Mikrofinanse w POKL i RPO 07-13
advertisement
Uwagi SKES do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2007-2013 Materiał do dyskusji, Warszawa kwiecień 2007 Spis treści 1. Wprowadzenie ................................................................................................................... 1 2. Uwagi wstępne .................................................................................................................. 1 3. Analiza trzech Uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych województwa Lubelskiego, Opolskiego i Pomorskiego. ............................................................................... 2 3.1. Wstęp ........................................................................................................................................... 2 3.2. Analiza poszczególnych priorytetów ............................................................................................ 3 3.2.1 Gospodarka i rozwój przedsiębiorczości ............................................................................... 3 3.2.2. Infrastruktura i środowisko .................................................................................................... 6 3.2.3. Rozwój lokalny ...................................................................................................................... 7 3.2.4. Społeczeństwo ...................................................................................................................... 9 3.2.5. Zdrowie ............................................................................................................................... 11 4. Szczegółowy Opis Priorytetów POKL ...............................................................................11 4.1. Uwagi ogólne.............................................................................................................................. 11 4.2. Priorytety realizowane centralnie ............................................................................................... 12 4.3. Priorytety realizowane regionalnie ............................................................................................. 13 5. Mikrofinanse .....................................................................................................................14 5.1. Wprowadzenie............................................................................................................................ 14 5.2. Wnioski ogólne ........................................................................................................................... 14 5.3. Szczegółowa analiza odnośnie miejsca mikrokredytów w dokumentach strategicznych .......... 14 1. Wprowadzenie Poniższy materiał stanowi wstępną analizę Szczegółowego Opisu Priorytetów do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, oraz uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych z województw: Lubelskiego, Pomorskiego i Opolskiego. Analiza obejmuje elementy: uwagi wstępne (Krzysztof Herbst), uwagi szczegółowe do trzech Uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych (Joanna Brzozowska), uwagi do Szczegółowego Opisu Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Ilona Gosk), mikrofinanse (materiał przygotowany przez MFC). Analiza ma posłużyć przygotowaniu rekomendacji odnośnie tych zagadnień i szerzej – miejsca ekonomii społecznej w dokumentach strategicznych na lata 2007-2013. 2. Uwagi wstępne Krzysztof Herbst Najważniejsze: jeżeli chcemy odnieść sukces to trzeba przestać dzielić ES na „pomocową” (pozarzadową) i wszelką inną. Trzeba zacząć zajmować się całością zjawiska. W tym celu trzeba dokończyć dyskusji nad operacyjną definicją – właściwie lista podmiotów ES, którymi się zajmiemy. Strona 1 z 15 Pod każdym prawie punktem Programów Operacyjnych kryją się jakieś wyobrażenia autorów, Urzędu Marszałkowskiego i aktorów niższych szczebli co do tego, co właściwie ma być zrobione i kto to ma zrobić. W znacznej ilości przypadków przyjęte założenia tego typu są maskowane – wygląda jakby wiele tematów było otwartych na spontaniczne propozycje czy wnioski; tymczasem zadania i pieniądze są już dawno podzielone. Nie myślę, żeby zawsze chodziło o ohydną korupcję. Po prostu plan działań układa się dla wyobrażalnych uczestników a nie dla obiektów astralnych. Wydaje się, że w jakimś stopniu przegapiliśmy szansę wprowadzenia ES w PO w fazie pisania tych dokumentów. Błędem będzie bierne czekanie na „otwarcie konkursów”. Należy jak najszybciej wytypować regiony i wdać się w negocjacje na temat lokalizacji działań ES To, że w niektórych miejscach nie wymienia się expressis verbis podmiotów ekonomii społecznej to nie zawsze szkodzi tak bardzo, jakby się nam w pierwszej chwili wydawało. Przecież ekonomia społeczna to (często) normalne podmioty gospodarcze. Ciekawe szanse: a. Rewitalizacja (np. Lubelskie, Opolskie). Oczywiście trzeba rozpowszechnić „obywatelskie” podejście do rewitalizacji1; b. „Gniazda aktywności lokalnej” – wszelkie inicjatywy wspólnotowe; infrastruktura umożliwiająca powstawanie grup i inicjatyw nieformalnych; c. Przedsiębiorczość; d. Mikrofinanse; e. Podnoszenie wartości kapitału ludzkiego i kapitału społecznego na wsi (rozwój wsi); f. Infrastruktura rolnictwa w formule ES (może z dodatkowym kwalifikatorem – turystyka, ekologiczne?); g. Turystyka i dziedzictwo kulturowe; h. Innowacje w istniejących jednostkach ES; i. Wspólnoty mieszkaniowe i budownictwo społeczne i socjalne (tyle, że nie ma go chyba w żadnym PO); j. Energia odtwarzalna i oszczędność energii. 3. Analiza trzech Uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych województwa Lubelskiego, Opolskiego i Pomorskiego. Joanna Brzozowska 3.1. Wstęp Analiza Uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych dla trzech województw: Lubelskiego, Opolskiego i Pomorskiego pozwala na wyciągnięcie pewnych ogólnych wniosków i pewnych ogólnych propozycji do działania. Pomiędzy różnymi uszczegółowieniami istnieją bardzo duże różnice w zakresie stopnia uszczegółowienia potencjalnych beneficjentów oraz procedur wyboru projektów. Szczególnie duży poziom ogólności widoczny jest w województwie lubelskim - w bardzo wielu miejscach niedookreślone są procedury wyboru projektów oraz brak jest wyliczenia Z opracowań BISE do projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej” – 48% badanych samorządów ma w planie rewitalizację. 1 Strona 2 z 15 potencjalnych beneficjentów – duży poziom ogólności byłby tu mile widziany, pod warunkiem braku takiego określenia beneficjentów, aby nie był on wykluczający dla przedsiębiorców społecznych lub jednostek prawnych nie działających dla zysku. W żadnym z dokumentów nie wspomina się o ekonomii społecznej!!! Nie jest ona nazwana w żadnym z analizowanych Uszczegółowień do Regionalnych Programów Operacyjnych. W jednych rzadziej (lubelskie) w innych dużo częściej (pomorskie) wymienia się organizacje pozarządowe, czasem tzw. inne organizacje społeczne (np. związki zawodowe) jako potencjalnego projektodawcę. Nigdzie jednak nie mówi się o ekonomii społecznej, czy przedsiębiorstwach społecznych, np. spółdzielniach socjalnych. Czasami, w określonych przypadkach, mowa jest o tradycyjnych przedsiębiorstwach spółdzielczych, szczególnie o spółdzielniach mieszkaniowych. SKES, w propozycji kierowanej do Urzędów Marszałkowskich powinien zawrzeć dobrze uzasadnioną analizę tego, jak wpisać przedsiębiorstwa społeczne do tych dokumentów. Oczywiście najbardziej idealnym rozwiązaniem byłoby wpisanie podmiotów ekonomii społecznej jako potencjalnych projektodawców, jednak zdaje się to być trudne do zrealizowania. W takiej sytuacji należałoby: przygotować listę priorytetów i działań w ramach których powinny być wpisane organizacje pozarządowe i inne organizacje społeczne jako potencjalny beneficjent wraz z przykładami konkretnych działań, jakie organizacje prowadzą i jakie mogłyby prowadzić w danym zakresie. przygotować definicję przedsiębiorstwa społecznego pod kątem tego, w jaki sposób dokonuje redystrybucji zysku i jaki cele dzięki temu realizuje a następnie pokazać, w których priorytetach i działaniach tego rodzaju przedsiębiorstwo mogłoby się znaleźć jako potencjalny beneficjent/projektodawca. 3.2. Analiza poszczególnych priorytetów Zaraz na wstępie pojawia się pytanie, czy SKES powinien podjąć walkę o uznanie innowacji również w sferze społecznej. Właściwie wszystkie Uszczegółowienia do Programów Operacyjnych rozpoczynają się od działań związanych z podnoszeniem konkurencyjności regionu poprzez wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Ogromny nacisk kładzie się na wspieranie przedsięwzięć innowacyjnych, jednak innowacja rozumiana jest tutaj jako wprowadzanie nowych technologii. Pytanie, czy to jest właśnie miejsce na walkę o uznanie również innowacji społecznych. Drugi ważny element to możliwość korzystania ze środków na rozwój działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa społeczne. Czy dopisywać to na każdym etapie, czy zadbać o ten fakt na poziomie słownika: czym jest przedsiębiorstwo, czy po prostu uznać, że są one przedsiębiorstwami, więc nie ma potrzeby dodatkowego zaznaczania tego faktu. 3.2.1 Gospodarka i rozwój przedsiębiorczości Strona 3 z 15 Priorytet I. Przedsiębiorczość i innowacje – Lubelskie Fundusze pożyczkowe/poręczeń kredytowych mają szczególne znaczenie w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej w dwojaki sposób: w zakresie wsparcia przedsiębiorczości społecznej, nie tylko, ale przede wszystkim w kontekście spółdzielni socjalnych – istotne jest, aby tworzone i dokapitalizowywane fundusze pożyczkowe uwzględniały przedsiębiorstwa społeczne jako potencjalnego beneficjenta i jednocześnie, aby tworzyły kryteria dostępności, które będą do spełnienia przez takie przedsiębiorstwa. dla organizacji pozarządowych w zakresie wykorzystania i realizowania ich działań w ramach projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, aby utrzymać płynność finansową instytucji a także, aby umożliwić realizację działań w ramach projektu pomimo opóźnień w przekazaniu środków z instytucji finansującej. W priorytecie nie ma określonego typu projektodawców – konieczne wydaje się wpisanie nie tylko instytucji pośrednictwa finansowego, jak to jest wpisane, ale również organizacji pozarządowych. Dotacje inwestycyjne dla przedsiębiorstw turystycznych – to dziedzina szczególnie ważna w zakresie możliwości działania przedsiębiorstw społecznych, spółdzielni socjalnych – koniecznie wpisać je w zakres potencjalnych beneficjentów - Istotne dopuszczenie możliwości korzystania i realizowania działań poprzez partnerstwo publiczno – społeczne. Priorytet II. Infrastruktura ekonomiczna – Lubelskie Strefy aktywności ekonomicznej – inkubatory przedsiębiorczości społecznej, organizacje pozarządowe jako potencjalni beneficjenci. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez doradztwo – organizacje pozarządowe nie są wpisane jako potencjalny beneficjent. Można byłoby wpisać tutaj osoby prawne nie działające dla zysku! Nie ma w ogóle mowy o przedsiębiorczości społecznej i specyfice doradztwa w tym zakresie. Propozycja: Wszędzie gdzie mowa o przedsiębiorcach – rozumie się przez to również spółdzielnie, spółdzielnie socjalne – pytanie czy to zapisywać w jakiś odpowiedni sposób. Priorytet I. Wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej regionu – Opolskie Inicjowanie i wspieranie działalności gospodarczej – mowa tu głównie o inkubatorach, instytucjach otoczenia biznesu, o inwestowaniu w infrastrukturę – to działanie właściwie na tym się koncentruje. Nakierowane jest na wzmocnienie sektora otoczenia biznesu i ułatwianie firmom dostępu do profesjonalnych usług około – biznesowych w celu zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw. Pytanie, czy włączać tu przedsiębiorstwa społeczne – i dopisywać wszędzie gdzie się da: „w tym przedsiębiorstw społecznych”, czy zadbać o definicję przedsiębiorstwa na etapie słowniczka. Pytanie to nabiera szczególnego znaczenia w poddziałaniu dotyczącym inwestycji w mikroprzedsiębiorstwach, jakimi w ogromnej większości przypadków są przedsiębiorstwa Strona 4 z 15 społeczne. Szczególnie, iż akurat opolski program operacyjny dość kompleksowo podchodzi do inwestycji w mikro-przedsiębiorstwach, gdyż dotacje te przewidują sfinansowanie działań związanych z: tworzeniem lub rozbudową przedsiębiorstwa; inwestycjami dywersyfikacji działalności przedsiębiorstwa inwestycjami na dokonywanie zasadniczych zmian w produkcji, procesu produkcyjnego bądź produktu; zakupem lub unowocześnieniem wyposażenia. Wśród typu beneficjentów pojawia się spółdzielnia, ale wydaje się, że dość przypadkowa – przytoczona po prostu została definicja mikroprzedsiębiorstwa według ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Pytanie, czy nie spróbować pójść tym tropem i zaproponować takie rozwiązanie w pozostałych dokumentach. W kolejnym działaniu dotyczącym dokapitalizowania funduszy poręczeniowych i pożyczkowych, w odróżnieniu od programu lubelskiego pojawiają się organizacje pozarządowe jako potencjalny beneficjent pomocy w ramach tego działania. Priorytet potraktowany w opolskim programie niesamowicie skrótowo! Inwestycje w innowacje przedsiębiorstw rozumiane są jedynie jako inwestycje w nowe technologie. Należy się zastanowić, czy nie próbować wprowadzić pojęcie innowacji społecznej! Priorytet I. Rozwój w innowacje w MŚP – Pomorskie W opisie ogólnym priorytetu zwraca się uwagę na konieczność partnerstwa pomiędzy różnymi podmiotami, w tym również organizacjami pozarządowymi w tworzeniu warunków podwyższenia konkurencyjności regionu. Powinniśmy zaproponować dopisanie akapitu dotyczącego przedsiębiorczości społecznej, jako elementu poprawiającego spójność społeczno – gospodarczą, rozwiązującego problemy społeczne, a przez to przyczyniającego się do podnoszenia konkurencyjności regionu. Jest to o tyle istotne, iż akurat w tym Programie Operacyjnym nacisk na realizację priorytetu wsparcia przedsiębiorczości jest szczególnie widoczny. Poddziałanie mówiące o wsparciu mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach sprowadza się właściwie do inwestycji, również tych dotyczących procesów produkcyjnych, ale spory nacisk położony jest na wsparcie zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach, dlatego też wydaje się być szczególnie ważne zaznaczenie w opisie, iż mowa również o przedsiębiorstwach społecznych. Poddziałanie nakierowane na rozwiązania innowacyjne w MŚP sprowadza się do innowacji rozumianych w sensie nowych technologii. Pytanie, czy istotnym byłoby wprowadzenie pojęcia innowacji społecznej we wszystkich tych poddziałaniach, które mówią o innowacji w przedsiębiorstwach. W województwie opolskim w poddziałaniu mówiącym o pozadotacyjnych instrumentach finansowych dla MŚP wprowadzono oprócz tradycyjnych form finansowania, takich jak Strona 5 z 15 fundusze poręczeniowe, pożyczkowe, również fundusze kapitałowe podwyższonego ryzyka. Organizacje pozarządowe są tutaj wymienione jako jeden z potencjalnych projektodawców, jednak kluczową kwestią jest zapewnienie, aby wśród podmiotów, które mogą korzystać z pomocy znalazły się podmioty ekonomii społecznej, w tym przypadku sprowadzałoby się to do przedsiębiorstw społecznych. Bardzo ciekawym i godnym powielenia w innych programach operacyjnych jest poddziałanie 1.4. pod hasłem: „Systemowe wspieranie przedsiębiorczości”, koncentrujące się na tworzeniu, testowaniu, realizacji i promocji nowych usług dla przedsiębiorstw. Lista jednak potencjalnych projektodawców jest bardzo ograniczona i wyklucza organizacje pozarządowe (chociaż wymienia się organizacje społeczne, rozumiane jednak jako związki zawodowe), co powinno być absolutnie zmienione, a dodatkowo kluczową kwestią jest rozwój usług na rzecz przedsiębiorczości społecznej!!!! Organizacje pozarządowe przewidziane są jednak wprost jako beneficjent działań w ramach „Rozwijania regionalnej sieci transferu technologii” oraz „Promocji gospodarczej regionu”. Szczególnie w tym drugim przypadku wydaje się być kluczowe włączenie przedsiębiorstw społecznych jako potencjalnego beneficjenta pomocy. 3.2.2. Infrastruktura i środowisko Priorytet IV. Ochrona środowiska – Opolskie Cały priorytet jest dość mocno rozbudowany, ale dopuszcza do realizacji działań jedynie jednostki samorządu terytorialnego, administracji rządowej, ewentualnie w niektórych przypadkach partnerstwo publiczno – prywatne. Tylko w jednym działaniu, nakierowanym na zachowanie walorów przyrodniczych Opolszczyzny mowa jest o włączeniu organizacji ekologicznych – bardziej słuszne byłoby włączenie tutaj po prostu organizacji pozarządowych. Co jednak z partnerstwem publiczno – prywatnym? I przedsiębiorstwami socjalnymi/ spółdzielniami socjalnymi, które zyski przeznaczają na cele statutowe? Można jedynie podciągnąć je pod możliwość realizacji działań w ramach partnerstwa publiczno – prywatnego. Priorytet VIII. Lokalna infrastruktura podstawowa – Pomorskie Lokalna infrastruktura wspierająca rozwój gospodarczy obejmuje infrastrukturę drogową oraz inwestycje, ale przede wszystkim z punktu widzenia ekonomii społecznej, infrastrukturę turystyczną i dziedzictwo kulturowe, gdzie przewidziano realizację projektów przez organizacje pozarządowe. Priorytet V. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku – Pomorskie Działania związane z gospodarką wodną i gospodarką odpadami sprowadzają się właściwie jedynie do inwestycji infrastrukturalnych w tym zakresie. Organizacje pozarządowe wpisane są z Zarządzaniem Informacją o środowisku. jako beneficjent działania związanego Strona 6 z 15 W zakresie działania polegającego na Rozwoju energetyki opartej na źródłach odnawialnych przewiduje się realizację partnerstwa publiczno – prywatnego oraz realizację działań przez podmioty wyłonione w trakcie przeprowadzenia przetargu publicznego – można sobie wyobrazić, iż przedsiębiorstwa społeczne mogłyby realizować tego rodzaju działania. Należy się też zastanowić, czy nie wprowadzić możliwości realizacji takich działań za pomocą partnerstwa publiczno – społecznego. Priorytet IV. Środowisko i czysta energia – Lubelskie Ochrona i kształtowanie środowiska – powinniśmy wnioskować o dopuszczenie możliwości realizowania działań nie tylko w partnerstwie publiczno – prywatnym, ale również publiczno – społecznym. Działalność proekologicznych przedsiębiorstw lub organizacji pozarządowych jest istotna szczególnie w części dotyczącej kształtowania postaw proekologicznych. Energia przyjazna środowisku - dotyczy głównie odnawialnych źródeł energii, a wśród beneficjentów nie ma mowy o przedsiębiorcach, jest tylko mowa o partnerstwie publiczno – prywatnych, Tutaj również powinniśmy wnioskować o rozszerzenie listy beneficjentów o partnerstwa publiczno – społeczne. 3.2.3. Rozwój lokalny Priorytet III. Funkcje miejskie i metropolitarne – Pomorskie W odróżnieniu od pozostałych programów operacyjnych ten z województwa pomorskiego, oprócz działań typowo inwestycyjnych związanych z rozbudować sieci transportowych zawiera drugie poddziałanie, o nazwie „Wzrost atrakcyjności przestrzeni miejskiej, rozumiany jako kompleksowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne oraz Inwestycje zwiększające potencjał rozwojowy miast”. W ramach kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych zakłada się realizację projektów przez samorządy terytorialne, w partnerstwie publiczno – społecznym, m.in. z organizacjami pozarządowymi, spółdzielniami mieszkaniowymi oraz innymi podmiotami, „których udział jest istotny z punktu widzenia efektywnej realizacji tych programów”. Zakłada się objęcie takimi działaniami rewitalizacyjnymi obszarów poprzemysłowych, portowych, powojskowych i realizację tam projektów, które przyczynią się do podniesienia atrakcyjności tych terenów a także do zwiększenia aktywności obywatelskiej i gospodarczej mieszkańców. Ekonomia społeczna powinna przygotować ofertę potencjalnych działań w tym zakresie. W wielu innych działaniach, w innych województwach pojawia się rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Ekonomia społeczna ma tutaj wiele do zaoferowania, trzeba jednak przygotować kilka konkretnych zdań, które można byłoby wpisać wszędzie tam w Uszczegółowieniach, gdzie mowa o tych obszarach. Organizacje pozarządowe występują również jako potencjalny beneficjent działań w zakresie Inwestycji zwiększających potencjał rozwojowy miast. Strona 7 z 15 Priorytet VI. Turystyka i dziedzictwo kulturowe – Pomorskie W priorytecie tym można wykorzystać potencjał ekonomii społecznej, w szczególności spółdzielni socjalnych. Priorytet ten obejmuje działania takie jak: infrastrukturę wzmacniającą potencjał turystyczny, promocja i informacja turystyczna, regionalne dziedzictwo kulturowe o potencjale turystycznym, wspieranie i zachowanie przyrodniczych walorów turystycznych. We wszystkich działaniach organizacje pozarządowe są wymienione jako potencjalny beneficjent. Mowa również jest o partnerstwie publiczno – prywatnym. Ale co z przedsiębiorstwami społecznymi? Priorytet II. Infrastruktura ekonomiczna – Lubelskie Rewitalizacja miast i zdegradowanych obszarów zurbanizowanych – organizacje pozarządowe, spółdzielnie mieszkaniowe i wspólnoty mieszkaniowe są wpisany jako beneficjenci. Pytanie, czy nie warto byłoby tu wpisać przedsiębiorstw o społecznym charakterze działalności – takich jak spółdzielnie socjalne czy inne przedsiębiorstwa społeczne, które realizują działalność istotną z punktu widzenia środowiska lokalnego. Przyjęto poziom dofinansowania na poziomie 85%, ale istnieje uwaga, iż poziom dofinansowania dla wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni mieszkaniowych zostanie ustalony później – upewnić się, iż nie będzie to niski poziom dofinansowania. Propozycja, aby nie rozróżniać poziomu dofinansowania pomiędzy poszczególnych beneficjentów. Priorytet V. Kultura, turystyka i współpraca międzyregionalna – Lubelskie W całym priorytecie jest miejsce na udział jako beneficjenta organizacji pozarządowych, działających w obszarach turystyki i kultury, nie ma jednak szczególnych dobrych praktyk dotyczących ekonomii społecznej. Bardzo ciekawym rozwiązaniem jest działanie pod nazwą Współpraca międzyregionalna – to są rozwiązania godne powielenia w innych programach, ale również obecność ekonomii społecznej nie jest zaznaczona. Priorytet I. Wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej regionu – Opolskie Usługi turystyczne i rekreacyjne świadczone przez sektor publiczny. Nazwa może być myląca, gdyż do realizacji projektów w ramach tego działania dopuszczono m.in. organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, fundacje, które prowadzą statutową działalność w tym zakresie. Pytanie, czy nie można byłoby w tym zakresie zaproponować do wpisania pewnych rozwiązań stosowanych przez organizacje trzeciego sektora. Priorytet VI. Rewitalizacja – Opolskie Priorytet ten obejmuje dwa rodzaje obszarów: miejskie oraz obszary powojskowe, popolicyjne i poprzemysłowe. Strona 8 z 15 W zakresie rewitalizacji obszarów miejskich, obejmującej zarówno działania infrastrukturalne, związane z modernizacją budynków, architekturą krajobrazu, itp., pojawiają się takie działania, jak tworzenie stref bezpieczeństwa w celu zapobiegania przestępczości. Wśród projektodawców wymienione są organizacje pozarządowe oraz spółdzielnie mieszkaniowe. Jednak nie ma mowy o innych przedsiębiorstwach społecznych – pytanie tylko w jaki sposób można to zaproponować. Wydaje się, że miejsce, gdzie ekonomia społeczna mogłaby zaproponować bardzo kompleksowo swoje rozwiązania jest poddziałanie dotyczące rewitalizacji obszarów powojskowych, popolicyjnych i poprzemysłowych. Należy zaznaczyć, że znowu wśród potencjalnych projektodawców znajdują się organizacje pozarządowe i spółdzielnie mieszkaniowe. Oferta sektora ekonomii społecznej byłaby tutaj o tyle istotna i uzasadniona, iż w samym uzasadnieniu stwierdza się, iż w województwie opolskim obszary te borykają się z wieloma problemami społecznymi oraz gospodarczymi, iż charakterystyczna dla tych terenów wysoka stopa bezrobocia powoduje, iż wiele osób utrzymuje się z pomocy społecznej co z kolei ma swoje konsekwencje w fakcie, że wiele podstawowych potrzeb społecznych na tych obszarach nie jest realizowanych. W samym dokumencie wskazana jest konieczność prowadzenia działań zarówno w zakresie społecznym jak i gospodarczym, dlatego też oferta ze strony sektora ekonomii społecznej wydaje się uprawniona, a wręcz niezbedna. 3.2.4. Społeczeństwo Priorytet II. Społeczeństwo informacyjne – Opolskie W ramach tego priorytetu przewidziano realizację projektów przez organizacje pozarządowe w zakresie: modułów informacyjnych, platform e-usług i baz danych. Oprócz działań typowo inwestycyjnych przewidziano bezpośrednio do realizacji szkolenia, oprócz dodatkowej możliwości zastosowania cross – financingu w tym zakresie. Priorytet V. Infrastruktura społeczna i szkolnictwo wyższe – Opolskie Udział organizacji pozarządowych w realizacji priorytetów związanych ze wsparciem regionalnej infrastruktury edukacyjnej oraz lokalnej struktury edukacyjnej. W tym drugim przypadku jednak opis projektów kwalifikujących się do wsparcia sprowadza się do modernizacji infrastruktury dydaktycznej szkół podstawowych i gimnazjalnych, modernizacji obiektów sportowych i zakupu wyposażenia inwestycyjnego przeznaczonego do celów dydaktycznych. Pytanie, czy nie można tu zaproponować wielu innych rozwiązań, które realizowane są lub mogą być w sektorze ekonomii społecznej. Jako potencjalny beneficjent organizacje pozarządowe pojawiają się w dość rozbudowanym działaniu dotyczącym rozwoju infrastruktury kultury i sportu oraz ochrony dziedzictwa kulturowego. Strona 9 z 15 Priorytet IX. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie – Pomorskie Organizacje pozarządowe i inne organizacje społeczne (np. związki zawodowe) mają możliwość realizowania projektów w ramach całego tego priorytetu, czyli zarówno w zakresie lokalnej infrastruktury edukacyjnej, sportowej i kultury, lokalnej infrastruktury ochrony zdrowia jak i lokalnych inicjatyw obywatelskich. Priorytet II. Społeczeństwo wiedzy – Pomorskie Organizacje pozarządowe wymienione wśród podmiotów mogących realizować projekty w ramach działania infrastruktury edukacyjnej i naukowo-dydaktycznej. Do rozważenia pozostaje kwestia, czy nie zaproponować tutaj wpisania partnerstwa publiczno – społecznego. W działaniu „Infrastruktura i usługi tworzące podstawy społeczeństwa informacyjnego” przewidziano organizacje pozarządowe do realizacji projektów związanych zarówno z rozwojem infrastruktury społeczeństwa informacyjnego jak i rozwojem usług społeczeństwa informacyjnego. Jest to duża szansa rozwoju dla tych organizacji. Tutaj szczególne znaczenie ma zdefiniowanie przedsiębiorstwa społecznego jako tego, które osiąga zysk, ale sposób redystrybucji tego zysku definiuje jego rolę jako podmiotu ekonomii społecznej, a co za tym idzie, spełniają istotną misję społeczną. Priorytet II. Infrastruktura ekonomiczna – Lubelskie Społeczeństwo informacyjne – organizacje pozarządowe wymienione jako beneficjent projektów, można byłoby spróbować wpisać spółdzielnie i inne przedsiębiorstwa społeczne, działające na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej. Priorytet VI. Infrastruktura społeczna – Lubelskie Działanie 6.3. Inicjatywy lokalne – absolutnie miejsce na ekonomię społeczną! W opisie tego działania stwierdza się jednoznacznie, iż ma na celu rozwiązywanie problemów, które „nie są zaspokajane ani przez sektor prywatny, ani przez sektor publiczny” – aż się prosi wpisanie tutaj trzeciego sektora, sektora ekonomii społecznej, jako tego, który te problemy będzie mógł rozwiązać najlepiej. Tym bardziej, iż wymieniony rodzaj beneficjentów, to właściwie stricte organizacje trzeciego sektora, czyli: instytucje i organizacje typu non – profit posiadające osobowość prawną; inne organizacje społeczne działające w porozumieniu z jednostkami samorządu terytorialnego – idee partnerstwa publiczno – społecznego; spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe (mowa tylko o spółdzielniach mieszkaniowych). Koniecznie powinno się rozszerzyć ta listę na wszystkie rodzaje spółdzielni, a jeśli nie na wszystkie, to przynajmniej na spółdzielnie socjalne, czy inne przedsiębiorstwa społeczne – aby przekonać samorządy do tego pomysłu należy pokazać, brak nadrzędności zysku nawet w tych przedsiębiorstwach, które nie działają na zasadach non – profit, ale mają określone Strona 10 z 15 cele na jakie mogą ten zysk przeznaczać, spełniając jednocześnie cele społecznej i zawodowej reintegracji; Działanie sprowadza się głównie do projektów infrastrukturalnych, które pozostawią konkretne, namacalne rezultaty. 3.2.5. Zdrowie Priorytet VII. Ochrona zdrowia i system ratownictwa – Pomorskie W ramach infrastruktury ochrony zdrowia przewidziano również programy promocyjne, profilaktyczne i diagnostyczne, i możliwość realizacji projektów w tym działaniu przez organizacje pozarządowe. Przewidziano ich obecność również w drugim działaniu dotyczącym zintegrowanego systemu ratownictwa. Priorytet VI. Infrastruktura społeczna – Lubelskie Ochrona zdrowia i pomoc społeczna – głównie w zakresie infrastrukturalnym, zwiększanie dostępności, jakości świadczonych usług, roboty budowlane, termomodernizacyjne, głównie zakładów opieki zdrowotnej, ale również instytucji świadczących pomoc społeczną – dopuszcza się możliwość realizowania projektów przez organizacje pozarządowe prowadzące działalność w obszarze ochrony zdrowia i pomocy społecznej. 4. Szczegółowy Opis Priorytetów POKL 4.1. Uwagi ogólne POKL ma służyć wzrostowi poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Realizowane ma to być poprzez: podnoszenie jakości zasobów ludzkich (poprawa systemu oświaty, usługi rynku pracy, podnoszenie kompetencji pracowników przedsiębiorstw i administracji publicznej, dbanie o jakość zdrowia); zwiększanie liczby i poprawa jakości miejsc pracy (wsparcie przedsiębiorców, ekonomii społecznej i samozatrudnienia). Ekonomia społeczna pojawia się na poziomie ogólnym w opisie sposobu realizacji celów, ale tylko w kontekście wspierania zatrudnienia w podmiotach ekonomii społecznej, brakuje za to wsparcia systemowego dla tego sektora 2. Widocznym zagrożeniem jest fakt, że decyzja o alokacji środków na wskazane w dokumencie procedury wyboru projektów (konkursowa bądź systemowa) mają być wskazywane w Planach Działania – dokumentach przygotowywanych corocznie dla każdego priorytetu przez Instytucje Pośredniczące. Dokumenty te mają się opierać na rekomendacjach Komitetu Monitorującego 3 bądź Podkomitetów Monitorujących – nie wiemy, jaki będzie skład komitetów i czy będą one miały rzeczywisty wpływ na kształt Uwaga Minister Rozwoju Regionalnego Grażyny Gęsickiej – jeśli podmioty ekonomii społecznej uzyskały by wsparcie takie jak małe i średnie przedsiębiorstwa, zaczęłyby podlegać ograniczeniom związanym z pomocą publiczną, co ograniczyłoby inne świadczenia na ich rzecz. 3 Do 28 maja 2007 prowadzony będzie nabór na członków Komitetu. Może SKES mógłby wystawić swojego kandydata? (więcej: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/279058.html). 2 Strona 11 z 15 planów działań. Nie przewidziano procedury konsultacji społecznych planów. Ostatecznie – nie wiadomo, jakie środki (i czy jakiekolwiek środki) zostaną przeznaczone na realizację celów w trybie konkursowym, tym samym nie wiemy, czy podmioty ekonomii społecznej będą mogły występować jako beneficjenci projektów (czyli projektodawcy). 4.2. Priorytety realizowane centralnie Zaledwie w dwóch priorytetach realizowanych centralnie pojawiają się organizacje pozarządowe jako potencjalni beneficjenci albo adresaci działań. Jedynie w trzech działaniach przewidziano procedurę konkursową rozdzielania środków. Podmioty ekonomii społecznej jako takie nie pojawiają się w żadnym punkcie, ich brak jest szczególnie dotkliwy w priorytecie II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw. Priorytet I: Zatrudnienia i integracja społeczna - organizacje pozarządowe wymieniane są jako instytucje pomocy i integracji społecznej, nie ma ich na liście instytucji rynku pracy, nie obejmą więc ich programy wsparcia tych instytucji; - w całym priorytecie tylko w jednym działaniu przewidziano konkurs otwarty: dotyczy on aktywizacji zawodowej Romów!; pozostałe działania: wsparcie instytucji rynku pracy, integracji i pomocy społecznej, aktywizacja zawodowa młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, więźniów i osób niepełnosprawnych realizowana jest poprzez projekty systemowe! Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw - przewidziano jedynie projekty systemowe; - wśród beneficjentów wsparcia nie ma wymienionych podmiotów ekonomii społecznej, są za to instytucje szkoleniowe i instytucje i ośrodki wspierające przedsiębiorczość: konieczne jest zdefiniowanie przedsiębiorstwa (tak, żeby nie zostało z tej definicji wykluczone przedsiębiorstwo społeczne) oraz dopisanie organizacji pozarządowych (w szczególności w działaniu dotyczącym wzrostu adaptacyjności przedsiębiorstw, gdzie przewidziane jest wsparcie systemu instytucji finansowych i szkolenia kadr) Priorytet III: Wysoka jakość systemu oświaty - beneficjentem działań są jedynie publiczne jednostki oświatowe – brak miejsca dla niepublicznych jednostek szkoleniowych; Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka - wśród beneficjentów i adresatów działań brak podmiotów ekonomii społecznej. Priorytet V: Dobre rządzenie Dwa działania adresowane do trzeciego sektora, rozumianego jako organizacje pozarządowe: działanie 5.4 (rozwój potencjału trzeciego sektora), gdzie przewidziano konkursy na tworzenie i wspieranie sieci oraz tworzenie lokalnych i regionalnych centrów wsparcia; tworzenie i wdrażanie programów z zakresu poradnictwa prawnego i obywatelskiego (badania potencjału organizacji pozarządowych przewidziane jest jako projekt systemowy), działanie 5.5 (Państwo partnerskie), gdzie przewidziano konkursy na przygotowanie i wdrażanie kampanii informacyjno-edukacyjnych; promocje Strona 12 z 15 partnertstw; tworzenia programów nadzoru nad współpracą (szkolenia w zakresie współpracy przewidziane są jako projekt systemowy). 4 Priorytet VI: Profilaktyka, promocja i poprawa stanu zdrowia ludności w wieku produkcyjnym - wśród beneficjentów i adresatów działań brak podmiotów ekonomii społecznej. 4.3. Priorytety realizowane regionalnie Na poziomie regionalnym we wszystkich priorytetach przewidziano tryb konkursowy, co stwarza podmiotom ekonomii społecznej potencjalna możliwość ubiegania się o możliwość realizacji projektów. Potencjalną, bo tylko w Priorytecie X przewidziano małe dotacje, w pozostałych warunki progowe przy dużych projektach mogą się okazać (tak jak w poprzednim okresie programowania) wykluczające większość podmiotów ekonomii społecznej. W kilku priorytetach regionalnych podmioty ekonomii społecznej pojawiają się jako adresaci działań: wprost, bądź domyślnie. Priorytet VII: Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej Podmioty ekonomii społecznej wymieniane są wśród adresatów działań, jednocześnie projekty konkursowe w każdym działaniu stwarzają przestrzeń na realizację projektów przez te podmioty; - jako beneficjenci działań (projektodawcy, działanie 7.1, 7.2) podmioty ekonomii społecznej będą mogły prowadzić działania na rzecz osób bezrobotnych (usługi rynku pracy, rzecznictwo, tworzenie miejsc pracy, rozwój przedsiębiorczości); - w działaniu 7.2 przewidziane jest wspieranie jednostek ekonomii społecznej i zatrudnienia w tych jednostkach. Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki Działania skierowane do kadr przedsiębiorstw (szkolenia, doradztwo, wsparcie) – nie obejmują one przedsiębiorstw społecznych. Priorytet realizowany będzie częściowo w trybie konkursowym – daje to szansę podmiotom ekonomii społecznej na realizację projektów. Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach W trybie konkursowym maja być rozpatrywane między innymi projekty: - tworzenie przedszkoli i alternatywnych form przedszkolnych (działanie 9.1) - kształcenia ustawicznego (działanie 9.3). Działanie te mogą być potencjalnie realizowane przez podmioty ekonomii społecznej. Priorytet X: Partnerstwo na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Priorytet skierowany do mniejszych pomiotów (daje możliwość realizacji niskobudżetowych projektów), w szczególności do inicjatyw oddolnych. Realizowany będzie wyłącznie w trybie konkursowym. Stwarza wielką szansę rozwoju podmiotów ekonomii społecznej z obszarów wiejskich. Z nieoficjalnych sygnałów z MRR wiemy, że związkowcy i pracodawcy chcą „zabrać” do działanie. I prawdopodobnie będzie tak, że to co było w starej wersji działania 5.5 zostanie przełożone o 5.4 ale tylko z 8 mln, a 5.5 będzie miało 20 mln na tradycyjny dialog społeczny 4 Strona 13 z 15 5. Mikrofinanse 5.1. Wprowadzenie Z punktu widzenia rozwoju mikrofinansów dwa obszary tematyczne są ważne: a. Mikrokredyt – finansowanie mikroprzedsiębiorstw, promocja samozatrudnienia i rozwój kompetencji mikroprzedsiębiorców. b. Inkluzja/edukacja finansowa – podniesienie świadomości finansowej, poprawa zarządzania pieniędzmi i planowania przyszłych celów finansowych, wybór i korzystanie z usług finansowych. W obu przypadkach grupą docelową powinny być osoby z gospodarstw domowych o niskich dochodach, żyjące poniżej progu minimum socjalnego, wykluczone społecznie). 5.2. Wnioski ogólne Drugi temat w ogóle jako taki się nie pojawia. Jednakże edukacja finansowa może być zawarta w kilku działaniach edukacyjnych – szkolnictwo i kształcenie ustawiczne – oraz w ramach rozwoju systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego. Dla obu tematów bardzo ważny jest postulat nr 3 SKES, ponieważ i mikrokredyt i edukację finansową powinno się rozwijać przez partnerstwa lokalne. Dla obu tematów bardzo ważne jest włączenie graczy komercyjnych, szczególnie z sektora finansowego – jako beneficjentów środków UE (w formie partnerstw). Pierwszy temat (mikrokredyt) jest wszechobecny w POKL i RPO. Jednakże mikroprzedsiębiorstwa wrzucone są do jednego worka z MŚP, dlatego niektóre zapisy nie uwzględniają ich specyfiki. 5.3. Szczegółowa analiza odnośnie miejsca mikrokredytów w dokumentach strategicznych podstawowe elementy filozofii mikrokredytu nie są odzwierciedlone w PO: Ważny jest stały dostęp do finansowania – nie tylko raz w życiu dla tych co otwierają firmę. Więcej niż połowa mikroprzedsiębiorców może płacić stawki rynkowe i nie potrzebuje dotacji Tam gdzie potrzebne są dotacje, powinny one mieć charakter ‘smart grants’, które budują kluczowe zasoby mikroprzedsiębiorcy i pozwalają mu na przejście do finansowania rynkowego. Fundusze mikropożyczkowe i poręczeniowe powinny być bardziej zintegrowane z rynkowym systemem finansowym – tworzenie partnerstw z bankami. Należy wzmocnić zachęty do osiągania skali i utrzymywania klientów. B. Główne potrzeby dla rozwoju mikrokredytu w Polsce (w kolejności ważności): Podaż: 1) know-how dla funduszy mikropożyczkowych; 2) infrastruktura (w tym partnerstwa z sektorem bankowym); 3) kapitał. Popyt: 1) świadomość opcji finansowania; 2) promocja samozatrudnienia i rozwój kompetencji 3) edukacja finansowa z nastawieniem na zmianie negatywnych postaw wobec pożyczania; C. Mikrokredyt o dużo lepiej jest ujęty od strony popytu niż od strony podaży. Od strony podaży inicjatywy zawężone są do obecnych rozwiązań, który nie są w stanie zaspokoić w sposób trwały i w wystarczającej skali potrzeb istniejących i potencjalnych mikroprzedsiębiorców. Jest zły nacisk na priorytety: głównym instrumentem są dotacje dla istniejących funduszy (kapitał); nie ma prawie w ogóle know-how i jest mało dalszego rozwoju infrastruktury. A. Strona 14 z 15 PO KL RPO Lubelskie RPO Pomorskie RPO Opolskie Podaż – know-how W dz. 1.1 (?) W dz. 1.1 chyba są zapisy, które pozwalają wykorzystać środki na transfer know-how brak brak Podaż – infrastruktura brak? (tu powinny być zapisy o innowacjach nt modeli biznesowych ułatwiających dostęp do finansowania) Jest w 1.1 Jest w 1.3 (jest tworzenie sieci) brak Podaż – kapitał brak – i bardzo dobrze Jest w 1.1 Jest – 1.3 Jest w 1.2 Od strony popytu wątek IOB pokrywa w znacznej mierze potrzeby wymienione powyżej najlepsze zapisy są w RPO Pomorskie – działanie 1.4 (str. 20) oraz w RPO Lubelskie (dz. 2.2 str. 150); w RPO Opolskie jest dz. 1.1.1, ale ograniczone tylko do ‘twardych’ inwestycji. Dobre zapisy są tez w PO KL – dz. 7.2 . Strona 15 z 15
