Etyka cnoty

Sokrates, (Platon) i Arystoteles jako twórcy
pierwszej teorii etycznej – zwanej etyką cnoty.
Tradycja europejska stworzyła sześć wielkich teorii etycznych:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Etyka cnoty (Sokrates, Platon i Arystoteles)
Etyka miłości bliźniego (filozofia chrześcijańska)
Formalizm, czyli etyka obowiązku (Kant)
Utylitaryzm (Mill)
Etyka umowy społecznej (Hobbes, Rousseau, Rawls)
Etyka uprawnień (Locke, Nozik, Dworkin)
Etyka cnoty (lub racjonalizm etyczny)
W obrębie tego stanowiska uznaje się, że cnota (gr. arete) jest
doskonałością samą w sobie.
Wg Platona i Arystotelesa pewne sposoby postępowania budzą naturalny
podziw, a to ze względu na swoją bezinteresowność i pogardę dla
konsekwencji.
Uosobieniem etyki cnoty a zarazem wzorcami moralnej doskonałości są
bohaterowie antycznych tragedii greckich. (np. Antygona);
• Def. cnoty
Cnota – to działania, które współgrają z naszą rozumną naturą czyli
działania zgodne z rozumem.
(Cnota – to odpowiedni, utrwalony w naszym charakterze stosunek
do emocji, pragnień, pożądań: nienawiści, strachu, gniewu,
miłości, zazdrości, litości itd.)
Arystotelesowa def. człowieka
Homo animal razionale est.
Sokratesa wersja etyki cnoty
‘intelektualizm etyczny’
• Skoro istotą człowieka jest dusza pojmowana jako rozum (myślenie),
zatem dla Sokratesa cnotą jest wiedza. Ona jest największą wartością.
Ignorancja, czyli niewiedza jest zatem brakiem cnoty (wadą).
• Według niego wystarczy, że człowiek wie, co jest dobre, wówczas
automatycznie to czyni. Innymi słowy człowiek postępuje źle tylko
wtedy gdy nie pozna prawdy, tzn. tego, co jest dobre.
Problem słabej woli w perspektywie myśli Sokratesa
• Sokrates odrzucał istnienie słabej woli
‘jak naprawdę wiem, co jest dobre, to na pewno tak postąpię’
• Słaba wola - jego zdaniem - to tylko pozór, który powstaje
wtedy, gdy człowiek racjonalny przestaje być racjonalny;
• Człowiek racjonalny, musi robić to, co jest lepsze, w
przeciwnym razie staje się głupcem.
• Racjonalność zdaniem Sokratesa jest ponad wszystkim!
Arystotelesa wersja etyki cnoty
• Dla Arystotelesa cnotą jest przede wszystkim umiejętność postępowania
stroniącego od skrajności, czyli trafiającego w „złoty środek”.
Stąd jego rada:
Należy zawsze poszukiwać kompromisu pomiędzy skrajnościami;
 Cnota męstwa – środek pomiędzy brawurą
i tchórzostwem
 Cnota wielkoduszności - środek pomiędzy pychą
i uniżonością
 Cnota hojności - środek pomiędzy rozrzutnością
i skąpstwem
• Zadanie!
Pomiędzy jakimi skrajnymi wadami będą
następujące cnoty:
Nadmiar
Sprawiedliwość
Rozsądek
Przyjaźń
Niedomiar
Arystoteles w aspekcie problemu słabej woli
-
Arystoteles nie chce zgodzić się (w całości) z rozwiązaniem Sokratesa.
-
Stwierdza, że słaba wola to przypadek zmąconej świadomości, rodzaj
‘sklerozy’. Słaba wola jest mimowolnym zapomnieniem tego, co wcześniej
postanowiliśmy. Chodzi dokładniej o ogólne normy postępowania.
-
(Np. niech ogólną normą będzie zasada, że nie należy kłamać. [analiza])
-
Słaba wola jest znamieniem człowieka chwiejnego, który poddaje się
innym bodźcom niż te racjonalne: przypadkowym okolicznościom,
emocjom, przygodnym pragnieniom.
Pogląd Arystotelesa można zinterpretować odwołując
się do współczesnej psychologii
•
Weźmy przykład kłamstwa (albo osoby uzależnionej od alkoholu)
Można rozróżnić dwa rodzaje pragnień
- Pierwszego rzędu – [np. jakieś przypadkowe okoliczności, sytuacja
szybko skłania (niekiedy) człowieka do kłamstwa]
- Drugiego rzędu (pragnienie co do pragnień) – [ogólna zasada –
kłamać nie należy – czyli pragnienie co do pragnienia pierwszego
rzędu, w postaci ‘nie chcę kłamać’]
-
Jeśli moje alter ego – system pragnień drugiego rzędu jest dobrze
ugruntowany, wówczas nie mam problemu ze słabą wolą.
Arystoteles by powiedział, że chodzi o dzielność w dobru
*
*
Co znaczy w powyższej perspektywie autonomia moralna?
• Człowiek autonomiczny ma piętrową osobowość – rozpoznaje w
sobie pragnienie dwóch rządów;
• Zadaje sobie pytanie „Jak chciałby chcieć postępować?”
• Autonomia zakłada głęboki namysł nad samym sobą, otoczeniem,
wartościami – chroni nas przed moralnością odruchową, przed
niefrasobliwością;
• Autonomia moralna zakłada również analizę tego, z czego
wyrastamy : kultury i tradycji;
• Autonomia zakłada także pokorę wobec samego siebie – wynika
to z rozpoznania swojej ograniczoności.
Por. J. Hołówka, Etyka w działaniu
Cnota sama sobie nagrodą
- Eudajmonizm etyczny – pogląd, że szczęście jest
najwyższym dobrem;
CO TO JEDNAK ZNACZY DĄŻYĆ DO SZCZĘSCIA?
W tym względzie Arystoteles, Sokrates i Platon głoszą w zasadzie to samo:
szczęście polega na rozwijaniu swojej rozumnej,
osobowej natury. Chodzi o dążenie do cnót.
Wspólnota jako najważniejszy punkt odniesienia
w etyce cnoty.
• Współcześnie pojęcie reputacji moralnej straciło niemal całkowicie
swój sens, ponieważ żyjemy anonimowo, indywidualistycznie, tzn.
zasadniczo dla siebie a nie ze sobą.
• W antyku i średniowieczu posiadanie cnót znaczyło bycie
użytecznym dla wspólnoty. To był właśnie wymóg moralny:
ćwiczenie własnej doskonałości na rzecz grupy.
• Wspólnota dba o wszystkich i wszyscy dbają o wspólnotę.
• Zatem wartość moralna zbiegała się z prestiżem społecznym.
Podsumowanie
Warto wiedzieć, że każda teoria etyczna ma swoje wady. Traktowanie
którejkolwiek absolutystycznie prowadzić może niekiedy do
absurdu.
NP. Problem etyki cnoty polega zasadniczo na tym, że każe nam
podporządkować się wymogom wspólnoty.
Jeśli potraktujemy to zbyt dosłownie może okazać się, że będziemy
działać wbrew naszemu sumieniu i zdrowemu rozsądkowi, a to
byłoby działaniem wbrew cnocie.