Wstęp do socjologii - Sebastian Kozłowski

Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Stacjonarne Studium Dziennikarstwa Pierwszego Stopnia, I rok
Specjalność: Dziennikarska oraz PR i Marketing Medialny
SOCJOLOGIA
PROGRAM I LITERATURA PRZEDMIOTU
ROK AKADEMICKI 2009/2010
Wykłady prowadzi: prof. dr hab. Jan Błuszkowski
Ćwiczenia prowadzi:
dr Sebastian Kozłowski
dr Daniel Mider
dr Jacek Ziółkowski
Cele kształcenia
Kurs socjologii ogólnej obejmuje wykłady (30 godzin) i ćwiczenia (30 godzin). Celem kursu jest
przekazanie studentom usystematyzowanej wiedzy socjologicznej, umożliwiającej rozumienie
procesów społecznych zachodzących we współczesnym świecie i w Polsce. Szczegółowe cele
kształcenia obejmują następujący zakres wiedzy i umiejętności:




przyswojenie przez uczestników kursu podstawowych pojęć socjologicznych oraz rozwijanie
umiejętności stosowania ich w opisie i analizie społecznej rzeczywistości,
zdobycie elementarnej wiedzy o współczesnych i klasycznych koncepcjach socjologicznych,
wyrabianie umiejętności krytycznej interpretacji socjologicznych tekstów naukowych,
przyswojenie wiedzy o wybranych problemach społecznych, a zwłaszcza współczesnego
społeczeństwa polskiego.
Warunki zaliczenia kursu
Warunkiem zaliczenia kursu jest obecność na ćwiczeniach oraz uzyskanie pozytywnej oceny
znajomości problematyki omawianej podczas zajęć. Kurs socjologii ogólnej kończy się pisemnym
egzaminem w formie testowej obejmującym problematykę ćwiczeń i wykładów.
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
SOCJOLOGIA – PROGRAM WYKŁADU (30 GODZIN)
I. Uwarunkowania życia społecznego
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Zagadnienia determinizmu
Uwarunkowania demograficzne, geograficzne, ekologiczne
Uwarunkowania ekonomiczne
Podstawowe twierdzenia antropogenezy
Wyniki badań etnologicznych nad społeczeństwami pierwotnymi
Ustalenia zoosocjologii dotyczące życia społecznego zwierząt
II. Podstawy przyrodnicze życia społecznego
1.
2.
3.
4.
Dwa nurty ewolucji człowieka: biologiczny i społeczny /kulturowy/
Syndromy cech biologicznych człowieka – ekonomiczny, kulturowy, edukacyjny i ich wpływ na
życie społeczne
Cechy wrodzone i nabyte
Zagadnienia rasizmu
III. Kulturowe podstawy życia społecznego
1.
2.
Definicje
kultury:
deskryptywne,
genetyczne,
normatywne,
obiektywistyczne, strukturalistyczne, semiotyczne
Teorie kultury: ewolucjonizm, dyfuzjonizm, funkcjonalizm
subiektywistyczne,
IV. Jednostka i społeczeństwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Powiązania jednostki ze społeczeństwem i kulturą
Koncepcje jednostki ludzkiej w humanistyce
Podstawowe twierdzenia psychoanalizy
Założenia behawioryzmu i ich empiryczne zastosowanie
Typy osobowe i role społeczne
Aspiracje społeczne
Osobowość reaktywna i proaktywna
V. Zbiorowości i grupy społeczne
1. Problemy terminologiczne
a/ grupa w sensie statystycznym
b/ grupa w sensie socjologicznym
c/ grupa w sensie reistycznym i niereistycznym
2. Klasyfikacja grup społecznych
a/ grupy małe i duże
b/ grupy pierwotne i wtórne
c/ grupy formalne i nieformalne
d/ grupy “w sobie” i “dla siebie”
e/ grupy celowe i autoteliczne
f/ grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego
-2-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
VI. Pojęcie więzi społecznej
1.
2.
3.
4.
5.
Zagadnienia terminologiczne
Aspekty więzi: poznawczy, emocjonalny, aksjologiczny, partycypacyjny i katektyczny
Typologia więzi: całościowa – częściowa; formalna – nieformalna; osobowa – urzeczowiona
Pluralizacja i partykularyzacja więzi
Anomia społeczna
VII. Teorie struktury społecznej
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pojęcie stosunków społecznych i zależności strukturalnych
Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej
Pojęcia: klasa, stan, kasta
Znaczenia terminu: “warstwa” w socjologii
Klasa średnia
Przemiany struktury społecznej w Polsce
VIII. Teorie stratyfikacji społecznej
1.
2.
3.
4.
5.
Wertykalne i hierarchiczne wizje społeczeństwa
Pojęcie warstwy w sensie stratyfikacyjnym
Uwarstwienie według kryterium prestiżu
Funkcjonalny charakter stratyfikacji
Dekompozycja czynników statusu społecznego
IX. Teorie zróżnicowania społecznego
1. Charakterystyka perspektywy badawczej
2. Zagadnienia egalitaryzmu
3. Pojęcie różnicy, równości i sprawiedliwości społecznej
X. Ruchliwość społeczna
1. Pojęcie ruchliwości społecznej
2. Rodzaje ruchliwości społecznej
a/ wymienna i strukturalna
b/ endogenna i egzogenna
c/ jednostkowa i grupowa
d/ pozioma i pionowa
e/ wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa
3. Wpływ ruchliwości na zmiany struktury społecznej
XI. Naród i procesy narodotwórcze
1.
2.
3.
4.
Problemy definicyjne
Potoczne rozumienie narodu
Naród w sensie etnicznym i politycznym
Czynniki narodotwórcze:
a/ język ojczysty
-3-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
b/ terytorium narodowe
c/ kultura narodowa
d/ wspólnota życia gospodarczego
e/ wspólnota życia państwowego
f/ świadomość narodowa
g/ wspólnota uznająca się za naród
h/ poczucie odrębności i tożsamości narodowej
i/ poczucie solidarności zbiorowej
j/ wola zachowania jedności i niezależności narodowo – państwowej
XII. Świadomość społeczna
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Problemy terminologiczne
Przedmiotowy i podmiotowy charakter świadomości społecznej
Formy świadomości społecznej
Opinia publiczna
Inercyjny wpływ podłoża historycznego
Mechanizmy retrospekcji przewrotowej
-4-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
SOCJOLOGIA OGÓLNA - PROGRAM I LITERATURA ĆWICZEŃ (30 GODZIN)
1. Jaźń, tożsamość, osobowość społeczna
Jednostka a społeczeństwo. Koncepcje jaźni w różnych ujęciach teoretycznych. Pojęcie
tożsamości indywidualnej. Typy osobowości społecznej według Davida Riesmana.
1/ A. Elliot, Koncepcje „Ja”, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007, Rozdział 1. Jaźń, społeczeństwo i
życie codzienne, s. 32-60.
2/ D. Riesman, N. Glazer, R. Denney, Samotny tłum, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza,
Warszawa 1971, Rozdział I. Typy charakteru i społeczeństwa, s. 25-66.
3/ J. Turowski, Małe struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, Rozdział:
Jednostka a społeczeństwo, podrozdziały: Historia i aktualność problemu, Trzy teorie na temat
stosunku jednostki do społeczeństwa, s. 17-26.
2. Interakcje i role społeczne
Pojęcie roli społecznej. Rozłam w roli (role distance). Zespoły ról społecznych.
Rozładowywanie napięć i konfliktów w zespołach ról. Pojęcie i anatomia interakcji
społecznej. Interakcja i rola w koncepcji dramaturgicznej (Erving Goffman).
1/ E. Goffman, Rytuał interakcyjny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, Artykuł:
Zaangażowanie i wyobcowanie, s. 114-137.
2/ J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, Rozdział 5.
Role społeczne i struktury ról, s. 141-158.
3/ J.H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998,
Rozdział 5. Interakcja społeczna, s. 68-82.
3. Socjalizacja
Pojęcie socjalizacji. Płaszczyzny i fazy socjalizacji. Socjalizacja pierwotna i socjalizacja
wtórna. Agendy socjalizacji. Wybrane teorie socjalizacji.
1/ M. Karkowska, Socjologia wychowania. Wybrane elementy, Wydawnictwo WSHE, Łódź 2007,
Podrozdział: Socjalizacja - wychowanie - nauczanie - zakresy pojęć, oraz Rozdział 3. Wybrane teorie
rozwoju społecznego jednostki, s. 35-59.
2/ B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, Rozdział:
Socjalizacja, podrozdziały: Socjalizacja, Rodzaje socjalizacji, s. 137-139, 152-155.
3/ K.-J. Tillman, Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1996, Podrozdział: Osobowość a środowisko. O charakterze procesu
socjalizacji oraz Płaszczyzny i fazy. O strukturze procesu socjalizacji, s. 8-19.
4. Małe grupy społeczne
Pojęcie małej grupy społecznej. Cechy konstytutywne małej grupy. Klasyfikacje małych
grup. Struktura socjometryczna małej grupy. Patologie więzi w małej grupie. Typologia
grup społecznych.
1/ J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, Rozdział 6.
Struktura socjometryczna: struktura afektywna małej grupy, podrozdziały: 6.1., 6.3.2., 6.3.3.,
6.4.5., 6.4.6., 6.4.7., 6.4.8., s. 161-164, 174-184, 190-205.
2/ J. Turowski, Małe struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, Rozdział V.
Struktura grupy społecznej, Rozdział VI. Typologia grup społecznych s. 77-105, 107-114.
-5-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
3/ J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, wyd. 3, Warszawa 1972, rozdz. VII, tytuły:
Definicje, Ogólna charakterystyka zbiorowości oraz definicja grupy społecznej na str. 136, Grupa,
Struktura grupy, Rodzaje grup, Grupy celowe, Społeczeństwo globalne.
5. Płeć, małżeństwo, rodzina
Płeć biologiczna (sex) a płeć kulturowa (gender). Problem nierówności płci. Mężczyzna i
kobieta w społeczeństwach historycznych i w społeczeństwie współczesnym. Płeć jako
czynnik stratyfikacji społecznej. Współczesne problemy i kontrowersje dotyczące rodziny i
małżeństwa w Polsce.
1/ D.J. Curran, C.M. Renzetti, Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005, Rozdział: Przodkowie i sąsiedzi. Społeczne konstrukcje płci kulturowej w innych
epokach i społeczeństwach, s. 79-99.
2/ H. Domański, Co wiadomo na temat nierówności płci?, „ResPublica Nowa”, czerwiec 2002.
3/ A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, Rozdział: Płeć kulturowa i
seksualność, Rozdział: Rodziny, s. 126-146, 192-200.
6. Struktura i stratyfikacja społeczna
Pojęcia struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy
społecznej. Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej.
Marginalizacja i wykluczenie społeczne. Pojęcie podklasy (underclass).
1/ J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 1996, Rozdział 1.
Podstawowe założenia, twierdzenia i pojęcia teorii struktury społecznej, s. 6–29.
2/ A. Karwacki, D. Antonowicz, Underclass i kultura biedy w środowiskach popegieerowskich w
kontekście sporów teoretycznych i interpretacyjnych, „Studia Socjologiczne”, 2003, 3 (170), s. 69111.
7. Ruchliwość społeczna
Pojęcie i typy ruchliwości społecznej. Wyniki badań nad ruchliwością społeczną w Polsce i
na świecie.
1/ J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 1996, podrozdział:
Ruchliwość społeczna a zmiana struktury społecznej, s. 30-32.
2/ H. Domański, Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, Rozdział 12.
Ruchliwość społeczna, podrozdział: Podstawowe pojęcia, Rozdział 14. Wyniki badań nad
ruchliwością, s. 194-198, 233-253.
8. Naród i procesy narodotwórcze
Pojęcie narodu, mniejszości narodowej, grupy etnicznej. Koncepcje genezy narodów
europejskich. Stereotypy narodowe.
1/ J. Błuszkowski, Stereotypy a tożsamość narodowa, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2005,
Rozdział 5. Autostereotyp i tożsamość narodowa Polaków, s. 117-141.
2/ J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa
2003, Rozdział VIII. Polacy – naród otwarty czy zamknięty, s. 207-233.
3/ W. Żelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006,
Rozdział I. Między nowoczesnością a ponowoczesnością, podrozdziały 2.1. Geneza pojęcia
etniczności, 2.2. Geneza koncepcji etnicznych, Rozdział III. Państwo a mniejszości, podrozdział 3.
Grupa etniczna, Rozdział VII. Etnopolityka i polityka etniczna, s. 25-29, 80-85, 174-207.
-6-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
9. Nacjonalizm i konflikty etniczne
Pojęcie nacjonalizmu i etnonacjonalizmu. Typologia nacjonalizmów. Państwo
mniejszości narodowe. Konflikty i problemy etniczne - etnopolityka i polityka etniczna.
a
1/ E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, Rozdział 1.
Definicje, Rozdział 4. Przejście do epoki nacjonalizmu, Rozdział 7. Typologia nacjonalizmów, s. 916, 53-68, 109-133.
2/ W. Żelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006,
Rozdział VII. Etnopolityka i polityka etniczna, 174-207.
10. Kultura: zagadnienia podstawowe
Naukowe i potoczne pojęcie kultury. Kultura a natura. Kultura a cywilizacja. Podstawowe
składniki kultury. Elementy kultury (wartość, wzór, kanon, obyczaj, obrzęd, rytuał, mit,
symbol).
1/ J. Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2004, s. 9–36.
2/ S. Czarnowski, Kultura, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, rozdz. I, s. 5–15 lub
[w:] S. Czarnowski, Dzieła, t. 1, Warszawa 1956, s. 13–23.
3/ S. Ossowski, Dzieła, T. 2, Rozdział: Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne
korelaty, s. 64 – 69.
11. Przemiany współczesnej kultury: kultura masowa i społeczeństwo konsumpcyjne
Kultura masowa. Standaryzacja i homogenizacja kultury. Pojęcie konsumpcji. Klasyfikacja
obrazów konsumenta. Wpływ przemian współczesnej gospodarki na style życie i
konsumpcję. Kontestacja społeczeństwa konsumpcyjnego.
1/ A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, Rozdział 1. Konsumpcja jako
pojęcie kluczowe, s. 9-39.
2/ A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006,
Rozdział III. Obraz kultury masowej, podrozdział: Homogenizacja kultury masowej a poziomy
kultury, s. 320-358.
12. Ład społeczny i jego naruszenia
Pojęcie i typy ładu społecznego. Przyczyny i skutki zaburzeń ładu społecznego: pojęcie
anomii (Robert King Merton). Socjologiczne teorie dewiacji.
1/ J. Błuszkowski, Paradoksy normalności i dewiacji, [w:] M. Karwat, Paradoksy polityki, Warszawa
2007, s. 94-107.
2/ R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002, Rozdział: Struktura społeczna i anomia, s. 197–224.
3/ S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001,
Rozdział 2. Koncepcje ładu społecznego i typy przewidywań, s. 58-80.
-7-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
13. Zmiana społeczna
Pojęcia: zmiana, rozwój, ewolucja. Klasyczne teorie rozwoju społecznego. Paradygmaty
zmiany społecznej. Konflikt społeczny i zmiana społeczna (Ralf Dahrendorf).
1/ L. Coser, Społeczne funkcje konfliktu, [w:] Elementy teorii socjologicznych, PWN, Warszawa
1975, s. 199–203.
2/ R. Dahrendorf, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Wydawnictwo Naukowe
NOMOS, Kraków 2008, Rozdział 6. Grupy konfliktowe, konflikty między grupami i zmiana społeczna,
s. 183-211.
3/ A.W. Jelonek, K. Tyszka, Koncepcje rozwoju społecznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2001, Rozdział: Teorie rozwoju społecznego - podstawowe założenia i pojęcia, s. 9-32.
14. Globalizacja
Pojęcie globalizacji. Globalizacja w różnych ujęciach teoretycznych. Wymiary globalizacji.
Globalizacja a państwo narodowe. Antyglobalizm, alterglobalizm.
1/ Z. Bauman, Globalizacja, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000, Rozdział: Co będzie
po państwie narodowym?, s. 67-91.
2/ L. Gawor, Antyglobalizm, alterglobalizm i filozofia zrównoważonego rozwoju jako
globalizacyjne alternatywy, „Problemy ekorozwoju”, 2006 1 (1), s. 41-48. [Artykuł dostępny w:
http://ekorozwoj.pol.lublin.pl/no1/f.pdf]
3/ W. Wosińska, Oblicza globalizacji, Smak Słowa, Sopot 2008, podrozdział: Pojęcie i etapy
globalizacji, s. 23-30.
15. Wizje społeczeństw przyszłości
Rewolucja informatyczna, biotechnologiczna i kwantowa a społeczeństwo. Scenariusze
przyszłości człowieka i społeczeństwa. Społeczne konsekwencje zanieczyszczenia
środowiska naturalnego.
1/ T. Colborn, D. Dumanoski, J.P. Myers, Nasza skradziona przyszłość, Wydawnictwo Amber,
Warszawa 1996, Wstęp, Prolog, Rozdział 13. Zagrożenia na horyzoncie, s. 5-7, 11-12, 250-258.
2/ M. Kaku, Wizje czyli jak nauka zmieni świat w XXI wieku, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002,
Rozdział 1. Choreografowie materii, życia i inteligencji, s. 17-39.
3/ L. Michnowski, Społeczeństwo przyszłości a trwały rozwój. Cybernetyczne spojrzenie na
przyszłość świata, Warszawska Drukarnia Naukowa PAN, Warszawa 2006, Rozdział I. Diagnoza,
kryzys globalny przed którym stoimy, s. 15-45.
-8-
SOCJOLOGIA – program wykładu i ćwiczeń
LITERATURA PRZEDMIOTU
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
Z. Bauman, Socjologia, Warszawa 1997.
A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2004.
K.-J. Tillmann, Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie,
Warszawa 1996.
G. Ritzer, Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań 2004.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003.
J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2002.
J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972 (i inne wydania).
P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2002.
J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Poznań 1998.
J. H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2004.
J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1994.
J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1993.
F. Znaniecki, Wstęp do socjologii, Warszawa 1988.
Encyklopedia Socjologii, T. 1. (A – J), Warszawa 1998.
Encyklopedia Socjologii, T. 2. (K – N), Warszawa 1999.
Encyklopedia Socjologii, T. 3. (O – R), Warszawa 2000.
Encyklopedia Socjologii, T. 4. (S – Ż), Warszawa 2002.
-9-