Uczestnicy stosunków międzynarodowych. Państwa, narody i religie

Uczestnicy stosunków
międzynarodowych.
Państwa, narody i religie,
organizacje międzynarodowe,
korporacje wielonarodowe.
Uczestnicy stosunków
międzynarodowych
• Uczestnikiem sm. nazwać można każdego nosiciela
aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w
sensie pozytywnym lub negatywnym; działalność ta winna być
ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem,
wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju
(R. Vukadinović)
uczestnikiem stosunków
międzynarodowych
– dzięki stale prowadzonym działaniom
transgranicznym – jest działająca
świadomie zorganizowana grupa
społeczna, zdolna do wywierania wpływu
na stosunki międzynarodowe (T. Łoś-Nowak)
Podmiotowy aspekt stosunków
międzynarodowych
• Wiele pojęć: podmiot prawa międzynarodowego,
podmiot stosunków międzynarodowych oraz ich
aktor, uczestnik, partner, sprawca, czynnik itp.
STRONA - pojęcie najbardziej ‘pojemne’.
E. Pałyga wymienia 4 rodzaje stron stos. międzynarod.:
cztery rodzaje stron stosunków międzynarodowych:
a) podmioty potencjalne ;
b) podmioty efektywne;
c) uczestnicy pośredni;
d) uczestnicy bezpośredni.
Podmiotowość
prawnomiędzynarodowa
• Pojęcie “podmiotowość prawnomiędzynarodowa”
jest węższe i oznacza, iż każdy podmiot prawa
międzynarodowego jest uczestnikiem stosunków
międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy
uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być
podmiotami prawa międzynarodowego.
Podmiotowość prawnomiędzynarodowa odnosi się
przede wszystkim do państw i składa się ze:
zdolności prawnej i zdolności do działania.
Podział uczestników
stosunków międzynarodowych
• Najważniejszy podział:
a) państwowi
b) pozapaństwowi uczestnicy stos. międz.
Do ‘niepaństwowych’ uczestników sm. zalicza się:
* narody;
* organizacje międzynarodowe i ruchy
międzynarodowe;
* uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa,
fundacje, kościoły);
* uczestników subpaństwowych (np. partie
polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne).
PAŃSTWO
jako podstawowy uczestnik
stosunków międzynarodowych
• Państwem jest każda suwerenna jednostka
geopolityczna zgodna z prawem
międzynarodowym. (L. Antonowicz)
• Na pojęcie “państwo” składają się 3 elementy:
terytorium, ludność i władza.
• Państwo jest najwyżej zorganizowaną grupą
społeczną, ma monopol na przymus, ma charakter
absolutny i jest organizacją powszechną.
• Stosunki międzypaństwowe są nadal fundamentem
stosunków międzynarodowych.
Międzynarodowe aspekty
istnienia państwa
• Liczba państw od wieków ulega zmianie.
• W XX wieku państwa powstawały w wyniku:
a) secesji terytorium kolonialnego;
b) rozpadu jednego państwa na kilka innych;
c) połączenia kilku państw w jedno.
• Upadek państwa:
a) połączenie (następuje upadek państw łączących się);
b) rozpad (upada państwo rozpadające się);
c) inkorporacja (dobrowolne przyłączenie się jednego państwa
do drugiego - upada państwo decydujące się na przyłączenie.
Współczesne prawo międzynarodowe za nielegalny uważa
upadek państwa w wyniku aneksji, to znaczy przymusowego,
zbrojnego włączenia jednego państwa do drugiego
Podział państw
•
Według I. Popiuk-Rysińskiej biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do
działań międzynarodowych, państwa można podzielić na następujące
podstawowe grupy:
• mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we
wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych (np. Stany
Zjednoczone, uznawane za jedyne współczesne supermocarstwo; w
przeszłości – Imperium rzymskie czy np. Imperium Brytyjskie);
• mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej
dziedzinie, (np. w technologii, gospodarcze czy handlu, tj. Japonia,
Niemcy, początkowo RFN),
• mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w
regionie, np. Francja,
• państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska.
Innym podziałem jest podział na państwa wysoko rozwinięte (o wysokim poziomie Produktu
Krajowego Brutto), kraje rozwijające się i tzw. minipaństwa oraz podmioty specjalne (tj. np. Stolica
Apostolska łącząca elementy tworu państwowego i centra wyznaniowego katolicyzmu).
NARÓD
i inne wielkie grupy społeczne
• Narody są kolejnym po państwach rodzajem
podmiotowych uczestników stosunków
międzynarodowych;
• Narody są zwykle jedynie potencjalnymi uczestnikami
stosunków międzynarodowych, a ich reprezentację
efektywną stanowią państwa.
NARÓD – typ idealny
• M. Waldenberg – propozycja typu idealnego, w którego skład wchodzą:
1) wspólny język; 2) terytorium, na którym mieszka dana zbiorowość lub
znaczna jej część i które uważa ona za swą ziemię ojczystą; 3)
dziedzictwo kulturowe, z którym znaczna część zbiorowości się
identyfikuje; 4) partycypowanie w kulturze narodowej; 5) wspólna,
bogata symbolika oraz to, co w niektórych definicjach narodu określa się
jako wspólny zasób uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym
pochodzeniu etnicznym znacznej większości, trzonu zbiorowości; 7)
znaczne poczucie wspólnoty między ludźmi różnych klas i warstw
społecznych; 8) świadomość odrębności narodowej, poczucia bycia
narodem; 8) istnienie w przeszłości lub obecnie państwa traktowanego
jako swoje, w przypadku braku państwowości całkowicie odrębnej bądź
połączonej więzami federacyjnymi lub konfederacyjnymi z innym
organizmem państwowym istnienie woli stworzenia państwa lub
uzyskania pewnej autonomii.
Małe grupy społeczne i ich
organizacje
• Grupy ludzi mających podobne poglądy polityczne i zorganizowanych w
partie polityczne oraz grupy rasowe, etniczne, religijne i inne, które, po
zorganizowaniu się, samodzielnie walczą o swoje cele na forum
międzynarodowym.
• Najczęściej podmioty te uczestniczą w stosunkach międzynarodowych
w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego
rządu, który reprezentuje ich interesy na zewnątrz.
• Na ogół współpracują z podobnymi grupami działającymi w obcych
państwach i tworzą wraz z nimi organizacje pozarządowe. Istotą tych
działań jest ich transnarodowość. Reprezentacje grup społecznych z
różnych państw zbierają się na konferencjach międzynarodowych i
ustalają założenia wspólnych działań programowych (określają swoje
stanowisko polityczne), propagandowych czy operacyjnych. Poza
wspólnym wystąpieniem międzynarodowym wszystkie organizacje
krajowe rozpoczynają nacisk na własny rząd i rządy innych państw,
celem osiągnięcia wspólnie ustalonych celów.
Przedsiębiorstwa
międzynarodowe
• Korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, czyli osoby prawne
zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność
gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną oraz
zagraniczną wielu państw, a także bezpośrednio kształtujące stosunki
międzynarodowe.
• W sferze stosunków międzynarodowych działania takich przedsiębiorstw
są regulowane przez 3 siły: właścicieli korporacji, rząd państwa
macierzystego oraz rząd państwa goszczącego.
• W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację
często bywa najsłabszym elementem tej struktury decyzyjnej.
Organizacje międzynarodowe
•
Za R. Bierzankiem przez “organizacje międzynarodowe rozumiemy zrzeszenia
bądź to państw, bądź też innych osób prawnych (najczęściej krajowych
związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do
życia w celu realizowania zadań określonych w statucie”.
•
Poza tym W. Morawiecki uważa, iż “organizację międzynarodową można
określić jako system współpracy państw członkowskich, którego podstawową
cechą jest istnienie stałych organów wyrażających w swych decyzjach wolę całej
organizacji i powołanych do realizacji wspólnych zadań odpowiadających
zgodnym interesom tych państw.”
Klasyfikacja organizacji
międzynarodowych
•
Wśród organizacji międzynarodowych wyróżnia się główny podział na: organizacje
rządowe (międzypaństwowe) i pozarządowe. Organizacje rządowe zrzeszają państwa,
natomiast pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne.
•
Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe
dzielą się na wszechstronne i wyspecjalizowane.
wszechstronne: np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich – OPA,
Organizacja Jedności Afrykańskiej – OJA.
wyspecjalizowane organizacje międzynarodowe to np.: FAO, UNESCO oraz bardzo duża
część organizacji pozarządowych (zajmujących się np. nauką, prawami autorskimi).
•
Stosując z kolei kryterium przestrzenne, dzielimy organizacje międzynarodowe na:
uniwersalne (np: ONZ), regionalne (np: Wspólnota Europejska) i mieszane (np: NATO).
•
Do podziału organizacji międzynarodowych przyjąć można także kryterium interesów
i potrzeb. Wtedy to uzyskujemy podział na organizacje polityczno-wojskowe (np: Unia
Zachodnioeuropejska), gospodarcze (np: Wspólnota Europejska), kulturalne i oświatowe
(np: UNESCO).
Interesy i działania uczestników
stosunków międzynarodowych
•
potrzeby -> interesy międzynarodowe -> cele -> aktywność międzynarodowa
•
Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków
międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i
stanami rzeczywistości. Interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania
uczestnika stosunków międzynarodowych do podjęcia działania i zaspokojenia
potrzeb. (Z. J. Pietraś).
Rodzaje interesów międzynarodowych:
•
•
•
•
a) interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych;
b) interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych;
c) interesy regionalnych systemów stosunków międzynarodowych;
e) interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających wewnątrz
państw.
Społeczność międzynarodowa
•
Społeczność międzynarodowa jest zrzeszeniem skupiającym uczestników
stosunków międzynarodowych.
•
Etapy rozwoju:
1. Od przełomu starożytności do połowy średniowiecza
– EUROPEJSKA RODZINA NARODÓW CHRZEŚCIJAŃSKICH.
2. Od połowy średniowiecza: powstanie nowożytnej społeczności
międzynarodowej. Kongres Westfalski 1648 r. państwa sygnatariusze są
uczestnikami stosunków międz. Szybki wzrost liczby państw. Wiek XVII państwa
pozaeuropejskie (lecz chrześcijańskie). Wiek XIX – państwa bałkańskie oraz
republiki latynoamerykańskie uznane za uczestników stosunków międz. Kongres
Paryski (1856 r.): przyjęcie pierwszego państwa niechrześcijańskiego (Turcja),
następnie Japonia.
3. Po II wojnie światowej – proces dekolonizacji. Powstają nowe państwa –
społeczność wielokulturowa, wielonarodowościowa.
Społeczność międzynarodowa
•
Społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych utrzymujących
stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe.
•
W ujęciu szerszym za uczestników stos. międz. uważa się podmioty
niesuwerenne, niepaństwowe – wszystkich uczestników.
•
W literaturze przedmiotu nie ma zgody co do podmiotowego zakresu
współczesnej społeczności międzynarodowej. Można wyodrębnić 3 punkty
widzenia:
1) społeczność międzynarodowa to społeczność państw,
2) istnieją dwa zakresy społeczności międzynarodowej: szeroki i wąska, w
znaczeniu węższym społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych,
natomiast w znaczeniu szerszym obejmuje ona także podmioty niesuwerenne,
czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych mających zdolność
do działania na płaszczyźnie międzynarodowej.
3) społeczność międzynarodowa obejmuje wszystkich uczestników stosunków
międzynarodowych.
Społeczność międzynarodowa
•
Można wyróżnić 3 koncepcje więzów scalających uczestników społeczności
międzynarodowej:
(A) koncepcja czynników realistycznych – (źródło Hobbes)
Stosunki międz. to anarchia, konflikt. Państwa realizują swoje cele w sposób
bezwzględny, nie dbając o interesy innych państw: gra o sumie zerowej, w której
wygrana jednej strony oznacza przegraną innej.
(B) koncepcja idealistyczna – (Kant).
Społeczność międz. to wspólnota ogólnoludzka. Ludzie winni dążyć do
przełamywania granic międzypaństwowych i dążyć do realizacji interesów ludzi
jako wspólnoty. Koncepcja optymistyczna.
(C) koncepcja klasyczna – (Grocjusz). Państwa mają częściowo interesy
wspólne a częściowo różne. W różnych okresach współpracują, a czasami
walczą. Państwa walcząc winny zachowywać ustalone reguły moralne oraz
prawne.
LITERATURA
• E. Cziomer, L. Zyblikiewicz: Zarys… jw., CZEŚĆ II (Rozdziały 3-6),
s. 35-92.
• Z. Czachór: Uczestnicy stosunków międzynarodowych [w:] W.
Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.): Stosunki… jw., s. 43-50.
• T. Łoś-Nowak: Stosunki międzynarodowe. Wrocław 1997, R III
(Uczestnicy stosunków międzynarodowych), s. 39-50.
• R. Bierzanek: Współczesne … jw., RIII. Państwa i ugrupowania
państw s. 105-146.