Prawo pracy * *wiczenia (VI)
advertisement
Prawo pracy – ćwiczenia (VII) mgr Ilona Szwedziak – Bork [email protected] WZ UW OPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA I MATERIALNA Z CZYM KOJARZY SIĘ SŁOWO „ODPOWIEDZIALNOŚĆ”? ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON STOSUNKU PRACY • Odpowiedzialność pracowników polega na ponoszeniu przez nich wobec pracodawcy konsekwencji materialnych lub osobistych z powodu naruszenia obowiązków pracowniczych • Odpowiedzialność pracodawcy oznacza bądź występowanie po jego stronie pewnych obowiązków, bądź też ponoszenie przez niego ujemnych następstw z powodu naruszenia przepisów prawa OBOWIĄZKI PRACOWNIKA (art. 100 KP) § 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. § 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności: 1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy; 2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku; 3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych; 4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę; 5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach; 6) przestrzegać ́ w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI PRACOWNICZEJ ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA MIENIE POWIERZONE PRACOWNIKOWI ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNIKA ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRACODAWCY ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (I) • spełnia w systemie prawa pracy funkcje: prewencyjną, represyjną i wychowawczą • polega na stosowaniu wobec pracownika sankcji typu represyjnego, tj. kar za nieprzestrzeganie porządku pracy • kary stanowią dla pracodawcy środek realizacji jego uprawnień kierowniczych • w razie popełnienia przez pracownika wykroczenia porządkowego określonego w kodeksie pracy • podstawa – zawinione naruszenie obowiązków • naruszenie obowiązków: różnorodne zachowania mieszczące się w art. 100 § 1 KP • wina pracownika: ujemna subiektywna ocena jego zachowania • nie wystarczy samo obiektywne stwierdzenie, że np. pracownik zepsuł materiały, które zostały mu powierzone do świadczenia pracy, ale musi zostać jeszcze wykazane, że jego działanie lub zaniechanie było w danej sytuacji naganne ze względu na towarzyszące okoliczności subiektywne po stronie pracownika (umyślność, niedbalstwo) ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (II) Kary porządkowe: • Art. 108 KP przewiduje dwa rodzaje kar porządkowych: • niemajątkowe: upomnienie i nagana • majątkowe: kara pieniężna • Kary niemajątkowe należą do środków represyjno – wychowawczych; dotykają sfery życia psychicznego człowieka. • Do czego prowadzi wymierzenie takiej bądź innej kary? ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (III) • Kara pieniężna może zostać wymierzona tylko za nieprzestrzeganie przepisów bhp lub przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia bądź nietrzeźwość lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - obok kary niemajątkowej. • Co jest brane pod uwagę przy wymierzaniu kary? rodzaj naruszenia przez pracownika obowiązków, stopień jego winy oraz jego dotychczasowy stosunek do pracy • ukaranie karą porządkową nie wyklucza innych skutków naruszenia obowiązków – np. obniżenie premii • Jaką część pensji pracownika można zająć? kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być ́ wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać ́ dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potraceń, o których mowa w art. 87 §1pkt 1–3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (IV) • Karę porządkową wymierza pracodawca • Kara nie może być stosowana po upływie dwóch tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego oraz po upływie trzech miesięcy od dokonania naruszenia pracowniczego. • Warunek konieczny: Uprzednie wysłuchanie pracownika – w dowolnej formie • Jeśli z powodu nieobecności w pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty – ulega zawieszeniu • O zastosowanej karze pracodawca informuje pracownika na piśmie – wskazuje datę i rodzaj naruszenia oraz informuje o możliwości i terminie wniesienia sprzeciwu – odpis zawiadomienia o ukaraniu składa się do akt osobowych pracownika • Czy jest możliwe uchylenie kary ? ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (V) • Art. 112 KP. Jeżeli zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. O uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu decyduje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia jest równoznaczne z uwzględnieniem sprzeciwu • Sprzeciw może zostać wniesiony w dowolnej formie • Jakie wady ma takie postępowanie? • Co w przypadku wadliwego rozpoznania sprzeciwu? ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (VI) • wadliwie rozpatrzenie sprzeciwu może pociągać za sobą uchylenie kary przez sąd • Co jeśli sprzeciw nie zostanie uwzględniony? pracownik może wnieść w ciągu 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej kary • Uwzględnienie sprzeciwu przez pracodawcę albo sąd powoduje, że karę uważa się za niebyłą, a wszelkie wzmianki o niej należy usunąć z akt pracowniczych • Jeśli pracownik został skazany na karę pieniężną – należy mu zwrócić jej równowartość • zatarcie skazania ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (I) • Na czym polega odpowiedzialność materialna? • Ta zawarta w KP polega na ponoszeniu przez pracownika ujemnych skutków majątkowych z powodu wyrządzenia szkody w mieniu pracodawcy, wskutek zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych • odpowiedzialność materialna powstaje przede wszystkim wskutek naruszenia art. 100 § 2 pkt 4, ale także wskutek naruszenia zakazu konkurencji DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KP • ZAKAZ KONKRURENCJI W TRAKCIE TRWANIA STOSUNKU PRACY • ZAKAZ KONKURENCJI PO USTANIU STOSUNKU PRACY DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KP Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy • treść zakazu konkurencji: w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność • na piśmie DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KP Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy • treść zakazu konkurencji: pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy • na piśmie DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KP • wysokość odszkodowania: nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. • czas trwania zakazu: okres wskazany w umowie • ale: zakaz przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KP DYSKUSJA: za czy przeciw zakazowi konkurencji w prawie pracy? ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (II) • Jest to odpowiedzialność osobista, która przejawia się w obowiązku zapłaty odszkodowania pieniężnego • Kodeks pracy wyróżnia odpowiedzialność: za szkodę wyrządzoną pracodawcy za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się • dochodzenie odpowiedzialności materialnej uzależnione jest od woli pracodawcy • co do zasady, wypłata odszkodowania następuje po przeprowadzonym postępowaniu sądowym, możliwe jest także zawarcie ugody ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (III) Dlaczego konieczne jest postępowanie sądowe? ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (IV) • Ochrona wynagrodzenia za pracę uniemożliwia pracodawcy potrącanie odszkodowania z pensji pracownika bez stosownego tytułu prawnego ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (V) • Art. 114 KP. Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału. • Kodeks pracy reguluje odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy z tytułu wszelkiego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych • Przypadki te muszą być zawinione ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VI) • Przesłanki odpowiedzialności: 1. 2. 3. 4. bezprawność wina szkoda związek przyczynowy • Żeby mówić o odpowiedzialności pracownika, muszą wystąpić łącznie wszystkie cztery przesłanki ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VII) Bezprawność: • polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych • ALE pomimo wystąpienia bezprawności odpowiedzialność pracownika może zostać wyłączona, np.: art. 117 § 2. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. • Co to jest ryzyko? • Pracownikowi nie można zatem przypisać winy za powstanie szkód, które są normalnym następstwem działalności pracodawcy (np. powstanie zanieczyszczeń czy hałasu), a które nie stanowią zachowań pracowniczych • stan wyższej konieczności ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VIII) Wina: • ujemna ocena podmiotowej strony zachowania sprzecznego z porządkiem prawnym • Dwie postaci winy: umyślna i nieumyślna • O czy może decydować to, czy wina jest umyślna, czy nieumyślna? • Kodeks pracy nie definiuje, ani winy umyślnej ani nieumyślnej. Na potrzeby ustalenia wina umyślna ma przełożenie na zamiar bezpośredni i ewentualny, a wina nieumyślna czerpie z lekkomyślności i niedbalstwa z prawa karnego • Wina umyślna – pracownik wykonuje lub nienależycie wykonuje swoje obowiązki pracownicze w celu wywołania skutku w postaci uszczerbku w majątku pracodawcy albo gdy przewidując ten skutek, godzi się na jego wystąpienie ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (IX) • Pracownik musi obejmować swoim postępowaniem skutki i mieć zamiar • Nieumyślne wyrządzenie szkody pracodawcy występuje w tych przypadkach, gdy pracownik zdawał sobie sprawę z możliwości powstania szkody, lecz bezpodstawnie przypuszczał, że jej uniknie (lekkomyślność), bądź gdy powstania szkody w ogóle nie przewidywał, chociaż mógł i powinien (niedbalstwo). • Lekkomyślność jest cięższą formą winy nieumyślnej – zbliża się do zamiaru ewentualnego. • Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (X) Szkoda: • uszczerbek w majątku pracodawcy • Jak zmierzyć rozmiar szkody? • Nie będzie on szkodą, istnieją tzw. normy zużycia i normy ubytków naturalnych • Art. 115 KP. Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę ̨ w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. • Tylko szkoda rzeczywista, bez utraconych pożytków!! ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XI) Związek przyczynowy: • „połączenie” pomiędzy działaniem pracownika a powstaniem szkody ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XII) • pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania • Problem: pracodawca przyczynił się do powstania szkody bądź w jej wyrządzeniu brały udział inne osoby • Przyczynienie się pracodawcy lub innych osób wyłącza odpowiedzialność pracownika w takim zakresie, w jakim to przyczynienie się miało wpływ na powstanie lub rozmiar szkody ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIII) Naprawienie szkody: • podstawowe narzędzie: odszkodowanie • odszkodowanie to wyrównanie uszczerbku majątkowego przez zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej ekwiwalent wyrządzonej szkody • Odszkodowanie może nie przewyższać rzeczywiście powstałej szkody • Art. 119 KP. Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIV) • co ze szkodą wyrządzoną z winy umyślnej? • Art. 122. Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. • Naprawienie szkody następuje w pieniądzu • Czy można żądać przywrócenia stanu poprzedniego zamiast zapłaty odszkodowania? • Tak, o ile mieści się w wysokości 3 miesięcznego wynagrodzenia albo nie przekracza wysokości szkody (wina umyślna) • Rozmiar szkody stanowi podstawowy miernik odszkodowania ustalonego w pełnej wysokości • Wysokość szkody może być zmniejszona, gdy naprawienie szkody następuje na podstawie ugody sądowej ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XV) Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi • Jakie mienie można powierzyć pracownikowi? Art. 124. § 1. Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się: 1) pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, 2) narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. odpowiedzialność oparta na zasadzie winy ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVI) • § 2. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. • pracodawca nie musi wykazywać, że niezwrócenie mienia powierzonego bądź niewyliczenie się z tego mienia nastąpiło z winy pracownika – dowód ciąży na pracowniku ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVII) • art. 124 § 3 KP. Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. • Takie przyczyny, to okoliczności, którym pracownik nie może zapobiec nawet przy dołożeniu należytej staranności w wykonywaniu obowiązków pracowniczych, a więc w okolicznościach niezawinionych • Pracownik z mieniem powierzonym nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania lub zwiększenia ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVIII) Odpowiedzialność za szkodę kilku pracowników • odpowiedzialność materialna kilku pracowników za jedną szkodę może przybrać formę odpowiedzialności: indywidualnej solidarnej wspólnej ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIX) odpowiedzialność indywidulana: • ponoszona przez pracowników w razie wyrządzenia pracodawcy szkody wspólnie, ale z winy nieumyślnej • pracownicy powinni pokryć część szkody w sposób, w jaki przyczynili się do stopnia jej powstania (odpowiednio do stopnia zawinienia) • jeśli nie można określić rozmiaru przyczynienia się: pracownicy odpowiadają w częściach równych • wysokość odszkodowania od każdego pracownika nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XX) • odpowiedzialność solidarna: • wchodzi w grę, gdy doszło do wyrządzenia szkody w sposób umyślny przez kilku pracowników, a także przez pracownika/pracowników, który wyrządził taką szkodę wspólnie z innymi osobami • każdy pracownik odpowiada za tak wyrządzoną szkodę w pełnej wysokości • jest to typowa odpowiedzialność solidarna dłużników z KC ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XXI) wspólna odpowiedzialność materialna • uregulowana w rozporządzeniu Rady Ministrów • jest to odpowiedzialność, którą ponoszą w sytuacjach określonych w tym rozporządzeniu pracownicy zatrudnieni na stanowiskach związanych z dysponowaniem mieniem w postaci towarów, surowców lub materiałów itp. • w razie powstanie niedoboru – osoba wskazana w rozporządzeniu (magazynierzy, brygadziści, kelnerzy itp.) odpowiada w części określonej w pisemnej umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej, jaką pracodawca zawiera z nimi w związku z łącznym powierzeniem mienia DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
