne śródmieście z Mostem Staromiejskim. VIA REGIA - projekt W 2002 r. z inicjatywy władz Saksonii powołano do życia inicjatywę "VIA REGIA Europejska Droga Kultury". Do inicjatywy przystąpiły regiony leżące na trasie historycznej Via Regia. Głównym celem tej międzynarodowej inicjatywy jest podniesienie Via Regia do rangi symbolu jedności europejskiej na poziomie kulturowym, turystycznym i gospodarczym. Przebiegając symbolicznie m.in. równolegle do polskiej, niemieckiej i francuskiej autostrady A4, łączy ze sobą wiele krajów rozwijającej się Unii Europejskiej i służy ponownie wymianie handlowej. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki ma także organizacja festiwali o randze międzynarodowej jak Międzynarodowy Festiwal Muzyki Greckiej w Zgorzelcu. Szansę dla rozwoju turystyki należałoby upatrywać w przygotowaniu „Program Rozwoju Turystyki na terenie powiatu zgorzeleckiego‖, czy też szerzej w rejonie Górnych Łużyc. Realizacja „Program Rozwoju Turystyki na terenie Powiatu Zgorzeleckiego‖ w tym na terenie miasta Zgorzelec skutkować będzie powołaniem Forum Inicjatyw Lokalnych na rzecz zrównoważonego rozwoju, którego cele będą konweniowały z celami określonymi w niniejszym Programie. Elementem forum powinny byś działające organizacje pozarządowe, a w szczególności Polskie Stowarzyszenie Euroopera. W zakresie rozwoju produktu turystycznego przewidziano stworzenie systemu przyrodniczego obszaru opartego o układ stref ekologicznych, nawiązujących do układu lokalnych struktur przyrodniczych oraz stanu i charakteru inwestycyjnego terenów miejskich i wiejskich. Jego główne, docelowe składowe to: strefa ekologiczno-rekreacyjna; strefa ekologiczno-krajobrazowa; strefa ekologiczno-izolacyjna; strefa ekologiczno-infrastrukturalna. Z powyższego widać, iż rozwój turystyki jest ściśle powiązany z całokształtem zadań identyfikowanych szerszej jako ochrona i kształtowanie środowiska. 4.1.1.3.1 Cele ekologiczne do 2016 roku Dalszy rozwój turystyki i rekreacji poprzez przyrodniczych i kulturowych zgodnie z zasadami zachowaniem stanu środowiska naturalnego. wykorzystanie zasobów ochrony środowiska, z 4.1.1.3.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Terenami szczególnie właściwymi pod rozwój nieuciążliwych form usług komercyjnych i turystyki są tereny Przedmieścia Nyskiego i w jego otoczeniu (ul. Henrykowska i Bolesławiecka) oraz tereny na południu miasta. Rozwój turystyki i rekreacji na terenie miasta Zgorzelec określony w „Strategii zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec‖ oraz wzmiankowanego „Programu Rozwoju 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Turystyki na terenie powiatu Zgorzeleckiego‖ a także „Zintegrowanym Lokalnym Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015‖ znalazł się w grupie celów pierwszorzędnych. Realizacja celu sformułowanego jako tworzenie warunków do rozwoju turystyki ma nastąpić poprzez: rozbudowę bazy turystycznej przy zachowaniu naturalnych walorów środowiska, zwiększenie dostępności do miejsc atrakcyjnych turystycznie, stworzenie strefy rekreacji w Parku Błachańca zagospodarowanie terenów przy ulicy Parkowej dla potrzeb sportu i rekracji rozwój agroturystyki, poprawę infrastruktury w szczególności na terenach cennych przyrodniczo (Nysa Łużycka). Z analizy uwarunkowań miasta Zgorzelec wynika, że w obrębie miasta ze względu na przygraniczne położenie, będzie się rozwijała baza noclegowa oraz gastronomiczna obsługująca ruch przygraniczny. Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego przewidywał budowę długodystansowego rowerowego szlaku: ER-7 Pogórza Izerskiego (dawny szlak wykonany w roku 1996 i obecnie odnawiany etapami). Kierunki działań minimalizujących zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki i rekreacji zakończenie I etapu Programu rewitalizacji części obszaru miasta Zgorzelec, wdrożenie zapisów Zintegrowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 tworzenie warunków lokalowych i infrastrukturalnych do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości w formie zakładów gastronomicznych, usług hotelarskich i około turystycznych zlokalizowanych w ciągu od Placu Pocztowego do śródmieścia, adaptacja Kruczego Folwarku / Dom Scultetusa/ z przeznaczeniem na Centrum Edukacyjno-Konferencyjne, urządzenie placu zabaw dla dzieci i boisk sportowo-rekreacyjnych dla dzieci i młodzieży w rejonie ulicy Parkowej i Konarskiego, z częściowym zajęciem terenu Parku Błachańca, promocja i rozwój Międzynarodowy Festiwal Piosenki Greckiej, modernizacja Odkrytego Basenu Miejskiego wraz z kortami tenisowymi, modernizacja i przebudowa Amfiteatru Miejskiego, modernizacja Miejskiego Domu Kultury, hala sportowa przy ul. Traugutta, budowa hali widowiskowo-sportowej, budowa Skate Parku, 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 oznaczenie oraz popularyzowanie zgorzeleckiego odcinaka Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba, oznaczenie oraz popularyzowanie zgorzeleckiego odcinaka trasy VIA REGIA, oznaczenie oraz popularyzowanie zgorzeleckiego odcinaka trasy ER-7, przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych, dbałość o spełnienie wymagań związanych oddziaływania nowo powstających obiektów, selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed przeinwestowaniem, rozwój ścieżek rowerowych, szlaków wodnych, pieszych i konnych, odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminujące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo, edukacja ekologiczna mieszkańców, rozwój portalu informacyjnego http://www.it.zgorzelec.pl. Współudział w organizowaniu Międzynarodowego Rajdu Kolarskiego Powiatów i Miast Partnerskich Jelenia Góra- Bautzen - Jablonec N. Nisou 4.1.1.4 z minimalizacją negatywnego Energetyka zawodowa i przemysł Stan wyjściowy Potrzeby energetyczne i grzewcze w mieście zaspokajane są przez kotłownie domowe komunalne, przemysłowe i inne. Na terenie miasta znajduje się Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej przy ul. Groszowej. W zasobach komunalnych MZGM posiada 9 kotłowni lokalnych, z tego 3 kotłownie zmodernizowano i opalane są aktualnie gazem. Zgodnie z art. 19 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo Energetyczne (tekst jednolity Dz.U.2006 Nr 89, poz. 625 z późniejszymi zmianami), w opracowano projektu założeń do planu zaopatrzenia miasta Zgorzelca w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe koncepcję modernizacji źródeł ciepła dla systemu ciepłowniczego opracowaną przez Energoekspert sp. z o. o z roku 2001. Projekt założeń określa: ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie źródeł energii możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów zakres współpracy z innymi gminami 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 W okresie 2004-2006 wzrosła aż o 12 % liczba czynnych podłączeń do budynków mieszalnych, a jednocześnie zmalała o 0,3% ilość gospodarstw domowych będących odbiorcami gazu, co przedstawiono w tabeli zamieszczonej poniżej. Wzrasta też liczebność odbiorców gazu ogrzewających mieszkania gazem. W roku 2005 było ich w mieście 3 221, natomiast roku później 3 288, co daje roczny wzrost o 2%. Jako korzystne należy skomentować wzrost zużycia energii elektrycznej o 0,2%, mimo 2,2% wzrostu liczebności odbiorców energii elektrycznej, co zaprezentowano w tabeli Tab. 4-1, natomiast wzrost zużycia energii elektrycznej na statystycznego mieszkańca wzrósł o 2,2% patrz tabele zamieszczone poniżej Tab. 4-1 Wskaźniki efektywności Programu – energia elektryczna w gospodarstwach domowych w miastach (wg GUS) Stan na Stan na 31.12. 2003 31.12. 2006 szt 12 338 12 611 2,2 MW*h 22 927 22 981 0,2 Wskaźnik Jednostka odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu Wzrost % Tab. 4-2 Wskaźniki efektywności Programu – zużycie energii elektrycznej oraz gazu w gospodarstwach domowych Wskaźnik Jednostka Stan na 31.12. Stan na 31.12. 2003 2006 Wzrost % energia elektryczna na 1 mieszkańca kW*h 682,5 698,0 2,2 na 1 korzystającego / odbiorcę kW*h 1 858,2 1 822,3 -2,0 m3 208,4 201,3 -3,5 3 600,7 570,3 -5,3 gaz z sieci na 1 mieszkańca na 1 korzystającego / odbiorcę m Wszystkie instytucje użyteczności publicznej zlokalizowane w mieście do 2000r. zmodernizowały system grzewczy na gazowy, wpływając na poprawę powietrza. Na terenie miasta znajduje się kotłownia centralna Zgorzeleckiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej. ZPEC zrealizował modernizację kotła parowego nr 1 oraz kotłów nr 2 i 3. Głównym celem inwestycji było zmniejszenie emisji tlenków azotu (NO) i tlenku węgla (CO). Uzyskany efekt ekologiczny modernizacji ZPEC Po wykonaniu pełnego zakresu modernizacji całkowita emisja CO2 i pięciu innych gazów cieplarnianych (CH4, N20, typu HFC i PFC oraz SF6); 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 2005 rok CO2— 34 029 Mg; 2006 rok CO2— 31 001 Mg; 2007 rok CO2— 32 031 Mg. Indeks uwolnionych do środowiska substancji niebezpiecznych, ważony względem toksyczności dla ludzi i ekotoksyczności; Emisja do powietrza benzo(a)pirenu: 2005 rok — 10 kg; 2006 rok —11 kg; 2007 rok — 10 kg. W dniu 2 lipca 2008 w Urzędzie Miasta Zgorzelec oficjalnie podpisana została umowa pomiędzy przedstawicielami Grupy Bankowej KFW a Zarządem Zgorzeleckiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej dotycząca dofinansowania w formie dotacji w wysokości 2 milionów euro projektu pod nazwą „Modernizacja systemu ciepłowniczego Zgorzelca, w tym instalacji odpylania w ciepłowni przy ul. Groszowej‖. Podstawowym efektem ekologicznym inwestycji będzie zmniejszenie emisji pyłu do atmosfery z terenu ciepłowni przy ul. Groszowej w Zgorzelcu o ok. 92 %, czyli o ok. 28 ton rocznie. Uzyskany poziom emisji pyłu do atmosfery spełniać będzie normy emisji obowiązujące od roku 2016. Pozostałe cele to: zmniejszenie zużycia energii elektrycznej o ok. 25 %, czyli o ok. 528 MWh rocznie, co pozwoli zredukować ponadregionalne obciążenie środowiska naturalnego, likwidacja indywidualnego źródła ciepła (kotłowni olejowej) zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w rejonie ujęć wody pitnej dla Zgorzelca przy ul. Orzeszkowej racjonalizacja gospodarki cieplnej w rejonie ul. Orzeszkowej, stworzenie warunków do dalszego rozwoju Spółki (możliwość przyłączenia dalszych odbiorców). Planowany zakres prac Rejon ul. Groszowej: modernizacja wymiennikowni parowo-wodnej, (w trakcie realizacji); modernizacja instalacji odpylania spalin w ciepłowni, (realizacja w roku 2009); modernizacja układu pomp obiegowych w ciepłowni, (realizacja w roku 2009). 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Rejon ul. Orzeszkowej: połączenie dwóch lokalnych systemów grzewczych zasilanych dotychczas z kotłowni olejowej i gazowej (zrealizowano - prace zakończono w styczniu 2007r.), budowa sieci cieplnej łączącej system grzewczy ciepłowni przy ul.Groszowej z lokalnym systemem grzewczym kotłowni gazowej przy ul. Orzeszkowej 52c. (realizacja w roku 2009). Zakłady produkcyjne, znajdujące się na terenie miasta, mają raczej ograniczone znaczenie na pogorszenie warunków aerosanitamych obszaru miasta. Obecna struktura gospodarcza miasta jest efektem przekształceń, jakie dokonały się w kraju po roku 1989. Ogólna ilość podmiotów gospodarczych będących własnością osób fizycznych wzrosła w tym czasie ponad pięciokrotnie. Intensywność rozwoju przedsiębiorczości prywatnej w poszczególnych dziedzinach gospodarki była nierównomierna i wyniosła od 340% w budownictwie do 1 600% w handlu. Do największych źródeł emisji na terenie miasta należy zaliczyć: Fabryka Maszyn Górnictwa Odkrywkowego „FAMAGO" – w upadłości, ul. Groszowa 3, 59-900 Zgorzelec; Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. ul. Groszowa l, 59-900 Zgorzelec; P.W. COMFORT Sp. z o.o. ul. Reymonta 36, 59-900 Zgorzelec; Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Oddział Zakład Gazowniczy w Zgorzelcu; Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, ul. Górnicza 10, 59-900 Zgorzelec. Jednak głównym źródłem zanieczyszczeń na obszarze opracowania jest elektrownia Turów w Bogatyni oraz stosowane przestarzałe systemy grzewcze. Elektrownia Turów emituje łącznie 51% pyłu, 58% SO2, 64,5% NO2 wśród zakładów województwa dolnośląskiego do sumarycznej emisji zakładów kontrolowanych przez WIOŚ w 2003r. W obrębie zabudowy jednorodzinnej, która dominuje na opracowywanym obszarze, przeważają indywidualne systemy ogrzewania. Do ogrzewania zabudowy mieszkaniowej i obiektów prowadzących działalność gospodarczą stosuje się najczęściej paliwa stałe: węgiel i koks, które - zwłaszcza przy mniej sprawnych urządzeniach spalania - powodują emisje zanieczyszczeń do powietrza: S02, NO2, C02, pyłów. 4.1.1.4.1 Cele ekologiczne do 2016 roku 1. Niezbędna rozbudowa systemu zaopatrzenia w gaz, w sieci średniego i niskiego ciśnienia wraz z modernizacją dotychczasowych gazociągów średniego ciśnienia. 2. Realizacja projektu pod nazwą „Modernizacja systemu ciepłowniczego Zgorzelca”, w tym instalacji odpylania w ciepłowni przy ul. Groszowej. 3. Zakłada się modernizację istniejącego systemu zaopatrzenia w ciepło zespołów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej. 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4. Zakłada się rozwój systemu energetycznego opracowania programów zaopatrzenia w energię elektryczną na obszarach planowanego rozwoju miasta. 5. Restrukturyzacja zakładów przemysłowych oraz dalszy rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływów na zdrowie ludzi i środowisko. 6. Oprócz usprawnień technicznych, istotną rolę będą miały usprawnienia organizacyjne, które są trudniejsze, mniej wymierne w efektach i mniej konkretne od usprawnień technicznych. Obecnie największymi źródłami energii na terenie ERN (Euroregion Neisse-Nisa-Nysa) pozostają elektrownie Boxberg i Schwarze Pumpe w Łużycach oraz elektrownia Turów o mocy 2 000 MW, gdzie obecnie przebiega modernizacja proekologiczna z terminem zakończenia. Przykładem praktycznego zastosowania najnowocześniejszych technologii spalania węgla mogą być niemieckie elektrownie należące do koncernu Vattenfall. Trzy elektrownie na węgiel brunatny, oddawane w latach 1998, 2000 i 2002 - Schwarze Pumpe, Lippendorf oraz Boxberg nie potrzebują nawet kominów. W elektrowniach spaliny są tak oczyszczone, że mogą być wypuszczane przez chłodnie kominowe. W celu wykorzystania nietradycyjnych technologii produkcji energii elektrycznej, dla których istnieją odpowiednie warunki w niemieckiej części ERN, stopniowo powstają rejony z elektrowniami napędzanymi siłą wiatru. W celu zabezpieczenia rezerwowego zaopatrzenia Cypla Szlunkowskiego (Ńlunkovsky vyběžek) w energię elektryczną oraz możliwości obustronnej wymiany prądu elektrycznego zakłada się wybudowanie łączącej wzajemnie linii przesyłowej Hrádek nad Nisou (CZ) – Zittau (RFN) – Varnsdorf (CZ) oraz Kiesdorf (RFN) – (PL). W 1997 roku dla ERN została opracowana przygraniczna ekologiczno-energetyczna koncepcja z planem rozwoju do 2010 roku. Aktywność zakładów na rzecz ochrony środowiska Zakłady przemysłowe w coraz większym stopniu ponosić będą odpowiedzialność za ochronę środowiska. Zadania z tym związane nie będą ograniczać się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale będą zmierzać do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód w środowisku. Respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w przemyśle jest jednym z warunków skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa. Osiągniecie celów polityki ekologicznej nie będzie możliwe bez aktywnego włączenia się przedsiębiorstw przy jednoczesnym zewnętrznym wsparciu finansowym i merytorycznym w spełnianiu obligatoryjnych wymagań. Jednym z koniecznych działań będzie dostosowanie się zakładów do tzw. zintegrowanych pozwoleń, obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektywą IPPC). Istotne będzie podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz środowiska jak również upowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego. W systemach zarządzania środowiskowego zwracana jest uwaga na: oszczędne korzystanie z surowców, stosowanie surowców ekologicznych, energochłonność i wodochłonność, 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 prewencje odpadów, systemy rejestracji emisji i zużywanych surowców, efektywne procesy produkcyjne. Cechą zarządzania środowiskowego jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny być prowadzone działania inspirujące firmy do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, wskazujące na niewątpliwe korzyści wynikające z jego wprowadzenia. W późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzania środowiskowego w pozwolenia wydawane przez wojewodę lub starostę dla zakładów zlokalizowanych w mieście Zgorzelec. Takie podejście jest zgodne z polityką Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym urzędu miasta Zgorzelec. 4.1.1.4.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Niezbędna jest rozbudowa systemu w sieć średniego i niskiego ciśnienia wraz z modernizacją dotychczasowych gazociągów średniego ciśnienia. Zakłada się modernizację istniejącego systemu zaopatrzenia w ciepło zespołów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej, w tym: realizację projektu pod nazwą „Modernizacja systemu ciepłowniczego Zgorzelca, w tym instalacji odpylania w ciepłowni przy ul. Groszowej, przebudowę ciepłowni miejskiej opartej na paliwie stałym (węgiel brunatny) wraz z możliwością zmiany czynnika grzewczego, przebudowę lokalnych kotłowni w oparciu o gaz lub olej opałowy, modernizację sieci, ze względu na warunki ekonomiczne i wymogi ochrony środowiska, wszystkie kotłownie przemysłowe powinny podlegać modernizacji, ograniczenie emisji do atmosfery, ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów, ograniczenie poboru nośników energii, stosowanie niskoodpadowych nośników energii („ekologiczne nośniki energii‖), rozwój alternatywnych źródeł energii, wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z ISO 14 000. Założony rozwój systemu energetycznego powinien obejmować: 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 budowę linii energetycznych 20kV i stacji transformatorowych 20/0,4kV, modernizację istniejących sieci niskiego i średniego napięcia. opracowania programów zaopatrzenia w energię elektryczną na obszarach planowanego rozwoju miasta. 4.1.1.5 Osadnictwo Stan wyjściowy Dzisiejszy Zgorzelec, do końca II wojny światowej stanowiący przedmieście ówczesnego Görlitz, miasta o szczególnie bogatej historii i jednego z głównych ośrodków osadniczych dawnych Łużyc, od 1945 roku rozwija się jako samodzielny organizm miejski. W okresie minionych 55 lat znacznie rozbudował się układ przestrzenny miasta, powstały nowe osiedla mieszkaniowe i nowe obiekty użyteczności publicznej. Centralną część Zgorzelca tworzy wykształcony w XIX wieku układ urbanistyczny oraz charakterystycznie rozplanowane nabrzeże Nysy. W roku 2007 zakończono modernizację stadionu miejskiego. W ramach programu MSiT „Blisko boisko‖ wybudowano boisko do piłki nożnej przy Gimnazjum nr 2, ul. Orzeszkowa. Opracowano koncepcje odbudowy Placu Pocztowego, w celu tworzenia warunków lokalowych i infrastrukturalnych do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości w formie zakładów gastronomicznych, usług hotelarskich i około turystycznych zlokalizowanych w ciągu od Placu Pocztowego do śródmieścia. W roku 2008 uchwalono zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta (Załącznik nr 1, do uchwały nr 191/08, Rady Miasta Zgorzelec z dnia 08 lipca 2008 roku), które uznaje za konieczne modernizację, przekształcanie i rozbudowę istniejącej struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta, uwzględniającej nowe potrzeby społeczne, funkcjonalne i gospodarcze oraz wyzwania wynikające z rozwoju obszaru otaczającego i współpracy transgranicznej. Zakłada się, że istotą wszelkich zabiegów modernizacyjnych i przemian będzie dążenie do wykształcenia miasta na zasadach zrównoważonego rozwoju przestrzennego i rozwijającego dotychczas odziedziczoną strukturę i układy urbanistyczne poprzez: ukształtowanie czytelnej struktury funkcjonalno-przestrzennej z uformowanym obszarem centrum miasta oraz wspomagających go zespołami usług na południu (Ujazd) i na północy, zapewnienie rozwoju układu urbanistycznego z elementami krystalizującymi jego kompozycję, takich jak: zróżnicowane formy przestrzeni publicznej (place, pasaże, ciągi handlowe i rekreacyjne, bulwary, tereny komunikacji, założenia zieleni), ciągi komunikacyjne, układy zieleni, dominanty architektoniczne, 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zachowanie przestrzennych związków i integralności sąsiadujących ze sobą miast – Zgorzelec i Görlitz, zapewnienia znaczącego udziału w kompozycji miasta elementów przyrodniczych, w szczególności wód otwartych i terenów zielonych, zachowania niezbędnych rezerw terenowych dla przyszłego rozwoju miasta, przeznaczenie terenów wykorzystywanych dotychczas rolniczo na inne cele związane z funkcjonowaniem miasta w tym także włącznie w system przyrodniczy miasta. Przyjmuje się jako podstawę programową kształtowania struktury funkcjonalno – przestrzennej następujące podstawowe założenia: zabezpieczenie możliwości rozwojowych do wielkości 40 000 mieszkańców, zapewnienie możliwości lokalizacyjnych urbanistycznych dla 2 000 mieszkań, zapewnienie możliwości lokalizacyjnych dla działalności oferujących minimum 2 000 nowych miejsc pracy, umożliwienie lokalizacji usług publicznych i komercyjnych zapewniających standard obsługi co najmniej porównywalny z poziomem Görlitz i tworzących z jego usługami zespół o znaczeniu ponadregionalnym. o europejskich standardach gospodarczych W zakresie funkcjonowania usług publicznych zakłada się: przystosowanie wszystkich obiektów oświaty do wymogów wynikających z potrzeb demograficznych, funkcjonującego systemu oświaty oraz obowiązującego prawa i przepisów lokalnych, lokalizowanie obiektów oświaty w nowych zespołach mieszkaniowych wskazanych o wielkości odpowiedniej do wielkości osiedla i prognoz demograficznych; za właściwe uznaje się zachowanie rezerwy terenowej, co najmniej dla szkoły elementarnej, w obrębie projektowanego osiedla w części północnej miasta, utrzymanie istniejących i zapewnienie warunków do realizacji nowych obiektów służby zdrowia i opieki społecznej lub placówek wbudowanych w zespoły usługowo-mieszkaniowe, rozwój istniejących placówek kultury, promocji miasta, instytucji społecznych i administracji związanych z organizacją życia społecznego, przystosowanie obiektów o wartości kulturowej i historycznej na rzecz funkcji społecznych, adaptację istniejących parków oraz zieleńców miejskich i osiedlowych; tworzenie nowych wraz z elementami zagospodarowania o charakterze sportoworekreacyjnym i wypoczynkowym. Za najistotniejszą potrzebę miasta w zakresie usług publicznych należy uznać stworzenie centrum administracji publicznej związane z potrzebami Samorządu Miasta, Samorządu Powiatowego oraz innych instytucji publicznych właściwych i przydatnych dla ośrodka regionalnego obsługującego znaczny obszar Województwa Dolnośląskiego. 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Należy dążyć również do zlokalizowania w obrębie miasta instytucji o charakterze międzynarodowym lub wspólnym dla obu miast, niezbędnej dla realizacji między nimi współpracy (w tym gospodarczej). Szczególnym miejscem lokalizacji nowych inwestycji usługowych powinny być: tzw. „Dzielnica Powiatowa‖ – teren ograniczony ulicami Bohaterów II Armii Wojska Polskiego i Maratońską, zespół usługowo-mieszkaniowy Przedmieścia Nyskiego, adaptowany zespół koszar w południowej części miasta, inne zespoły poddane rehabilitacji i przekształceniom przestrzennym. Realizacja celów rozwojowych wymaga zapewnienia warunków przestrzennych dla rozwoju ekonomicznego i gospodarczego miasta. Zakłada się adaptację i przebudowę terenów dotychczas zagospodarowanych oraz zagospodarowanie nowych, określonych jako tereny rozwoju przestrzennego. Przyjmuje się, że głównymi dziedzinami rozwoju gospodarczego miasta będą: usługi komercyjne i drobna przedsiębiorczość, w tym: handel, obejmujący także obiekty o powierzchni sprzedaży powyżej 400m2 , gastronomia, turystyka, obsługa działalności gospodarczej, instytucje wspomagające rozwój gospodarczy i nawiązywanie kontaktów gospodarczych, produkcja, funkcje logistyczne, obsługa transportu, turystyka tranzytowa, usługi komercyjne związane z rozwojem i promocją współpracy transgranicznej, komercyjne formy na rzecz promocji i rozwoju działalności gospodarczej – targi, instytucje wspomagające rozwój gospodarczy. Miejscem ich lokalizacji winny być: centrum miasta, Przedmieście Nyskie, nowe, dotychczas niezagospodarowane tereny w północnej i wschodniej części miasta, tereny dotychczas zainwestowane – przemysłowe, tereny w obszarze miejskiego zainwestowania wymagające przekształceń funkcjonalno-przestrzennych i rehabilitacji. Z racji występowania w obszarze miasta terenów o cechach degradacji, niewłaściwie zagospodarowanych oraz odzyskanych na rzecz miasta – realizacja celów rozwojowych miasta musi wiązać się z podejmowaniem sukcesywnie przekształceń funkcjonalnoprzestrzennych i przestrzennych określonych obszarów miasta. Obszary i charakter wskazanych przekształceń przestrzennych przedstawiają się następująco: 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 obszar centrum miasta – działania na rzecz wykształcenia centrum miasta z dominującymi funkcjami usług komercyjnych i publicznych poprzez układy uzupełniające elementy układu przestrzennego (zabudowa plombowa, pasaże handlowe, uzupełniające bloki zabudowy), obszar osiedli mieszkaniowych realizowanych w technologii wielkiej płyty (osiedle „Zachód‖) – rehabilitacja osiedli na rzecz poprawy warunków zamieszkiwania i poprawy stanu środowiska zabudowanego – w zakresie zagospodarowania otoczenia budynków oraz ich stanu technicznego, obszar zespołu gospodarczego (bazy, składy, obszar działalności gospodarczej, w tym usługowej) w rejonie ul. Orzeszkowej – przekształcenie na rzecz obszaru usługowego uwzględniającego uwarunkowania wynikające z sąsiedztwa ujęć wody oraz innych elementów środowiska przyrodniczego, obszar terenów kolejowych Ujazd (tereny obsługi i infrastruktury kolejowej). Przekształceń funkcjonalno-przestrzennych wymagają następujące tereny: zespół przemysłowy w północnej części miasta – przekształcony pod obszar produkcyjno-usługowy (park technologiczny, usługi komercyjne, obsługa działalności gospodarczej), zespół usługowy w rejonie autostrady – przekształcony na zespół usługowy związany głównie z obsługą transportu, logistyki, działalności gospodarczej, nadbrzeżny obszar w rejonie ul. Daszyńskiego – przekształcony pod usługi komercyjne, turystykę, funkcje związane z współpracą transgraniczną – z uwzględnieniem zieleni, rekreacji i wypoczynku oraz funkcji mieszkaniowej o wysokich standardach techniczno–użytkowych i architektonicznych, centralnie zlokalizowany obszar usługowy obejmujący dawne koszary – przekształcony pod usługi publiczne i komercyjne, w tym obejmujące administrację publiczną, promocję miasta, infrastrukturę związaną z transgraniczną współpracą gospodarczą i społeczną, obsługę działalności gospodarczej i inne cele rozwojowe miasta z dopuszczeniem funkcji mieszkaniowej, wskazanej wysokostandardowej, jako funkcji uzupełniającej, zespół zabudowy zlokalizowany w rejonie Armii Krajowej i Traugutta – przekształcony pod centrum usług publicznych i komercyjnych, zlokalizowany w południowej części miasta obszar usługowy obejmujący dawne koszary – przekształcony pod zespół usług publicznych i komercyjnych (centrum szkolenia, rekreacja, turystyka i inne) oraz na cele funkcji mieszkaniowej – do realizacji i zagospodarowania w oparciu o szczegółowy program rozwoju strefy. Założono przeznaczenie następujących powierzchni nowych terenów pod rozwój podstawowych funkcji: 100 ha na cele funkcji mieszkaniowej, 115 ha na cele wielofunkcyjne z przewagą funkcji usługowych i wytwórczych, 35 ha na cele funkcji produkcyjnych, 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 80 ha na cele zieleni miejskiej. Planowanie powinno być realizowane zgodnie z systemu zarządzania środowiskowego wg norm ISO serii 14 000. Działania mające na celu wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego opierają się na założeniu, że doprowadzi on do poprawy funkcjonowania administracji, a w konsekwencji do zminimalizowania jej negatywnego oddziaływania na środowisko. Urząd musi również spełnić obowiązujące przepisy prawne w zakresie ochrony środowiska. Stosowanie normy jest dobrowolne, jednak kiedy organizacja pragnie poddać się procedurze certyfikacji systemu wymagania normy stają się dla organizacji obligatoryjne. Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju osadnictwa Emisja niska. Nieuregulowana gospodarka ściekowa. Nieuregulowana gospodarka odpadowa w szczególności w przypadku budownictwa rozproszonego. Rozproszenie zabudowy. Wkraczanie zabudowy na tereny cenne przyrodniczo. 4.1.1.5.1 Cele ekologiczne do 2016 roku Podniesienie jakości życia mieszkańców miasta uwzględniając istniejące walory przyrodnicze, kulturowe i zapewnienie ładu przestrzennego w tym sukcesywnie przekształceń funkcjonalno-przestrzennych i przestrzennych niewłaściwie zagospodarowanych obszarów miasta 4.1.1.5.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Wśród tendencji zarysowujących się w rozwoju miasta Zgorzelec należy wymienić: ukształtowanie czytelnej struktury funkcjonalno-przestrzennej z uformowanym obszarem centrum miasta oraz wspomagających go zespołami usług na południu (Ujazd) i na północy; zachowanie przestrzennych związków i integralności sąsiadujących ze sobą miast – Zgorzelec i Görlitz, zapewnienia znaczącego udziału w kompozycji miasta elementów przyrodniczych, w szczególności wód otwartych i terenów zielonych, przystosowanie wszystkich obiektów oświaty do wymogów wynikających z potrzeb demograficznych, 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 rozwój istniejących placówek kultury, promocji miasta, instytucji społecznych i administracji związanych z organizacją życia społecznego (np. modernizacja i wyposażenie budynku Miejskiego Domu Kultury), rewitalizacja i rozwój istniejących obiektów sportu i rekreacji (przy ul.Parkowej w parku Błachańca, , rewitalizacja istniejących parków oraz zieleńców miejskich i osiedlowych; tworzenie nowych wraz z elementami zagospodarowania o charakterze sportowo-rekreacyjnym i wypoczynkowym, rewitalizacja podwórek, stworzenie centrum administracji publicznej związane z potrzebami Samorządu Miasta, Samorządu Powiatowego oraz innych instytucji publicznych, lokalizacja nowych inwestycji usługowych powinny być: tzw. „Dzielnica Powiatowa‖ – teren ograniczony ulicami Bohaterów II Armii Wojska Polskiego i Maratońską, zespół usługowo-mieszkaniowy Przedmieścia Nyskiego, adaptowany zespół koszar w południowej części miasta, Obszary i charakter wskazanych przekształceń przestrzennych: obszar centrum miasta – działania na rzecz wykształcenia centrum miasta z dominującymi funkcjami usług komercyjnych i publicznych, obszar osiedli mieszkaniowych realizowanych w technologii wielkiej płyty – rehabilitacja, humanizacja terenów osiedlowych oraz rozbudowa terenów rekreacyjnych dla ich mieszkańców, obszar zespołu gospodarczego (bazy, składy, obszar działalności gospodarczej, w tym usługowej) w rejonie ul. Orzeszkowej – przekształcenie na rzecz obszaru usługowego. Obszary przekształceń funkcjonalno-przestrzennych: zespół przemysłowy w północnej części miasta – przekształcony pod obszar produkcyjno-usługowy, zespół usługowy w rejonie autostrady – przekształcony na zespół usługowy związany głównie z obsługą transportu, logistyki, działalności gospodarczej, nadbrzeżny obszar w rejonie ul. Daszyńskiego – przekształcony pod usługi komercyjne, turystykę, funkcje związane z współpracą transgraniczną, zagospodarowanie terenu w obrębie ulicy Daszyńskiego „Arkadia‖ z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego z modernizacją ciągu pieszojezdnego i zagospodarowaniem podwórka przy ul. Wolności centralnie zlokalizowany obszar usługowy obejmujący dawne koszary – przekształcony pod usługi publiczne i komercyjne, zespół zabudowy zlokalizowany w rejonie Armii Krajowej i Traugutta – przekształcony pod centrum usług publicznych i komercyjnych, 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zlokalizowany w południowej części miasta obszar usługowy obejmujący dawne koszary – przekształcony pod zespół usług publicznych i komercyjnych, zagospodarowanie terenów przy ul. Parkowej dla potrzeb sportu i rekreacji. wygodne skomunikowanie obszarów śródmiejskich Zgorzelca i Görlitz z utrzymaniem tylko lokalnego ruchu; wyeliminowane uciążliwości ruchu kołowego w centrum oraz rozbudowa istniejącego systemu parkowania; opracowanie planu zagospodarowania centrum z śródmiejskim pasażem handlowousługowym; zakończenie odbudowy Przedmieścia Nyskiego zintegrowanego ze Starym Miastem w Görlitz; rewitalizacja starych zasobów mieszkaniowych; wspieranie wspólnot mieszkaniowych przy modernizacji mieszkań i budynków oraz przejmowania przez nie funkcji zarządzania zasobami; wskazanie nowych terenów mieszkaniowych i ich zbrojenie; przebudowa i modernizacja terenów zdegradowanych (poprzemysłowych). Odpowiedzialność za szkody w środowisku 4.1.2 Ustawa Prawo ochrony środowiska rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z wystąpieniem szkody w środowisku (lub groźby jej powstania) - odpowiedzialność administracyjna związana z egzekwowaniem administracyjnych obowiązków ciążących na podmiotach korzystających ze środowiska oraz odpowiedzialność cywilnoprawna pozostająca w gestii sądów powszechnych. Przypisanie odpowiedzialności administracyjnej następuje w drodze decyzji wydanej przez organy ochrony środowiska. W przypadku kompetencji gminy dotyczy to głównie decyzji: środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, a w szczególności: pozwolenia na odbiór odpadów; wycince drzew i krzewów. Organ, określając zakres raportu może wskazać: rodzaje wariantów alternatywnych wymagających zbadania, rodzaje oddziaływań oraz elementy środowiska wymagające szczegółowej analizy, zakres i metody badań. Organ ochrony środowiska, w przypadku, gdy z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika potrzeba nakłada obowiązek : 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 wykonania kompensacji przyrodniczej – stwierdza konieczność wykonania tej kompensacji, zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko – nakłada obowiązek tych działań. Organ ochrony środowiska: stwierdza konieczność utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania; przedstawia stanowisko w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko; może nałożyć na wnioskodawcę obowiązek przedstawienia porealizacyjnej, określając jej zakres i termin przedstawienia. analizy 4.1.2.1 Cele ekologiczne do roku 2016 Stworzenie systemu zapewniającego, że koszty szkód w środowisku oraz koszty zapobiegania powstaniu tych szkód ponosić będą sprawcy. 4.1.2.2 Kierunki działań na lata 2009 - 2012 4.1.3 Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku, wprowadzenie procedury wymuszającej na sprawcach szkody informowanie organu prowadzącego tę bazę o zaistniałej sytuacji. Stworzenie bazy danych dot. metod referencyjnych zakresu i metod badań raportów o oddziaływaniu inwestycji na środowisko. Stworzenie bazy danych dot. alternatywnych wariantów realizacji przedsięwzięcia niezbędnych do przeanalizowanie w raportach oddziaływania na środowisko. Prowadzenie szkoleń na temat nowych procedur odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników instytucji publicznych i podmiotów gospodarczych, potencjalnych sprawców szkód w środowisku. Prowadzenie działań edukacyjnych oraz informujących na temat nowo wprowadzonych procedur. Stworzenie systemu kontroli wywiązywania się sprawcy z obowiązków w zakresie naprawy szkód w środowisku lub zapobiegania powstaniu takiej szkody. Edukacja i udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Kierunki edukacji ekologicznej wyznacza w Polsce przyjęta w 1997 roku Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. W roku 2005 opracowano Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska. Ważnym elementem realizacji polityki ekologicznej publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. jest współpraca instytucji 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Skuteczna realizacja polityki ekologicznej państwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierających wpływ na sposób i intensywność korzystania ze środowiska, w tym również udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społeczeństwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dostępu do informacji o środowisku. Jednostki samorządowe Działania podejmowane w mieście z ramienia urzędu miasta są zróżnicowane, koncentrują się przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu akcji sprzątania świata, finansowaniu obchodów „Dnia Ziemi‖. Uczniowie szkół opiekują się gminnymi pomnikami przyrody. W roku 2008 opracowywany jest program edukacji ekologicznej dotyczącej gospodarki odpadami. Jego wdrażanie planowane jest od roku 2009. Podobnie planowana jest akcja informacyjna dotycząca usuwania wyrobów zawierających azbest z terenów miasta. Inne organizacje Na terenie miasta działa ponad 100 organizacji pozarządowych, z czego 25 podejmuje zagadnienia środowiskowe. Szczególne miejsce zajmuje Polskie Stowarzyszenie EUROOPERA, które już od 1994 roku dąży do zbliżenia ludzi różnych kultur, lokalnego rozwoju społecznego, Wspólnej Europy, wzajemnego poznawania się mieszkańców Zgorzelca i Goerlitz. Sukcesem zakończyły się starania stowarzyszenia związane z odrestaurowaniem domu Jakuba Boehmego, utworzenie w nim Izby poświęconej temu filozofowi i mistykowi oraz rekonstrukcję słupa dystansowego poczty polsko-saskiej. Wszystkie te przedsięwzięcia zrealizowano na zgorzeleckim Przedmieściu Nyskim. Stowarzyszenie prowadzi Punkt Informacji Turystycznej przy ul. Wrocławskiej 4. Z kolei Towarzystwo Ochrony Przyrody i Krajobrazu w Zgorzelcu współorganizowało w roku 2008 projekt pn. "TRANSGRANICZNE SPACERY" - polsko-niemieckie wycieczki edukacyjne do najpiękniejszych, najcenniejszych, pod względem przyrodniczym, zakątków regionu jeleniogórskiego. Spacery są organizowane w ramach projektu "Edukacja ekologiczna bez granic na pograniczu dolnośląsko-saksońskim", realizowanego przez Południowo-Zachodnie Forum Samorządu Terytorialnego "Pogranicze" przy dofinansowaniu przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG IIIA Wolny Kraj Związkowy Saksonia - Rzeczpospolita Polska (Województwo Dolnośląskie). W latach 2006-2008 realizowano Projekt „Moje miasto Zgorzelec-Goerlitz‖ nr PL-06-F14-D1389-ERN w ramach Programu INTERREG III A Wolny Kraj Związkowy Saksonia – Rzeczpospolita Polska (Województwo Dolnośląskie) z dnia 26 lipca 2006 roku. Celem projektu było: pobudzenie wśród uczniów świadomości regionalnej, sięgającej poza granice państwa i skierowanie na wspólne pojmowanie zarówno historii jak i przyszłości regionu; wyrobienie wśród uczniów twórczego podejścia do problematyki małej ojczyzny w oparciu o ich samodzielną pracę badawczą; zbliżenie do siebie młodych uczniów, którzy potrafią i chcą ze sobą współpracować, bawić się i organizować wspólne spotkania; 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 pogłębienie znajomości kultury i języka niemieckich rówieśników; budowanie podstaw integracji mieszkańców regionu Górnych Łużyc. Sprawnie działającą instytucją jest Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej w Zgorzelcu, które prowadziło działalność w zakresie, w który wchodziły: publikacje, np. „Wędrówki po powiecie Zgorzeleckim‖; prelekcje z przeźroczami; prelekcje w szkołach na terenie miasta; wycieczki przyrodnicze; współpraca z ogrodami zoologicznymi; warsztaty dla nauczycieli; konkurs fotograficzny; konkurs wiedzy o bioregionie; zakup sprzętu i wydawnictw; współpraca z organizacjami pozarządowymi (NGO). 4.1.3.1 Cele ekologiczne do roku 2016 1. Wykształcenie w społeczności lokalnej miasta Zgorzelec nawyków tak zwanej kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska – w ramach rozwoju świadomości ekologicznej mieszkańców Dolnego Śląska. 2. Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy służącej powszechnej edukacji ekologicznej. 3. Rozwój systemu stałej współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego. 4. Stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie. 5. Tworzenie płaszczyzny współpracy z pozarządowymi ekologicznymi oraz wspieranie aktywności tych organizacji. organizacjami 6. Wdrożenie Zintegrowanego Systemu Informatycznego dla Zrównoważonego Rozwoju Dolnego Śląska. Podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców jest jednym z niezbędnych elementów, które będą mogły umożliwić sprawną i efektywną politykę ekologiczną. Do podstawowych celów w zakresie edukacji ekologicznej należy zaliczyć: Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską; Realizacja celów Programu Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska; 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej; Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez: - promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści, - wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, - uporządkowanie przepływu informacji związanego z edukacją ekologiczną. i usprawnienie procesu decyzyjnego Powyższe cele powinny być osiągane przy wykorzystaniu najlepszych krajowych i zagranicznych doświadczeń. Strategia realizacji celu Cel ten jest zgodny z założeniami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a tym samym społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. Wytyczne zostały przedstawione w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej oraz Programie Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, będącym rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Jest to pierwszy dokument z zakresu tej problematyki, określający podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Dokument ten, z uwagi na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcję, powinien stać się edukacyjną osnową polskiej AGENDY 21. Istotne jest zadbanie o edukację ekologiczną, w szczególności wśród młodzieży, jak również edukację ekologiczną dorosłych. Dlatego strategie realizacji celu zogniskowano wokół zagadnień: Edukacja ekologiczna w szkolnictwie; Edukacja ekologiczna dorosłych. Edukacja ekologiczna w szkolnym systemie kształcenia Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dn.19.02.199r., Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej i jej programem wykonawczym, a także ―Programem zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego‖, edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w sposób ciągły na wszystkich poziomach szkolnictwa, od przedszkoli i szkół podstawowych po szkoły wyższe. Placówki oświatowe podlegające MENiS są zobligowane do realizowania edukacji ekologicznej. Na poziomie wojewódzkim ma być opracowany przewodnik dla szkół i nauczycieli pn. ―Jak uczyć o ochronie środowiska‖ obejmować będzie szereg podstawowych zasad, wskazówki metodyczne, adresy i informacje o placówkach służących tej edukacji, a także przykładowe scenariusze zajęć, odsyłacze do literatury i stron internetowych, na których można zapoznać się z programami (np. międzynarodowymi). W celu profesjonalnego 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 opracowania takiego przewodnika powołany zostanie kompetentny zespół, który oprze się na własnych doświadczeniach i wiedzy, a także na materiale zebranym w regionie. Zadaniem nauczyciela w szeroko pojętej edukacji ekologicznej jest: kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, zachęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą, umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu, przekazanie młodzieży inicjatywy w zakresie działań proekologicznych. Nauczyciele podejmujący się realizacji zagadnień związanych z edukacją ekologiczną powinni zarówno współpracować ze sobą, jak i współpracować z instytucjami/ organizacjami wspierającymi ich działalność: 1. Konsekwentne wprowadzanie do realizacji programów edukacji ekologicznej właściwych dla danego poziomu nauczania. Dotarcie poprzez te programy do rodziców i ogółu społeczeństwa. 2. Zwiększenie szeregów odpowiedniej kadry dydaktycznej dla potrzeb szkolnictwa na wszystkich jego poziomach. Wprowadzenie elementów nauki o środowisku do wszystkich form kształcenia nauczycieli. 3. Opracowanie programów edukacji ekologicznej dla szkół oraz uczelni nie podlegających resortowi oświaty. 4. Stworzenie systemu zajęć terenowych prowadzonych w ramach edukacji ekologicznej w szkolnictwie. Przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych, objęcie nauczycieli edukacją w terenie (doskonalenie nauczycieli). 5. Zwiększenie zainteresowania szkół międzynarodowymi programami z zakresu edukacji ekologicznej zwłaszcza tymi, które łączą w sobie elementy ochrony środowiska lokalnego i globalnego. 6. Opracowanie i rozpowszechnianie przewodnika dla nauczycieli pt. „Jak uczyć o ochronie środowiska‖. Aktualizacja tego przewodnika w systemie cyklicznym Pozaszkolna edukacja ekologiczna Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przemysłowców). Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu ważnych tematów edukacji ekologicznej, znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii itp. 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Szczególnie ważną rolę w edukacji ekologicznej mają organy samorządowe. Powinny one współdziałać przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej oraz z organizacjami, instytucjami, przedstawicielami zakładów pracy i społeczności lokalnych. Ze względu na możliwości rozwoju turystyki na terenie miasta, konieczne jest obejmowanie edukacją ekologiczną organizatorów turystyki i wypoczynku, jak i osób korzystających z oferowanych usług oraz mieszkańców obsługujących ruch turystyczny oraz tranzytowy. Ważną kwestią jest edukacja w miejscu pracy, ponieważ większość czynnych zawodowo osób poprzez podejmowane decyzję, ma mniej lub bardziej bezpośredni wpływ na stan środowiska. Nowym i ważnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniająca się pozycja polskiego rolnictwa i wsi w procesie integracji z UE. Przemianom tym musi towarzyszyć zwiększenie świadomości ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych). Zdecydowanie największy wpływ na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa mają media. Podkreślić należy, że istnieje ścisła zależność między wiedzą społeczeństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działań na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Coraz większego znaczenia nabierają tematyczne programy publicystyczne, filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna być realizowana we współpracy z powiatami i miastami województwa i zaowocować cyklicznym ukazywaniem się artykułów, programów TV, audycji radiowych, w których przybliżałoby się mieszkańcom bieżące problemy i działania. Efektem współpracy z telewizją lokalną mógłby być cykl programów informacyjnych, wywiadów z politykami, osobami zaangażowanymi w ochronę środowiska, filmów edukacyjnych. Ze względu na możliwość wykorzystania komputerów coraz większe znaczenie będzie miała treść edukacyjna na stronach internetowych oraz możliwość kontaktu i dyskusji z mieszkańcami drogą internetową. Duże znaczenie w Edukacji Ekologicznej dorosłych mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej społeczności lokalnych, bez których poparcia żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie powiodą się. Równocześnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzają szanse zmiany mentalności społeczeństwa i kształtowania świadomości proekologicznej. 4.1.3.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Cel - Rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców Dolnego Śląska. 1. Budowa Zintegrowanego Systemu Informatycznego dla Zrównoważonego Rozwoju Dolnego Śląska. 2. Zwiększenie udziału zagadnień związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska w ramach szkolnych programów nauczania. 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 3. Przygotowanie gminnych i powiatowych programów edukacji ekologicznej lub uzupełnienie o tę cześć Programów Ochrony Środowiska. Systematyczna aktualizacja tych programów. 4. Wspieranie finansowe działań służących podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców realizowanych przez placówki oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze. 5. Włączanie placówek oświatowych, kulturalnych i organizacji pozarządowych w regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe programy edukacyjne. 6. Stworzenie systemu zajęć terenowych prowadzonych w ramach edukacji ekologicznej w szkolnictwie. Przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych, objęcie nauczycieli edukacją w terenie (doskonalenie nauczycieli). 7. Zwiększenie udziału szkół międzynarodowymi programami z zakresu edukacji. 8. Przygotowanie publikacji edukacyjnych propagujących zachowania środowisku i wiedzę o lokalnych i regionalnych walorach przyrodniczych. 9. Wspieranie długofalowych kampanii, programów i projektów edukacyjnych skierowanych do mieszkańców, realizowanych na poziomie województwa. przyjazne 10. Upowszechnianie informacji o stanie środowiska poprzez stworzenie łatwo dostępnej informacji na poziomie lokalnym, regionalnym i wojewódzkim. 11. Organizacja na poziomie miasta Konkursu Małych Dotacji dla instytucji oświatowych i organizacji pozarządowych. Cel - Rozwój systemu stałej współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego. 1. Informowanie mieszk ańców miasta o stanie środowiska w mieście i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony. 2. Współdziałanie władz miasta z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony. 3. Konsultowanie społeczne strategii, planów, polityki i decyzji dotyczących ochrony środowiska; powołanie instytucji mediatora społecznego. 4. Współpraca z organizacjami pozarządowymi, placówkami szkolnymi, liderami lokalnymi w zakresie realizacji edukacji ekologicznej. 5. Działalność informacyjna w zakresie systemu obszarów chronionych Natura 2000. Cel - Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy służącej powszechnej edukacji ekologicznej. 1. Wspieranie zakupu sprzętu, pomocy i doposażenia placówek oraz organizacji prowadzących edukację ekologiczną. 2. Wspieranie podnoszenia kwalifikacji edukatorów. 3. Upowszechnienie informacji wśród instytucji oświatowych organizacji pozarządowych i innych beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy ochrony środowiska (gminnych, powiatowych, wojewódzkich, ogólnopolskich, unijnych). 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4. Organizacja i finansowanie terenowej infrastruktury edukacyjnej oraz lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej na poziomie powiatów i gmin. 5. Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej na terenach cennych przyrodniczo. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 4.2 4.2.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Stan wyjściowy Obszary i obiekty objęte ochroną przyrody zaprezentowano w załączniku nr 1 do niniejszego opracowania. Podobnie załącznik zawiera pełną charakterystykę zasobów krajobrazowych, lasów i parków na terenie miasta. Zgorzelec nie ma ściśle określonego układu zieleni. Tereny te skupione są nieregularnie w wielu miejscach miasta. Z tego tez tytułu koniecznym jest utworzenie Zintegrowanego Systemu Zieleni Miejskiej. Obszary najcenniejsze przyrodniczo położone są w południowej części miasta w dzielnicy Ujazd. Najcenniejszymi obszarami są starorzecza i meandry Nysy Łużyckiej oraz ujście potoku Czerwona Woda. Są to obszary bardzo ważne dla utrzymania bioróżnorodności. Stanowią ostoję dla wielu gatunków płazów, ptaków oraz zwierząt bezkręgowych. Bardzo ważnym elementem przyrodniczym miasta jest dolina Nysy, która pełni funkcję korytarza ekologicznego dla całej aglomeracji miejskiej Zgorzelec-Görlitz. Duża część doliny porośnięta jest cennymi zbiorowiskami leśnymi, są to głównie lasy łęgowe i grądowe. Opracowanie ekofizjograficzne będące podstawą opracowanie aktualizacji Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta wskazuje na tereny, które powinny być włączone w system przyrodniczy miasta. Propozycja ta jednak powinna być poddana reanalizie. Jako obszar wskazany do włączenia w system przyrodniczy miasta wskazano miedzy innymi teren miedzy ulicami: Żeromskiego, Kościuszki Brzozową i Kamieniarską. Na terenie tym istnieje obecnie aż 13 obiektów wpisanych gminnej ewidencji zabytków – nie można więc na wzmiankowanym terenie planować elementów związanych ze systemem przyrodniczym miasta. Z punktu widzenie mieszkańców, do najcenniejszych obiektów na terenie miasta należy zaliczyć parki miejskie, w tym: - Park im. Błachańca - Park im. Paderewskiego - Park Ujazdowski - Park II Armii Wojska Polskiego - Wąwóz Struga - Skwer im. Popiełuszki - Bulwar nad Nysą 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 - Park przy ul. Bolesławieckiej - Park przy ul. Henrykowskiej. Najcenniejszym z nich jest Park Ujazdowski, który ma charakter lasu grądowego i jest największym tego typu obiektem w Zgorzelcu. Na terenie pozostałych parków miejskich przeprowadzane są regularne zabiegi pielęgnacyjne, co ogranicza ich bioróżnorodność. Łączna powierzchnia parków miejskich wynosi 20,28 ha, a podworskich 6,5 ha. Bardzo ważną rolę w systemie zieleni miejskiej pełnią ogródki działkowe. Największe skupienia tych obiektów zlokalizowane są w południowej części miasta – na południe od Parku A. Błachańca, oraz w części północnej – pomiędzy ulicą Henrykowską i Bolesławiecką, a także w okolicy Fabryki Maszyn Górniczych FAMAGO. W obrębie granic miasta Zgorzelca znalazły się dwa parki o zabytkowych walorach, będące dawniej w strefie podmiejskiej. Są to parki przy ul. Bolesławieckiej i przy ul. Henrykowskiej. Oba mając cenny drzewostan, zwłaszcza park przy ul. Henrykowskiej, gdzie występuje kilkanaście drzew introdukowanych. W parku przy ul. Bolesławieckiej występują dwa zarejestrowane pomniki przyrody. Godnymi większej uwagi są tereny położone wzdłuż dolnego odcinka rzeki Czerwona Woda (ul. Rzeczki Górne i Rzeczki Dolne oraz zadrzewienie w wąwozie na zachód od ul. Francuskiej). Są to tereny z dużą ilością starych drzew, malownicze i mające walory rekreacyjne. pomniki i rezerwaty przyrody Na terenie miasta ustanowionych jest 16 pomników przyrody, wśród nich 15 to twory przyrody ożywionej, jeden obiekt przyrody nieożywionej to odsłonięcie geologiczne – niewielki wąwóz – wychodnia szarogłazów o wymiarach 24 metrów szerokości i 15 metrów wysokości przy ul. Struga (nr rejestru 89). Brak jest w rejestrze głazu narzutowego o obwodzie 780 cm i wysokości 180 cm (wcześniej był on objęty ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej). Strefy ochronne i punkty widokowe Obiektem, który ma duże walory widokowe jest Wąwóz Struga - w połączeniu z bulwarem nad Nysą, dającym obraz całej panoramy starego miasta po drugiej stronie Nysy. Ostoje NATURA 2000 na ternie miasta Zgorzelec W dolinie Nysy Łużyckiej na odcinku granicznym wytworzyła się mozaika siedlisk z priorytetowymi łęgami i kompleksem łąk zmiennowilgotnych, wilgotnych, świeżych i ziołorośli. Ostoja obejmuje więc silnie zróżnicowany krajobraz doliny rzecznej, od partii przełomowych między Trzcińcem a Posadą, aż po łagodnie płynącą rzekę obszaru podgórskiego. Nysa na tym odcinku jest rzeką uregulowaną, jednak częste wylewy powodują dobry stan zachowania towarzyszących jej siedlisk. Na skarpach pradoliny i na odcinku przełomowym wykształcają się zbiorowiska leśne, zajmujące łącznie około 35%. Występują tu ponadto rozległe obszary łąk (około 30%) oraz grunty orne. Teren objęty jest ekstensywną gospodarką pastersko-rolniczą, z mozaikowym układem siedlisk i wieloma cennymi gatunkami biotopów nadrzecznych. W ostatnich latach na tereny nadrzecznych łąk intensywnie wkraczają ekspansywne gatunki obce polskiej florze, jest to więc obszar wymagający pilnej renaturalizacji. 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Obszar zajmuje dolinę rzeki Nysa Łużycka (wzdłuż granicy Państwa) od wsi Trzciniec do terenów wodonośnych miasta Zgorzelec (tereny należące do gmin Bogatynia i Zgorzelec). Obszar: powierzchnia 1 627 ha; Siedliska: stwierdzono tu 9 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej; Gatunki: występuje tu 5 gatunków zwierząt z załącznika II, oraz 8 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. 4.2.1.1 Cele ekologiczne do roku 2016 1. Stworzenie Zintegrowanego Systemu Zieleni Miejskiej 2. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych, w tym wdrożenie systemu obszarów chronionych NATURA 2000. 3. Ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. 4. Wzmocnienie ochrony obiektów przyrodniczych zaliczonych do chronionych poprzez uznanie ich za pomniki przyrody decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. 5. Zapewnienia ochrony zidentyfikowanych chronionych gatunków roślin i zwierząt. na obszarze miasta prawnie 6. Rewitalizacja parków miejskich. Głównym celem ochrony przyrody jest zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie jej składników, szczególnie dziko występujących roślin i zwierząt. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w UE są dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory zwana Dyrektywą Siedliskową oraz dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków tzw. Dyrektywa Ptasia. Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terenie. Cel ten realizowany jest poprzez sieć NATURA 2000 złożoną z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Usankcjonowanie prawne wydzielenia komentowanych obszarów nastąpi w oparciu o ustawę o ochronie przyrody której projekt został przyjęty przez rząd w lipcu 2003r. Tereny wyłączone spod zabudowy z uwagi na zagrożenie wystąpienia szkód górniczych oraz prawdopodobne miejsca pochówku jeńców Stalagu VIIIA do czasu szczegółowego i rozstrzygającego zbadania tych kwestii powinny pozostać w strefie terenów przyrodniczo czynnych. 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 System obszarów chronionych Ochronie elementów przyrodniczych, ważnych dla Europy na terenie miasta, służy sieć NATURA 2000. Obszary te otrzymają status międzynarodowy, a na państwo zostanie nałożony obowiązek skutecznej ochrony przyrody w ich obrębie i konieczność stałego monitoringu stanu przyrody. Wdrożenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 roku. Wyznaczanie kierunków i form ochrony przyrody następuje poprzez wcześniejsze rozpoznanie jej zasobów. Służą temu szczegółowe inwentaryzacje i waloryzacje przyrodnicze, inwentaryzacje botaniczne oraz opracowania ekofizjograficzne. Samorząd opracował wstępną inwentaryzację przyrodniczą miasta. Stanowi ono podstawę do objęcia ochroną obszarów i obiektów o wysokich walorach przyrodniczych, dotychczas nie objętych ochroną. Zgodnie z zapisami opracowania ekofizjograficznego oraz projektu Programu Ochrony Środowiska na terenie miasta proponuje się Postuluje się utworzenie Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowy Doliny Nysy Łużyckiej o zasięgu przedstawionym w załączniku nr 1 (Rys. 2 8 Projektowany zespół przyrodniczokrajobrazowy Doliny Nysy Łużyckiej - obszar miasta Zgorzelec). W celu należytej ochrony planowanego zespołu należy opracować Program ochrony zespołu przyrodniczo – krajobrazowego. Utworzenie zespołu przyrodniczo – krajobrazowego pozwoliłoby ochronić wyjątkowo cenne fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego dla zachowania jego wartości estetycznych. Wiąże się to z wprowadzeniem niewielu ograniczeń w użytkowaniu gruntów, które chroniąc naturalny krajobraz służyłyby ochronie flory i fauny. Na terenie zespołów zakazane są jedynie świadome zmiany charakteru naturalnego krajobrazu, a więc działania takie jak wypalanie i niszczenie zarośli, traw, trzcinowisk, zaorywanie i podsiewanie łąk oraz zamiana ich na grunty uprawne, wznoszenie nowych budynków, a szczególnie służącym działalności gospodarczej. Użytki ekologiczne powinny być tworzone na obszarach niewielkich powierzchniowo, które są izolowane lub słabo powiązane z większymi kompleksami z dobrze zachowanymi ekosystemami. Utrzymanie równowagi ekologicznej na tych terenach wymaga jedynie dokonywania okresowych zabiegów gospodarczych. Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy 1. Dolina Nysy Łużyckiej na odcinku od Radomierzyc do ujścia Czerwonej Wody – obszar o powierzchni około 250 ha. Ograniczony od wschodu linią równoległą do drogi lokalnej Radomierzyce – Osiek – Koźlice i dalej lasami skarpy brzeżnej, aż po Zgorzelec. Jest przykładem dobrze zachowanego dna dolinnego z napływowymi terasami, licznymi starorzeczami (szczególnie w części północnej), prawidłowo wykształconymi ekosystemami bagiennymi i łąk zalewowych oraz typowym ograniczeniem skarpy brzeżnej porośniętej bogatym lasem grądowym. Na teren ten składa się szereg obiektów. Na terenie miasta Zgorzelec znalazłaby się niewielka część – obszary wodonośne, które położone są na SW od centrum. Obszar ten składa się z mozaiki zarośli wierzbowych, starorzeczy, trzcinowisk i turzycowisk. 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Ryc. 4-6 Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Doliny Nysy Łużyckiej - obszar miasta Zgorzelec Proponowane użytki ekologiczne 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 1. Park podworski przy ul. Bolesławieckiej – położony jest przy szosie prowadzącej do Jędrzychowic. Obiekt ten jest pozostałością parku przypałacowego z drzewostanem składającym się głównie z drzew liściastych i kilkoma gatunkami introdukowanymi. Leży w dolinie zanieczyszczonego potoku, płynącego równolegle do szosy. Zasługuje na ochronę głównie z uwagi na obfite stanowisko bluszczu Hedera helix, niektóre okazy kwitną i owocują. 2. Przełom Czerwonej Wody pomiędzy Tylicami i ujściem do Nysy Łużyckiej. Przełomowa, nie uregulowana dolina rzeczna, otoczona lasami liściastymi o charakterze grądowym i łęgowym oraz zbiorowiskami łąkowymi. Zasługuje na ochronę ze względu na unikatowy charakter typowo wykształconej doliny rzeki podgórskiej z interesującą roślinnością porastającą jej dno i brzegi. Celem wzmocnienia przyrodniczych podstaw rozwoju miasta, należy dążyć do wykształcenia systemu przyrodniczego miasta obejmującego następujące tereny: tereny doliny Nysy Łużyckiej z elementami objętymi prawną formą ochrony przyrody, tereny doliny Czerwonej Wody z zespołem leśnym po stronie wschodniej miasta, zespół zieleni i zadrzewień w rejonie ulicy Reymonta i Cmentarnej, zespoły ogrodów działkowych, terenów rolnych i upraw ogrodowych, tereny zabudowane przewidziane do przebudowy w dolinach Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody. Przyjmuje się następujące zasady zagospodarowania i gospodarki przestrzennej dla systemu przyrodniczego miasta: 1. ochrona doliny Nysy Łużyckiej i zespołów leśnych położonych po wschodniej stronie miasta ,w dolinie Czerwonej Wody, poprzez: ustanowienie prawnych form ochrony środowiska przyrodniczego, ustanowienie stref ochrony pośredniej ujęć wody, ustanowienie stref ochrony zlewni rzeki Nysa Łużycka, wykluczenie nowej zabudowy oraz jej przekształcenie na terenach cennych przyrodniczo, renaturyzacja terenów zdegradowanych, w tym zlokalizowanych w sąsiedztwie terenów popoligonowych, podjęcie działań na rzecz zwiększenia bioróżnorodności, wzbogacenie siedlisk i składu gatunkowego lasów, przekształcenie terenów rolnych w zespoły łąk i zieleni nieurządzonej. 2. przeznaczenie terenów na cele zieleni urządzonej miejskiej i nieurządzonej (łąki), z rekreacyjnym wykorzystaniem łąk doliny Czerwona Woda, 3. ochrona terenów zagrożonych powodziami wyznaczonych zgodnie z przepisami szczególnymi, 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4. likwidacja zainwestowania ograniczającego powiązania między poszczególnymi geokompleksami oraz likwidacja obiektów uciążliwych lub mogących pogorszyć stan środowiska, w szczególności warsztatów i baz samochodów oraz baz budownictwa. Zakłada się ochronę, rewaloryzację i rozwój terenów miejskiej zieleni urządzonej. Ze względu na walory kulturowe, krajobrazowe oraz użytkowe szczególne działania konserwatorskie i pielęgnacyjne winy dotyczyć parku miejskiego im. Błachańca, założeń parkowo-pałacowych w rejonie ul. Henrykowskiej i w rejonie ul. Francuskiej. 4.2.1.2 Kierunki działań do 2012 roku Utworzenie Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowy Doliny Nysy Łużyckiej. Utworzenie Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. Upowszechnienie i wprowadzanie form indywidualnej ochrony przyrody w postaci pomników przyrody, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczokrajobrazowych i stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej, w tym: utworzenie użytku ekologicznego Park podworski przy ul. Bolesławieckiej, utworzenie użytku ekologicznego Przełom Czerwonej Wody pomiędzy Tylicami i ujściem do Nysy Łużyckiej. Intensyfikacja prac przy ustanawianiu zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu w tym: utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Dolina Nysy Łużyckiej. opracowanie programu ochrony zespołu przyrodniczokrajobrazowego Dolina Nysy Łużyckiej Objęcie najcenniejszych obiektów dendrologicznych ochroną prawną, inne wartościowe drzewa lub grupy drzew należy skatalogować i oznakować tabliczką z numerem i nazwą (wskazane opracowaniu ekofizjograficznym). Kontynuacja i rozwój prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (wykonanie nowych i aktualizacja istniejących waloryzacji przyrodniczych). Ochrona doliny Nysy Łużyckiej i zespołów leśnych położonych po wschodniej stronie miasta, w dolinie Czerwonej Wody. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych. 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. Utrzymanie i rozwój śródmiejskich, w tym osiedlowych terenów zieleni. Budowa przejść dla zwierząt nad trasami komunikacyjnymi i przepławek dla organizmów wodnych. Rewaloryzację i rozwój terenów miejskiej zieleni urządzonej (miejskiego im. Błachańca, założeń parkowo-pałacowych w rejonie ul. Henrykowskiej i w rejonie ul. Francuskiej). Przebudowa skweru im. ks. Jerzego Popiełuszki w Zgorzelcu Przeznaczenie terenów na cele zieleni urządzonej miejskiej i nieurządzonej (łąki), z rekreacyjnym wykorzystaniem łąk doliny Czerwona Woda. Ochrona terenów zagrożonych powodziami. Wdrożenie zestawu wskaźników dla oceny stanu i tendencji zmian różnorodności biologicznej (na szczeblu ekosystemu i krajobrazu – na podstawie Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010). Zapewnienia ochrony zidentyfikowanych na obszarze miasta prawnie chronionych gatunków roślin i zwierząt wskazanym jest: utrzymanie i przywrócenie powiązania geokompleksów, tworzących system przyrodniczy miasta oraz dążenie do wzbogacenia różnorodności siedlisk i składu gatunkowego, powiązanie geokompleksów systemu przyrodniczego miasta z terenami otwartymi i chronionymi położonymi poza jego granicami, kształtowanie nowych terenów zainwestowanych i zagospodarowanych z zachowaniem cennych elementów przyrody w tym korytarzy ekologicznych. Ochrona lasów 4.2.2 W obrębie Zgorzelca można wydzielić następujące kompleksy leśne: w dolinie Czerwonej Wody, w rejonie ulicy Francuskiej (Park Ujazdowski), w południowej części miasta, dawne tereny wojskowe, w północnej części miasta, rejon ul. Bolesławieckiej. Zagrożenia: Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych Zgorzelca można zaliczyć: gospodarka leśna prowadzona niezgodnie z jej ekologicznym modelem (np. wprowadzanie drzew obcych siedliskowo, stosowanie zrębów zupełnych, usuwanie wszystkich martwych drzew, grabienie ściółki), 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 neofityzacja (sztuczne lub samoistne wprowadzenie obcych gatunków drzew lub krzewów), największy udział wśród neofitów ma tutaj dąb czerwony i robinia akacjowa, stale utrzymujące się zagrożenie ze strony szkodników owadzich i grzybów patogenicznych, wkraczanie zabudowy w okrajki leśne, konfliktowość działalności turystycznej z gospodarką leśną, w tym: bezpośrednia penetracja terenów leśnych przez mieszkańców miasta i turystów, negatywne oddziaływanie transportu związanego z turystyką, zagrożenia pożarowe, ograniczenie skuteczności respektowania przepisów ochrony przyrody, intensywna penetracja lasów w okresie letnim w poszukiwaniu runa leśnego. fragmentaryzacja kompleksów leśnych poprzez rozwój sieci komunikacyjnej, rozwój zabudowy terenów nieleśnych położonych pomiędzy kompleksami leśnymi, przez co likwidacji ulęgają naturalne trasy przemieszczania się zwierzyny, uszkodzenia i zmniejszenie odporności lasów ze względu na ich monokulturowy charakter. Działania ochronne: Kształtowanie stosunków wodnych poprzez zachowanie w stanie naturalnym cieków wodnych, powiększanie zasobów wodnych w ekosystemach leśnych, prowadzić selektywną zrywkę w ten sposób, aby nie tworzyć rynien, które są zaczątkiem procesów erozyjnych. Kształtowanie strefy ekotonowej. Ekoton (w przypadku lasu - okrajek) to strefa przejściowa pomiędzy różnymi zespołami biotycznymi. W skład ekotonu, oprócz gatunków przenikających do niego z biocenoz graniczących ze sobą, także gatunki charakterystyczne znajdujące tu optymalne warunki bytu. Okrajki odgrywają dużą rolę przy łagodzeniu niekorzystnego wpływu otaczających las powierzchni nieleśnych. Należy dążyć do utworzenia na obrzeżach lasu 20-30 metrowej strefy z roślinnością zielną. Częścią składową planów urządzania w Nadleśnictwie". Sporządzany jest on w celu: lasu jest "Program ochrony przyrody poprawy warunków ochrony i - w miarę możliwości - wzbogacania zasobów przyrodniczych ekosystemów leśnych, a w szczególności zachowania różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach organizacji (genowym, gatunkowym, populacyjnym, ekosystemowym i krajobrazowym), 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zinwentaryzowania i zobrazowania walorów przyrodniczych oraz zagrożeń przyrody nadleśnictwa (głównie ekosystemów leśnych) na tle regionu i kraju, ustalenia hierarchii grup funkcji poszczególnych (całych lub części) kompleksów leśnych, wskazania kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony i wstępnego określenia przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony, doskonalenia gospodarki leśnej i sprawowania ochrony przyrody z pełnym wykorzystaniem opracowań glebowo – siedliskowych, preferowania technologii przyrodniczego, prac leśnych przyjaznych dla środowiska uświadomienia wszystkim grupom społeczeństwa obecnych i potencjalnych zagrożeń lasów oraz środowiska przyrodniczego, ochrona zabytków kultury materialnej w lasach. 4.2.2.1 Cele ekologiczne do roku 2016 1. Ochrona istniejących zasobów leśnych oraz odtwarzanie ich różnorodności biologicznej. 2. Rozwijanie trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Strategia realizacji celu Ustala się zachowanie istniejących lasów i zadrzewień oraz ich przebudowę i rozbudowę na rzecz przywrócenia i odtworzenia ich naturalnego charakteru. Niezbędne jest utrzymanie ich ochronnego charakteru jako lasów wodochronnych i glebochronnych. Lasy obejmujące teren tzw. Parku Ujazdowskiego i zespołu podworskiego przy ul. Bolesławieckiej proponuje się do przekształcenia na tereny parków leśnych z udostępnieniem do celów rekreacji i wypoczynku, z zachowaniem ich funkcji ochronnych. Część lasów w rejonie Zalewu Czerwona Woda planowana jest do przekształcenia na zieleń parkową. Według Komisji Europejskiej podstawowym celem strategii leśnej Unii powinno być wsparcie zrównoważonego rozwoju lasów i gospodarki leśnej, zgodnie z zasadami gospodarki, ochrony i trwałego rozwoju lasów przyjętymi na forum międzynarodowym. W polityce UE podkreśla się wielofunkcyjność rozwoju leśnictwa, promowanie społecznej i ochronnej funkcji lasów, dążenie do zrównoważenia gospodarki leśnej pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym, tj. dążenie do takiego stanu aby działania z zakresu gospodarczego użytkowania lasów, ochrony ekosystemów leśnych, rozwoju badań naukowych i usług doradczych były traktowane jednakowo. Podstawą dla realizacji przez państwa członkowskie ochrony i zrównoważonej gospodarki w lasach są działania ujęte w Agendzie 21 dotyczące: 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 ochrony lasu oraz rozwoju społecznych i gospodarczych funkcji lasów, zachowania i poprawy wartości ekologicznych lasów, zachowania funkcji ochronnych lasów, promocji nowych zastosowań drewna oraz zwiększania powierzchni leśnych poprzez zalesianie, łączenia gospodarstw leśnych poprzez promocje stowarzyszania się właścicieli lasu, programów edukacyjnych i szkoleniowych promujących wiedzę o przyjaznych dla środowiska i nie zakłócających naturalnego krajobrazu sposobach i technikach wytwarzania produktów leśnych i dostarczania usług leśnych, skierowanych przede wszystkim do zarządców i właścicieli lasu. Zadaniem na poziomie województwa jest opracowanie przez Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych Regionalnych Programów Operacyjnych Polityki Leśnej Państwa (RPOPLP), będących częścią Narodowego Planu Leśnego (NLP) – dokumentu postulowanego przez Strategię Leśną Unii Europejskiej i wymaganego w polityce środowiskowej i rolnej Unii. Opracowany dla zagadnienia jak: województwa dolnośląskiego regionalny plan obejmuje takie w zakresie funkcji ekologicznych: 1. zalesienie nieefektywnych gruntów rolnych, w tym: zalesianie gruntów zbędnych rolniczo, zwiększanie zasobów leśnych regionu, kształtowanie granicy rolno-leśnej, 2. wzmaganie ochrony różnorodności biologicznej lasów, w tym: zwiększenie zdrowotności i odporności lasów na czynniki szkodliwe przez stosowanie biologicznych i ekologicznych metod ochrony i zagospodarowania lasu, zwiększanie różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych, opracowanie i wdrażanie programu małej retencji wodnej w celu przywrócenia korzystnego zaopatrzenia lasów w wodę oraz poprawy gospodarki wodnej regionu; w zakresie funkcji socjalnych: 1. współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracją państwową na różnych poziomach regionalnych, w tym: współpraca w zakresie przestrzennego zagospodarowania regionu, ochrony środowiska, z uwzględnieniem roli lasu w architekturze krajobrazu, 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 partnerska współpraca użytkowania lasów, w zakresie rekreacyjnego zagospodarowania i doskonalenie metod aktywnego przeciwdziałania zagrożeniom pożarowym, inicjowanie współpracy z organami samorządów i administracji państwowej oraz organizacjami pozarządowymi w celu definiowania wspólnych przedsięwzięć w sferze leśnictwa, szukanie źródeł współfinansowania, w tym ze środków Unii Europejskiej, wspólne realizowanie projektów; 2. współdziałanie leśnictwa ze społeczeństwem, w tym: kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa w stosunku do lasu i leśnictwa, promowanie idei wielofunkcyjnej, trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, działania na rzecz wielostronnej, racjonalnej współpracy z organizacjami ochrony przyrody i stowarzyszeniami ekologicznymi, promowanie kultury i historii leśnictwa, 3. rekreacyjne użytkowanie i zagospodarowanie lasu, w tym: kierunkowanie rekreacji i turystyki na obszarach leśnych w sposób harmonizujący społeczne funkcje lasów z funkcjami ochronnymi i produkcyjnymi, działania na rzecz powiększania rekreacyjnej i edukacyjnej w lasach. zasobów infrastruktury turystycznej, w zakresie funkcji gospodarczych: 1. doskonalenie gatunkowej i funkcjonalnej struktury lasów, w tym: polepszanie stanu zasobów leśnych i ich kompleksowa ochrona, restytucja i rehabilitacja ekosystemów leśnych w drodze ich przebudowy z dostosowaniem składu gatunkowego do rozpoznanych wymagań siedliskowych oraz w drodze zabiegów biomelioracyjnych, regulowanie form i intensywności użytkowania zasobów leśnych (tj. pozyskiwania drewna i użytków niedrzewnych, świadczenia przez las funkcji ochronnych i socjalnych), z uwzględnieniem zasad trwałości lasów oraz aktualnego stanu drzewostanów, 2. promocja i marketing drewna, w tym: stabilizacja rynku drzewnego, promocja drewna i wyrobów z drewna jako produktów ekologicznych i odnawialnych, 3. określenie i doskonalenie związków leśnictwa z gospodarczymi w zakresie rozwoju regionalnego, w tym: innymi sektorami wspieranie rozwoju sektora usług leśnych, doskonalenie współpracy leśnictwa z przemysłem drzewnym i innymi odbiorcami drewna, integracja koncepcji rozwoju leśnictwa z celami zrównoważonego rozwoju społeczności w skali lokalnej i regionalnej. 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Jednym z przejawów działań UE w sektorze leśnym jest wspieranie zalesień na gruntach rolnych wycofywanych z produkcji, traktowanych w polityce rolnej jako alternatywna forma zagospodarowania gruntów rolnych. Powiększanie zasobów leśnych powinno się odbywać przy uwzględnieniu różnorodności biologicznej i lokalnego zróżnicowania krajobrazu. Obecna lesistość Powiatu Zgorzeleckiego (ok. 47%) jest dużo wyższa niż planowana średnia krajowa w 2020 roku (30%). Widoczne są dysproporcje w procentowym udziale lasów w poszczególnych gminach. W „Polityce leśnej państwa‖ bardzo duże znaczenie ma ochrona zasobów przyrodniczych lasów i zwiększanie ich powierzchni. Zwiększanie powierzchni i zwartości lasów będzie następować głównie poprzez łączenie kompleksów leśnych zwłaszcza w obszarach korytarzy ekologicznych i na obszarze wododziałów. Intensyfikacja rolnictwa i rozwój przemysłu na terenach miasta Zgorzelec może doprowadzić do wylesiania i fragmentaryzacji środowiska, dlatego duże znaczenie będzie miało przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, charakteryzujących się przekształceniem w wyniku np. nasadzeń sosny, zabiegów melioracyjnych. Działania te są na bieżąco realizowane przez nadleśnictwa i zmierzają do poprawy rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach, do unaturalniania składu gatunkowego drzewostanów, w celu ich zbliżenia do ekosystemów naturalnych i pełnego wykorzystania możliwości siedliskowych (optymalizacja zalesień w kierunku rekonstrukcji roślinności potencjalnej). Preferowane są biologiczne i mechaniczne metody ochrony lasu realizowane poprzez: zakładanie remiz, wywieszanie budek lęgowych, ochronę mrowisk, wykładanie pułapek na owady, korowanie. Podejmowane są różne przedsięwzięcia profilaktyczne, a w razie potrzeby zabiegi ratownicze drewna zasiedlonego przez owady. Ograniczać będzie się stosowanie środków chemicznych, głównie insektycydów, na korzyść biopreparatów, działających bardziej selektywnie. Zachowanie spójności przestrzennej obszaru województwa stanowi jeden z priorytetów Planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego i odnosi się zarówno do obszarów przyrodniczych, jak i gospodarczych. Jednym z działań zmierzających do zapewnienia ciągłości i przestrzennej spójności systemu obszarów leśnych w granicach województwa i sąsiadujących województw będzie zalesianie gleb nieprzydatnych rolniczo tj. gleb V i VI klasy. Zalesienia realizowane między innymi na podstawie powiatowego programu zwiększania lesistości powinny objąć w latach 2001-2020 powierzchnię ok. 1000 ha gruntów stanowiących własność osób fizycznych (w powiecie). Realizacja powyższego zamierzenia uzależniona będzie od faktycznej podaży gruntów zgłaszanych do zalesień i spełniających warunki nałożone art. 14 Ustawy o lasach. Ponadto istotne znaczenie będą miały inne czynniki, takie jak np.: intensyfikacja gospodarki rolnej, tworzenie ogólnokrajowych mechanizmów ekonomicznych sprzyjających zalesieniom, możliwości pozyskiwania wystarczających ilości środków finansowych, racjonalna i skoordynowana produkcja odpowiedniego materiału zalesieniowego. Realizacja programu zwiększania lesistości Powiatu Zgorzeleckiego, w tym miasta Zgorzelec, odbywać się będzie w ramach przeznaczenia gruntów do zalesień w gminnych 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 planach zagospodarowania przestrzennego (w tym planie zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec). W przypadku braku odpowiednich zapisów w tychże planach, podstawą do zalesienia gruntów o powierzchni nie przekraczającej 5 ha może być decyzja o warunkach zagospodarowania terenu podjęta z zachowaniem przepisów ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Aby wprowadzać w życie w/w plany należy podjąć wszechstronne działania zmierzające do daleko idącej współpracy wszystkich zainteresowanych realizacją przedmiotowego programu tj.: właścicieli gruntów porolnych, gmin, administracji rządowej, samorządowej oraz administracji lasów państwowych. 4.2.2.2 Kierunki działań do 2012 roku 4.2.3 Zalesianie nowych terenów, z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczokrajobrazowych. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. Lokalizacja zalesień i zadrzewień zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, w tym kształtowanie granicy rolnoleśnej. Ochrona zieleni dolin rzecznych, terenów torfowiskowych i źródliskowych. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe). Rozszerzenie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów. Łączenie kompleksów leśnych, zwłaszcza w obszarze korytarzy ekologicznych i na obszarach wododziałów. Poprawa rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki). Zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, w tym kształtowaniu granicy rolno-leśnej i ochronie krajobrazu. Wdrażanie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa. Odnowa zieleni dolin rzecznych. Ochrona powierzchni ziemi Stan wyjściowy Teren miasta, jako obszar wysoce zurbanizowany posiada środowisko glebowe silnie przekształcone przez działalność człowieka. Występują tu gleby przekształcone mechanicznie, geochemicznie, hydrologicznie i fizyko-chemicznie. Na znacznej przestrzeni, w wyniku długotrwałego procesu urbanizacji trwającego przez cały okres istnienia miasta wykształcone zostały grube warstwy gruntów nasypowych. W obrębie miasta i obszaru zurbanizowanego występuje wiele destruktów glebowych. W obrębie zwartej zabudowy blokowej struktura gleb została niemal w całości zniszczona przez procesy inwestycyjne. Gleby z terenów zabudowy jednorodzinnej nie uległy takim deformacjom, a nawet są wzbogacane przez uprawę ogródków przydomowych. Występujące na terenach leśnych gleby to głównie gleby brunatne właściwe, wytworzone z glin średnich lekkich, głębokie, świeże i wilgotne, niekiedy /skarpy/ na podłożu 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 skalistym. Gleby na terenie miasta Zgorzelec posiadają wysoką klasę bonitacyjną, wytworzoną z glin, pyłów, gleb pyłowych i brunatnych. Tereny gleb poddawane są presji niekorzystnych wpływów rozwiniętego kompleksu paliwowo-energetycznego, powodując zanieczyszczenie zwłaszcza związkami siarki prowadząc do degradacji gleb. Na terenie Zgorzelca zagrożenia gleb erozją jest stosunkowo niewielkie z uwagi na mało urozmaiconą rzeźbę terenu. Nachylenie terenu nie przekracza tutaj z reguły 3%. Bardzo wysokie zagrożenie erozją występuje natomiast na skarpach dolin Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody. Nachylenie skarpy wynosi 10÷30%, a miejscami wzrasta ono nawet do 40%. Aktualnie zbocza te porasta roślinność ochronna, która w żaden sposób nie może być niszczona. W przeciwnym wypadku erozja może w znacznym stopniu zdewastować cały profil gleby, a nawet część podłoża. Tereny wyłączone spod zabudowy z uwagi na zagrożenie wystąpienia szkód górniczych oraz prawdopodobne miejsca pochówku jeńców Stalagu VIIIA do czasu szczegółowego i rozstrzygającego zbadania tych kwestii powinny pozostać w strefie terenów przyrodniczo czynnych. W ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1657. Art. 5b. wprowadzono zapis iż ustawy nie stosuje się do gruntów rolnych stanowiących użytki rolne położonych w granicach administracyjnych miast‖ tak więc zniesiono wcześniejszą ustawową „ochronę‖ gruntów rolnych położonych w granicach administracyjnych miast, dopuszczając zmianę przeznaczenia ww .gruntów rolnych, bez względu na ich klasę, wyłącznie w oparciu o ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego i decyzje administracyjne, związane z określaniem warunków zagospodarowania i zabudowy terenów, bez konieczności uzyskiwania odrębnych zgód na zmianę ich przeznaczenia. Problemy i zagrożenia Jako główne zagrożenie dla gleb uznano: zanieczyszczenie gleb wzdłuż odcinków dróg o dużym natężeniu ruchu; erozja gleb na terenach o urozmaiconej rzeźbie terenu; zanieczyszczenie gleb wynikające z rolnictwa i działalności przemysłowej; zanieczyszczenie gleb wynikające z działalności bytowej mieszkańców; zagrożenie wystąpienie szkód górniczych. 4.2.3.1 Cele ekologiczne do roku 2016 1. Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb na terenie miasta Zgorzelec. 2. Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe. 3. Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji. 4. Wzrost powierzchni terenów włączonych w system przyrodniczy miasta. 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Strategia realizacji celu Ochrona powierzchni ziemi i jej racjonalne użytkowanie jest jednym z ważnych priorytetów polityki ekologicznej państwa. W latach 2009 - 2012 działania w zakresie ochrony gleb podejmowane będą w dwóch kierunkach. Po pierwsze, wspierane będą prace mające na celu niedopuszczenie do degradacji powierzchni ziemi przez wspieranie dobrych praktyk rolniczych zwiekszenie powierzchni terenów zielonych oraz restrykcyjne przestrzeganie wymagań ochrony gleb w działalności gospodarczej, przede wszystkim w sektorach przemysłu, budownictwa i transportu. Drugim kierunkiem działań będzie rekultywacja i przywracanie funkcji przyrodniczej terenom i gruntom zdegradowanym. Tym niemniej priorytetem miasta nie będzie zachowanie istniejących kompleksów rolniczych. Układ istniejący jest anachroniczny i zakłóca rozwój miasta. Przewiduje się systematyczne wyłączanie kompleksów rolniczych z funkcji rolnych i przeznaczenie pod zabudowę mieszkaniową oraz działalność usługową. Działanie to jest nieuchronne i pozwoli na rozwój miejskiej tkanki mieszkaniowej przy jednoczesnej restrykcyjne przestrzeganiu wymagań ochrony gleb w budownictwie. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: racjonalnych zagospodarowaniu gleb w sposób odpowiadający ich walorom przyrodniczym i klasie bonitacyjnej zgodnej z przeznaczeniem terenu. Wg art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony Środowiska, w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Natomiast zakres i sposób prowadzenia tych badań może określić Minister właściwy ds. środowiska w drodze rozporządzenia. Starosta prowadzi również corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża Starostę (Art. 110 POS). Zadaniem Programu Ochrony Środowiska jest określenie kolejności realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi (art.111). Na terenie miasta, obszarami wymagającymi rekultywacji będą przede wszystkim tereny zdegradowane poprzez bytowa działalność człowieka. Kierunkiem preferowanym będzie ograniczenie produkcji rolnej i przeznaczenie terenów pod zabudowę miejską. Funkcjonujące gospodarstwa rolne zmienią profil działania w kierunku rolnictwa ekologicznego, na którego produkty będzie większy popyt zarówno w sąsiadujących regionach Polski, jak i UE. Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych walorach przyrodniczych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza połączone z turystyką, stanie się szansą dla rolników indywidualnych. Wykaz terenów zdegradowanych podlegających rekultywacji zamieszczono w załączniku 1. 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.2.3.2 Kierunki działań do 2012 roku Wdrożenie Krajowej strategii ochrony gleb oraz Strategii Ochrony Gleb UE (po ich uchwaleniu). Ograniczenie powierzchni wykorzystywanej rolniczo na terenie miasta. Zwiększenie powierzchni terenów zielonych; Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów. Uwzględnienie osuwisk i terenów zagospodarowania przestrzennego. Ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych. Ochrona gleb transportowej. Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. Właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo. Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych. Podejmowanie zabiegów agroekologicznych w celu ograniczania erozji wietrznej i wodnej. przed negatywnym zagrożonych wpływem górniczo transportu i w planach infrastruktury Ochrona zasobów kopalin 4.2.4 Stan wyjściowy Na terenie miasta nie udokumentowano żadnego złoża surowców mineralnych. W XIX w na terenie Ujazdu funkcjonowała głębinowa kopalnia węgla brunatnego „Fryderyk-Anna‖. Wyrobiska górnicze grożą zawałami, co może objawić się na powierzchni w postaci ruchów górotworu, a w konsekwencji powstanie szkód górniczych. W obrębie opracowania występują następujące poziomy wodonośne: Czwartorzędowy holoceński Czwartorzędowy plejstoceński Trzeciorzędowy Ocenę stanu czystości wód podziemnych przedstawiono w załączniku nr 1. Woda podziemna pobrana (przed procesem uzdatniania) na ujęciach w Zgorzelcu przy ul. Orzeszkowej i ul. Henrykowskiej z utworów czwartorzędowych charakteryzowała się zmienną jakość (klasa Ib, II i III). Problemy i zagrożenia przekształcanie litosfery na skutek powierzchniowej eksploatacji surowców; obecność „dzikich‖ obiektów eksploatacji surowców mineralnych; obecność terenów zdegradowanych górniczo (Ujazd) oraz przemysłowo. 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.2.4.1 Cele ekologiczne do roku 2016 1. Rekultywacja terenów pokopalnianych. 2. Rehabilitacja i rekultywacja zdegradowanych terenów położonych w obszarze miasta, obejmujące w szczególności tereny popoligonowe oraz zdewastowane tereny poprzemysłowe. 3. Zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych. Strategia realizacji celu Wyklucza się w obszarze miasta prowadzenia eksploatacji surowców mineralnych, w tym okruchowych, ze względu na istniejące uwarunkowania środowiskowe i kulturowe. Podlegają ochronie tereny wodonośne wód podziemnych w dolinie Nysy Łużyckiej oraz tereny ujęć wód komunalnych przy ul Orzeszkowej i Henrykowskiej. 4.2.4.2 Kierunki działań do 2012 roku Rekultywacja nielegalnych wyrobisk i zapobieganie ich powstawaniu. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Tereny wyrobisk górniczych powinny być wyłączone spod zabudowy kubaturowej, przynajmniej do czasu rozpoznania problemu i oszacowania ryzyka powstawania szkód górniczych. Dla zapewnienia ochrony obiektów i terenów wodonośnych należy ustanowić: 4.2.5 prawną formę ochrony zlewni rzeki Nysy Łużyckiej, strefy ochrony bezpośredniej, pośredniej wewnętrznej i pośredniej zewnętrznej dla ujęć wody przy ul. Orzeszkowej i ul. Henrykowskiej, oraz dokonać zmian w zagospodarowaniu terenu w otoczeniu ujęć wody w celu wyeliminowania zagrożeń i uciążliwości oraz zachowania warunków ich ochrony; wskazanym jest poddanie tych terenów renaturyzacji. Biotechnologie i organizmy zmodyfikowane genetycznie Od końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku tworzony jest krajowy system bezpieczeństwa biologicznego. W chwili obecnej jest on oparty na normach i standardach obowiązujących w UE. Jego głównym celem jest kontrola tworzenia i wykorzystania organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO) w ramach zamkniętego użycia, ich zamierzonego uwalniania do środowiska w celach eksperymentalnych oraz wprowadzanie do obrotu. W 2006 roku przyjęto Ramowe Stanowisko Rządu RP dotyczące Organizmów Genetycznie Zmodyfikowanych. Jest to dokument wyznaczający kierunek działań dotyczących GMO, na podstawie którego będzie realizowana w Polsce polityka w tym zakresie. 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wobec braku jednoznacznych wyników badań wskazujących, że wprowadzenie do środowiska genetycznie modyfikowanych organizmów nie spowoduje strat w różnorodności biologicznej, Polska będzie się opowiadać zdecydowanie przeciwko innym formom wykorzystania GMO. Dotyczy to eksperymentów polowych (tzw. zamierzone uwolnienie do środowiska) wprowadzenia do obrotu GMO oraz prowadzenia upraw genetycznie zmodyfikowanych roślin. Problemy i zagrożenia Geny warunkujące odporność na antybiotyki, stosowane jako tzw. geny markerowe, czyli wskaźnikowe w procesie transgenezy stanowią potencjalne źródło rozprzestrzeniania się odporność na antybiotyki w środowisku. 4.2.5.1 Cel ekologiczny do 2016 roku 1. Zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego kraju 4.2.5.2 Kierunki działań do 2012 roku Edukacja mieszkańców miasta w sprawie bezpieczeństwa biologicznego, w tym prowadzenie neutralnej kampanii informacyjnej w zakresie inżynierii genetycznej ze szczególnym uwzględnieniem GMO. Środowisko i zdrowie. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 4.3 Relacja "środowisko-zdrowie" 4.3.1 4.3.1.1 Stan wyjściowy Według danych szacunkowych, 20% tzw. obciążenia chorobami w uprzemysłowionych można przypisać oddziaływaniu czynników środowiskowych. krajach Niewątpliwie w mieście istnieje zagrożenie sanitarne związane z występowaniem odchodów zwierzęcych na terenach miejskich. Za „Raportem …‖ można stwierdzić, iż na terenie miasta zostały podjęte wstępne działania związane z próba likwidacji zagrożenia. Zakupiono urządzenie do usuwania odchodów zwierzęcych i rozpoczęto jego eksploatację. Zagrożenie dotyczy to w szczególności: toksokariozy (glistnica) wywoływana przez larwy dwu rodzajów obleńców Toxocara canis (glista psia) i Toxocara cati (glista kocia) , toksoplazmozy wywoływanej przez pierwotniak Toxoplasma gonidii, oocyty pasożyta powodują zakażenie ptaków i ssaków wszystkich gatunków, a także ludzi. 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.3.1.2 Cele ekologiczne do 2016 roku 1. Zahamowanie powstawania środowiskowych zagrożeń zdrowia. 2. Ograniczanie zagrożeń sanitarnych. 4.3.1.3 Kierunki działań do 2012 roku Zabezpieczenie placów zabaw przed kotami i psami, w szczególności zabezpieczenie piaskownic. Zakup urządzeń do usuwanie odchodów zwierzęcych z terenów publicznych w mieście. Bieżące monitorowanie służb wykorzystujących urządzenia do usuwanie odchodów zwierzęcych z terenów publicznych w mieście. Opracowanie i przyjęcie do poszczególnych rejonów miasta. realizacji harmonogramów oczyszczania Przeprowadzenie akcji informacyjno- edukacyjnej. 4.3.2 Jakość wód Stan wyjściowy Przez teren miasta Zgorzelec przepływa graniczna rzeka Nysa Łużycka i jej dopływ Czerwona Woda. Jakość wód Nysy Łużyckiej płynącej wzdłuż zachodniej granicy miasta Zgorzelec zależy od wielkości ładunków zanieczyszczeń dopływających z Czech, Niemiec i Polski. Ważniejszymi źródłami zanieczyszczeń, które mają wpływ na jakość wód Nysy Łużyckiej w rejonie Zgorzelca są ścieki bytowe i przemysłowe z miasta Zgorzelec położonego po stronie polskiej i Görlitz po stronie niemieckiej. Ścieki komunalne ze Zgorzelca w ilości 8 000 m3/d oczyszczane są w zmodernizowanej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni o przepustowości 12 000 m3/d zlokalizowanej w Jędrzychowicach. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do Jędrzychowickiego Potoku, 50 m od ujścia do Nysy Łużyckiej. Osady pochodzące z oczyszczalni ścieków kierowane są w całości do przeróbki w Zakładzie Utylizacji Odpadów Komunalnych i Stabilizacji Osadów Ściekowych w Jędrzychowicach. Zaopatrzenie w wodę Na terenie miasta występują trzy poziomy wód podziemnych: w osadach holoceńskich w osadach plejstoceńskich w osadach trzeciorzędowych. Poziom wód podziemnych jest obniżony na obszarze miasta, co spowodowane jest drenującą działalnością potoków spływających do Nysy Łużyckiej. Wzdłuż rzeki występuje obszar płytkiego poziomu wód podziemnych (0-1 m) w utworach holoceńskich, a wzdłuż ul. Warszawskiej głębokość pierwszego poziomu wód podziemnych w osadach plejstoceńskich sięga do 12 metrów. 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Krawędzie doliny rzecznej są równocześnie granicami wyklinowania warstwy wodonośnej. Podłoże i granice boczne złoża wodonośnego stanowią granity masywu krystalicznego lub osady ilaste. Warstwa wodonośna ma miąższość od 9,5 do 12,0 metrów (średnio 10,0 m). Główne ujęcia infiltracyjne bazują na wodach pochodzących z utworów czwartorzędowych. Wykaz ujęć przedstawiono tabelarycznie w załączniku nr 1 (tab. 2.18 i 2.19). W okresie sprawozdawczym gwałtownie zmalała ilość dostarczanej wody - aż o 20%, przy tylko 2% ubytku korzystających z sieci wodociągowej. Jest to prawdopodobnie efekt racjonalizacji wykorzystania wody uzdatnionej do picia. Koniecznym jest dalsze monitorowanie komentowanego parametru. W latach 2005 — 2007 nadzorem sanitarnym na terenie miasta Zgorzelec objęty był wodociąg publiczny Zgorzelec, zarządzany przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji „Nysa‖ w Zgorzelcu. Próby wody pobierane były z następujących punktów: ul. Henrykowska ZUW ul. Henrykowska 5 - Piekarnia ul. Łubańska — Szpital Powiatowy ul. Orzeszkowej ZUW ul. Boh. Getta — kawiarnia ul. Łużycka — sklep spożywczy PSS ul. Warszawska — Ośrodek Terapii o Uzależnień ul. Reymonta — Szkoła Podstawowa Nr 2. Łącznie w ramach nadzoru sanitarnego w latach 2005 - 2007 do badań laboratoryjnych pobrano 98 prób wody wodociągowej. Przeprowadzona analiza sanitarna prób wody wodociągowej w latach 2005-2007 wykazywała przekroczenie zawartości: manganu (w granicach od 0,06 - 0,83 mg/l przy normie 0,05), żelaza (w granicach 0,3 - 0,841 mg/l przy normie 0,2 mg/l), mętności (w granicach od 1,11 do 6,8 NTU przy normie 1 NTU), barwy (w granicach 20 — 30 mg/dm3Pt przy normie 15 mg/dm3Pt). W roku 2007 odnotowano podwyższoną wartość amoniaku w granicach od 0,543 do 0,9 mg/l (przy normie 0,5 mg/l). Ponadnormatywne wartości niektórych parametrów występujących w roku 2007 spowodowane były modernizacją Zakładu Uzdatniania Wody przy ul. Orzeszkowej w Zgorzelcu. Zasoby i jakość wód powierzchniowych płynących Ocena jakości wód Nysy Łużyckiej: Wody Nysy Łużyckiej badane w przekroju powyżej Zgorzelca charakteryzowały się złym stanem sanitarnym z uwagi na rejestrowane duże ilości bakterii coli typu kałowego na poziomie V klasy. Wskaźniki fizyczno-chemiczne (pomijając indeks fenolowy i barwę odpowiadające IV klasie) nie przekraczały norm ustalonych dla III klasy. O zadowalającej 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 jakości decydowały takie wskaźniki jak: BZT5, ChZTMn, amoniak, azot Kjeldahla, azotany, azotyny, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, zasadowość, mangan. Wody Nysy Łużyckiej w przekroju poniżej Zgorzelca charakteryzowały się złym stanem sanitarnym z uwagi na rejestrowane bardzo duże ilości bakterii coli typu kałowego na poziomie V klasy. Wykazywały bardzo dużą ilość zawiesiny odpowiadającą V klasie. Pozostałe badane wskaźniki fizyczno-chemiczne (pomijając zawiesinę) nie przekraczały norm ustalonych dla IV klasy. O niezadowalającej jakości decydowały takie wskaźniki jak: BZT5, ChZTMn, indeks fenolowy i barwa. Ocena eutrofizacji wód Nysy Łużyckiej: Biorąc pod uwagę parametry charakteryzujące proces eutrofizacji, wartości średnie roczne, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r., przekroczone zostały w wodzie Nysy Łużyckiej w przekroju powyżej Zgorzelca w odniesieniu do azotanów (15,68 mg NO3/l), w przekroju poniżej Zgorzelca w zakresie: azotanów (16,95 mg NO3/l) i fosforu ogólnego (0,25 mg P/l), a w Pieńsku w odniesieniu do azotanów (18,16 mg NO3/l) i azotu ogólnego (5,03 mg N/l). Jednak maksymalne wartości stężenia azotanów obserwowane znajdowały się poniżej poziomu zagrożenia zanieczyszczeniem związkami azotu tj. poniżej 40 mg NO3/l. Ocena jakości wód rzeki Czerwona Woda: Rzeka Czerwona Woda jest prawobrzeżnym dopływem, III rzędu, uchodzącym w km 154,7 do Nysy Łużyckiej. Ocena wyników badań w przekroju ujścia do Nysy Łużyckiej wykazała zły stan sanitarny z uwagi na rejestrowane duże ilości bakterii coli typu kałowego na poziomie V klasy. Badane wskaźniki fizyczno-chemiczne (pomijając azotany i barwę odpowiadające IV klasie) nie przekraczały norm ustalonych dla III klasy. O zadowalającej jakości decydowały takie wskaźniki jak: tlen rozpuszczony, BZT5, zawiesiny, azot Kjeldahla, azotyny, azot ogólny, zasadowość, mangan i indeks fenolowy. Biorąc pod uwagę parametry charakteryzujące proces eutrofizacji, wartości średnie roczne, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r., przekroczone zostały w punkcie zlokalizowanym na Czerwonej Wodzie (w przekroju ujściowym) w odniesieniu do azotanów. Jednak maksymalne stężenie azotanów zarejestrowane w 2004 r. (na poziomie 31,75 mg NO3/l) znajdowało się poniżej poziomu zagrożenia zanieczyszczeniem związkami azotu tj. poniżej 40 mg NO3/l. Ocena pod kątem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych wykazała, że Czerwona Woda w przekroju ujściowym nie spełniała wymagań określonych w rozporządzeniu. Stwierdzono przekroczenia wartości wskaźników jakości wody takich jak: BZT5, azotyny, fosfor ogólny. Wody stojące Na terenie Zgorzelca są to przede wszystkim starorzecza w obrębie terenów wodonośnych w rejonie ul. Orzeszkowej oraz zbiornik zaporowy na rzece Czerwona Woda. Zanieczyszczenie i ochrona wód Głównymi źródłami zanieczyszczającymi wody powierzchniowe są: 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 ścieki przemysłowe nie oczyszczane zakładowych oczyszczalniach, lub niedostatecznie oczyszczane w ścieki komunalne nie oczyszczane odprowadzane kanalizacją ogólnospławną do wód, ścieki komunalne oczyszczalniach. niedostatecznie oczyszczone w „starych‖ komunalnych W skali całego województwa w roku 1995 w porównaniu do 1994 r., bezpośrednio do wód powierzchniowych odprowadzono 5,9% więcej ścieków przemysłowych wymagających oczyszczenia. Zwiększyła się o 6,1% ilość ścieków oczyszczanych przy stałym poziomie ścieków surowych odprowadzanych do wód bez oczyszczania w ilości 0,8 hm3. Brak jest danych porównawczych dla miasta Zgorzelca. Generalnie w Zgorzelcu występują ścieki socjalno-bytowe (nie ma ścieków przemysłowych), a do głównych emitentów ścieków o dużym ładunku zanieczyszczeń należy zaliczyć Spółdzielnię mleczarską oraz myjnie samochodowe. Posiadają one jednak oczyszczalnie ścieków. Osady ściekowe z oczyszczalni w Jędrzychowicach składowane są w poniemieckich wyrobiskach na „Diablej Górze‖. Wody nadosadowe wracają rurociągiem zrzutowym do oczyszczalni ścieków, a osady zalegają bez unieszkodliwienia. Miasto posiada wodociąg oraz system kanalizacji rozdzielczej i ogólnospławnej. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 33 km, natomiast sieci wodociągowej 32,5 km. Ścieki z miasta oczyszczane są w oczyszczalni o przepustowości docelowej 17 470 m3/d zlokalizowanej w miejscowości Jędrzychowice. Od stycznia 1996 r. na oczyszczalnię tą przełączono ścieki z dzielnicy „Ujazd‖ w Zgorzelcu w ilości 5000 m3/d i zlikwidowano wylot do rzeki Czerwona Woda w km 0,400 ze starej, likwidowanej obecnie, oczyszczalni ścieków „Ujazd‖. Obecnie na oczyszczalni w Jędrzychowicach oczyszczanych jest 17 000 m3/d ścieków. Miasto posiada opracowany program uporządkowania gospodarki odpadami dla rejonu Zgorzelca uwzględniający sposób zagospodarowania i przetwarzania osadów ściekowych z oczyszczalni w Jędrzychowicach. Ilość i jakość ścieków Ścieki oczyszczane są w mechaniczno-biologicznej Jędrzychowicach. Wykorzystana jest ona w 50%. oczyszczalni ścieków w Zaprojektowana jest na wydajność 19 500 m3/dobę. Oczyszczalnia przyjmuje około 8 000 m3 ścieków na dobę. Parametry ścieków oczyszczonych odprowadzanych odpowiadają obowiązującym w tym zakresie normom. do rzeki Nysy Łużyckiej Nie rozwiązany jest problem osadów ściekowych, które składowane są na „Diablej Górze‖. Za bardzo niepokojące należy uznać zjawisko zmniejszenia współczynnika ludności obsługiwanej przez oczyszczalnię. Wskaźnik ten zmalał o 2,3%, gdy w tym samym czasie ludność miasta zmalała o 2%. Tak wiec spora część nowobudowanych obiektów nie została przyłączona do sieci kanalizacyjnej. 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Problemy i zagrożenia Wody stojące i ich biologiczna obudowa. Na terenie Zgorzelca są to przede wszystkim starorzecza w obrębie terenów wodonośnych w rejonie ul. Orzeszkowej oraz zbiornik zaporowy na rzece Czerwona Woda. Zagrożenia: zanieczyszczenia, eutrofizacja, presja rekreacyjna, zarastanie zbiorników, techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej (zasypywanie starorzeczy), modernizacja ujęć wody (regulowanie brzegów zbiorników), infrastruktura turystyczna powodująca wzrost zanieczyszczeń i presji rekreacyjnej, wzrost intensyfikacji zagospodarowania rolniczego w otoczeniu zbiornika Czerwona Woda. Zalecenia ochronne: utrzymanie czystości wód stojących i zasilających zbiorniki; zakaz zabudowywania brzegów zbiorników wodnych; zakaz likwidowania starorzeczy, zakaz pozbawiania brzegów zabudowy roślinnej, wycinania szuwarów etc., zarybianie tylko gatunkami miejscowymi, ograniczanie spływu nawozów i środków ochrony roślin z pól, m.in. poprzez wprowadzenie wokół wybranych zbiorników strefy zieleni wysokiej i krzewów o szerokości min. 50 m, promowanie w otoczeniu zbiorników ekstensywnych form zagospodarowania (ograniczony wypas zwierząt, rolnictwo drobnotowarowe, przerębowe użytkowanie lasów), wprowadzenie systemu przynoszącymi dochód, monitoringu zbiorników objętych inwestycjami zalecane finansowanie ze środków podmiotów czerpiących korzyści finansowe z korzystania z wód zbiornika. Wody płynące i ich biologiczna obudowa Rzeki: Nysa Łużycka oraz Czerwona Woda. Zagrożenia: regulacja rzek, eutrofizacja i zanieczyszczenie wód; zabudowa hydrotechniczna brzegów, wycinanie zarośli, naturalna sukcesja - rośliny inwazyjne. Zalecenia ochronne: utrzymanie czystości wód (zakaz odprowadzania nie oczyszczonych ścieków); zakaz regulacji rzek, a w przypadku rzek na terenach zurbanizowanychprzeprowadzanie regulacji "proekologicznych", tzn. z zaprojektowaniem odpowiednio szerokiego międzywala i swobodnie meandrującej w nim rzeki; zakaz pozbawiania brzegów zabudowy roślinnej; zakaz zabudowywania brzegów (również dla celów rekreacyjnych); 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 ograniczanie spływu nawozów i środków ochrony roślin z pól (np. poprzez wprowadzenie strefy ochronnej); ograniczenia w zagospodarowaniu międzywala: zakaz prowadzenia w nim wielkotowarowej gospodarki rolnej, promocja ekstensywnej gospodarski łąkarskiej; nieuporządkowana gospodarka ściekowa w niektórych rejonach miasta; niski stopień skanalizowania miasta. 4.3.2.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Doprowadzenie stanu wód rzeki Nysy Łużyckiej i Czerwonej Wody do parametrów I klasy czystości poprzez właściwe rozwiązania gospodarki ściekowej na terenie miasta, jak i w obszarze całej zlewni. 2. Zwiększenie stopnia skanalizowania miasta. 3. Opracowanie i stopniowe wprowadzanie kompleksowego programu gospodarki wodno−ściekowej w mieście. 4. Stopniowe podłączanie terenów nie skanalizowanych do istniejącej oczyszczalni ścieków w celu ich pełnego wykorzystania. 5. Zapewnienie wszystkim mieszkańcom miasta odpowiedniej jakości wody do picia. 6. Intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód. 7. Intensyfikacja działań kontrolnych zbiorników bezodpływowych. 8. Ochrona jakości wód płynących. Strategia realizacji celu Do końca 2015 roku Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z terytorium państwa w celu ochrony wód powierzchniowych. Zaopatrzenie w wodę Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 (Dz. U. Nr 72, poz. 747 z późniejszymi zmianami). Na mocy tej ustawy Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku (Dz.U. 02.203.1718) określa wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W krajach Unii Europejskiej wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ustalone są w Dyrektywie 98/83/EC z 1998 roku. W mieście, podobnie jak na terenie całego województwa dolnośląskiego, występuje problem racjonalizacji wykorzystywania zasobów wody, co powoduje konieczność rozważenia możliwości rezygnacji z części istniejących ujęć. Wskazane jest zintensyfikowanie działań przedsiębiorstw wodociągowych ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych. 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Wraz z rozwojem miasta i przebudową jego struktury funkcjonalno–przestrzennej niezbędny jest rozwój miejskiego systemu wodociągowego bazującego na ujęciach wody przy ul. Orzeszkowej i ul. Henrykowskiej. Niezależnie od wzrostu wydajności ujęć, zaopatrujących miasto i niektóre obszary poza miastem, istnieje potrzeba: poprawy jakości wody poprzez budowę Zakładu Uzdatniania Wody przy ul. Henrykowskiej, budowy wodociągów magistralnych wzdłuż ul. Bolesławieckiej oraz wzdłuż ul. Bohaterów II Armii Wojska Polskiego, rozbudowy układu sieci rozdzielczych w obszarach rozwoju przestrzennego miasta tj. w rejonach północnym i południowym miasta, modernizacji istniejącego układu sieci. Gospodarka ściekowa Sektor komunalny Z zadań uznanych za priorytetowe w skali województwa, na terenie miasta Zgorzelec realizowane będą: Ochrona zlewni rzek. Dla pełnej realizacji wyznaczonych celów, koniecznym jest opracowanie aktualnej koncepcji gospodarki wodno ściekowej dla miasta Zgorzelec. Strategia w zakresie gospodarki ściekowej obejmuje następujące zadania: budowę nowych systemów kanalizacyjnych, optymalizacje wykorzystania istniejących oczyszczalni ścieków, budowę oczyszczalni przydomowych i osiedlowych, sukcesywną realizację sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi. 4.3.2.2 Kierunki działań do 2012 roku Zaopatrzenie w wodę - kierunki działań do 2012 roku: Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej. Modernizacja i rozbudowa ujęć wody i sieci wodociągowej. Modernizacja ujęć wody oraz modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody pitnej do standardów unijnych. Likwidacja nieczynnych ujęć wody. Modernizacja Ujęcia Wody, Oczyszczanie ścieków - kierunki działań do 2012 roku: Uznaje się za konieczne dalszą rozbudowę i modernizację systemu kanalizacyjnego. Działania te winny obejmować: modernizację istniejącego układu sieci, 119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 rozbudowę układu w obszarach rozwoju przestrzennego poprzez budowę sieci rozdzielczych oraz przepompowni i przyłączy, osiągnięcie na terenie miasta w pełni rozdzielczego układu kanalizacyjnego, optymalne wykorzystanie przepustowości oczyszczalni ścieków w Jędrzychowicach oraz doprowadzenie do niej ścieków z całego obszaru miasta i sąsiednich wsi zlokalizowanych w obszarze Gminy Zgorzelec wraz z rozbudową zbiorczego systemu kanalizacyjnego, zapewnienie podczyszczania ścieków deszczowych, likwidacja nieszczelnych zbiorników bezodpływowych stanowiących potencjalne źródło zanieczyszczeń wód podziemnych. 4.3.3 Powietrze atmosferyczne 4.3.3.1 Stan wyjściowy Na stan czystości powietrza w Zgorzelcu mają wpływ emisje zanieczyszczeń z dużych obiektów przemysłowych zlokalizowanych na terenie powiatu zgorzeleckiego oraz na terenie Niemiec i Czech. Dominującym źródłem emisji pyłów i gazów w powiecie jest Elektrownia TURÓW, która ma decydujący wpływ na poziom emisji zanieczyszczeń energetycznych w regionie jak i w województwie dolnośląskim. Nie bez znaczenia, szczególnie w sezonie grzewczym, jest też emisja zanieczyszczeń energetycznych z kotłowni lokalnych oraz z palenisk domowych. Główne źródła emisji zanieczyszczeń energetycznych na terenie Zgorzelca to: Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Zgorzelcu; SP ZOZ Szpital Powiatowy w Zgorzelcu. W latach 2005 - 2008 na terenie termomodernizacja obiektów mieszkalnych. miasta intensywnie realizowana była Wspólnoty Mieszkaniowe wykonały termomodernizację swoich budynków, łącznie 12 580 m2. Pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych pochodzących z największych zakładów przemysłowych, czołowe miejsce w województwie dolnośląskim zajmuje powiat zgorzelecki, a następnie Wrocław, Wałbrzych, powiat lubiński, głogowski i dzierżoniowski. Na terenie powiatu zgorzeleckiego zlokalizowana jest Elektrownia „Turów‖ S.A., będąca drugim co do wielkości źródłem emisji zanieczyszczeń w Polsce. Natomiast na terenie miasta znajduje się Centralna Kotłownia Zakładu Energetyki Cieplnej przy ul. Groszowej oraz 9 kotłowni lokalnych, z tego 3 kotłownie zmodernizowano i opalane są gazem. Zakłady te należą do najistotniejszych źródeł zanieczyszczenia powietrza w Zgorzelcu. 120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Istniejące kotłownie w mieście wpływają atmosferycznego jedynie w okresie grzewczym. na zanieczyszczenie powietrza Wyniki monitoringu jakości powietrza prowadzonego w latach 1995-2008 w Zgorzelcu przy ul. Warszawskiej wykazały obniżenie poziomu zanieczyszczenia powietrza zwłaszcza dwutlenkiem siarki i pyłem zawieszonym BS. Pomiary prowadzone w międzynarodowej sieci (polsko-czesko-niemieckiej) na stacji w Działoszynie potwierdzają obniżenie poziomu zanieczyszczenia powietrza zwłaszcza dwutlenkiem siarki i pyłem zawieszonym PM10 w rejonie oddziaływania Elektrowni „Turów‖. Rejestrowane w ostatnich kilkunastu latach zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza zwłaszcza dwutlenkiem siarki i pyłem w decydującym stopniu jest efektem działań zrealizowanych w Elektrowni Turów, gdzie zastąpiono sześć tradycyjnych kotłów pyłowych kotłami fluidalnymi i gdzie eksploatowane są instalacje suchego odsiarczania spalin na trzech blokach energetycznych. Stwierdzane jest także zmniejszenie zanieczyszczeń transgranicznych z terenu Niemiec i Czech. W 1994r. uruchomiono automatyczne stacje pomiarowe w lokalnej sieci monitoringu Elektrowni Turów, zgodnie z obowiązkiem wynikającym z decyzji Wojewody Jeleniogórskiego. W sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza, w których prowadzone są ciągłe pomiary stężeń pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki oraz dwutlenku azotu. Lokalizacja stacji: Zgorzelec, Radomierzyce, Witka, Działoszyn, Wyszków, Bogatynia, Sieniawka, Jasna Góra. Emisja ze źródeł komunikacyjnych Miasto jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Decydują o tym dwa drogowe przejścia graniczne (Zgorzelec-Görlitz i Zgorzelec-Ludwigsdorf) i jedno kolejowe z Niemcami. Przez miasto przebiega międzynarodowa trasa E-40, która przez Bautzen umożliwia połączenie z siecią autostrad niemieckich: przez Drezno i Hof z południową częścią Niemiec, poprzez Cottbus z Berlinem i północą Niemiec. Po zakończeniu w marcu 1999 roku budowy odcinka autostrady A-4 Weißenberg-Görlitz, która przebiegała przez ponad 3-kilometrowy tunel Zgorzelec, niemalże bezpośrednio został włączony do sieci autostrad niemieckich. Zgorzelec dzieli także niewielka odległość od przejść granicznych z Republiką Czeską (w Porajowie i Zawidowie). Zgorzelec, mimo peryferyjnego położenie względem terytorium Polski, ma dogodne połączenia drogowe i kolejowe z resztą kraju: poprzez Wrocław z Warszawą i Krakowem i dalej w kierunku wschodnim, a poprzez Zieloną Górę - ze Szczecinem. Miasto ma również połączenia kolejowe poprzez przejście graniczne z siecią kolejową Europy zachodniej, a także dogodne połączenie z siecią kolejową Polski. Samo miasto ma natomiast niezbyt dogodny i dość skomplikowany układ komunikacyjny. Pewna poprawa nastąpiła dzięki oddaniu przejścia granicznego ZgorzelecLudwisgsdorf, dzięki któremu wyeliminowano ruch ciążarowy oraz część tranzytowego ruchu osobowego z centrum miasta. W mieście schodzą się następujące drogi: Autostrada A4, droga krajowa nr 4, droga krajowa nr 30, 121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 droga wojewódzka nr 352, droga wojewódzka nr 351, sieć dróg powiatowych i gminnych. Zlokalizowane jest również w pobliżu miasta przejście graniczne w Jędrzychowicach. W przypadku tlenków azotu istnieje niebezpieczeństwo, że dalszy rozwój motoryzacji będzie powodował wzrost ilości odprowadzanego do atmosfery NO2, co zagrozi możliwości osiągnięciu założonych celów w odniesieniu do redukcji emisji tego gazu. Wzrost liczby mieszkańców i rozwój funkcji usługowych stwarza nowe zagrożenia dla abiotycznych komponentów środowiska. W zakresie emisji zanieczyszczeń do atmosfery będzie następować wolna, ale systematyczna poprawa, mimo rozwoju przemysłu. Po wybudowaniu przejścia granicznego w Jędrzychowicach spadło natężenie ruchu pojazdów, szczególnie pojazdów ciężkich na terenach zurbanizowanych, co zmniejszyło emisję zanieczyszczeń komunikacyjnych. Nie należy jednak liczyć na dalszą istotną poprawę klimatu akustycznego w mieście, nawet pomimo budowy obwodnicy. O jego stanie decydować będzie bowiem ruch miejscowy i docelowy oraz magistrala kolejowa, która będzie modernizowana i intensywniej wykorzystywana. 4.3.3.2 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Systematyczna poprawa jakości powietrza na terenie miasta Zgorzelec. 2. Utrzymanie jakości powietrza na obecnym poziomie na terenach niezurbanizowanych. Strategia rozwoju miasta Zgorzelec jako niezbędny cel określa działania zmierzające do stworzenia nowoczesnych układów komunikacyjnych z jednoczesną poprawą stanu istniejących dróg. Najbardziej problemowym obszarem ze względu na duży wpływ emisji komunikacyjnej na stężenie zanieczyszczeń powietrza jest teren gmin położonych wzdłuż autostrady i drogi krajowej nr 4 i nr 30. Mimo że miasto Zgorzelec należy do strefy A (strefa jakości powietrza), należy podjąć działania z zakresu: poprawy stanu nawierzchni dróg powiatowych i gminnych, wprowadzenie sprawnego systemu sterowania ruchem ulicznym. Podejmowane przez władze samorządowe promocji rozwiązań ograniczających emisję z transportu, takich jak m.in. kompleksowe i zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu w mieście, budowa i rozbudowa obwodnic drogowych miasta oraz zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym (upłynnienie ruchu), wprowadzanie środków transportu, które są mniej emisyjne (transport publiczny, kolej, transport rowerowy), jak i działań edukacyjnych.). 4.3.3.3 Kierunki działań do 2012 roku Systematyczne opracowywanie i wdrażanie programów ochrony powietrza. 122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.3.4 Minimalizacja ruchu tranzytowego w centrum miasta. Bieżąca modernizacja dróg wszystkich kategorii. Wsparcie budowy infrastruktury rowerowej; budowa nowych tras rowerowych i modernizacja istniejących, w tym wyłączenie tras rowerowych poza pasy dróg samochodowych, budowa parkingów dla rowerów, itp. Wdrażanie programu uciepłownienia miasta i przyłączenie do sieci c.o. nowych odbiorców. Wprowadzanie ekologicznych nośników energii, w tym wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Zastępowanie węgla bardziej ekologicznymi nośnikami energii oraz stosowanie materiałów energooszczędnych w budownictwie. Termomodernizacja mieszkalnych. Preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych (decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji oraz decyzje lokalizacyjne). Opracowanie i wdrożenie strategii zmniejszania stężenia pyłów drobnych PM10 i PM2,5 oraz ozonu przyziemnego w powietrzu. Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii. Wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem ISO 14 000 oraz dobrowolnych działań nienormatywnych (np. czystsza produkcja) w zakładach przemysłowych. Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT). Instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawności funkcjonujących urządzeń. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych. budynków użyteczności publicznej i budynków Hałas i pola elektromagnetyczne 4.3.4.1 Hałas Stan wyjściowy Podobnie jak w roku 2004, głównym źródłem hałasu w mieście Zgorzelec jest ruch komunikacyjny. Badania akustyczne prowadzono w okresie od maja do końca listopada 2006 roku. W pierwszej fazie badań wyznaczono główne trasy komunikacyjne oraz podzielono je na odcinki jednorodne pod względem akustycznym. Na początku maja wykonano już pierwsze 123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 orientacyjne pomiary hałasu w celu wyznaczenia właściwych punktów monitoringu. Pomiary takie prowadzono sukcesywnie, przez cały sezon pomiarowy, równolegle z innymi czynnościami badawczymi (określenie warunków meteorologicznych, określenie natężenia ruchu). W efekcie badań wstępnych wyznaczono punkty monitoringowe: 1. Zgorzelec, ul. Łużycka, wylot do Bogatyni. Droga wojewódzka nr 352 - ruch płynny. 2. Zgorzelec, ul. Andersa. Pełni funkcję obwodnicy miasta - ruch płynny. Tab. 4-3 Wyniki badań akustycznych w porze dziennej dla wyznaczonych punktów monitoringowych na terenie miasta w roku 2006 L Lp Aeq Lokalizacja punktów pomiarowych na granicy terenu chronionego [dB] Zgorzelec, 1. ul. Łużycka, wylot do Bogatyni 2. Zgorzelec, ul . Andersa Droga wojewódzka nr 352. Natężenie ruchu poj/h Natężenie ruchu poj/h ciężarowych 70,3 522 72 69,4 594 30 Obwodnica miejska. Droga wojewódzka nr 352. Natężenie ruchu pojazdów lekkich (osobowe, dostawcze, motocykle) i ciężkich (ciężarowe, autobusy, ciągniki) wyrażone jest w liczbie pojazdów przejeżdżających przez punkt pomiarowy na godzinę i jest to wartość średnia uzyskana z pomiarów w poszczególnych okresach reprezentatywnych. Największe mierzone wartości poziomu hałasu stwierdza się w punktach pomiarowych zlokalizowanych przy ciągu komunikacyjnym drogi krajowej nr 4 (Żarska Wieś) oraz przy zwartej wysokiej zabudowy mieszkaniowej (Bogatynia ul. Daszyńskiego i Zgorzelec ul. Łużycka). Znaczącym czynnikiem wpływającym na stan klimatu akustycznego wzdłuż drogi krajowej nr 4 i 30 jest tranzytowy ruch samochodowy (pojazdy osobowe i ciężarowe). Ze względu na zmianę lokalizacji punktów pomiarowych (punkty lokalizujemy na terenie zabudowy mieszkaniowej, na wysokości 4 m n.p.t.), uzyskane wartości nie mogą być porównane do wyników uzyskanych w latach wcześniejszych (wówczas punkty lokalizowano w odległości 1 m od krawędzi jezdni, na wysokości 1,5 m n.p.t.). Hałas przemysłowy Na obszarze opracowania nie występują obiekty, które stanowiłyby poważne źródło uciążliwej emisji hałasowej. Zasięg hałasu ogranicza się najczęściej do najbliższego otoczenia obiektu. 124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.3.4.1.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Zmniejszenie uciążliwości hałasu uwzględnieniem obszarów zurbanizowanych. komunikacyjnego ze szczególnym Strategia realizacji celu Najważniejszym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na ponadnormatywny poziom hałasu, co przede wszystkim dotyczy hałasu emitowanego przez środki transportu. Zadania pozainwestycyjne w dziedzinie ochrony przed hałasem obejmują sporządzanie programów ochrony przed hałasem (zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska). Za przygotowanie map akustycznych i programów naprawczych dla aglomeracji odpowiedzialni są prezydenci miast, natomiast za opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk odpowiedzialny jest Wojewoda (termin: 2007 r.). W mieście przekroczenia norm hałasu dotyczą obszarów położonych wzdłuż państwadroga 30, Zgorzelec - autostrada A4, Zgorzelec - Radomierzyce. Według art. 117 POŚ powiatowy program ochrony środowiska może wskazać obszary tych miast jako tereny dla których dokonana będzie ocena stanu akustycznego środowiska. Ponadto działaniem zmniejszającym zagrożenie hałasem jest budowa ekranów akustycznych (pomocne w tym względzie będą wytyczne co do sporządzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które będą opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska – termin realizacji: 2006) oraz wymiana okien na dźwiękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej). Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W dokumentach planistycznych (studium, plany miejscowe) powinno się zaproponować podział miasta na strefy o określonych parametrach akustycznych. Podział ten wynika z funkcji spełnianej przez dany teren oraz wymagań akustycznych dla tej funkcji. Rozróżnić można funkcję hałaśliwą (tereny ze źródłami hałasu związanymi z jego przeznaczeniem, zakłady przemysłowe, arterie komunikacyjne, lotniska), funkcję izolacyjną oraz funkcję chronioną. Terenom znajdującym się w obrębie obszarów chronionych należy przyporządkować odpowiednią klasę standardu akustycznego. Do pierwszej, specjalnej klasy standardu akustycznego, zaliczyć należy tereny szpitali pozamiejskich oraz strefę A ochrony uzdrowiskowej. Druga klasa obejmuje tereny zabudowy mieszkaniowej o podwyższonym standardzie. Specjalną klasę stanowią obszary ciche1 w 1 Obszary ciche mogą być utworzone na drodze uchwały Rady Powiatu (Art. 118.b Poś). Są to tereny, na których uwzględnia się szczególne potrzeby ochrony przed hałasem. W uchwale należy określić wymagania akustyczne na co najmniej istniejącym poziomie. Utworzenie takich obszarów ma ścisły związek z zagospodarowaniem 125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 aglomeracjach lub poza nimi, które na mocy art. 118.b Prawa ochrony środowiska mogą być ustanowiono uchwałą Rady Powiatu. W obrębie tych terenów nie dopuszcza się lokalizacji usług innych niż podstawowe oraz dróg o znaczeniu większym niż lokalne. Trzecia, najbardziej powszechna klasa standardu akustycznego obejmuje tereny wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej oraz zabudowy jednorodzinnej, w obrębie których dopuszcza się lokalizację usług nieuciążliwych dla środowiska (niepowodujących przekroczeń norm środowiskowych) oraz ulic zbiorczych poprowadzonych w odpowiedniej odległości od obiektów chronionych. W strefie śródmiejskiej, zaliczonej do czwartej klasy standardu akustycznego, funkcja mieszkaniowa nie jest funkcją dominującą. Dopuszcza się tutaj lokalizację usług centrotwórczych, takich by ich działalność nie powodowała przekroczenia nieco łagodniejszych dla tej klasy norm hałasu. Ograniczenia w zainwestowaniu na terenach o przekroczonych standardach akustycznych polegają na zakazie lokalizacji obiektów mieszkalnych lub innych, wymagających ochrony przed hałasem, jeśli wcześniej nie zostaną podjęte środki ograniczające emisję fal dźwiękowych do środowiska. 4.3.4.1.2 Kierunki działań do 2012 roku Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach pomiarowych. Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych. Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równoważny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB. W dokumentach planistycznych (studium, plany miejscowe) powinno się zaproponować podział miasta na strefy o określonych parametrach akustycznych. Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. 4.3.4.2 Pola elektromagnetyczne Stan wyjściowy Na terenie Zgorzelca nie stwierdzono żadnych anomalii radiacyjnych ani wzmożonej emanacji radonu z gleby. Nie występują też żadne obiekty mogące stanowić radiologiczne zagrożenie dla środowiska. Źródła promieniowania elektromagnetycznego przestrzennym, gdyż w znaczny sposób ogranicza działalność produkcyjną na tych terenach oraz inne formy działalności mogące bezpośrednio (emisja hałasu) lub pośrednio (generowanie ruchu samochodowego) powodować uciążliwości akustyczne. 126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 W świetle obowiązujących w Polsce przepisów, przy napięciu poniżej 110kV nie występuje zagrożenie polem elektromagnetycznym powodowanym przez linie przesyłowe energii elektrycznej oraz inne urządzenia elektromagnetyczne. Pod liniami o napięciu 110kV mogą występować strefy ochronne, które wychodzą co najwyżej kilkanaście metrów poza obrys linii. Odległość budynku od linii napowietrznych wysokiego napięcia zależy przede wszystkim od tego pod jakim napięciem są przewody. Zgodnie z normami PN-75-E-05100-1: 1998, PN-EN-50341-1 oraz PN-EN-50423-1 przyjmuje się, że od linii napowietrznej o napięciu 110kV - ≥ 4,9m. Napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym powyżej 220kV przebiegające przez miasto przedstawia w załączniku nr 1 (Roz. 2.3). Przez teren opracowania przechodzą dwie napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia: S 301 Zgorzelec – Mikułowa oraz S 330: Zgorzelec- Pieńsk. Linia S-301 prowadzi od stacji R301 równolegle do ulicy Armii Krajowej przez tereny obecnie niezainwestowane, aż do granicy miasta. Jej długość w granicach miasta wynosi 200 m. Linia S-330 prowadzi od stacji R301 tak jak S-301, potem równolegle do ul. Słowiańskiej przez pola uprawne. W obrębie miasta ma ona długość 1500 m. W żadnym miejscu nie powodują one kolizji z budynkami mieszkalnymi. Źródłami pola elektromagnetycznego, które może mieć ujemny wpływ na zdrowie ludzi są też urządzenia retransmisyjne, radiolokacyjne, radiokomunikacyjne o mocy nadajników wyższej niż 10W. Stacje radiofonii komórkowej, które występują także na terenie miasta nie stwarzają zagrożenia dla środowiska, ponieważ zasięg ich ponadnormatywnego oddziaływania nie dociera do powierzchni ziemi. Punktowe emitory promieniowania elektromagnetycznego zlokalizowane na terenie miasta zostały przedstawione w tabeli zamieszczonej poniżej. Tab. 4-4 Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowych, radiolinii oraz przekaźników TV na terenie Zgorzelca. [Materiały źródłowe: Jeleniogórska Delegatura WIOŚ Wrocław] Lp. Lokalizacja (nr stacji nadany przez operatora) operator 1. Budynek wieży ciśnień przy ulicy Pięknej, na wysokości 22m. npt Polcomtel SA 2. Komin kotłowni ZPEC, Groszowa 1.na wysokości 50m. npt. PTK Centertel 3. Komin kotłowni ZPEC, Groszowa 1.na wysokości 50m. npt. PTC ERA GSM 4. Komin kotłowni ZPEC, Groszowa 1.na wysokości 50m. npt. DIALOG Telefonia Lokalna S.A 5. ul. Francuska 6 Polcomtel SA 6. Dach wschodniego skrzydła biurowca ZPO WENA, Armii Krajowej13. PTC ERA GSM 7. Dach budynku mieszkalnego ul. Warszawska 24 PTC ERA GSM 8. Teren Zakładów Gazowniczych, Fabryczna 1. Dolnośląski Okręgowy Zakład Gazownictwa we Wrocławiu 9. ul. Partyzantów 4- dach budynku LO PTC ERA GSM 10. ul. Powstańców Śląskich 8 PTK Centertel 11. ul. Bohaterów II Armii W.P. nr 3 PTC ERA GSM 12. ul. Armii Krajowej 13 Plus GSM – Polkomtel SA 127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.3.4.2.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego W dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi za najistotniejsze należy uznać zapisy w Dziale VI ustawy „Prawo ochrony środowiska‖ z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Ochrona przed polami elektromagnetycznymi). Polskę czeka szereg prac w zakresie wprowadzenie unormowań w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi, zorganizowanie jednostki referencyjnej (wraz z laboratorium pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku), która będzie zapleczem naukowym i merytorycznym dla organów administracji, w tym inspekcji ochrony środowiska, które to organy mają realizować zadania zgodnie z zapisami ustawy prawo ochrony środowiska. W najbliższych latach podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z ważnych żądań służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświeconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W przypadku nowych urządzeń istotna będzie niskokonfliktowa lokalizacja. 4.3.4.2.2 Kierunki działań do 2012 roku Prowadzenie badań pól elektromagnetycznych. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia szkodliwości występowania pól elektromagnetycznych. Wdrożenie procedur administracyjnych zapewniających bezpieczną lokalizację źródeł pól przewidzianą Polityką Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012. 4.3.5 Awarie przemysłowe Stan wyjściowy Przedstawiona w załączniku nr 1 statystyka awarii przemysłowych wskazuje, że do najczęściej występujących zdarzeń na terenie miasta Zgorzelec należą awarie występujące w terenie i będących wynikiem bezmyślnego lub świadomego działania w celu pozbycia się różnego rodzaju substancji szkodliwych z udziałem produktów ropopochodnych. 4.3.5.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych. 128 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Prowadzenie rejestru potencjalnych sprawców poważnych awarii jest ustawowym obowiązkiem Inspekcji Ochrony Środowiska. przemysłowej. W Inspekcji Ochrony Środowiska wprowadzono całodobowy system alarmowania, informowania i interwencji w przypadku wystąpienia zdarzeń mogących skutkować poważnymi awariami. Roczne wykazy tych zdarzeń wprowadzane są do sieci Internet w postaci bazy Ekoawarie. Co roku nadzorem Inspekcji objętych jest około 200 takich zdarzeń. Nie rejestrowano takich zdarzeń na terenie miasta. Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie. Szczegółowy opis tych obowiązków podaje ustawa prawo ochrony środowiska. Potencjalne zagrożenie dla środowiska stwarza transport materiałów niebezpiecznych autostrada A 4 i droga krajowa nr 4. Środki transportu tych materiałów powinny być przystosowane do bezpiecznego załadunku, przeładunku i rozładunku materiałów, a trasy przewozów powinny zapewniać bezpieczeństwo dla mieszkańców i środowiska. Najbardziej istotnym działaniem będzie kreowanie właściwych zachowań mieszkańców w przypadku wystąpienia awarii, poprzez systematyczna edukację i informacje. Priorytetowym działaniem przewidzianym w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska jest przeciwdziałanie potencjalnego zagrożenie środowiska z tytułu transportu materiałów niebezpiecznych. Na terenie miasta znajdują się obiekty, w których występują substancje niebezpieczne w mniejszych ilościach i stwarzają potencjalne zagrożenia dla środowiska. Są to przede wszystkim obiekty magazynujące takie substancje niebezpieczne jak: olej opałowy i napędowy, benzyny, gaz propan-butan, gazy techniczne i inne chemikalia. Obiekty te stwarzają zagrożenie z uwagi na lokalizację często w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej i cieków wodnych, a ich funkcjonowanie związane jest także z transportowaniem substancji niebezpiecznych. Zastosowane zabezpieczenia znacznie ograniczają ryzyko wystąpienia zagrożeń. Na terenie Zgorzelca funkcjonuje kilka stacji paliw, do których dowożone są paliwa płynne. Stacje paliw wyposażone są w urządzenia zabezpieczające środowisko przed zanieczyszczeniem. Z uwagi na stan dróg oraz wzmożony ruch pojazdów, w rejonie przygranicznym wypadki drogowe z udziałem oleju, czy benzyn w autocysternach mogą stanowić zagrożenie dla środowiska. 4.3.5.2 Kierunki działań do 2012 roku Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych. W ramach Systemu Ratownictwa Zintegrowanego należy doprecyzować obszar funkcjonowania ciągów komunikacyjnych zastępczych dla przewozu materiałów niebezpiecznych na terenie miasta - w przypadku awarii, bądź zablokowania podstawowych tras przejazdu - inwestycje związane z budową, czy modernizacją tych dróg do technicznego przystosowania, może się odbywać przy współudziale powiatu. 129 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 4.4 4.4.1 Wodochłonność i energochłonność gospodarki W terminie do 2005 roku, wskaźniki zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności, miały być wprowadzone do systemu statystyki publicznej oraz miał być określony zakres i sposób wykorzystania tych wskaźników w regionalnych i lokalnych programach ochrony środowiska. Wskaźniki takie nie zostały opracowane do roku 2008. Z tego też powodu wskaźniki dotyczące wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności zostaną wprowadzone do programu ochrony środowiska województwa dolnośląskiego podczas kolejnej weryfikacji niniejszego dokumentu (tj. pod koniec 2012 roku). 4.4.1.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Racjonalizacja zużycia wody i energii Zmniejszenie zużycia wszelakich surowców i nośników energii jest najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy opłacalności wytwórczości. Niejako efektem ubocznym jest zmniejszenie presji na środowisko, a co za tym idzie, ograniczenie wnoszonych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną. Na poziomie zakładu przemysłowego podstawowe znaczenie mają systemy pozwoleń zintegrowanych i w ich ramach najlepsze dostępne techniki (BAT). Znaczącą rolę odgrywa skuteczne zarządzanie środowiskiem w przemyśle (wdrażanie norm ISO 14 000, EMAS). Działania na rzecz wprowadzenia wskaźników zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności do pozwoleń zintegrowanych dla najbardziej wodochłonnych / materiałochłonnych / energochłonnych dziedzin produkcji, a także działalność Krajowego Centrum Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) - przyczynią się do racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 2. Zmniejszenie energochłonności gospodarki Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Będzie to wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalających na uwzględnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska) oraz większego zaangażowania instytucji publicznych, a także przedsiębiorstw oraz mieszkańców w działania zmierzające do wprowadzania energooszczędnych technologii. Efektem ograniczenia ogólnego zużycia energii będzie zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych, a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. 130 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.4.1.2 4.4.2 Kierunki działań do 2012 roku Zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii. Wykorzystanie energii odnawialnej Stan wyjściowy Na terenie miasta nie ma w roku 2008 obiektów lub instalacji do wytwarzania energii odnawialnej. W Polsce przewiduje się, że w 2010 roku udział zużycia energii odnawialnej będzie na poziomie 7,5 % (dla porównania w Unii Europejskiej, kształtuje się na poziomie 6 %, a do roku 2010 udział ten powinien wzrosnąć do przynajmniej 12 %). Potencjał energii słonecznej jest równomiernie rozłożony na całym terenie i prawie że pokrywa się ze strefą korzystnych warunków wiatrowych. Średnie usłonecznienie wynosi ok. 600 h/rok, a nasłonecznienie ok. 900 kWh/m2/rok. 4.4.2.1 Cele średniookresowe do roku 2016 1. Wzrost wykorzystania energii odnawialnej Podobnie jak w całym kraju, największe możliwości upatruje się w rozwoju systemów przetwarzających energię biomasy (zrębki drewna, słoma, itp.) na energię użyteczną, głównie cieplną (kotły opalane paliwami stałymi będą zastępowane kotłami opalanymi biomasą). Do celów energetycznych może być wykorzystywana energia takich roślin jak wierzba czy malwa pensylwańska (promocja plantacji tych roślin) oraz biogaz powstający w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierzęcej, ścieków komunalnych lub odpadów komunalnych (mieszanina gazów o przeważającym udziale metanu). Istnieje realna możliwość wykorzystania energii wiatru. O korzystnym układzie wiatrów świadczy funkcjonujące bezpośrednio za granicą państwa zarówno w Niemczech, jak i Czechach „fermy wiatraków‖. Należy zauważyć, iż wykorzystanie energii wiatrowej i wodnej również stanowi zagrożenie dla zasobów krajobrazu i różnorodności biologicznej. Zatem konieczne jest 131 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczych i krajobrazowych przy lokalizacji obiektów tych form energetyki. Na podstawie Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii (Dz. U. nr 267 poz. 2656), określono obowiązek Przedsiębiorstw energetycznych zakupu lub wytworzenie energii wytworzonej w odnawialnych źródłach energii można uznać się za spełniony, jeżeli udział ilościowy zakupionej energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii lub wytworzonej we własnych odnawialnych źródłach energii i sprzedanej odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez dane przedsiębiorstwo energetyczne tym odbiorcom, wynosi nie mniej niż: 7,0 % — w 2009 r., 9,0% — w 2012 r., 9,0 % — w 2016 r. Według rozporządzenia, do energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii zalicza się, niezależnie od mocy źródła, energię elektryczną lub ciepło pochodzące w szczególności: 1) z elektrowni wodnych oraz wiatrowych; 2) ze źródeł wytwarzających energię z biomasy oraz biogazu (biomasa — stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji, biogaz - gaz pozyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów); 3) ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów do produkcji ciepła; 4) ze źródeł geotermalnych. 4.4.2.2 Kierunki działań do 2012 roku Określenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej. Uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych przy lokalizacji farm energetyki wiatrowej. Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych. Wsparcie projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialne. 132 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.4.3 Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy Ochrona przeciwpowodziowa Wg PEP, gospodarowanie, planowanie i sterowanie zasobami wodnymi prowadzi się w granicach dorzeczy, zlewni rzecznych i jeziornych na podstawie warunków korzystania z wód dorzecza, które uwzględniają również problematykę ochrony przeciwpowodziowej. Główny kierunek działań w mieście wynika z żądań realizowanych w województwie dolnośląskim. Jest to opracowanie planów gospodarowania wodą w zlewniach. Do końca 2004 roku dyrektorzy RZGW zobowiązani są do sporządzenia analiz stanów zasobów wodnych w regionach wodnych oraz ekonomicznego gospodarowania wodami w regionach wodnych. Kompleksowa ochrona przeciwpowodziowa powinna być prowadzona w oparciu o program przeciwpowodziowy dla województwa dolnośląskiego w „Programie Odra 2006 r.‖. W zakresie ochrony przed powodzią: budowa, odbudowa i właściwe utrzymanie rzek, kanałów, wałów przeciwpowodziowych, stacji pomp melioracyjnych i budowli hydrotechnicznych należą do zadań Państwa. Środki na ten cel zabezpiecza Wojewoda. a realizacje przedmiotowych żądań wykonuje ZMiUW Województwa. W świetle oceny dotychczasowych szkód powodziowych i uwarunkowań miejscowych, niezbędnym jest uszczegółowienie granic obszarów wyłączanych spod zabudowy, z uwzględnieniem zabezpieczeń technicznych i ekologicznych, a następnie wprowadzenie ich do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta. W zasięgu zagrożenia powodziowego wyróżniono obszary międzywala nie chronione wałami przed zalewem. Przewiduje się na nich prace odnowy i modernizacji regulacji koryta, przywracanie użytków zielonych, wycinanie lasów i zarośli łęgowych, odnawianie i konserwację systemów melioracyjnych, budowę mostów o odpowiednich parametrach, a także likwidację niektórych odcinków starych obwałowań i zastąpienie ich nowymi o zmienionej lokalizacji, odbudowę wałów zniszczonych i modernizację istniejących. Dla powiatu zgorzeleckiego został opracowany „Plan Operacyjny Ochrony Przed Powodzią Powiatu Zgorzeleckiego‖, naturalna jego częścią jest Miasto Zgorzelec. Plan określa struktury oraz zasady organizacji i działalności GR OPP na terenie miasta w strukturach powiatu w zakresie bezpośredniej ochrony przed powodzią oraz realizacją zadań, mających na celu złagodzenie ewentualnych skutków powodzi, przywracanie i odtwarzanie warunków bytowania po powodzi . Na terenie miasta istnieje zagrożenie powodziowe. Wody powodziowe zajmują w większości niezainwestowane tereny terasy zalewowej Nysy Łużyckiej. W środkowej i północnej części miasta jest to wąski pas terenów bezpośrednio przyległych do rzeki. Mogą tu wystąpić podtopienia na odcinku około 800 m wzdłuż ulicy Daszyńskiego (od Cienistej do końca ul. Daszyńskiego). W rejonie ujścia Czerwonej Wody tereny zalewu Q1% zajmują całą powierzchnię ujęć wód w rejonie ulicy Orzeszkowej oraz łąki wzdłuż Czerwonej Wody, aż do ulicy Francuskiej, również nie zagrażając terenom zabudowanym. Czerwona Woda może podtapiać zabudowę wzdłuż ulic Rzeczki Dolne i Rzeczki Górne. Do czasu opracowania przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej studium, dane o 133 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 zagrożeniu powodziowym informacyjny. zawarte na wspomnianej wyżej mapie mają charakter Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku „Prawo wodne‖ (Dz.U.2001,Nr 115,poz. 1229 z późniejszymi zmianami) spośród obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wyodrębnia obszary bezpośredniego i potencjalnego zagrożenia powodzią. Do tych pierwszych, oprócz terenów międzywali, wlicza się również narażone na niebezpieczeństwo powodzi tereny nieobwałowane, których granice winny być wskazane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, na podstawie studium sporządzonym przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, o którym mowa w Art. 82 ust 2 Ustawy Prawo Wodne. Do czasu opracowania studium, dane o zagrożeniu powodziowym zawarte w planie miejscowym mają charakter informacyjny. Obszary potencjalnego zagrożenia powodzią, obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku: przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego, zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych, zniszczenia lub technicznego. 4.4.3.1 uszkodzenia budowli piętrzących i ochronnych pasa Cele średniookresowe do 2016 roku 1. Efektywna ochrona przed powodzią i suszą 4.4.3.2 Kierunki działań do 2012 roku Za niezbędne uznaje się podjęcie działań zmierzających do eliminacji zagrożeń związanych z powodziami oraz nagłymi wezbraniami rzek i ich negatywnym skutkiem dla terenów budowlanych. Działania te powinny obejmować: wyznaczenie geodezyjnie granic terenów powodziowych zagospodarowania w trybie przepisów ustawy Prawo Wodne, w miarę możliwości, eliminację istniejącego zainwestowania, dla terenów intensywnie zainwestowanych, głównie w sąsiedztwie Czerwonej Wody, wykonanie zabezpieczeń przed wodami powodziowymi, zapewnienie w sąsiedztwie rzeki Nysa Łużycka polderów zalewowych, modernizacja jazu i zagospodarowanie terenu - zalew "Czerwona Woda", ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych, przebudowa istniejących polderów i wykonanie nowych, zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni, realizacja obiektów małej retencji wód, modernizacja wadliwie funkcjonujących systemów melioracyjnych. i zasad ich 134 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4.5 Ochrona klimatu W ramach Protokołu z Kioto Polska zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w latach 2008-2012 o 6% w stosunku do poziomu z roku bazowego (przypadku CO2, CH4 i N2O jest poziom emisji z 1988r, natomiast w przypadku HFCs, PFCs i SF6 emisje z 1995). Od 1 maja 2004 roku Polska prowadzi działania w zakresie ochrony klimatu w kilku kierunkach. Po pierwsze, Polska włączyła się w realizację unijnej polityki ochrony klimatu. Podstawowym obowiązkiem Polski jest terminowe i pełne wdrażanie wspólnotowych przepisów odnoszących się do ochrony klimatu. Drugim kierunkiem działań jest wypełnianie obowiązków strony Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto. To przede wszystkim konieczność prowadzenia krajowych działań na rzecz redukcji emisji, uczestnictwo w toczących się negocjacjach dotyczących sposobu realizacji postanowień Konwencji i Protokołu, dokonywanie corocznej inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych oraz okresowe przygotowywanie raportów rządowych dla Konferencji Stron. Trzeci kierunek działań związany jest z realizacją krajowych celów polityki klimatycznej. Dotyczy on m.in. podnoszenia poziomu bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez: wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i wzrost efektywności jej wykorzystania, wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego oraz rozwiązań opartych na Najlepszych Dostępnych Technikach w przedsiębiorstwach, wdrażanie celów polityki klimatycznej do strategii i polityk sektorowych (zakres podejmowanych w tym zakresie prac szczegółowo przedstawiono w innych rozdziałach). Czwarty kierunek działań w zakresie ochrony klimatu w Polsce związany jest z wykorzystaniem lasów do pochłaniania gazów cieplarnianych, co jest zgodne z decyzją zapisaną w Protokole z Kioto, że w celu osiągnięcia założonych poziomów emisji gazów cieplarnianych (GHG) możliwe jest włączenie działań sprzyjających zwiększaniu wiązania węgla przez tzw. pochłaniacze, m.in. lasy. 4.5.1 Cele średniookresowe do 2016 roku 1. Konsekwentne wdrażanie krajowych programów redukcji emisji, tak aby w perspektywie długoterminowej osiągnąć redukcję emisji w odniesieniu do emisji w roku bazowym wynikającą z porozumień międzynarodowych. 2. Podjęcie działań mających na celu dostosowanie wybranych sektorów oraz obszarów Polski do konsekwencji zmiany klimatu. 4.5.2 Kierunki działań na lata 2009-2012 Realizacja działań w zakresie ochrony klimatu wymagać będzie aktywnych prac podejmowanych przez różne sektory, z których większość została opisana w innych rozdziałach tego dokumentu. 135 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 W szczególności działania na rzecz ochrony klimatu dotyczyć będą: W odniesieniu do sektora energetycznego: zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energii kraju; W odniesieniu do przemysłu: racjonalizacji zużycia energii w procesach produkcyjnych, produkcja urządzeń o wysokiej sprawności energetycznej; promocji technologii niskoemisyjnych; poprawy standardów oświetlenia; wydajności energii dla urządzeń elektrycznych i zawierania dobrowolnych zobowiązań i porozumień w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych; W odniesieniu do transportu: optymalizacji systemu transportowego, przy zewnętrznych oraz promocja transportu publicznego; uwzględnieniu kosztów W odniesieniu do leśnictwa: ochrony gleb leśnych przed zmniejszeniem zawartości próchnicy; rozpoczęcia prac adaptacyjnych w lasach do zmieniających się warunków klimatycznych. W odniesieniu do gospodarki komunalnej: kontynuacji prac w zakresie termoizolacji budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych; zmniejszania strat energii w lokalnych systemach przesyłowych ciepła; wprowadzania energooszczędnych systemów oświetlenia miejskiego; zmiany nośnika energii - z węgla na odnawialne źródła energii lub gaz w kotłowniach lokalnych; promocji efektywności energetycznej w budownictwie mieszkaniowym: wielo- i jednorodzinnym; optymalizacji systemu transportowego, przy zewnętrznych oraz promocja transportu publicznego; uwzględnieniu kosztów optymalizacja i rozwój systemu transportu publicznego. W odniesieniu do gospodarki odpadami: zmniejszania ilości wytwarzanych odpadów u źródła, odzysk odpadów; odzysk i energetyczne wykorzystywanie gazu wysypiskowego. W szczególności powodzenie programów ochrony klimatu zależeć będzie również od działań edukacyjnych i promowania rozwiązań podwójnej korzyści. 136 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 137 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 5 PLAN OPERACYJNY NA LATA 2009 - 2012 Przedstawione w rozdziale poprzednim cele ekologiczne do 2016 roku i strategia ich realizacji są podstawą dla planu operacyjnego na lata 2009 – 2012, obejmującego konkretne przedsięwzięcia (inwestycyjne i pozainwestycyjne), mające priorytet w skali miasta. 5.1 Priorytety ekologiczne Kryteria wyboru priorytetów W oparciu o analizę priorytetowych komponentów (uciążliwości) środowiska i najważniejszych przedsięwzięć zmierzających do poprawy aktualnego stanu środowiska, rozpatrzono priorytety ekologiczne miasta Zgorzelec w perspektywie do 2012 roku. Wśród najważniejszych kryteriów branych pod uwagę należy wymienić: wymogi wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach i ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw komplementarnych, wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE, dysproporcje pomiędzy stanem wymaganym a istniejącym, ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia, obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska, możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego, obecne zaawansowanie inwestycji, wielokrotną korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. Priorytety proekologiczne Biorąc pod uwagę powyższe kryteria proponujemy, w perspektywie najbliższych czterech lat, następującą hierarchię potrzeb: W zakresie poprawy jakości środowiska: Poprawa jakości powietrza Zadanie to zostało wpisane do priorytetów w wojewódzkim oraz powiatowym planie ochrony środowiska. Dotyczy to w szczególności polepszenia jakości powietrza w zakresie emisji gazowych. 138 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Poprawa jakości wód Zasoby wodne są tym komponentem, który wymaga największej liczby przedsięwzięć zarówno do poprawy i ochrony jakości zasobów wodnych, jak i ochrony zasobów ilościowych. Przedsięwzięcia priorytetowe w skali miasta wynikają z konieczności spełnienia przez miasto Zgorzelec przyjętych przez Polskę zobowiązań w zakresie wdrażania wymagań dyrektywy 91/271/EWG, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych oraz Dyrektywy 98/83/EEC w zakresie stacji uzdatniania wody i poprawy stanu sieci wodociągowej. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym i (utrzymanie) poprawa jakości powietrza atmosferycznego, zwłaszcza obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (przedsięwzięcia z zakresu poprawy systemu transportowego przynoszą podwójną korzyść). W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: Efektywna ochrona przyrody, w tym wdrożenie sytemu NATURA 2000. Ochrona gleb oraz ochrona i zrównoważone użytkowanie lasów. W zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. Ochrona przeciwpowodziowa, tj. zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi. W zakresie zadań systemowych Rozwój edukacji ekologicznej. Zarządzanie środowiskowe (rozpowszechnianie systemów zarządzania. środowiskowego w zakładach przemysłowych, instytucjach publicznych, w tym doskonalenie zarządzania środowiskiem na szczeblach samorządowych). Należy zaznaczyć, że często realizacja konkretnego przedsięwzięcia przynosi wielokrotną korzyść. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane,a poprawą jakości lub ochroną jednego z nich zwykle skutkuje poprawa lub ochrona pozostałych. 5.2 Plan operacyjny na lata 2009 – 2012 W próbie rekonstrukcji planu operacyjnego opartego na wytycznych strategicznych listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2009 – 2012 przyjęto wyspecyfikowane we wcześniejszych partiach tekstu kryteria. Na liście znalazły się m.in. przedsięwzięcia: proponowane do finansowania ze środków UE na lata 2007 – 2013; ujęte w „Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego‖ jako priorytetowe; wskazane w "Planie zagospodarowania dolnośląskiego" jako istotne dla województwa; przestrzennego województwa 139 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 wynikające z obowiązku ustawowego; zawarte w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska; zawarte w Powiatowym Programie Ochrony Środowiska; zgłoszone do realizacji w najbliższych czterech latach przez miasto Zgorzelec; W tabelach ujęto również zadania z roku 2008, które na czas przygotowania niniejszego dokumentu nie były jeszcze zakończone, a ich realizacja mogła być kontynuowana w roku 2009. Proponowane przedsięwzięcia ujęto w tabelach: Jakość wód i stosunki wodne - Zabezpieczenie przeciwpowodziowe Tab. 5-1, Tab. 5-2, Tab. 5-3 Powietrze atmosferyczne i hałas Tab. 5-4 Przyroda i krajobraz - Tab. 5-6 Edukacja ekologiczna - Tab. 5-7. Koszty wdrożenia założeń strategicznych dotyczących gospodarki odpadami zamieszczono w Planie Gospodarki Odpadami. Zaproponowana lista zadań i czynności nie wyczerpuje wszystkich przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska, nie zamyka też możliwości realizowania innych działań charakteryzujących się mniejszym zakresem. Możliwość uzyskania dofinansowania przedsięwzięć nie wskazanych w załączonych tabelach istnieje, jednak pod warunkiem, że odpowiadają zarysowanym w rozdz. 3 kierunkom działań. Tab. 5-1. Zaopatrzenie w wodę - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 ZAOPATRZENIE W WODĘ - Przedsięwzięcia inwestycyjne Przedsięwzięcie Budowa, nowych oraz sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej ul. Langiewicza ul. Energetyków 1. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 400 0 0 0 400 Źródła finansowania Środki własne, PWiK „Nysa‖ Przedsięwzięcie Ujęcie wody ul. Henrykowska Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec 2. 140 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 ZAOPATRZENIE W WODĘ - Przedsięwzięcia inwestycyjne Rodzaj przedsięwzięcia 3. gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 60 600 0 0 660 Źródła finansowania Środki własne, PWiK „Nysa‖, EFRR, środki własne Przedsięwzięcie Bieżące modernizacje i utrzymanie stacji uzdatniania wody Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 126 0 0 0 126 Źródła finansowania Środki własne, PWiK „Nysa‖ Przedsięwzięcie Modernizacja systemu uzdatniania i dystrybucji wody celem zwiększenia konkurencyjności Zgorzelca 4. Jednostki realizujące Urząd Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 400 400 700 1 000 2 500 Źródła finansowania EFRR, środki własne Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 3 386 tys.PLN Tab. 5-2. Gospodarka ściekowa - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 - 2012 GOSPODARKA ŚCIEKOWA - Przedsięwzięcia inwestycyjne Miasto Zgorzelec 1. Przedsięwzięcie Budowa kanalizacji sanitarnej w mieście Zgorzelec ul. Parkowa Jednostki realizujące Burmistrz miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 179 0 0 0 179 Źródła finansowania Środki własne, środki pomocowe z UE Przedsięwzięcie Budowa przepompowni ścieków, rurociągów tłocznych i kanalizacji sanitarnej wraz z zakupem urządzeń technologicznych ul. Poluszyńskiego 2. Jednostki realizujące Środki własne, PWiK „Nysa‖ Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 0 200 0 0 200 Źródła finansowania Środki własne, PWiK „Nysa‖ 141 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji Przedsięwzięcie deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi - Wyposażenie sieci wód opadowych w odpowiednie urządzenia neutralizujące przed odprowadzeniem tych wód do wód powierzchniowych 3. Jednostki realizujące 2009 Koszty w latach 2004 – 2008 2010 (w tys. PLN) 2011 2012 2 650 Źródła finansowania razem 2650 Środki własne, środki pomocowe z UE Sukcesywna budowa sieci kanalizacyjnej na nowo powstałych osiedlach, terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz terenach, dla których wydano decyzję o warunkach zabudowy i Przedsięwzięcie zagospodarowania przestrzennego ul. Krańcowa Uzbrojenie terenu - II i III etap Osiedle Słoneczne Uzbrojenie terenu pomiędzy ulicami Górnowiejską i Sulikowską 4. Jednostki realizujące 2009 Koszty w latach 2004 – 2008 (w tys. PLN) 2010 473,9 Źródła finansowania 2011 2012 40 450 razem 40 924 Środki własne, PWiK „Nysa‖, Środki własne, środki pomocowe z UE Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012 : 43 952 tys.PLN Tab. 5-3. Zabezpieczenie przeciwpowodziowe - przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA - Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Przedsięwzięcie Zakupienie 22 kpl. Zapór przeciwpowodziowych Jednostki realizujące Burmistrz miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 (w tys. PLN) 2. 2009 46 0 2010 2011 2012 razem 0 0 0 46 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Zalew "Czerwona Woda" - modernizacja jazu i zagospodarowanie terenu Jednostki realizujące Burmistrz miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 1000 500 0 0 1 500 Źródła finansowania Środki własne, środki pomocowe z UE Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 1 546 tys.PLN 142 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Tab. 5-4. Powietrze atmosferyczne - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne Powietrze Atmosferyczne Sektor oddziaływania – Energetyka zawodowa i przemysł 1. Przedsięwzięcie Modernizacja instalacji odpylania Jednostki realizujące Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Zgorzelcu Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) bd bd bd bd 0 Źródła finansowania 25% środki ZPEC, 75% fundusze ekologiczne Ministerstwa Środowiska — POROZUMIENIE WPÓŁPRACA POLSKO-NIEMIECKA 2. Przedsięwzięcie Automatyzacja węzłów ZPEC Jednostki realizujące Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Zgorzelcu Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) bd bd bd bd 105,6 Źródła finansowania WFOŚiGW, NFOŚiGW, środki własne ZPEC Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 105 tys.PLN Sektor oddziaływania - Transport drogowy Przedsięwzięcie Utworzenie nowych ścieżek rowerowych na terenie miasta Zgorzelec (w parku Paderewskiego, w ciągu dróg publicznych) 1. 2. 3. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 460 460 0 0 920 Źródła finansowania Środki UE, środki własne gminy Przedsięwzięcie Remont chodnika i nawierzchni ul. Bohaterów II Armi WP Jednostki realizujące Starosta Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 600 600 200 0 1 400 Źródła finansowania 50% środki powiatu, 50% środki miasta Przedsięwzięcie Modernizacja ul. Langiewicza Jednostki realizujące Gmina miejska Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 300 670 0 0 970 Źródła finansowania RPO WD , budżet miasta 143 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 4. Przedsięwzięcie Przebudowa ulicy Lubańskiej i Zamiejsko-Lubańskiej Jednostki realizujące Gmina miejska Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 1 175,66 3 703,45 3 697,35 954,84 9 531,3 Źródła finansowania RPO WD , budżet miasta Przedsięwzięcie Modernizacja infrastruktury komunikacyjnej wraz z oświetleniem ulica Tuwima 5. Jednostki realizujące Gmina miejska Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 300 200 200 0 700 Źródła finansowania RPO WD , budżet miasta Przedsięwzięcie Układ komunikacyjny Miasta Zgorzelec zintegrowany ze stroną niemiecką - II i III etap 6. Jednostki realizujące Gmina miejska Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 (w tys. 2009 2010 2011 2012 razem PLN) 200 200 200 200 800 Źródła finansowania RPO WD , budżet miasta Przedsięwzięcie Uzbrojenie terenu i wykonanie nawierzchni wraz z oświetleniem ulica Pogodna 7. Jednostki realizujące Gmina miejska Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 300 300 0 0 600 Źródła finansowania RPO WD , budżet miasta Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 14 921 tys. PLN 144 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Sektor komunalny Termomodernizacja Przedsięwzięcie L.O. im. Braci Śniadeckich Budynku starostwa ZSZ im. Boh. II AWP w Zgorzelcu Przychodnia przy ul. Warszawskiej Warsztaty w ZSZiL w Zgorzelcu PUP Zakład Leczniczo Opiekuńczy 1. 2. Jednostki realizujące Liceum, Starostwo Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2008 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 1924 0 0 0 0 1924 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Termomodernizacja budynków na terenie miasta Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 5 000 5 000 0 0 10 000 Źródła finansowania POliŚ środki własne gminy Przedsięwzięcie Rozbudowa sieci ciepłowniczej ze zmianą czynnika cieplnego dla obszaru Śródmieścia 3. 4. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 150 800 800 0 1 750 Źródła finansowania Środki UE, środki własne gminy Przedsięwzięcie Modernizacja sieci ciepłowniczej ulica Traugutta Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 50 755 0 0 805 Źródła finansowania Środki UE, środki własne gminy Przedsięwzięcie Modernizacja sieci ciepłowniczej ulica Traugutta 5. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 50 755 0 0 805 Źródła finansowania Środki UE, środki własne gminy 145 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 15 284 tys. PLN Tab. 5-5. Ochrona przed hałasem - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 Hałas komunikacyjny Monitoring emisji hałasu Przedsięwzięcie Monitoring hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych Pomiary Zgorzelec ul Łużycka 1. Jednostki realizujące Dolnośląska Służba Dróg i Kolei we Wrocławiu Rodzaj przedsięwzięcia koordynowane Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 10 10 10 10 40 Źródła finansowania Budżet województwa Przedsięwzięcie Ochrona przed hałasem komunikacyjnym – sporządzenie map akustycznych 2. Jednostki realizujące Dolnośląska Służba Dróg i Kolei we Wrocławiu Rodzaj przedsięwzięcia koordynowane Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 0 0 25 0 25 Źródła finansowania Budżet województwa Razem przedsięwzięcia inwestycyjne 2009-2012: 65 tys. PLN Tab. 5-6. Przyroda i krajobraz - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne Przedsięwzięcie Zagospodarowanie terenu w obrębie ulicy Daszyńskiego "Arcadia" z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszo-jezdnego 1. 2. 3. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 200 0 0 0 200 Źródła finansowania środki własne gminy, środki UE Przedsięwzięcie Badania erozji gleb Jednostki realizujące Starostwo Powiatowe Rodzaj przedsięwzięcia powiatowe Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 3 3 3 3 12 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Kontrola akwenów 146 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Jednostki realizujące Społeczna straż Rybacka Powiatu Zgorzeleckiego Rodzaj przedsięwzięcia powiatowe Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 4 4 4 4 16 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Zagospodarowanie terenów zielonych wzdłuż Nysy Łużyckiej wraz z Parkiem Błachańca Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne 4. Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 1000 500 400 4 1904 Źródła finansowania środki własne gminy, środki UE Przedsięwzięcie Odnowa Parku im. ks. Jerzego Popiełuszki Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne 5. Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 25 325 0 0 350 Źródła finansowania środki własne gminy, środki UE Przedsięwzięcie Utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Doliny Nysy Łużyckiej Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia miedzygminne 6. Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 0 25 25 25 75 Źródła finansowania środki własne gminy, środki UE Razem przedsięwzięcia zgłoszone 2009-2012 : 2 557 tys.PLN Tab. 5-7. Edukacja ekologiczna - Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2009 – 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. 2. Przedsięwzięcie Szkolenia pracowników wydziałów merytorycznych Jednostki realizujące Starostwo Powiatowe, UM Rodzaj przedsięwzięcia własne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 10. 10 10 10 40 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Edukacja leśna Jednostki realizujące Nadleśnictwo Rodzaj przedsięwzięcia koordynowane 147 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 5 5 5 5 20 Źródła finansowania PFOŚ Przedsięwzięcie Wdrożenie kompleksowego programu edukacji ekologicznej mieszkańców Zgorzelca w zakresie gospodarki odpadami 3. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 45 45 45 45 180 Źródła finansowania 4. Przedsięwzięcie Opracowanie programu edukacji ekologicznej mieszkańców Zgorzelca Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) 17 0 0 0 17 Źródła finansowania Przedsięwzięcie ,,Budowa Zintegrowanego Systemu Informatycznego dla Zrównoważonego Rozwoju Dolnego Śląska” 5. Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) bd bd bd b.d. bd Źródła finansowania Przedsięwzięcie Wdrożenie programu edukacji ekologicznej mieszkańców Zgorzelca Jednostki realizujące Burmistrz Miasta Zgorzelec Rodzaj przedsięwzięcia gminne 5. Koszty w latach 2009– 2012 2009 2010 2011 2012 razem (w tys. PLN) bd bd bd b.d. bd Źródła finansowania Przedsięwzięci pozainwestycyjne zgłoszone w 2009-2012 : 257 tys.PLN Użyte skróty bd – brak danych; GFOŚiGW – Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej KPWiK - Komunalne Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. SAPARD - Przedakcesyjny Instrument Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) 148 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 UE – Unia Europejska WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 149 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 6 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM Finansowanie stanowi jeden z ważniejszych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdrażania programu jest właściwe wykorzystanie rozwiązań o charakterze organizacyjnym, uwzględniających zasady zrównoważonego rozwoju. Stąd wynika potrzeba sformułowania w niniejszym Programie zasad zarządzania środowiskiem. Trzeba przy tym pamiętać, że zarządzanie środowiskiem również w kontekście integracji z Unią Europejską - nie jest wyłączną domeną służb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdrażania Programu uczestniczyli przedstawiciele różnych branż i gałęzi gospodarki oraz sfery życia społecznego, a ich działania były zgodne z zasada zrównoważonego rozwoju. 6.1 Instrumenty polityki ochrony środowiska Bardzo istotne w procesie wdrażania Programu jest właściwe wykorzystanie rozwiązań o charakterze organizacyjnym, uwzględniających zasady zrównoważonego rozwoju. Stąd wynika potrzeba sformułowania i zweryfikowania w niniejszym Programie zasad zarządzania środowiskiem. Trzeba przy tym pamiętać, że zarządzanie środowiskiem - również w kontekście integracji z Unią Europejską - nie jest wyłączną domeną służb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdrażania programu ochrony środowiska uczestniczyli przedstawiciele różnych branż i gałęzi gospodarki oraz sfery życia społecznego, a ich działania były zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Niniejszy rozdział opisuje instrumenty wspomagające realizację Programu, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarządzania środowiskiem, wynikające z zakresu kompetencyjnego administracji samorządowej szczebla powiatowego i gminnego. W zarządzaniu środowiskiem szczególną rolę pełni Program, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, może być postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy różnych instytucji lub organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdrażania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdrażania Programu, aby właściwe służby administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne określenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu. 6.2 Instrumenty polityki ochrony środowiska Instrumenty dostępne samorządowi przy realizacji celów i działań, jakie zostały określone w niniejszym dokumencie, zostały przywołane w licznych aktach prawnych mających bezpośredni wpływ na ochronę środowiska. Kluczowym aktem prawnym w zakresie ochrony środowiska jest Prawo ochrony środowiska i jej poszczególne uwarunkowania, które zostały zawarte w następujących ustawach: 150 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Prawo wodne, O ochronie przyrody, O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, O odpadach, Inspekcji Ochrony Środowiska, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty zarządzania ochroną środowiska można podzielić na wiele różnych sposobów. Najbardziej istotna grupę stanowią instrumenty prawno-finansowe. Mają one charakter arbitralny i działają w oparciu zobiektywizowane i dość jasno sprecyzowane normatywy (o ile prawo na etapie gwałtownych transformacji może być jasne). Pochodną stosowanych norm jest mechanizm koncesyjno-redestrybucyjny, którego celem jest pozyskanie środków od podmiotów i instytucji korzystających ze środowiska i kierowanie ich do realizacji zadań mających na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko lub wprost likwidującego skutki takiego oddziaływania. Równorzędnie ważne są także instrumenty społeczne. Ich znaczenie jest nie do przecenienia, gdyż wynikają wprost z przekonań i światopoglądu mieszkańców regionu. Zarówno, tych którzy mają największy, jak i najmniejszy wpływ na kształtowanie rzeczywistości w skali makro i mikro. Jednak to dopiero suma działań zarówno tych wielkich, jak i tych małych powoduje, iż jest możliwe osiągniecie sukcesu w zakresie realizacji wymagań wynikających z wymogów prawa oraz światopoglądu uczestników poszczególnych procesów inwestycyjnych oraz realizacyjnych. Powszechnie traktuje się instrumenty prawno-finansowe jako podstawowe w procesach zarządzania środowiskowego, tym niemniej coraz silniejszą pozycję zyskują mechanizmy oparte na instrumentach społecznych. 6.2.1 Instrumenty prawne Do podstawowych instrumentów prawnych będących w gestii bezpośredniego lub pośredniego wpływu samorządu powiatowego należą: pozwolenia zintegrowane; pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii; pozwolenia wodno-prawne; pozwolenia na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza; pozwolenia na wytwarzanie odpadów; pozwolenia wodno-prawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; pozwolenia na wytwarzanie odpadów; pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska; pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych; 151 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 koncesje geologiczne na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin oraz na wydobywanie kopalin; powiatowy program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami; postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko; plan zagospodarowania przestrzennego województwa; strategia rozwoju województwa; strategia rozwoju powiatu; uchwała w sprawie budżetu powiatu; studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; decyzje administracyjne; monitoring stanu środowiska. Podstawowe kompetencje kontrolne w zakresie przestrzegania wymogów ochrony środowiska należą do wojewody. Jednak w wielu istotnych sprawach kompetencje kontrolne posiadają władze powiatu. Starosta jest podstawowym organem, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w zakresie wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu, w tym w zakresie gospodarki wodnej, rybactwa śródlądowego, gospodarki leśnej, prawa łowieckiego, postępowania z odpadami, ochrony powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem, ochrony przyrody, prawa geologicznego, ochrony zwierząt oraz gospodarki gruntami rolnymi i leśnymi. Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są: raport oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie również na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw. Spowoduje wystąpienie konieczności stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Pozwolenia takie będą służyły próbom całościowej oceny oddziaływania poszczególnych podmiotów na środowisko oraz będą skutkowały odejściem od praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uciążliwości (hałas, pola elektromagnetyczne) na rzecz wydawania pozwoleń o charakterze całościowym, obejmującym wszystkie analizowane aspekty środowiskowe. Pozwolenia będą wydawane w oparciu o analizy porównawcze najlepszych dostępnych technik i technologii (wymogi BAT). Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. 152 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Obowiązek prowadzenia monitoringu środowiska leży w gestii Inspekcji Ochrony Środowiska, a opracowanie kompletnego wieloletniego programu monitoringu będzie możliwe po ukazaniu się wszystkich wymaganych rozporządzeń (m.in.: do ustawy Prawo Wodne, ustawy Prawo ochrony środowiska). Rozporządzenia te ukazują się sukcesywnie, a program jest opracowywany. 6.2.2 Instrumenty finansowe Finansowanie inwestycji służących ochronie środowiska stanowi jeden z podstawowych instrumentów realizacji Programu. Najważniejsze formy pozyskiwana środków finansowych na działalność związaną z ochroną środowiska są opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Równie istotne są fundusze celowe, powołane wyłącznie jako pomoc w realizacji zadań związanych z ochroną środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pełnią zarówno funkcję prewencyjną, jak i redystrybucyjną. Funkcja prewencyjna dotyczy aktywnego zachęcania podmiotów gospodarczych do podejmowania działań w zakresie przynajmniej: instalowania odpowiednich urządzeń ochronnych, dokonywania wyboru najlepszej (z punktu widzenia minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko) dostępnej technologii, optymalizacji lokalizacji inwestycji, oszczędnego korzystania z zasobów środowiska. Natomiast funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków przeznaczonych na ochronę środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pobierane są za: wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego, pobór wody, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów. Opłaty kierowane są do funduszy celowych, w tym do powiatowych funduszy ochrony środowiska. Kary pieniężne pobierane są za działania niezgodne z obowiązującym prawem, w tym z wydanymi pozwoleniami, decyzjami i koncesjami. Możliwości pozyskiwania środków z funduszy celowych dla inwestycji proekologicznych realizowanych na obszarze miasta istnieją poprzez dotacje i pożyczki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Instrumenty finansowania ochrony środowiska stanowią: opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i za składowanie odpadów; administracyjne kary pieniężne – wymierza, w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska za: o przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzajów gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza, 153 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 o przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości, stanu lub składu ścieków, o przekroczenie określonej w pozwoleniach na pobór wód ilości pobranej wody, o naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami o odpadach, co do rodzaju i sposobu składowania lub magazynowania odpadów, o przekroczenie określonych w pozwoleniach poziomów hałasu; odpowiedzialność cywilna – do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej: Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za te zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on zażądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie; jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna. odpowiedzialność karna – zgodnie z obowiązującymi przepisami szczególnymi w tym zakresie; odpowiedzialność administracyjna - jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska może w drodze decyzji, nałożyć obowiązek: o ograniczenia oddziaływania na środowisko, o przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Instrumenty finansowe w układzie podmiotowym finansowania ochrony środowiska: Budżet państwa Z tego źródła finansuje się w trybie dotacji inwestycje ponadregionalne, realizowane przede wszystkim przez jednostki samorządu terytorialnego. W ten sposób finansowane mogą być m.in. inwestycje w zakresie gospodarki wodnej, zalesienia. Fundusze ekologiczne Obecnie funkcjonują następujące fundusze ekologiczne: 154 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Gminne fundusze ochrony środowiska. Fundusze te funkcjonują na podstawie obecnie obowiązującej ustawy - Prawo ochrony środowiska. Narodowy i wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej mają osobowość prawną. Powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska nie mają osobowości prawnej, a środkami funduszy gospodarują jednostki samorządu terytorialnego. 6.2.3 Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja oraz współpraca i współdziałanie. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane. Do podstawowych instrumentów społecznych zaliczyć należy: Współdziałanie społeczności lokalnych z samorządem terytorialnym Narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie się poprzez działanie‖. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: - pierwsza dotyczy działań samorządów poprzez m.in. dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych; - druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem, jest to przede wszystkim udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, wprowadzanie mechanizmów, tzw. budowania świadomości między innymi poprzez udział w procesach decyzyjnych. Koniecznym zatem będzie kontynuowanie niezbędnych rozwiązań dla stworzenia w urzędach administracji publicznej sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji oraz umożliwiania skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, zgodnego z projektem ustawy o postępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko oraz dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie. Dla udrożnienia kanałów obiegu informacji w maksymalnie szerokim zakresie koniecznym będzie wykorzystanie nowoczesnych środków przekazywania informacji. Szczególnie istotnym jest znaczne poszerzenie zakres informacji udostępnianego w postaci cyfrowej na stronach internetowych organów samorządu. Koniecznym jest również stworzenie i systematyczne aktualizowanie publicznych rejestrów, w których następować będzie udostępniane do opiniowania oraz dalszego wglądu: 155 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 decyzje ustalające rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzania do powietrza, decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska, zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, zezwolenia na zamierzone uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmów do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego organizmy genetycznie zmodyfikowane lub składającego się z takich organizmów albo ich części, wykazy rodzajów i ilości zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza, decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za naruszanie wymagań ochrony środowiska, decyzje o wymiarze kar pieniężnych za naruszanie wymagań ochrony środowiska, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie transportu odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, wykazy rodzajów i ilości odpadów umieszczonych na składowisku odpadów oraz o czasie ich składowania, decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami określonymi decyzją o pozwoleniu na budowę składowiska odpadów, pozwolenia wodnoprawne na pobór wód, pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, wykazy ilości pobranej wody oraz ilości, rodzaju i przeciętnego składu ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za wprowadzenie do wód lub do ziemi ścieków nie odpowiadających wymaganym warunkom, decyzje o karach pieniężnych za pobór wody w ilości większej niż ustalona w pozwoleniu wodnoprawnym oraz za piętrzenie wody wyższe od dozwolonego, 156 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 decyzje w sprawie uznania lasów za ochronne lub pozbawienia ich tego charakteru, polityki, strategie, plany lub programy poddawane postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, decyzje poddawane postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, karty informacyjne oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, raporty oddziaływania na środowisko, analizy porealizacyjne, wykazy obiektów niebezpiecznych (zgodnie z dyrektywą SEVESO II), wykazy notyfikowanych substancji niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu i wyrobów (produktów) zawierających takie substancje, wykazy zawierające informacje o uwalnianiu i transferze zanieczyszczeń. Edukacja ekologiczna Ta forma edukacji jest bardzo ważnym instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie programu ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeństwie zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Rolę koordynującą tutaj odgrywać mogą organizacje ekologiczne, których jest brak na terenie miasta. Szkolenia Działania edukacyjne realizowane są w różnych formach i na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni, a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalność ta prowadzona jest od wielu lat, lecz ciągle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społeczeństwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych i społecznych. W szczególności powinny być organizowane szkolenia dla: pracowników administracji, samorządów mieszkańców, nauczycieli szkół wszystkich szczebli, członków organizacji pozarządowych, dziennikarzy, dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. 157 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Podstawą skuteczności działań edukacyjnych jest rzetelne informowanie społeczeństwa nt. stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych raportów o stanie środowiska. Istotne jest także komunikowanie się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Edukacja i informacja oraz komunikacja są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. 6.2.4 Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne rozumiane są jako narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych. Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Strategie i programy wdrożeniowe Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Powiatu Zgorzeleckiego jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali miasta. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony zdrowia, itd.), a także daje ogólne wytyczne co do kierunków działań w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska dla miasta Zgorzelec jest zarówno planem ochrony środowiska do 2012 roku, jak i programem wdrożeniowym na najbliższe 4 lata (2009 - 2012). Należy jednak zaznaczyć, ze program ochrony środowiska jest programem, który z jednej strony uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w przemyśle czy rolnictwie, muszą być brane pod uwagę w programie ochrony środowiska i jednocześnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działań w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszkańców miasta. Również plan gospodarki odpadami, opracowany w ramach niniejszego projektu, jest planem strategicznym i wdrożeniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale także rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródeł. Systemy zarządzania środowiskowego Od zakładów przemysłowych, które nadal są źródłem poważnych zagrożeń dla środowiska, oczekuje się zwiększonej aktywności na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie może sprowadzać się tylko do naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływań czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez czynniki zewnętrzne: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną zajmująca się ochrona środowiska, a także międzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia przedsiębiorców do ochrony środowiska, polegające na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania środowiskowego. Cechą zarządzania środowiskowego jest włączenie 158 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny być prowadzone działania inspirujące firmy do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, wskazujące na niewątpliwe korzyści wynikające z jego wprowadzenia. W późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzania środowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewodę lub Starostę dla zakładów zlokalizowanych w mieście. Takie podejście jest zgodne z polityką Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urzędu Miasta. 6.2.5 Instrumenty planistyczne System planowania przestrzennego (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin, plany zagospodarowania przestrzennego województw oraz koncepcje polityki zagospodarowania przestrzennego kraju) stanowi jedno z podstawowych narzędzi zarządzania środowiskiem oraz realizowania w polityce państwa zasady regionalizacji (tj. dostosowania kierunków i sposobów działania w zakresie rozwoju poszczególnych obszarów kraju do ich zróżnicowanych predyspozycji) oraz zasady integrowania ze sobą polityk w różnych dziedzinach gospodarki (i wzajemnego wyważania pomiędzy sobą ich nierzadko rozbieżnych interesów). Strategia rozwoju województwa Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dotyczących rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Plan jest elementem regionalnego planowania strategicznego. Stanowi on podstawowe narzędzie równoważenia różnych sfer rozwoju województwa w przestrzeni, a jednocześnie służy konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa. Strategia rozwoju powiatu zgorzeleckiego i miasta Zgorzelca Strategia rozwoju powiatu zgorzeleckiego oraz miasta Zgorzelec to kolejne dokumenty określające podstawowe tendencje rozwojowe, które są również wytycznymi dla programów sektorowych, w tym dla programu ochrony środowiska. 159 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Upowszechnianie informacji o środowisku 6.3 Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2008 nr 199, poz. 1227) organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu (art. 8 ustawy). Zakres informacji i zasady ich udostępniania określa art. 21 Informacje o środowisku. Urząd Miasta będzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne środki komunikowania się. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępny na stronach internetowych o dane dot. oceny stanu środowiska w mieście i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Zgodnie z Art. 25 ustęp 1 wzmiankowanej powyżej ustawy, burmistrza jest zobligowany do udostępnieniu w Biuletynie Informacji Publicznej danych: a) z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. — Prawo ochrony środowiska: — gminne programy ochrony środowiska, o których mowa w art. 17 ust. 1 tej ustawy, — raporty z wykonania gminnych programów ochrony śodowiska, o których mowa w art. 18 ust. 2 tej ustawy,: Zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotną rolę będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z „Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej‖ oraz jej programu wykonawczego. 6.4 Organizacja zarządzania środowiskiem 6.4.1 Wprowadzenie Zarządzanie środowiskiem w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania środowiskiem od struktury zarządzania tym programem. Jednakże, docelowo program ten powinien utożsamiać się z systemem zarządzania środowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najważniejszych celów postawionych przed zarządzającymi programem. Program powinien wypracować instrumentarium, które umożliwi osiągniecie unifikacji zarządzania programem z zarządzaniem środowiskiem. Ogólne zasady zarządzania środowiskiem 6.4.2 Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarządzania ekologicznego wskazuje, że system zarządzania realizujący cele ekologiczne powinien opierać działania na następujących zasadach: zanieczyszczający płaci, użytkownik płaci, przezorności, współodpowiedzialności, pomocniczości. 160 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Są to zasady powszechnie już akceptowane i stosowane w wielu krajach. Jednocześnie z istoty koncepcji zrównoważonego rozwoju wynikają tzw. złote reguły zarządzania ekologicznego: nieodnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje możliwość ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, odnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczającym stopnia ich odnawialności, chłonność środowiska nie powinna być w żadnym zakresie przekroczona, różnorodność biologiczna środowiska nie powinna maleć. Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W mieście zarządzanie dotyczy działań własnych (podejmowanych przez samorząd miasta) oraz ważnych w skali powiatu, a także jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa również w ramach swoich obowiązków i kompetencji realizuje zadania związane z zarządzaniem środowiskiem w mieście. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą się także z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, modernizacje technologii, eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, instalowanie urządzeń ochrony środowiska, stała kontrole emisji zanieczyszczeń. Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: racjonalne planowanie przestrzenne, kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska. Jak wcześniej powiedziano, podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska są wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nałożenie na wszystkie szczeble samorządu i organów rządowych ochrony środowiska obowiązku wzajemnego informowania się i uzgadniania. Na uwagę zasługuje w tym kontekście wzmocnienie relacji i wpływu organów samorządowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a także przyznanie odpowiednich uprawnień kontrolnych organom samorządowym. Przepisy przewidują tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczających generalne kierunki polityki rozwoju w kontekście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. 161 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Organy wykonawcze województw, powiatów i gmin sporządzają programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Dokumenty dotyczące zagospodarowania przestrzennego sporządza się na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie mają jednakową moc prawną i rolę w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego, najmocniejszą pozycją w omawianej strukturze ma gmina, gdyż tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, mają rangę obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu, że wszelkie programy, plany i strategie formułowane na różnych szczeblach mają tylko wtedy szanse realizacji, jeśli znajdą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Samorząd miasta określa również strategie rozwoju miasta, na którą składa się m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 6.4.3 Zarządzanie Programem Podstawową zasadę realizacji Programu powinna być zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia Programu i swojego uczestnictwa w nim. Ogólny schemat zarządzania Programem przedstawiono na schemacie poniżej. DIAGNOZA WYBÓR CELÓW WYBÓR SPOSOBÓW OSIĄGANIA CELÓW PROPOZYCJA KOREKT STWIERDZENIE OSIĄGNIĘCIA CELU REALIZACJA PROGRAMU SPRAWDZENIE WYNIKÓW ZMIANA PONOWNA DIAGNOZA I KOREKTA CELÓW Schemat 4. Schemat zarządzania Programem Szanse na skuteczne wdrożenie Programu daje dobra organizacja zarządzania nim. 162 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem. Podmioty realizujące zadania Programu, w tym instytucje finansujące. Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu. Społeczność miasta jako główny podmiot odbierający wyniki działań Programu. Rada Miasta Samorząd powiatowy Rada Programu Wojewoda Burmistrz Samorząd Wojewódzki Zespół Realizacji Programu Instytucje Instytucje Kontrolujące Finansujące Instytucje Realizujące Schemat 5. Relacje między podmiotami i instytucjami uczestniczącymi w realizacji Programu Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Burmistrzu. Natomiast Zarząd Miasta składa Radzie Miasta raporty z wykonania Programu. Burmistrz współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz samorządem powiatowym, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizacje zadań Programu (poprzez WFOSiGW). Ponadto, Burmistrz współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (IŚ, WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). 163 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 6.4.4 System oceny realizacji Programu wraz z proponowanymi wskaźnikami Zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016, ocena realizacji polityki ekologicznej państwa będzie prowadzona w oparciu o wskaźniki, których wykaz zostanie opracowany, na podstawie następujących założeń: ich ilość będzie ograniczona, odnosić się będą do podstawowych celów i priorytetów polityki ekologicznej, opierać przede wszystkim na informacjach pozyskanych: w ramach prac Głównego Urzędu Statystycznego, Państwowego Monitoringu Środowiska oraz w ramach tworzonych przez administrację zespoloną systemów informacyjnych. Większość zaproponowanych wskaźników powinna być przyporządkowana do schematu P-S-R (presja, stan, reakcja), który dzięki uniwersalnemu i szerokiemu podejściu do ochrony środowiska pozwala całościowo opisać zagadnienie polityki ochrony środowiska i daje możliwość międzynarodowych porównań. Są to: a) Wskaźniki presji na środowisko, które wskazują główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych (np. emisja zanieczyszczeń do środowiska, tempo eksploatacji zasobów naturalnych, wyłączanie obszarów z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych itp.), b) Wskaźniki stanu środowiska, odnoszące się do jakości środowiska i jakości jego zasobów (np. jakość wód powierzchniowych i podziemnych, jakość powietrza, ilość odpadów gromadzonych na składowiskach, poziom hałasu, lesistość, itp.). Podstawą ich określenia są wyniki badań i pomiarów uzyskane w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Wskaźniki te obrazują ostateczny rezultat realizacji celów polityki ekologicznej i powinny być tak konstruowane, aby możliwe było dokonanie przeglądowej oceny stanu środowiska i zmian zachodzących w czasie. c) Wskaźniki reakcji/ działań zapobiegawczych, pokazujące działania podejmowane przez społeczeństwo lub określoną instytucję w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia antropogennej presji na środowisko (np. wydatki na ograniczanie emisji zanieczyszczeń powietrza, procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, obszary prawnie chronione jako procent całego obszaru, powierzchnia zrekultywowana jako procent całej zdegradowanej powierzchni gleb, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska i w procesach decyzyjnych, liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych, itp.) Tam, gdzie będzie to zasadne, wprowadzone zostaną wskaźniki zgodne z modelem DP-S-I-R (czynniki sprawcze presje-stan-oddziaływania-przeciwdziałania). Wskaźniki, systematycznie modyfikowane, będą wykorzystywane dla cyklicznej oceny skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa oraz wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, a także oceny realizacji programów naprawczych. Oceny te będą dokonywane wg następującego schematu: - co 4 lata - oceny realizacji polityki ekologicznej państwa, - co 2 lata - oceny realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. 164 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 W nawiązaniu do wykonywanych ocen będą sporządzane 2 rodzaje raportów: - raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej państwa przedkładane Sejmowi (co 4 lata), - raporty organów wykonawczych województwa, powiatu i gminy, przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu, radzie gminy (co 2 lata). 6.4.4.1 Monitoring i ewaluacja Programu Realizacja określonych w ramach Programu celów i zadań będzie podlegać systematycznemu monitorowaniu oraz ewaluacji. Dla rozróżnienia obu terminów należy wskazać, że monitoring to bieżące badanie procesu wdrażania zapisów strategicznych, natomiast ewaluacja sprowadza się do oceny wykonania sformułowanych zadań oraz stopnia realizacji całego planu i na podstawie wyników monitoringu. W związku z tym, monitoring może być prowadzony przez wyznaczone jednostki koordynujące realizację działań, np. wydziały merytoryczne urzędu. Ewaluacja zaś winna być przeprowadzana przy współudziale Rady Programowej, która już została ukonstytuowana dla potrzeb opracowania niniejszego Programu. Rada Programu będzie nadzorowała realizację Programu, zapoznając się z okresowymi raportami dotyczącymi wykonania zadań i uzyskanych efektów ekologicznych. Efektem ewaluacji mogą być wprowadzane modyfikacje niektórych zapisów strategicznych. Nie powinny one dotyczyć celów strategicznych, w niewielkim stopniu mogą odnosić się do celów szczegółowych. Modyfikacjom mogą natomiast ulegać cele operacyjne i konkretne działania. Należy jednak pamiętać, że plan w zaproponowanym kształcie jest dokumentem otwartym, który powinien na bieżąco odpowiadać na nowe wyzwania. Zatem proponowane przez powołany komitet ewaluacyjny mogą już bezpośrednio przenosić się na rozwiązania zastosowane w aktualizacji planie rozwoju. Do monitoringu i ewaluacji Strategii zobowiązuje się samorząd, zatwierdzając dokument. Dzięki wprowadzeniu systemu monitoringu i ewaluacji zostaje także rozwiązany problem dezaktualizacji założeń Programu wynikający ze zmieniających się warunków funkcjonowania samorządu, prawodawstwa i innych czynników mogących deformować zasadność podejmowanych działań w ramach dokumentu. Proponuje się, aby monitoring Programu był prowadzony w przynajmniej półrocznych okresach, natomiast ewaluacja raz na dwa lata. Bezpośrednim realizatorem zadań nakreślonych w Programie jest samorząd miasta oraz spółki będące własnością samorządu jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Następuje uporządkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarządzania na tyle, że pewne działania stając się rutyną, powodują samoistne powtarzanie się dobrych rozwiązań wytwarzając mechanizmy samoregulacji. Jak już wspomniano wcześniej, odbiorcą Programu są mieszkańcy miasta, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taką można uzyskać poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomości społecznej, co opisano w dalszej części dokumentu. 165 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Ocena realizacji Programu polega przede wszystkim na monitorowaniu, czyli obserwacji zmian w wielu wzajemnie ze sobą powiązanych sferach funkcjonowania danego obszaru (ekonomicznej, społecznej, ekologicznej itp.). Analogicznie jak na poziomie wojewódzkim został określony „system monitoringu i oceny‖, zatem proponujemy stworzenie: a) systemu zbierania i selekcjonowania informacji, b) systemu oceny i interpretacji zgromadzonych danych. Procesy te powinny być analogiczne na poziomie Gminy i Województwa. Proponowany więc system monitoringu powinien zawierać działania określone w Programie Operacyjnym Województwa: - permanentne pozyskiwanie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji poszczególnych zadań Programu (materiał stanowiący podstawę do analiz i ocen), - przetworzenie i analiza danych, - przygotowanie raportów z realizacji zadań ujętych w Programie, - analiza porównawcza osiągniętych wyników z założeniami Programu; określenie stopnia wykonania zapisów przyjętego Programu oraz identyfikacja ewentualnych rozbieżności, - analiza przyczyn zarejestrowanych odstępstw oraz identyfikacja działań korygujących polegających na modyfikacji dotychczasowych oraz ewentualne wprowadzenie nowych instrumentów wsparcia, - wykonanie działań korygujących. Zbudowanie takiego systemu monitoringu i prowadzenie opisanych działań pozwoli na bieżące monitorowanie realizacji Programu. Podstawą dla sprawnego zbierania danych monitoringu jest opracowany zestaw mierników. 6.4.4.2 Mierniki ekorozwoju Realizacyjną formą wskaźników monitoringu Programu Ochrony Środowiska są mierniki realizacji zadań. Zostały one określone jako narzędzie oceny efektywności systemu wdrażania strategii ochrony środowiska i planów operacyjnych na lata 2009-2012 z perspektywą do 2016 roku. Mierniki realizacyjne zostały wydzielone w ramach analizowanych obszarów środowiskowych i zostały przedstawione w poniższych tabelach: od Tab. 6-1 do Tab. 6-11. 166 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Tab. 6-1. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i krajobrazowego Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Liczba chronionych i zagrożonych gatunków fauny i flory stanowiska WKP 2 Liczba opracowanych i wdrożonych projektów ochrony wybranych szt. WKP gatunków roślin i zwierząt 3 Liczba utworzonych stref gatunków zagrożonych szt. WKP 5 Udział powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni % GUS 6 Liczba i powierzchnia obszarów NATURA 2000 ha WKP 7 Liczba i powierzchnia parków krajobrazowych ha WKP 8 Liczba i powierzchnia rezerwatów przyrody ha WKP 9 Liczba i powierzchnia zespołów przyrodniczo-krajobrazowych ha WKP 10 Liczba i powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu ha WKP 11 Liczba i powierzchnia użytków ekologicznych ha WKP 12 Liczba i powierzchnia nowych stanowisk dokumentacyjnych ha WKP 13 Liczba nowych pomników przyrody szt. WKP 14 Ilość opracowanych i przyjętych planów ochrony szt. WKP 15 Lesistość % GUS, LP 16 Powierzchnia gruntów zalesionych i zadrzewionych ha GUS 17 Liczba wydrukowanych folderów informacyjnych dla turystów tys. szt. Gmina, centra informacji 18 Liczba szkoleń dla pracowników administracji publicznej i szt. Powiat, gmina mieszkańców dotyczących wdrażania obszarów NATURA 2000 19 Liczba interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców w szt. zakresie ochrony środowiska Powiat, gmina, służby ds. ochrony środowiska, NGO 20 Liczba gospodarstw agroturystycznych ekoturystycznych szt. Powiat, gmina 21 Teren włączony w system przyrodniczy miasta ha GUS, gmina Tab. 6-2. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony środowiska wodnego Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 2 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. GUS GUS 3 3 Woda dostarczona gospodarstwom domowym dam GUS 4 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w miastach osoba GUS 5 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba GUS 6 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km GUS 7 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej stanowiącej własność gminy km GUS 8 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej stanowiącej własność gminy eksploatowanej km GUS przez jednostki gospodarki komunalnej 9 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. GUS 3 10 Ścieki odprowadzone dam 11 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w miastach osoba GUS 12 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba GUS GUS 167 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 13 Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych na 1 mieszkańca m 3 3 GUS 14 Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem dam /rok GUS 15 Zużycie wody na potrzeby przemysłu dam3/rok GUS Zużycie wody na potrzeby rolnictwa i leśnictwa 3 dam /rok GUS 17 Zużycie wody na potrzeby gospodarstw domowych 3 dam /rok GUS 18 Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej km GUS 19 Jakość wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i klasy WIOŚ 16 Ib) 20 Jakość wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg oceny ogólnej) klasy WIOŚ 21 Ilość wybudowanych i zmodernizowanych stacji uzdatniania wody szt. GUS 22 Ilość oczyszczalni mechanicznych obiekt GUS 23 Ilość oczyszczalni biologicznych obiekt GUS 24 Ilość oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów obiekt GUS Ilość ścieków oczyszczonych odprowadzanych ogółem 3 dam /rok GUS 26 Ilość ścieków oczyszczanych mechanicznie 3 dam /rok GUS 27 Ilość ścieków oczyszczanych biologicznie dam3/rok GUS 28 Ilość ścieków oczyszczanych z podwyższonym usuwaniem biogenów 3 dam /rok GUS 29 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ogółem osoba GUS 30 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie mechaniczne osoba GUS 31 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie biologiczne osoba GUS 32 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem osoba GUS 25 biogenów 33 Osady wytworzone w ciągu roku ogółem Mg GUS 34 Osady wytworzone w ciągu roku stosowane w rolnictwie Mg GUS 35 Osady wytworzone w ciągu roku stosowane do rekultywacji terenów, w tym Mg GUS Mg GUS gruntów na cele rolne 36 Osady wytworzone w ciągu roku stosowane do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu 37 Osady wytworzone w ciągu roku przekształcone termicznie Mg GUS 38 Osady wytworzone w ciągu roku składowane razem Mg GUS 39 Osady wytworzone w ciągu roku magazynowane czasowo Mg GUS 40 Ilość BZT5 w ściekach oczyszczonych mg O2/l WIOŚ 41 Ilość ChZT w ściekach oczyszczonych Mg O2/l WIOŚ 42 Ilość azotu ogólnego w ściekach oczyszczonych mg N/l WIOŚ 44 Ilość fosforu ogólnego w ściekach oczyszczonych mg P/l WIOŚ 45 Ilość wybudowanych zbiorników retencyjnych szt. RZGW, WZMiUW 46 Ilość zmodernizowanych zbiorników retencyjnych szt. WZMiUW, RZGW 47 Długość zmodernizowanych systemów melioracyjnych km WZMiUW, RZGW 48 Długość zmodernizowanych i wybudowanych wałów przeciwpowodziowych km WZMiUW, RZGW 49 Liczba wybudowanych polderów zalewowych szt. WZMiUW, RZGW 168 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 50 Powierzchnia zmeliorowanych i nawadnianych użytków rolnych ha WZMiUW, GUS, RZGW Tab. 6-3. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Wielkość emitowanych zanieczyszczeń CO2, SO2, NO2, pyłu Mg/rok WIOŚ 2 Liczba zmodernizowanych obiektów dostarczających energie cieplną szt WIOŚ, UM 3 Liczba obiektów wytwarzających energie cieplną z biomasy szt WIOŚ, UM szt UM UM 4 Ilość budynków użyteczności publicznej, w których przeprowadzono termomodernizację 5 Powierzchnia termomodernizacji m2 6 Liczba opracowanych programów ochrony powietrza szt 7 Ilość wybudowanych elektrowni wiatrowych szt 8 Ilość wybudowanych energetycznego wykorzystania biomasy szt 9 Ilość zainstalowanych kolektorów słonecznych szt 10 Ilość odbiorców korzystających z sieci gazowej os GUS 11 Ilość przyłączeń urządzeń gazowych szt GUS 12 Ilość odbiorców ogrzewających mieszkania gazem os GUS Urząd Marszałkowski Zakład Energetyczny Zakład Energetyczny Zakład Energetyczny Tab. 6-4. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony środowiska glebowego Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Powierzchnia gruntów wyłączonych z produkcji rolnej ha GUS 2 Zużycie nawozów wapniowych kg/ha UR GUS 3 Liczba gospodarstw ekologicznych szt. samorząd 4 Liczba gospodarstw wdrażających programy rolnośrodowiskowe szt. GUS, ODR 5 Powierzchnia gruntów rolnych zagrożonych erozją ha GUS 6 Powierzchnia gruntów zakrzaczonych i zadrzewionych ha GUS 7 Powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji ha GUS 8 Powierzchnia zrekultywowanych terenów poeksploatacyjnych ha GUS Tab. 6-5. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony przed hałasem Organ Lp. Mierniki realizacji Jednostki 1 Długość zmodernizowanych ekranów akustycznych m zarządcy dróg 2 Długość wybudowanych ekranów akustycznych m zarządcy dróg 3 Długość zmodernizowanych dróg km zarządcy dróg monitorujący 169 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Organ Lp. Mierniki realizacji Jednostki 4 Długość nowowybudowanych dróg km zarządcy dróg 5 Długość wybudowanych obwodnic km zarządcy dróg szt. WIOŚ szt. zarządcy 6 7 Liczba punktów monitoringu hałasu, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu Liczba wymienionych okien na dźwiękoszczelne w obiektach użyteczności publicznej monitorujący Tab. 6-6. Lista mierników realizacji w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Wielkość promieniowania elektromagnetycznego w stałych punktach pomiaru Hz WIOŚ 2 Liczba nowych punktów pomiarowych, w których stwierdzono przekroczenia szt WIOŚ dopuszczalnych wartości promieniowania Tab. 6-7. Lista mierników realizacji w zakresie edukacji ekologicznej Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Program edukacji ekologicznej - opracowanie szt. UM 2 Program edukacji ekologicznej - wdrożenie szt. UM 3 Liczba festynów, konkursów i innych imprez dotyczących ekologii szt. UM 4 Wielkość środków finansowych przeznaczonych na edukację ekologiczną zł UM 5 Długość ścieżek edukacyjno-przyrodniczych m UM 6 Liczba wniosków o udostępnienie informacji o środowisku szt. UM 7 Liczba ogólnodostępnych baz danych zawierających informacje o środowisku szt. UM 8 Liczba pracowników urzędów przeszkolonych z zakresu udostępniania informacji o szt. UM szt. UM środowisku 9 Zintegrowany Systemu Informatyczny dla Zrównoważonego Rozwoju Dolnego Śląska – wdrożenie Tab. 6-8. Lista mierników realizacji w zakresie awarii przemysłowej Lp. Mierniki realizacji Jednostki 1 Liczba zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii szt. 2 Ilość opracowanych i aktualizowanych planów operacyjno - ratowniczych szt. 3 Ilość prowadzonych szkoleń oraz instruktażów z zakresu występowania skutków poważnych awarii Organ monitorujący WKSP Wojewoda, WKSP szt. WKSP 4 Ilość awarii związanych z przewozem materiałów niebezpiecznych szt. WKSP 5 Długość dróg poddanych szczególnym procedurom dla określenia stopnia km Wojewoda, 170 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Lp. Mierniki realizacji Organ Jednostki monitorujący bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych i zakwalifikowanych do takich WKSP przewozów Długość linii kolejowych poddanych szczególnym procedurom dla określenia stopnia 6 bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych i zakwalifikowanych do takich Wojewoda, km WKSP przewozów Tab. 6-9. Lista mierników realizacji w zakresie racjonalizacji wykorzystania materiałów i surowców Jednostki Organ monitorujący Lp. Mierniki realizacji 1 Ilość zużycia energii na jednostkę PKB GUS 2 Zużycie wody przez przemysł ze źródeł powierzchniowych i podziemnych GUS 3 Liczba wdrożonych programów naprawczych szt powiat, gmina 4 Liczba koncesji na wydobywanie kopalin szt starostwo, Urząd Marszałkowski 5 Liczba koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż szt starostwo, Urząd Marszałkowski 6 Liczba nowoudokumentowanych złóż oraz ich zasobność szt. starostwo, Urząd Marszałkowski 7 Liczba interwencji (wniosków) dotyczących konfliktów przestrzennych na szt. powiat, gmina terenach prawnie chronionych Tab. 6-10. Lista mierników realizacji w zakresie rozwoju turystyki Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Program rozwoju produktu turystycznego - opracowanie szt. UM 2 Program rozwoju produktu turystycznego - wdrożenie szt. UM UM, WUOZ w Wrocławiu, 3 Liczba utworzonych parków kulturowych szt. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 4 5 Liczba imprez o charakterze folklorystycznym Liczba opracowań i folderów promocyjnych kulturę regionu i jego produkty szt. szt. UM, Zarząd Wojewódzki, Domy Kultury UM, Zarząd Wojewódzki, Domy Kultury UM, Zarząd Wojewódzki, 6 Liczba przeprowadzony rewitalizacji (obiekty) szt. podmioty prawne, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 7 Liczba programów rewaloryzacji terenów zieleni szt. UM, Zarząd Wojewódzki UM, Zarząd Wojewódzki, 8 Liczba przeprowadzony rewaloryzacji terenów zieleni szt. podmioty prawne, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 9 Liczba utworzonych stref ochrony konserwatorskiej szt. UM, Zarząd Wojewódzki, 171 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący podmioty prawne, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami UM, Zarząd Wojewódzki, 10 Liczba obiektów cmentarnych poddanych pracom konserwatorskim szt. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Regionalny Ośrodek Badań i 11 Liczba zabytków uznanych za pomniki historii szt. Dokumentacji Zabytków w Wrocławiu Regionalny Ośrodek Badań i 12 Liczba parków kulturowych uznanych za pomniki historii szt. Dokumentacji Zabytków w Wrocławiu 13 Ilość oznakowanych szlaków turystycznych szt. UM, WUOZ w Wrocławiu 14 Długość oznakowanych szlaków turystycznych m UM szt. UM, WUOZ w Wrocławiu szt. UM, WUOZ w Wrocławiu szt. UM, WUOZ w Wrocławiu 15 16 17 Liczba wydanych folderów i przewodników o szlakach kulturowych w powiecie Liczba opracowanych koncepcji funkcjonalno-przestrzennych szlaków turystycznych Liczba zintegrowanych akcji promujących walory kulturowe i turystyczne miasta 18 Liczba wydrukowanych map turystycznych przez UM/Starostwo tys. szt. UM 19 Liczba zamontowanych tablic informacyjnych - edukacyjnych szt. UM Tab. 6-11. Lista mierników realizacji w zakresie zapobiegania szkodom w środowisku Lp. Mierniki realizacji Jednostki Organ monitorujący 1 Liczba wniosków DSU szt. UM 2 Liczba postępowań OOS szt. UM 3 Liczba przeprowadzonych Strategicznych Ocen Oddziaływania na Środowisko szt. UM 4 Ilość szkód w środowisko zgłoszonych organowi ochrony środowiska i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska 5 Ilość przeprowadzonych działań naprawczych 6 substancji w glebie, ziemi lub wodzie lub monitoringu przyrodniczego różnorodności szt. szt. Wojewoda, WIOŚ Wojewoda, WIOŚ Ilość decyzji obowiązek dotyczącej konieczności prowadzenia pomiarów zawartości szt. Wojewoda szt. Wojewoda biologicznej i krajobrazowej Ilość wystąpień bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w 7 środowisku, które zostały spowodowane przez podmiot korzystający ze środowiska działający na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Użyte skróty 172 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 UM – Urząd Miasta WUOZ - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków WKSP – Wielkopolski Komisariat Straży Pożarnej WZMiUW – Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniczego NGO – non-governmental organization ( WKP – Wojewódzki Konserwator Przyrody LP – Lasy Państwowe 173 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Główne działania w ramach zarządzania Programem 6.5 W oparciu o zapisy niniejszego rozdziału w poniższej tabeli (Tab. 6-12) przedstawiono najważniejsze działania w ramach następujących zagadnień: wdrażanie Programu (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsięwzięć, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań. Tab. 6-12. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Lp. 1 Zagadnienie Główne działania w latach 2009 – 2012 Wdrażanie "Programu Koordynacja wdrażania, Współpraca z różnymi jednostkami, Ocena wdrożenia przedsięwzięć: a) Ewaluacja Programu 2011 na podstawie Raportu z roku 2010, b) Ewaluacja Programu 2013 na podstawie Raportu z roku 2012, Raporty o wykonaniu Programu, a) Raportu w roku 2010 z realizacji Programu ochrony środowiska za lata 2008-2009 b) Raportu w roku 2012 z realizacji Programu ochrony środowiska za lata 2010-2011 b) Raportu w roku 2013 z realizacji Programu ochrony środowiska za lata 2012-2013 - Aktualizacja Programu ochrony środowiska na lata 2013-2016, - Budowa Zintegrowanego Systemu Informatycznego dla Zrównoważonego Rozwoju Dolnego Śląska, - Opracowanie Programu Ochrony Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Dolina Nysy Łużyckiej ochrony środowiska” Instytucje Uczestniczące Samorząd miasta, Inne jednostki wdrążające Program 174 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Lp. Zagadnienie Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społeczeństwem, 2 System informacji o Środowisku Główne działania w latach 2009 – 2012 Rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmujące się tym zagadnieniem, Realizacja ustawy Prawo ochrony środowiska w zakresie dostępu do informacji o środowisku, Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, Internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów, Stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych), Szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem Instytucje Uczestniczące Samorząd Miasta Starosta, Zarząd Województwa WIOŚ, Organizacje Pozarządowe UM Starosta, 3 Systemy zarządzania środowiskiem Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji wdrążających system zarządzania środowiskiem. Wojewoda Fundusze Celowe WIOŚ, Monitoring stanu 4 środowiska Zgodnie z wymaganiami ustawowymi. Informacje o stanie środowiska w mieście. WSSE Starosta UM 175 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 7 7.1 ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU Wprowadzenie Finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska będzie realizowane w oparciu o źródła: publiczne - pochodzące z budżetu państwa lub samorządów pozabudżetowych instytucji publicznych; prywatne - pochodzące od przedsiębiorców; prywatno-publiczne samorządowego. - pochodzące np. od spółek z udziałem kapitału Wsparcie finansowe działań związanych z ochroną środowiska uzyskiwane jest ze środków krajowych i zagranicznych. 7.2 Ramy finansowe wdrażania Programu Niezbędnym elementem Programu jest wskazanie ram finansowych jego wdrażania poprzez szacunek wielkości środków, które mogą być zaangażowane w realizacje przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Są to środki własne gmin, powiatu, środki podmiotów gospodarczych, środki budżetu państwa i budżetu województwa dolnośląskiego, a także środki pochodzące z funduszy celowych i środki pomocowe. 7.2.1 Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większa cześć wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsiębiorstwa, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 2006) . Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. 176 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Jak wspomniano wcześniej, istotny ciężar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. Charakterystykę potencjalnych źródeł finansowania zaprezentowano w załączniku nr 2. 7.3 Koszty realizacji przedsięwzięć w latach 2009 - 2012 7.3.1 Wprowadzenie W rozdziale 5 niniejszego dokumentu przedstawiono harmonogram wdrożenia Programu. Kalkulacja kosztów przedstawiona w rozdz. 5.2 dotyczy wykonania zadań, które będą realizowane w latach 2009 – 2012, ponieważ szacunek kosztów w okresach dłuższych jest obarczony tak dużym błędem, iż staje się mało przydatnym. W okresie tym przewiduje się działania z zakresu: zarządzania środowiskiem zgodnie z celami i strategia Programu, koordynacji / zarządzania, monitoring wdrażania Programu, doskonalenie przepływu informacji, edukacji ekologicznej, inwestowania w techniczna infrastrukturę ochrony środowiska (zgodnie z listą przedsięwzięć, przewidzianych do realizacji w latach 2009 – 2012). Koszty realizacji przedsięwzięć w latach 2009 – 2012 7.3.2 Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach 2009 - 2012 przedstawiono w tabeli zbiorczej (Tab. 7-1). Koszty te zostały określone w oparciu o: szczegółowe dane zgłoszone przez podmioty i jednostki organizacyjne w zakresie kosztów realizacji konkretnych przedsięwzięć lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o średnie wskaźnik dotyczące budowy i eksploatacji urządzeń i instalacji, ocenę wielkości środków możliwych do zaangażowania (tzw. ramy finansowe). 177 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA ZGORZELEC NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016 Tab. 7-1. Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach 2009 - 2012 ( w tys. PLN) Koszty w latach 2009 - 2012 L.p. Zagadnienie Pozainwestycyjne Inwestycyjne Razem [tys. PLN] [tys. PLN] [tys. PLN] 1. Zaopatrzenie w wodę 0 3 386 3 386 2. Ochrona przeciwpowodziowa 0 1 546 1 546 3. Gospodarka ściekowa 0 43 952 43 952 4. Powietrze atmosferyczne 0 105 105 5. Przyroda i krajobraz 0 2 478 2 557 6. Edukacja ekologiczna 257 0 257 257 50 217 50 549 Razem koszty w latach 2009 - 2012 Uwaga: W powyższej kalkulacji nie uwzględniono kosztów budowy, obwodnic oraz modernizacji i budowy nowych odcinków dróg oraz gospodarki odpadami. 178
