socjologia ogólna

1. Osobowość jako przedmiot
zainteresowania socjologii
SOCJOLOGIA OGÓLNA



2. JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO
2. Psychologiczne koncepcje osobowości
człowieka (1/4) - podejście
behawiorystyczne







człowiek jest istotą reaktywną, zdeterminowaną
przez środowisko zewnętrzne
główny motyw działania – bodźce środowiskowe
(wzmocnienia)
behawioryzm nie neguje występowania procesów
psychicznych
człowiek – układ zewnątrzsterowny
podobne reakcje na podobny zestaw bodźców
podstawowy schemat: bodziec-reakcja-wzmocnienie
zastosowanie podejścia behawiorystycznego w
oddziaływaniach społecznych


warunkowanie instrumentalne - uczenie związku
pomiędzy zachowaniem a jego konsekwencjami pragnienie-produkt-zaspokojenie pragnienia [F. Skinner]
warunkowanie klasyczne – mechanizm zastąpienia
pierwotnego bodźca innym, wywołującym taką samą
reakcję [J. Watson, Ivan Pawłow]
Do czego doprowadziły eksperymenty z płcią
biologiczną i psychiczną…


dr J. Money - dzieci rodzą się bez płci i za pomocą
odpowiedniego sposobu wychowania można z nich „zrobić”
chłopców lub dziewczynki
Bruce-Brenda-David, czyli skąd się bierze płeć








1966 r. - Bruce Reimer jako 8-miesięczne niemowlę zostaje
poddane drobnemu zabiegowi chirurgicznemu
wychowywany jest jako Brenda
Brenda jako czternastolatka dowiaduje się prawdy o sobie
podejmuje decyzję o zmianie (przywróceniu?) płci
operacja narządów płciowych, usunięcie piersi, terapia
hormonalna, przyjęcie imienia David
powracające depresje
małżeństwo z samotną matką trójki dzieci
2004 r. - samobójstwo

związek, jaki zachodzi pomiędzy jednostką a
społeczeństwem
znalezienie (określenie i wyjaśnienie) źródła
ludzkiej osobowości oraz struktury osobowości
najważniejsze pytanie - w jakim stopniu
środowisko kształtuje człowieka
osobowość człowieka - zespół specyficznych
pojęć stosowanych w danej teorii, przyjętych jako
te, które adekwatnie i w sposób pełny opisują czy
wyjaśniają zachowania człowieka
Zastosowanie podejścia
behawiorystycznego w socjologii




determinizm kulturowy - człowiek jako wytwór
społeczny
uczenie się – ustanowienie związku pomiędzy bodźcem
a reakcją
proces socjalizacji: u chłopców i dziewczynek
pożądane są różne wzory zachowań – dlatego
wykorzystuje się różne systemy nagród i kar
koncepcja uczenia się na modelu [A. Bandura]




człowiek uczy się nie tylko poprzez pojedyncze wzmocnienia ich
zachowania, ale również poprzez obserwację i naśladowanie
innych
uwzględnienie procesów psychicznych
jednak… badania na ten temat nie są jednoznaczne
krytyka:

brak refleksji na kontekstem społecznym podejmowanych ról
społecznych
2. Psychologiczne koncepcje osobowości
człowieka (2/4) - podejście
psychodynamiczne








człowiek jest istotą zdeterminowaną przez nieuświadomione procesy
psychiczne rozwijające się do 6 r.ż.
główny motyw działania – nieuświadomione popędy
osobowość – system sił dynamicznych (id-ego-superego)
id: popęd życia i śmierci
podstawowy schemat: napięcie emocjonalne-działanie nastawione
na rozładowanie napięcia-chwilowy stan odprężenia
na ogół człowiek kieruje się zasadą przyjemności, ale…
…kultura tłumi nasze popędy
 chłopcy a dziewczynki (mali mężczyźni…, córeczka tatusia,
pragnienie posiadania syna)
 męskość/kobiecość nie są wrodzone – kształtują się w trakcie
rozwoju osobniczego (występują tylko różnice anatomiczne)
zastosowanie podejścia psychodynamicznego w
oddziaływaniach społecznych
 człowiek wrażliwy na podświadome oddziaływania
1
Zastosowanie podejścia
psychodynamicznego w socjologii





znaczenie rodziny w procesie socjalizacji
(superego)
Berta Pappenheim – przypadek Anny O. histeria
(Jean-Martin Charcot) czy strach przed
zamążpójściem
odkrycie nieświadomej motywacji
idea mechanizmów obronnych
krytyka:


analiza koncentruje się na jednostce w ramach małej
rodziny mieszczańskiej – niewielkie znaczenie dla teorii
społecznej
Z. Freud - zwolennik patriarchalnego systemu
społecznego
Zastosowanie podejścia humanistycznego w
socjologii

człowiek jako istota
zaspokajająca
potrzeby, rola kultury
w budowaniu
hierarchii potrzeb
2. Psychologiczne koncepcje osobowości człowieka
(3/4) - podejście humanistyczne





człowiek jest istotą dążącą do
samorealizacji
główny motyw działania – potrzeby
osobowość – nie występuje w aparacie
pojęciowym
osoba – składa się z dwóch podsystemów
– Ja i organizmu, które stanowią całość
zastosowanie podejścia humanistycznego
w oddziaływaniach społecznych

człowiek wrażliwy na informacje o
możliwościach zaspokojenia jego oczekiwań i
potrzeb
2. Psychologiczne koncepcje osobowości człowieka
(4/4) - podejście poznawcze




człowiek jest układem twórczym i samodzielnym –
dąży do nadania rzeczywistości sensu
główny motyw działania – rozbieżność pomiędzy
informacjami o pożądanych wartościach a
posiadanych
osobowość – układ złożony ze struktur
poznawczych
zastosowanie podejścia poznawczego w
oddziaływaniach społecznych


Zastosowanie podejścia poznawczego w socjologii



człowiek jako istota aktywna –
racjonalizująca
wychowanie i autokreacja jako
sposoby na zmiany zachowania
badania nad deprywacją
sensoryczną



przeciążenie informacyjne może
powodować zaburzenia: emocjonalne,
zapamiętywania, poczucia tożsamości
brak informacji może być destruktywny
dla człowieka (izolacja sensoryczna) –
senność, halucynacje, zaburzenia
emocjonalne, lęki, brak poczucia
tożsamości, uległość…
każdy człowiek ma własną barierę
przeciążenia
człowiek poszukuje informacji, które pozwolą mu
podejmować decyzję prowadzące do maksymalizacji
satysfakcji
oddziaływanie ma charakter schematyczny
3. Socjobiologiczna koncepcja człowieka


na naturę ludzką składają się elementy behawioralne
zakodowane w genach i ukształtowane w wyniku
selekcji ewolucyjnej, prowadzącej do przetrwania tych
genów, które wytwarzają cechy i zachowania dające
największą skuteczność reprodukcyjną
skrajna postać socjobiologii [G.C.Williams, R.
Dawkinson]:





wszelkie nasze działania służą jedynie efektywnemu
przenoszeniu genów
człowiek stanowi ciało umożliwiające przeniesienie genów
tendencja do maksymalizacji zdolności przetrwania i
reprodukcji, co zapewnia większą ilość istniejących kopii
genów, prowadzi do stabilnej strategii ewolucyjnej
czy istnieje altruizm?
socjobiologia a tradycjonalistyczne podejście
do płci
2
Etyczne i społeczne dylematy nad inżynierią
genetyczną


klony
transgeniczne zwierzęta i rośliny
 modyfikacje do celów naukowych zwierząt laboratoryjnych myszy, szczurów,
 owce wytwarzające wełnę toksyczną dla moli i nie kurczącą się
w praniu,
 lepsza jakość mięsa, mleka,
 transgeniczne koty dla alergików - ich sierść nie powoduje
alergii,
 transgeniczne rybki akwariowe z genami z meduzy, dzięki
którym fluoryzują w ciemności (rybki są bezpłodne - nie mogą
się krzyżować w przypadku wydostania się do środowiska)


soja odporna na choroby


czynniki biogenne
 efekt wyposażenia genetycznego, decydującego o funkcjonowaniu
organizmu człowieka
 biologiczna tożsamość płciowa, budowa ciała, zmiany zachodzące z
wiekiem, czynności fizjologiczne, działalność gruczołów, potrzeby
biologiczne
czynniki psychogenne
 efekt wyposażenia genetycznego
 psychiczna tożsamość płciowa, inteligencja, temperament, wola, procesy
przetwarzania informacji, potrzeby psychospołeczne
czynniki socjogenne
 czynniki, które kształtują się pod wpływem życia jednostki w różnych
grupach, w procesie socjalizacji
 kulturowy ideał osobowości (i wzory osobowe), role społeczne, jaźń
subiektywna, jaźń odzwierciedlona
Dalsze wnioski









człowiek nie byłby w stanie rozwinąć wielu swoich cech
biologicznych (ludzkich), gdyby pozostawał poza
środowiskiem społecznym – Kacper Hauser (w 1828 r.
pojawił się w Norymbergii)
człowiek ma zdolność naśladowania innych, dzięki czemu
przyswaja sobie zdobycze określonego środowiska (Amala i
Kamala, wilki, Indie 1920)
środowisko społeczne potrzebne jest człowiekowi, aby mógł
funkcjonować i rozwijać się jako istota społeczna (niewielkie
możliwości resocjalizacji)
dzikie dzieci (homo ferus):
strach, brak świadomości bycia człowiekiem, brak albo bardzo słabo
rozwinięta umiejętność mowy, zaburzenia fizyczne/psychiczne),
syndrom Kaspara Hausera

predyspozycja nie oznacza predestynacji
przygotuję sobie lepszy model…
5. Trzy podstawowe cechy (wymiary,
elementy) osobowości:


psychospołeczne konsekwencje znajomości biologicznych
czynników decydujących o cechach, predyspozycjach i
zachowaniach człowieka…


4. Socjologiczna koncepcja osobowości człowieka
– człowiek jest istotą społeczną…
oprócz prostych czynności odruchowych – wszystkie bardziej
złożone formy zachowań kształtowane są u człowieka w toku
jego rozwoju osobniczego
organizmy ciągle przystosowują się do środowiska – jeśli
jakaś cecha czy zachowanie jest niewystarczające – człowiek
jest w stanie je zmienić
ewolucja zachodzi cały czas – mechanizmy adaptacyjne są
jednak dość powolne...
maksymalizacja reprodukcji swoich genów
(socjobiologia) leży u podstaw wielu naszych motywów, ale
nie jest wprost celem ludzkich działań
jednocześnie jednak wiele cech i zachowań człowieka ma
charakter stały – inteligencja czy agresja
człowiek poszukuje takiego środowiska, które sprzyja
rozwojowi cech genetycznych
Podstawowe pytania i wnioski


Podstawowe pytania:
 czym różni się człowiek od innych zwierząt?
 jaki jest mechanizm rozwoju osobniczego?
 w jakim stopniu nasze umiejętności są wrodzone, a w jakim nabyte?
Podstawowe wnioski:
 osobowość jest efektem wzajemnego oddziaływania na siebie wielu czynników,
zarówno naturalnych, jak i kulturowych
 człowiek jest wyposażony w pewien program genetyczny, który decyduje o
większej łatwości przyswajania sobie określonych wzorów zachowań, o większym
prawdopodobieństwie uaktywnienia określonych cech czy też o większej
skłonności do określonych schorzeń - – „predyspozycja nie oznacza
predestynacji”
 cechy i zachowanie człowieka są zatem wypadkową przynajmniej dwóch
czynników:
 mechanizmów adaptacji wykształconych w drodze ewolucji (np. tworzenie się
naskórka, agresja – większa u mężczyzn)
 oraz wpływu środowiska (np. obtarcie skóry, wzmożona bądź hamowana
agresja – bilans zysku i strat)
Dalsze wnioski


pytanie - czy zabiegi wychowawcze kształtują (decydują
o) osobowość człowieka? – to nie jest takie
jednoznaczne → brak wyników badań nad zależnością
pomiędzy stylem wychowania a osobowością człowieka
(dzieci biologiczne a adaptowane)
pytanie - czy zabiegi wychowawcze są bez sensu? –
rodzice decydują o przynajmniej dwóch sprawach:



jakość życia dziecka
zakres i poziom umiejętności
czy porzucamy wiarę w nieskończoną plastyczność
człowieka?
3