Koszty dzia³alnoœci firmy

Koszty dzia³alnoœci firmy
Każda firma rozpoczynając i prowadząc działalność, ponosi związane
z nią koszty. Podstawowym kryterium
podziału kosztów jest ich zachowanie
się względem rozmiarów produkcji.
Z tego punktu widzenia koszty
całkowite, a więc całość kosztów, które
ponosi przedsiębiorstwo w danym
okresie, można podzielić na koszty
stałe i koszty zmienne. Koszty stałe
nie są uzależnione od rozmiarów
produkcji firmy. Znaczy to, że ich
poziom nie zmienia się wraz ze
zmianami rozmiarów produkcji.
Przykładem kosztów stałych są np.
opłaty czynszu, ponoszone przez
firmę, podatki od nieruchomości,
odsetki od kredytów lub amortyzacja.
Wielkość tych kosztów jest taka sama
bez względu na to, ile firma produkuje
w danym czasie. Należy jednak
pamiętać, że koszty stałe mogą się
zmieniać pod wpływem innych
czynników. Np. inflacja może
spowodować wzrost kosztów stałych,
gdyż bank podnosi oprocentowanie
kredytów, które zaciągnęła firma. Lub
też właściciel, od którego firma
wynajmuje budynek biurowy, postanawia podnieść czynsz. Spowoduje to
wzrost kosztów stałych firmy, mimo że
rozmiary jej produkcji nie uległy
zmianie.
Koszty zmienne, jak sama nazwa
wskazuje, zmieniają się wraz z wielkością produkcji. Jej zwiększenie
pociąga za sobą także wzrost kosztów
zmiennych. Przykładem kosztów
zmiennych są np. koszty zakupu
surowców, koszty energii elektrycznej,
płace pracowników produkcyjnych (w
przypadku, gdy są one uzależnione od
wydajności każdego pracownika
w danym czasie). Jeżeli firma zwiększa
produkcję (np. zwiększył się popyt na
jej wyroby), to kupuje więcej surowców, zużywa w procesie produkcji
więcej energii elektrycznej i płaci
wyższe wynagrodzenia pracownikom,
którzy produkują teraz więcej.
Na podstawie sumy kosztów zmiennych i stałych, a więc kosztów całkowitych, możemy także zdefiniować koszty jednostkowe (przeciętne, średnie).
Informują one, ile średnio kosztuje
wyprodukowanie jednej sztuki produktu. Aby obliczyć koszty przeciętne,
należy koszty całkowite podzielić
przez rozmiary produkcji. Koszty
wyprodukowania jednej sztuki
produktu można także obliczyć dodając przeciętne koszty zmienne i przeciętne koszty stałe wyprodukowania
jednej sztuki. Liczymy je analogicznie
jak koszty przeciętne, dzieląc
odpowiednio koszty zmienne i koszty
stałe przez rozmiary produkcji.
Koszty krańcowe informują natomiast,
o ile zmieniają się koszty produkcji
przy wzroście wytwarzania o jednostkę. Mówiąc inaczej, pozwalają
określić, ile kosztowało wyprodukowanie ostatniej jednostki wyrobu.
Ponieważ koszty stałe nie rosną
w miarę wzrostu produkcji, koszt
krańcowy wynika jedynie ze zwiększenia kosztów zmiennych produkcji.
Koszty produkcji
1
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
ród³a finansowania
dzia³alnoœci firmy
Wszystkie firmy, aby finansować
swoją działalność, muszą dysponować
odpowiednią ilością środków
pieniężnych. Są one potrzebne w celu
uruchomienia produkcji,
sfinansowania bieżących wydatków, a
także aby umożliwić rozwój firm
poprzez inwestycje.
Źródła finansowania działalności firm
dzielimy na źródła zewnętrzne
i wewnętrzne. Finansowanie zewnętrzne oznacza, że środki pieniężne
pochodzą spoza przedsiębiorstwa.
W momencie tworzenia przedsiębiorstwa cały jego kapitał jest kapitałem
zewnętrznym, zarówno ten
pochodzący od jego założycieli
(właścicieli), jak i ten pochodzący
z kredytów i pożyczek. Kapitał
zewnętrzny firmy może także mieć
swe źródło w emisji akcji lub obligacji
(w przypadku spółek)1. Inwestorzy,
kupując te papiery wartościowe,
dostarczają firmom środków pieniężnych na prowadzenie działalności.
Finansowanie wewnętrzne
(samofinansowanie) pojawia się
wtedy, gdy firma podejmuje
działalność gospodarczą i uzyskuje
nadwyżkę przychodów nad kosztami
tej działalności, która stanowi zysk
firmy. Chociaż właściciele mogliby go
w całości rozdzielić między siebie, to
jednak część zysku pozostaje w firmie
jako „zysk zatrzymany”2. Umożliwia
on finansowanie działalności bieżącej,
a w dalszej kolejności rozwój firmy.
Źródłem samofinansowania może być
np. sprzedaż zbędnego majątku
trwałego lub amortyzacja.
Kredytowanie
dzia³alnoœci firmy
Przedmiotem naszego zainteresowania
w tym rozdziale będzie finansowanie
firmy ze źródeł zewnętrznych, a
w szczególności kredytowanie jej działalności. Kredyt dla wszystkich firm
jest praktycznie niezbędnym źródłem
środków pieniężnych. Wynika to z tego, że amortyzacja i zysk zatrzymany
mają zwykle ograniczone rozmiary
i nie wystarczają do sfinansowania
wszystkich potrzeb związanych z działalnością gospodarczą firmy. Nie każde
przedsiębiorstwo może natomiast
pozyskać środki dzięki emisji akcji
i obligacji. Dlatego tak popularnym
sposobem zdobywania pieniędzy jest
kredyt.
Finansowanie za pomocą kredytu
można podzielić na krótkoterminowe
i długoterminowe. Kredytowanie
krótkoterminowe pozwala na
zdobycie środków na bieżącą
działalność firmy. Kredytowanie
długoterminowe umożliwia
finansowanie działalności
długookresowej, np. inwestycji.
Jedną z form kredytowania
krótkoterminowego jest kredyt
kupiecki. Polega on na regulowaniu
przez przedsiębiorstwo należności, np.
za dokonane zakupy surowców,
w późniejszym terminie. Przedsiębiorstwo otrzymuje więc surowce,
1
Obligacja jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie emitenta (np. przedsiębiorstwa) wobec
wierzyciela (nabywcy obligacji) do zwrotu w określonym terminie pożyczonych pieniędzy (a więc wykupu
obligacji według jej nominalnej wartości) wraz z odsetkami. Pieniądze uzyskane przez firmę ze sprzedaży
obligacji stanowią dla niej formę pożyczki od nabywców obligacji. Obligacje są coraz chętniej emitowane przez
przedsiębiorstwa, gdyż stanowią alternatywne (w stosunku do kredytów bankowych i nowych emisji akcji)
źródło pozyskiwania kapitału. Akcja natomiast jest papierem wartościowym, dzięki któremu jej nabywca staje
się współwłaścicielem spółki. Spółka nie pożycza więc pieniędzy (tak, jak to ma miejsce w przypadku emisji
obligacji), lecz dostaje je od nowych właścicieli. Posiadanie akcji upoważnia akcjonariuszy do udziału w podejmowaniu decyzji, np. wyboru rady nadzorczej i podziału zysku spółki.
2
Należy pamiętać o rozróżnieniu pomiędzy zyskiem zatrzymanym dla jednego okresu obrachunkowego
a skumulowanym zyskiem zatrzymanym od początku działalności firmy.
2
Koszty produkcji
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
a płaci za nie np. dopiero po
trzydziestu dniach. Występuje tu więc
odroczenie terminu płatności.
Oznacza to, że dostawca kredytuje
odbiorcę do czasu zrealizowania
zapłaty. W tej formie kredytowania nie
występują koszty pozyskania kapitału
(nie ma np. odsetek, które trzeba
spłacać w przypadku kredytu bankowego). Z tego punktu widzenia kredyt
kupiecki stanowi atrakcyjną formę
finansowania działalności firmy.
Uzyskiwane od dostawców kredyty
kupieckie (a od odbiorców wpłaty zaliczek) są ważnym źródłem finansowania bieżącej działalności. W ten
sposób firma może ograniczać
wykorzystanie kredytów bankowych.
Kredyt kupiecki nie pozwala jednak
na całkowitą rezygnację z kredytów
bankowych. Kredyt bankowy to
środki pieniężne przekazane przedsiębiorstwu do czasowej dyspozycji,
służące realizacji zaakceptowanego
przez bank celu gospodarczego. Taka
definicja eksponuje różnicę między
kredytem a pożyczką bankową. Przy
udzielaniu pożyczki bank nie
interesuje się, jakim celom ma ona
firmie służyć, interesuje się jedynie
zabezpieczeniem jej zwrotu. Pożyczki
bankowe nie są rozpowszechnioną
formą finansowania zewnętrznego. Są
one natomiast często wykorzystywane
w kontaktach między firmami (a więc
pożyczki są udzielane jednym
przedsiębiorstwom przez inne
przedsiębiorstwa, a nie przez banki).
Często wykorzystywaną formą
kredytu krótkoterminowego jest
kredyt obrotowy. Potrzeba jego
zaciągnięcia pojawia się wtedy, gdy w
firmie wystąpi np. nagłe zwiększenie
sprzedaży (i potrzebne są pieniądze na
zakup większej ilości surowców), lub
też spadek zamówień (firma nie może
sprzedać wyprodukowanych
produktów, które zalegają w magazynie i powodują „zamrożenie”
środków pieniężnych firmy). Może też
zdarzyć się, że odbiorcy firmy zaczną
zalegać ze spłatą należności za
otrzymane produkty, co spowoduje jej
kłopoty finansowe.
Jedną z form kredytu obrotowego jest
kredyt odnawialny w rachunku
bieżącym. Przeznaczony jest na
pokrycie bieżących, powtarzających
się potrzeb finansowych firmy,
zwłaszcza wtedy gdy istnieje
możliwość przejściowego braku
środków na rachunku bieżącym. Jeżeli
tych środków rzeczywiście zabraknie,
wówczas bank realizuje zlecenia
płatnicze firmy do wysokości
przyznanego kredytu. Spłata kredytu
następuje z wpływów na rachunek
bieżący firmy. Kredyt taki jest dosyć
tanią formą pozyskiwania środków,
gdyż każdy wpływ na rachunek
zmniejsza jego wielkość, a tym samym
obniża wysokość odsetek płaconych
bankowi. Ważną cechą tego kredytu
jest jego odnawialność, a więc
kredytobiorca może wielokrotnie
zadłużać się do kwoty zawartej w
umowie (oczywiście w okresie jej
trwania).
Najbardziej popularnym kredytem
krótkoterminowym, oferowanym
przez banki przedsiębiorstwom, jest
kredyt obrotowy w rachunku
kredytowym. Okres spłaty takiego
kredytu nie przekracza jednego roku,
a przeznaczony jest on na
finansowanie bieżącej działalności
przedsiębiorstwa. Chodzi tu np. o
sfinansowanie wydatków na zakup
surowców, półfabrykatów lub
wypłacenie pensji pracownikom.
Ubiegając się o otrzymanie kredytu
obrotowego, przedsiębiorstwo
powinno przedstawić bankowi
następujące dokumenty:
▲ wyniki finansowe (bilans oraz
rachunek zysków i strat),
▲ sprawozdanie finansowe
pokazujące zmiany w kapitałach
własnych firmy,
Koszty produkcji
3
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
▲ plan działalności na okres kredytowania, obejmujący wielkość sprzedaży, koszty i wyniki finansowe,
▲ deklaracje podatkowe,
potwierdzające uregulowanie
zobowiązań podatkowych,
▲ dokumenty założycielskie firmy
wraz z zezwoleniem na
prowadzenie działalności
gospodarczej.
Podstawowym kredytem
długoterminowym (a więc o terminie
spłaty dłuższym niż rok) udzielanym
przez banki jest kredyt inwestycyjny.
Przeznaczony jest on na zakup
maszyn, urządzeń, rozbudowę firmy
(np. budowę nowej hali
produkcyjnej), zdobycie
nowoczesnych technologii produkcji i
innych drogich elementów
wyposażenia firmy. Kredytem takim
można finansować także tzw.
inwestycje niematerialne, np. zakup
patentów oraz inwestycje finansowe,
np. zakup akcji. Przy kredytowaniu
przedsięwzięć inwestycyjnych na ogół
bank wymaga, aby kredytobiorca
zainwestował także własne środki,
najczęściej w granicach 20%−40%
całości kosztów inwestycji. Wysokość
tego kredytu w dużej mierze zależy
od tego, jakie formy jego
zabezpieczenia może zastosować
kredytobiorca.
Jeżeli firma stara się o przyznanie
kredytu inwestycyjnego, powinna
przedstawić bankowi (oprócz wcześniej wymienionych dokumentów):
▲ analizę opłacalności projektu
inwestycyjnego,
▲ uzasadnienie podjęcia realizacji
przedsięwzięcia inwestycyjnego,
▲ zestawienie kosztów przedsięwzięcia.
W umowie o kredyt bankowy są
zawarte warunki jego otrzymania,
które obejmują między innymi:
wielkość kredytu, terminy spłaty wraz
4
Koszty produkcji
z odsetkami, sposób wykorzystania
kredytu, jego cenę (wysokość
oprocentowania i prowizji banku) i
sposoby zabezpieczenia kredytu.
Podstawowym warunkiem uzyskania
kredytu jest posiadanie przez
kredytobiorcę zdolności kredytowej i
odpowiednich zabezpieczeń. W
udzielenie kredytów bank angażuje
głównie środki pochodzące od
deponentów (osób i instytucji, które
ulokowały na rachunkach bankowych
swoje środki pieniężne). Dlatego bank
powinien zawsze dążyć do
ograniczenia ryzyka związanego z
udzielaniem kredytu. Ta działalność
bowiem stwarza zawsze ryzyko, że
przyznane kredyty nie zostaną
spłacone. W gospodarce rynkowej jest
zjawiskiem normalnym, że pewna
liczba przedsiębiorstw bankrutuje,
jednocześnie jednak powstają nowe.
Bankruci są z reguły niewypłacalni i
wtedy bank nie jest
w stanie odzyskać udzielonych
kredytów. Aby ograniczyć ryzyko,
bank analizuje zdolność kredytową
firmy ubiegającej się o kredyt.
Zdolność kredytowa kredytobiorcy
rozumiana jest jako możliwość spłaty
zaciągniętego kredytu wraz z
odsetkami (i innymi jego kosztami, np.
prowizją banku) w terminach przewidzianych w umowie. Najważniejszymi
czynnikami mającymi wpływ na zdolność kredytową przedsiębiorstwa są:
▲ zasoby majątkowe przedsiębiorstwa
(majątek trwały i obrotowy),
▲ zdolność majątku do przynoszenia
zysków,
▲ struktura kapitału (udział kapitału
własnego i obcego, kapitału
krótkoterminowego i długoterminowego),
▲ płynność przedsiębiorstwa,
▲ rozmiary produkcji, jakość
produktów, przychody ze
sprzedaży,
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
▲ polityka handlowa i marketingowa,
▲ pozycja przedsiębiorstwa na rynku,
▲ organizacje pracownicze (związki
zawodowe) i ich wpływ na
działalność przedsiębiorstwa,
▲ możliwość pomocy finansowej
z budżetu państwa i budżetów
lokalnych (np. gminy).
Niezależnie od wymienionych
czynników, odnoszących się
bezpośrednio do badanego
przedsiębiorstwa, bank powinien
także analizować uwarunkowania
makroekonomiczne oraz
uwarunkowania związane z
przynależnością przedsiębiorstwa do
danej gałęzi przemysłu (rola gałęzi
w gospodarce, jej tendencje rozwojowe,
powiązania z rynkami światowymi
itp.). Jest to o tyle ważne, iż
ewentualna utrata zdolności
kredytowej może być rezultatem
oddziaływania czynników
zewnętrznych, niezależnych od
przedsiębiorstwa.
W przypadku kredytowania
działalności bieżącej ocenie podlega
bieżąca zdolność kredytowa. Banki
uważają najczęściej, że zdolne do
spłaty kredytu krótkoterminowego są
firmy, które:
▲ osiągają zysk w wysokości wystarczającej do pokrycia wydatków,
zachowują płynność finansową,
▲ zwiększają udział kapitałów
własnych w finansowaniu
działalności,
▲ zmniejszają stan należności,
▲ zmniejszają udział zobowiązań
w pasywach.
W przypadku ubiegania się o przyznanie kredytu inwestycyjnego
(długoterminowego) bank bada
długoterminową zdolność kredytową.
Wykorzystuje do tego ocenę bieżącej
zdolności kredytowej oraz zgromadzone informacje o przyszłej
działalności firmy (prognozy i plany)
w postaci np. projektów
inwestycyjnych.
Bank, który pozytywnie ocenił
zdolność kredytową firmy, udziela jej
kredytu. Nie poprzestaje jednak tylko
na przeprowadzonej ocenie zdolności
kredytowej, stosuje także
zabezpieczenia udzielonego kredytu.
Zabezpieczenie kredytu bankowego
to poszukiwanie przez bank
określonych gwarancji, które w
przypadku nie spłacenia kredytu
przez dłużnika pozwolą bankowi
odzyskać całość lub część kredytu.
Banki stosują dwa podstawowe
rodzaje zabezpieczenia kredytu:
zabezpieczenie osobiste i rzeczowe.
W przypadku zabezpieczenia
osobistego zabezpieczyciel odpowiada
całym swoim osobistym majątkiem,
a w przypadku zabezpieczenia rzeczowego – tylko wskazanym w
zabezpieczeniu elementem majątku.
Zabezpieczenia osobiste to przede
wszystkim weksel własny, gwarancja
bankowa, przystąpienie do długu
i pełnomocnictwo.
Weksel własny (in blanco) jest to
dokument zawierający przynajmniej
podpis wystawcy. Jest to pisemne
zobowiązanie wystawcy do bezwarunkowej spłaty w oznaczonym
terminie określonej kwoty pieniężnej.
Weksel ten nie powinien jednak zawierać wpisanej kwoty oraz terminu
płatności, ponieważ w momencie
składania go do banku nie są one
znane. Kwota weksla może być różna
od kwoty kredytu: niższa
(kredytobiorca spłacił część kredytu)
lub wyższa (zwiększona o odsetki
należne bankowi). Termin płatności
natomiast zależy od momentu, w
którym bank zdecyduje o
dochodzeniu roszczeń
z weksla. Weksel in blanco rzadko
bywa przyjmowany jako jedyne
zabezpieczenie kredytu. Zdarza się to
tylko wtedy, gdy dłużnik jest bankowi
Koszty produkcji
5
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
dobrze znany, a jego kondycja
finansowa nie budzi zastrzeżeń.
W celu zabezpieczenia kredytu
udzielonego firmie bank może przyjąć
gwarancję bankową. Gwarancja ta jest
umową podpisaną między dwoma
bankami: bankiem, który udzielił
kredytu, oraz bankiem, który zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz
z odsetkami, jeśli kredytobiorca (firma)
nie będzie mógł go spłacić. Umowa
gwarancji może być także zawarta
między bankiem udzielającym
kredytu a innym podmiotem (np.
przedsiębiorstwem).
Przystąpienie do długu następuje
wtedy, gdy do dotychczasowego
kredytobiorcy (dłużnika) dołącza
drugi (np. inna firma), który pełni
wtedy rolę tzw. dłużnika solidarnego.
Dotychczasowy dłużnik nie zostaje
zwolniony z obowiązku spłaty
kredytu, a ten nowy odpowiada
wobec banku jak za zapłatę własnego
kredytu. Ciężar kredytowy rozkłada
się więc na dwóch dłużników, co
zwiększa prawdopodobieństwo
odzyskania kredytu przez bank.
Zabezpieczenie kredytu może przyjąć
także formę pełnomocnictwa do
dysponowania rachunkiem
bankowym. Pełnomocnictwo może
być udzielone przez firmękredytobiorcę lub inną firmę, która już
zabezpiecza kredyt (poręczyciela).
Uprawnia ono bank do pobierania
środków z rachunku kredytobiorcy w
kwocie równej wartości nie
spłaconego kredytu wraz z odsetkami
i prowizją banku.
Spośród zabezpieczeń rzeczowych
najbardziej popularne są:
zastaw ogólny, hipoteka, kaucja i
blokada środków na rachunkach
bankowych.
Zastaw na zasadach ogólnych jest
najczęściej stosowaną formą
zabezpieczenia spłaty kredytu. Jeżeli
kredytobiorca nie wywiązuje się z
6
Koszty produkcji
umowy (nie spłaca kredytu), to bank
może przejąć przedmiot zastawu.
Zastaw może być ustanowiony np. na
maszynach i urządzeniach, pojazdach,
wartościowych przedmiotach, które
posiada firma (np. obraz wiszący w
gabinecie nad biurkiem szefa). Nie
powinno się ustanawiać zastawu na
przedmiotach, które trudno będzie
sprzedać. Jeżeli bank sprzeda
przedmiot zastawu (np. nowoczesną
maszynę) za kwotę wyższą od nie
spłaconego kredytu wraz z odsetkami,
to nadwyżkę musi zwrócić jego
dotychczasowemu właścicielowi.
Popularną formą zabezpieczenia
kredytu jest wpis hipoteczny na
nieruchomości będącej własnością
firmy. Hipoteka jest dla banku
korzystna, ponieważ daje mu
pierwszeństwo w zaspokojeniu
wierzytelności przed innymi
potencjalnymi dłużnikami firmy.
Jeżeli zdarzy się, że firma nie będzie w
stanie spłacić kredytu, to bank może
przejąć nieruchomość (np. biurowiec)
na własność, następnie sprzedać ją,
a z uzyskanych pieniędzy pokryć
kredyt nie spłacony przez firmę.
Zabezpieczenie kredytu może polegać
na złożeniu w banku kaucji (przez
kredytobiorcę lub poręczyciela),
najczęściej w postaci środków pieniężnych lub papierów wartościowych.
W razie kłopotów kredytobiorcy ze
spłatą kredytu, złożona wcześniej
kaucja zostaje przejęta przez bank na
zaspokojenie jego roszczeń. Jeżeli
natomiast cały kredyt zostanie
spłacony, kaucja wraca do jej
właściciela.
Blokada środków na rachunkach
bankowych jest jedną z mniej
bezpiecznych i skutecznych form
zabezpieczenia kredytu. W przypadku
gdy posiadacz rachunku (tzn. firma,
która zaciągnęła kredyt i ma trudności
z jego spłaceniem) ma jeszcze innych
wierzycieli, których roszczenia są
zabezpieczone np. cesją wierzytelności
ZARZĄDZANIE FIRMĄ
z rachunku, to właśnie oni będą
w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do banku, który dysponuje
jedynie blokadą środków. Blokada
środków może dotyczyć rachunków
terminowych, bieżących, w złotych i
walutach obcych, a także depozytów
rzeczowych (np. zawartości skrytek
sejfowych). W okresie obowiązywania
blokady właściciel rachunku nie może
dysponować środkami, które się na
nim znajdują. Po spłacie kredytu bank
wydaje pisemną zgodę na odblokowanie konta.
Bank może żądać jednego lub jednocześnie kilku zabezpieczeń. Wybór
formy zabezpieczenia zależy od
statusu prawnego przedsiębiorstwa,
jego kondycji finansowej, rodzaju
kredytu, jego wysokości, okresu
kredytowania i stopnia ryzyka.
W przypadku przedsiębiorstw
o dobrej kondycji finansowej bank
wymaga najczęściej zabezpieczenia
rzeczowego, a w przypadku firm
z kłopotami finansowymi − oczekuje
zabezpieczeń osobistych, danych
przez solidnych poręczycieli.
Koszty produkcji
7