Wykład 2 - Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie

advertisement
Prawa człowieka w
administracji – wykład 2
Dr Aleksandra Szczerba-Zawada
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp.
Rok akademicki 2016/2017
Międzynarodowa ochrona praw człowieka – zagadnienia wprowadzające
• Prawa człowieka złożonym zjawiskiem normatywnym.
• Kojarzone z samą naturą człowieka i z wymaganiami człowieczeństwa.
•
-
Człowieka (jednostka, osoba) jako podmiot praw człowieka:
człowieka wartością pierwotną i najwyższą;
zakaz eliminowania podejścia aksjologicznego z myślenia o człowieku;
konieczność ochrony tej wartości => prawa człowieka instrumentarium
służące ochronie tej wartości i pozwalające jej się samorealizować.
• Edukacja prawnoczłowiecza warunkiem pełnego rozwój osobowości ludzkiej
i ugruntowania poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności
(art. 26 ust. 2 PDPC).
Stadia rozwoju praw człowieka
Idealizacja praw człowieka
•
Stadium pierwotne.
• Stopniowe narodziny, rozwój i dojrzewanie idei praw człowieka.
* Idea – pojęcie, wyobrażenie
•
Idea praw człowieka zjawiskiem nadal dynamicznym.
Konceptualizacja praw człowieka
•
Wypracowanie logicznej, racjonalnej koncepcji praw człowieka.
•
Za kanwę konceptualizacji uznawane Oświecenie i jego sprzeciw wobec
religii.
•
Jest zadaniem nieskończonym i dynamicznym.
Stadia rozwoju praw człowieka
Normatywizacja praw człowieka
Przeniesienie na grunt prawa pozytywnego zracjonalizowanych
praw człowieka  pozytywizacja.
Nadanie wymiaru norm prawnych koncepcji praw człowieka.
Dwuwarstwowa dynamika: dynamiczna interpretacja praw już
objętych ochroną + kształtowanie nowych standardów ochronnych.
Konstytucjonalizacja praw człowieka
Element fazy normatywizacji (II poł. XVIII w.).
Wyodrębnienie praw człowieka o fundamentalnym znaczeniu dla
urządzenia państwa i społeczeństwa.
Mniejsza dynamika.
Stadia rozwoju praw człowieka
Internacjonalizacja praw człowieka
Umiędzynarodowienie praw człowieka
Ukształtowanie zrębów oraz dalsza kodyfikacja i rozwój systemu
międzynarodowej ochrony praw człowieka.
Obejmuje działania na poziomie uniwersalnym i regionalnym.
Dwuwarstwowa dynamika.
* Międzynarodowa konstytucjonalizacja praw człowieka w
wymiarze uniwersalnym (Karta NZ) i w wymiarze regionalnym
(Karta Praw Podstawowych UE).
Geneza rozwoju praw człowieka
Brytyjski nurt rozwojowy
1. Magna Charta Libertatum (1215) – gwarancje wolności osobistej i
prawa własności.
2. Bill of Rights (1689 r.)
3. Human Rights Act (1998)
4. American Bill of Rights – Konstytucja USA wraz z poprawkami do
niej (szczególnie – Dziesięcioma Poprawkami z 1791 r.).
Francuski nurt rozwojowy
1. Deklaracja Pra w Człowieka i Obywatela (1789 r.) – „nieznajomość,
zapomnienie lub lekceważenie praw człowieka są jedynymi
przyczynami nieszczęść publicznych i korupcji rządów”.
Geneza rozwoju praw człowieka
Polski nurt rozwojowy
1. Konstytucja 3 Maja (1791) – „ktokolwiek postawi nogę na ziemi
polskiej, przez sam ten fakt staje się wolny i równy”.
2. Myśl Pawła Włodkowica – koncepcja samostanowienia narodów
Wybrane instrumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka:
1. Akt generalny konferencji afrykańskiej (1885) – zakaz handlu
niewolnikami normą zwyczajową prawa międzynarodowego
2. Konwencja w sprawie polepszania losu rannych w armiach w
polu (1864) – pierwszy traktat ustanawiający ogólne reguły
humanitarne.
3. Konwencja MOP (1906 r.) o zakazie pracy nocnej kobiet,
zatrudnionych w przemyśle
Prawa człowieka a inne wartości systemu międzynarodowego
• Zasada przestrzegania i poszanowania praw człowieka normą
najwyższą (lex superiori) oraz bezwzględnie obowiązującą (ius cogens).
* Ius cogens – „imperatywną normą powszechnego prawa
międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową
społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie
jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę
powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze” (art.
53 KPT).
• Międzynarodowo chronione prawa człowieka (na bazie
przyrodzonej godności osoby ludzkiej) u podstaw najważniejszych
międzynarodowo uznanych wartości.
Prawa człowieka a obowiązki
•
•
•
•
•
Prawa człowieka nie mają służyć nieskrępowanej wolności człowieka
Wolność (prawo) ≠ dowolność.
Międzynarodowa ochrona praw człowieka zakłada istnienie określonych
obowiązków człowieka.
Powinności wobec drugiego człowieka oraz całej społeczności „drugą
stroną” praw człowieka => art. 29 ust. 1 PDPC „ Każdy człowiek ma
obowiązki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny
i pełny rozwój jego osobowości”
 Klauzule limitacyjne => art. 29 ust. 2 PDPC „ W korzystaniu ze swych
praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom,
które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia
odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu
uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku
publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego
społeczeństwa”.
Zasady praw człowieka
•
Działają w charakterze dyrektyw ogólnych, które determinują kierunek i
sposób funkcjonowania poszczególnych systemów międzynarodowej
ochrony praw człowieka.
•
Zasady jako reguły logicznego myślenia i wnioskowania, zasady jako
fundamentalne normy prawa międzynarodowego, zasady wspólne
systemom prawa krajowego.
•
Mają określone podłoże normatywne.
•
Są wyartykułowane w jednym artykule lub rekonstruuje się je w oparciu
o zestaw kilku różnych przepisów jednego dokumentu.
•
Art. 7 ust. 2 EKPC „Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w
sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w
czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad
uznanych przez narody cywilizowane”.
Zasady praw człowieka
1.
•
Zasada uniwersalizmu praw człowieka
Uniwersalizm podmiotowy - prawa człowieka przysługują każdemu i
wszystkim ludziom.
Art. 1 ust. 3 „Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…) Doprowadzić
do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze
gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i
zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez
względu na rasę, płeć, język lub wyznanie”.
Art. 1 EKPC „Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi,
podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej
konwencji”.
Dopuszczalność personalnych ograniczeń tylko w przypadkach wyraźnie
przez prawo przewidzianych (uzupełnienie zasady pełnego i skutecznego
korzystania z praw człowieka).
Zasady praw człowieka
1.
•
-
Zasada uniwersalizmu praw człowieka
Uniwersalizm terytorialny – niezależność praw człowieka od statusu
terytorium
uniwersalizm polityczno-terytorialny
Art. 2 PDPC
„Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji (…).
Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej
lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu
na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa,
nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej
niepodległości”.
-
Uniwersalizm terytorialny w postaci stricte przestrzennej – prawa człowieka
obowiązują także na terytoriach wyłączonych spod zwierzchnictwa
państwowego.
•
Uniwersalizm przedmiotowy – wszystkie prawa są jednakowo istotne dla
człowieka, dla jego godności osobowej oraz w pełni godnej egzystencji.
Zasady praw człowieka
2. Zasada równości i niedyskryminacji
•
Ogólna zasada niedyskryminacji w korzystaniu z praw człowieka a
autonomiczne prawo do równego traktowania.
Art. 1 ust. 3 Karty NZ „Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…)
Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o
charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również
popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla
wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie”.
Art. 2 PDPD „Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej
Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania,
poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku,
urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu”.
Art. 14 EKPC „Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji
powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć,
rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe
lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z
jakichkolwiek innych przyczyn”.
Zasady praw człowieka
2. Zasada równości i niedyskryminacji
• Niedyskryminacja jako klauzula generalna, ważna dla prawidłowego
ujmowania oraz właściwej interpretacji i stosowania praw człowieka.
•
Wymóg równego traktowania: podobne traktowanie sytuacji podobnych,
odmienne traktowanie odmiennych sytuacji (musi istnieć adekwatne i
wystarczające usprawiedliwienie, a środki temu służące muszą być
proporcjonalne i konieczne).
•
Zakaz dyskryminacji także w odniesieniu do dopuszczalnych ograniczeń w
korzystaniu z praw człowieka (m.in. w przypadku derogacji)
Art. 4 ust. 1 MPPOiP „W przypadku gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża
istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone, Państwa-Strony niniejszego Paktu mogą
podjąć kroki mające na celu zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z niniejszego
Paktu w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że kroki te nie
są sprzeczne z innymi ich zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i nie
pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii
lub pochodzenia społecznego”.
•
Działania wyrównawcze jako narzędzie wyrównywania szans.
Zasady praw człowieka
Art. 21 KPP UE
„1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry,
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub
światopogląd, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości
narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
2. W zakresie zastosowania Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i bez
uszczerbku dla jej postanowień szczególnych, zakazana jest wszelka
dyskryminacja ze względu na przynależność państwową”.
Zasady praw człowieka
3. Zasada sytuacyjności
Ochrona praw człowieka jest kontekstowo/sytuacyjnie uwarunkowana.
Konieczności sytuacyjne definiują granice korzystania z praw człowieka.
Koncepcja marginesu oceny (margin of appreciation) – im więcej jedności i
jednolitości w praktyce państw, tym mniej miejsca na margines swobody.
Zasady praw człowieka
4. Zasad subsydiarności
Międzynarodowa ochrona praw człowieka jako uzupełnienie ochrony krajowej.
Nadanie ochronie praw człowieka fundamentalnego znaczenia w prawie
międzynarodowym konstytuuje międzynarodowy wymiar praw człowieka.
Obowiązek przestrzegania międzynarodowych standardów praw człowieka (pacta
sunt servanda).
Odwoływanie się przez standardy międzynarodowe do prawa krajowego.
Art. 12 EKPC „Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia
małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z
tego prawa”.
Wymóg wyczerpania krajowych środków prawnych jako podstawowe kryterium
dopuszczalności skargi międzynarodowej wyrazem zasady subsydiarności.
Zasady praw człowieka
6. Zasada integralności praw człowieka
Wszystkie prawa człowieka, niezależnie od ich normatywnego zróżnicowania,
stanowią system całościowy.
Między różnymi kategoriami praw człowieka zachodzi wewnętrzna więź
„Wszystkie prawa człowieka i podstawowe wolności są niepodzielne i wzajemnie
zależne; jednakową uwagę i uznanie powinno się poświęcać implementacji,
promocji i popieraniu zarówno praw cywilnych i politycznych, jak i społecznych,
gospodarczych i kulturalnych” (rezolucja ZO ONZ z 1977).
Wspólne źródło wszystkich praw człowieka (godność).
Socjalny wymiar praw obywatelskich (prawo do bezpłatnej pomocy prawnej),
wolnościowy wymiar praw socjalnych
(„Państwa Strony niniejszego Paktu uznają prawo do pracy. (…) Kroki, jakie Państwa
Strony niniejszego Paktu powinny podjąć w celu osiągnięcia pełnej realizacji tego
prawa, będą obejmowały programy technicznego i zawodowego (…) zmierzające do
pełnego, produktywnego zatrudnienia na warunkach zapewniających jednostce
korzystanie z podstawowych wolności politycznych i gospodarczych [art. 6 ust. 2
MPPGSiK])
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Prawnie chronioną substancję praw i wolności człowieka konkretyzują
usystematyzowane katalogi praw człowieka:
Katalogi te nie pokrywają się ze sobą (katalogi szersze i węższe; np. zakaz
propagandy wojennej [art. 20 MPPOiP], prawo własności [art. 1 protokołu nr 1 do
EKPC]);
Odmienna metoda regulacji;
Otwarty charakter katalogów praw człowieka;
Zróżnicowana stylistyka legislacyjna – prawa sformułowane w sposób pozytywny
(prawa-wolności, prawa-kompetencje, prawa-uprawnienia) oraz prawa negatywne
(zakazy), wzajemnie ze sobą powiązane.
Systematyczne poszerzanie katalogu praw człowieka.
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Generacje praw człowieka (oddawać mają ewolucyjność praw człowieka)/rodziny
praw człowieka
Pierwsza generacja praw człowieka
Prawa cywilne (instrumenty prawne zabezpieczające jednostkę przed arbitralną
ingerencją państwa w sferę klasycznej prywatności człowieka, np. wolność myśli,
prawo do życia, Magna Charta Libertatum) i prawa polityczne (wyposażające
jednostkę w możliwość aktywnego zaistnienia w obrębie struktur państwowych).
Generują zwłaszcza negatywny obowiązek państwa (zakaz arbitralnej ingerencji).
Obowiązek pozytywny przejawiający się w konieczności ochrony tych praw.
„Wolność od” (państwowej arbitralnej ingerencji) oraz „wolność do” (państwowej
ochrony).
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Druga generacja praw
- związane z procesem industrializacji i rozwoju technicznego społeczeństw
(prawo do pracy, prawo do wypoczynku, prawo do wolności sztuki).
Generują pozytywne obowiązki państwa (stworzenie warunków, w których prawa
drugiej generacji mogłyby być urzeczywistniane).
Nie mają szans na zaistnienie bez niezbędnych środków materialnych
udostępnionych przez państwo.
„Wolność przez” (możliwość ich realizacji przez państwo i jego niezbędne środki
materialne).
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Prawa cywilne i polityczne
Prawa społeczne, gospodarcze
i kulturalne
Dualizm regulacji (wyjątek AKPCiL)
MPPOiP
MPPGSiK, EKS
Odmienne obowiązki państwa
„Obowiązek natychmiastowego rezultatu”
„Obowiązek starannego działania”
Odmienne metody „uelastyczniania” zobowiązań
Możliwość
wyboru
przez
konkretnych standardów
Zastrzeżenia
państwo
Odmienne mechanizmy kontrolne
Procedura skargowa (w tym sądowa)
Monitoring sprawozdań państw
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Trzecia generacja praw
•
•
•
•
•
•
•
Prawa solidarnościowe, kolektywne.
Podmiotem uprawnionym jest cała ludzkość (społeczność międzynarodowa).
Prawo narodów do samostanowienia, prawo ludzkości do czystego
środowiska, prawo do rozwoju.
Stanowią warunek sine qua non pełnej egzystencji praw I i II generacji.
Znajdują normatywne odzwierciedlenie w instrumentach PMP oraz regulacjach
krajowych (art. 74 ust. 1 Konstytucji RP „Władze publiczne prowadzą politykę
zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym
pokoleniom).
„Wolność przez” wzajemne współdziałanie państw.
Brak skutecznych metod implementacyjnych tych praw.
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Czwarta generacja praw
•
Prawa mniejszości narodowych.
•
Chronologicznie najmłodsze (Ramowa konwencja na rzecz ochrony mniejszości
narodowych lub etnicznych).
•
Wcześniej mniejszości narodowe chronione w ramach ogólnych praw
człowieka.
•
Mieszany charakter – prawa indywidulane (osób należących do mniejszości),
mocno osadzone w kontekście zbiorowym, bez którego tracą rację bytu.
Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka
Prawa derogowalne i niederogowalne
Derogacja – możliwość czasowego odstępstwa od pełnego przestrzegania
niektórych standardów ochronnych.
* Prawa absolutne i prawa pozostałe
Zbiory praw niederogowalnych nie pokrywają się ze sobą (ewolucja/poszerzenie
katalogu praw niederogowalnych).
EKPC: prawo do życia (art. 2), zakaz tortur (art. 3), zakaz niewolnictwa i poddaństwa (art. 4),
zakaz retroakcji prawa karnego (art. 7).
MPPOiP: dodatkowo zakaz niewoli za długi (art. 11), zasadę uznawania osobowości prawnej
(art. 16) wolność myśli, sumienia i religii (art. 18).
AKPCiL: 11 praw niederogowalnych, w tym prawo do nazwiska, prawo do obywatelstwa,
prawa dziecka.
Niewzruszalny trzon praw jednostki – w każdym prawie derogowalnym znajduje
się jakiś element, który derogacji nie podlega, który jest niewzruszalny. To istota
prawa lub wolności, która nawet w sytuacji nadzwyczajnej nie może być
naruszona.
Absolutny wymóg legalności pozbawienia człowieka wolności osobistej.
Wymóg niezawisłości i bezstronności sądu, zasada domniemania niewinności.
Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka
•
Prawa człowieka – uprawnienia o charakterze indywidualnym, ale społecznie
zdeterminowane, niezbywalne, czasowo trwałe, uniwersalne podmiotowo,
przedmiotowo i terytorialne, konieczne dla rozwoju człowieka i wypływające z
godności osobowej przyrodzonej każdemu człowiekowi.
•



Źródło praw człowieka
Dokumenty międzynarodowe potwierdzają a nie tworzą prawa człowieka.
„(…) prawa te wynikają z przyrodzonej godności osoby ludzkiej” (ust. 2 MPPOiP)
Godność – poczucie tego, co znaczymy i co nam przynależy z racji bycia
człowiekiem wraz z oczekiwaniem, że zostanie to uznane i uszanowane przez
innych.
Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka
•




•



Podmiot uprawniony
Człowieka – każdy i jakikolwiek – podmiotem praw człowieka.
Od kiedy i do kiedy przysługują prawa człowieka?
Osoby fizyczne i prawne
Podmiot indywidulany i zbiorowy (prawo narodów do samostanowienia ≠ prawo
człowieka)
Podmiot zobowiązany
Państwo, władza publiczna.
Szerokie rozumienie organów państwa.
Państwo ponosi odpowiedzialność także za naruszenia praw człowieka dokonane
przez inne podmioty pod jego jurysdykcją.
 Człowiek jako podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka.
Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka
•




Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie
Katalogi praw człowieka
Prawo przyznane jednostce rodzi zobowiązanie państwa.
Zobowiązanie negatywne oraz zobowiązanie.
W zobowiązanie rezultatu państwa wpisane jest prawo jednostki
do skutecznych środków prawnych na wypadek naruszenia praw
człowieka.
 Przy zobowiązaniu starannego działania odpowiedzialność
polityczna państwa.
 Zobowiązanie państwa wobec wszystkich osób na jego terytorium.
Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka
• Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie
 Zobowiązania w zakresie praw człowieka wiążą także na
terytorium niepodlegającym jurysdykcji państwa.
 Zobowiązania w zakresie ochrony praw człowieka
skuteczne od daty związania się przez państwo danym
zobowiązaniem.
• Roszczenia z tytułu naruszenia praw człowieka
 Krajowy mechanizm ochronny(prawo do przedłożenia
sporu do kompetencje władzy/organu),
 Międzynarodowy mechanizm kontrolny (skarga
indywidualna i międzypaństwowa)
Granice ochrony praw człowieka
•
Ograniczenia korzystania z praw człowieka uzasadnione potrzebą pogodzenia
praw jednostki i praw grupy społecznej.
•
Ograniczenie praw człowieka musi wynika z wyraźnego przepisu prawa i musi
być interpretowane wąsko.
•
Im bardziej rozwinięty system praw człowieka, tym więcej unormowań dot.
granic praw człowieka.
• Trzy mechanizmy wprowadzania ograniczeń praw człowieka:
1) Wyjątki ex definitione,
2) Limitacja w korzystaniu z praw człowieka,
3) Derogacja zobowiązań w dziedzinie praw człowieka.
Wyjątki ex definitione
•
Przepis prawa wyrażający dane prawo człowieka wskazuje jednocześnie zakres,
który pozostaje poza danym prawem.
• Art. 4 EKPCz Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
„2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub
obowiązkowej.
3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie
obejmuje:
a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia
wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej konwencji lub w
okresie warunkowego zwolnienia;
b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast
obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej
ze względu na
przekonania;
c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających
życiu lub dobru społeczeństwa;
d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich”.
Wyjątki ex definitione
• Artykuł 11 EKPCz
Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
„1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do
swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków
zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów”.
• Artykuł 2 EKPCz
Prawo do życia
„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę (…).
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli
nastąpi w wyniku koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki
osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub
powstania”.
Wyjątki ex definitione
• Artykuł 10 EKPCz
Wolność wyrażania opinii
1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność
posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez
ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy
przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń
przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych”.
•
Wyjątki ex definitione muszą spełniać test legalności, celowości i absolutnej
konieczności.
•
Wyjątki ex definitione nie osłabia międzynarodowej ochrony praw człowieka,
dookreśla zakres określonych praw człowieka!
Klauzule limitacyjne
•
Klauzule imitacyjne wskazują warunki wkroczenia przez władze publiczną w sferę
chronioną prawami człowieka.
• Artykuł 8 EKPCz
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego
mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z
wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę (1) i koniecznych w
demokratycznym społeczeństwie (2) z uwagi na bezpieczeństwo państwowe,
bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i
zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i
wolności innych osób” (3).
•
•
•
Sformułowane bardziej ogólnie niż wyjątki ex definitione.
Pozwalają na ingerencję w sferę praw człowieka podczas normalnego
funkcjonowania państwa.
Muszą spełniać test legalności (1), celowości (3) i konieczności (2).
Klauzule limitacyjne
Test legalności (1)
• Ingerencja państwa w uprawnienie musi mieć oparcie w przepisach prawa:
 Prawo musi być aktualnie obowiązujące;
 Prawo musi być dostępne, precyzyjne i przewidywać efektywne środki kontroli.
 W niektórych porządkach prawnych (Polska) ograniczenie praw człowieka tylko w
drodze ustawy.
Test celowości (3)
• Ingerencja państwa w uprawnienie musi realizować cel prawowity.
• Cel prawowity to dobro/wartość ważna w życiu społecznym.
 Dobro o charakterze publicznym (bezpieczeństwo państwowe, integralność
terytorialna, bezpieczeństwo publiczne, moralność publiczna, dobrobyt
gospodarczy kraju);
 Dobro o charakterze indywidulanym (prawa i wolności innych osób).
Klauzule limitacyjne
Test konieczności (2)
• Konieczność wyważenia ograniczanego prawa oraz celu, któremu ograniczenie służy
 Wyboru środków koniecznych w społeczeństwie demokratycznym;
 Wybór środków proporcjonalnych, tj. jak najmniej inwazyjnych.
Klauzule limitacyjne
•
Klauzule imitacyjne służą pogodzeniu interesu jednostkowego i interesu
społeczeństwa.
•
Jako wyjątek muszą być interpretowane wąsko.
•
Klauzule limitacyjne generalne (wprowadzają ograniczenie do całego katalogu praw
i wolności chronionych w danym dokumencie)
• Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP
„1. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony
środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.
* Klauzule generalne a prawa absolutne.
•
Klauzule limitacyjne indywidualne (ograniczenie dotyczy konkretnych uprawnień).
Klauzule derogacyjne
•
Derogacja oznacza możliwość odstąpienia przez państwo od wykonywania
zobowiązań w zakresie niektórych praw człowieka w sytuacjach wyjątkowych,
zagrażających istnieniu narodu.
• Artykuł 15 EKPCz
Uchylanie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego
„1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu
narodu (1), każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające
stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji w zakresie ściśle
odpowiadającym wymogom sytuacji (3), pod warunkiem , że środki te nie są sprzeczne z
innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (4).
2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z
artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem
działań wojennych, oraz zobowiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7 (2).
3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań,
poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła,
oraz powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego
Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy konwencji będą ponownie
w pełni stosowane” (5).
Klauzule derogacyjne
•
Klauzule derogacyjne możliwe do zastosowania w przypadku niebezpieczeństwa
publicznego zagrażającego życiu narodu (1), czyli w sytuacji kryzysowej lub
wyjątkowego i bezpośredniego niebezpieczeństwa, dotyczącego całego narodu:
 Kryzys polityczny,
 Działanie sił przyrody,
 Kryzysy ekonomiczne.
•
•
Katalog praw niedereogowalnych (2), nawet w obliczy niebezpieczeństwa
publicznego (prawa te mogą podlegać jednak innym ograniczeniom, np. wyjątkom
ex definitione).
Test konieczności (3) – kroki derogacyjne muszą mieścić się w zakresie ściśle
odpowiadającym wymogom sytuacji:
 Kryterium konieczności derogacji dla uporania się z niebezpieczeństwem,
 Kryterium proporcjonalności podjętych środków do stanu niebezpieczeństwa,
 Kryterium czasu obowiązywania środków derogacyjnych.
Klauzule derogacyjne
•
Legalność derogacji (4) – środki derogacyjne niesprzeczne z innymi
zobowiązaniami międzynarodowymi + zakaz dyskryminacji.
•
Urzędowe ogłoszenie derogacji.
•
Poinformowanie społeczności międzynarodowej o dokonanej derogacji (5) –
informacja powinna być szczegółowa – oraz o terminie, w którym derogacja
przestanie działać.
Download