Ekonomia 2 - Inflacja

Podstawy ekonomii
INFLACJA
Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Przegląd niezbędnych definicji
do analizy problemu inflacji
Inflacja: Proces ogólnego wzrostu cen i kosztów w pewnym okresie.
Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie
zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona
powszechnie, choć z róŜnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa
stopa inflacji, wyraŜająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu
ubiegłego.
Deflacja: Proces ogólnego spadku cen i kosztów w pewnym okresie.
Deprecjacja: Spadek siły nabywczej pieniądza.
Aprecjacja: Wzrost siły nabywczej pieniądza.
Dewaluacja: ObniŜenie
zagranicznych.
wartości jednostki walutowej danego
państwa w stosunku do walut
Rewaluacja: PodwyŜszenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut
zagranicznych.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Przegląd niezbędnych definicji
do analizy problemu inflacji cd
Denominacja: Formalne zwiększenie siły nabywczej pieniądza.
Nulifikacja: Radykalne zmniejszenie obiegu pieniądza.
Stagflacja: Okres współwystępowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia.
Slumpflacja: Wzrost ogólnego poziomu cen i spadek PKB.
Indeksacja: Automatyczne dostosowanie wielkości nominalnych do skutków inflacji.
Polityka dochodowa: Próba bezpośredniego wpływu na wysokość płac i innych dochodów.
Realna podaŜ pieniądza: Iloraz nominalnej podaŜy pieniądza M i poziomu cen P.
Ilościowa teoria pieniądza: Zmiany nominalnej podaŜy pieniądza powodują odpowiadające im zmiany
poziomu cen, lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie.
Hipoteza Fishera: Wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej o 1%.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
PRZYCZYNY INFLACJI
Na inflację mają wpływ następujące czynniki:
-niezrównowaŜony budŜet państwa (deficyt budŜetowy); państwo wydaje za duŜo
pieniędzy i musi część z nich poŜyczyć, np. poprzez emisję obligacji,
- nadmierna emisja pieniądza; w przeszłości często zdarzały się sytuacje, gdy państwo
dodrukowywało pieniądze, które pozwalały pokryć wydatki budŜetowe, ale miały zgubny
wpływ na poziom inflacji (pieniądz ten był bez pokrycia w towarach),
- znaczny wzrost cen surowców energetycznych, np. cen ropy naftowej powoduje
wzrost kosztów w wielu gałęziach gospodarki, a przez to wzrost inflacji,
- nadmierny wzrost poziomu płac; dochodzi wtedy do zbyt duŜej podaŜy pieniądza na
rynku - wzrost płac jest szczególnie niebezpieczny, gdy nie występuje wystarczający
wzrost wydajności pracy,
- przeinwestowanie gospodarki,
- monopolizacja gospodarki; gdy nie ma konkurentów, nie ma presji na spadek cen
(konkurencja wymusza spadek cen i wzrost jakości towarów),
- wysokie obciąŜenia podatkowe, powodujące wzrost kosztów, a w konsekwencji i cen.
Na inflację mają wpływ dodatkowo zewnętrzne szoki podaŜowe.
Przykłady:
- ropa naftowa – wzrost ceny ropy naftowej powoduje wzrost cen wszystkiego.
Importujemy ropę po wyŜszych cenach i wliczamy to do naszych kosztów.
- susza w rolnictwie w roku 2000 wpłynęła na wzrost inflacji w lipcu 2000 do 12%.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
POMIAR INFLACJI
Do mierzenia inflacji wykorzystywane są indeksy:
CPI – consumer price index – wskaźnik cen konsumpcyjnych, który odzwierciedla
koszty utrzymania i wskazuje wpływ inflacji na poziom Ŝycia gospodarstw domowych.
Wskaźnik mierzy koszt koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych /Ŝywność, odzieŜ,
mieszkanie, opieka lekarska/. KaŜde dobro waŜone jest zgodnie z jego znaczeniem
ekonomicznym. Bierze się pod uwagę zmiany cen "koszyka towarów konsumpcyjnych".
Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego
gospodarstwa domowego na zakup koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne
wydatki w roku przyjętym za bazowy. Indeks obliczany jest dla przeciętnego gospodarstwa
domowego.
PPI – production price index – wskaźnik cen dóbr produkcyjnych, który odzwierciedla
ceny, które wykazują dostawcy. SłuŜy za podstawę w przewidywaniu przyszłości. MoŜna go
teŜ określić wskaźnikiem cen hurtowych, który słuŜy do mierzenia cen w miejscu pierwszej
sprzedaŜy dóbr i jest uŜyteczny ze względu na swą wielką szczegółowość - obejmuje ok.
3400 produktów.
Trzecim wskaźnikiem jest Korektor PNB ze względu na inflację
(GNP - deflator). Jest to wskaźnik cen dla całości PNB.
GNP = PNB nominalny / PNB realny
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Wskaźniki inflacji
Występują dwa główne wskaźniki inflacji:
wskaźnik inflacji 12-sto- miesięcznej - wskazuje o ile wzrosły ceny
np. w marcu 2001 w stosunku do marca 2000. Przykład: Rada Polityki
PienięŜnej zakłada cel inflacyjny 6-8%. Jest to wskaźnik 12-miesięczny
grudnia.
wskaźnik inflacji średniorocznej – wskazuje o ile zmieniał się
wskaźnik cen średnio w danym roku w stosunku do poprzedniego
roku. Przykład – w budŜecie państwa.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
TYPOLOGIIA INFLACJI
1. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):
1) Pełzająca (do kilku procent w skali rocznej):
- nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych,
- poddająca się kontroli.
2) Umiarkowana (mniej niŜ 10% rocznie):
-ceny rosną powoli,
- ludność niechętnie wydaje pieniądze, ludzie nie boją się zawierać umowy pienięŜne, nieefektywność
jest stosunkowo niska.
3) Krocząca (z reguły do kilkunastu procent rocznie):
- oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten
proces,
- stopniowo zaczyna się wymykać spod kontroli.
4) Galopująca (ceny zaczynają rosnąć powyŜej 20%, a nawet 100 lub 200% rocznie):
- pieniądz znacząco traci wartość, ludzie niechętnie trzymają pieniądze w gotówce,
- narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, zanikają rynki finansowe
- osłabienie systemów motywacyjnych,
- w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
5) Hiperinflacja (ceny rosną 1000, a nawet 1000000000% rocznie)
- znacząco wzrasta szybkość obiegu pieniądza,
- drastycznie zanika stabilność cen,
- niemoŜność prowadzenia rachunku ekonomicznego, racjonalnego funkcjonowania podmiotów
gospodarczych,
- anarchizacja Ŝycia społecznego.
Przykładem Niemcy w latach 1920-1923, gdzie wskaźnik cen wzrósł z 1 do 10 000 000 000.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
TYPOLOGIIA INFLACJI
2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):
1) Inercyjna: Ma tendencje do utrzymywania się na
poziomie swojej stopy. Zostaje ona wbudowana w umowy,
bo wszyscy spodziewają się, iŜ w następnym roku inflacja
będzie na tym samym poziomie.
Przykład: Jeśli wiadomo, Ŝe w przyszłym roku inflacja będzie
na poziomie, np. 6%, to krzywa AS przesunie się w górę o
6%, bo koszty rosną o 6%. Rząd prowadzi politykę tak, by
produkcja była na tym samym poziomie, więc AD teŜ
wzrośnie o 6%. Czyli z roku na rok krzywe AS i AD
przesuwają się w górę w równym tempie.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
TYPOLOGIIA INFLACJI
2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):
2) Popytowa (demand pull inflation - inflacja ciągniona
przez popyt): Występuje przy wzroście wydatków i
ograniczonej podaŜy dóbr, wytwarzanych przy pełnym
zatrudnieniu.
Przykład: Jeśli występuje inflacja, to ludzie chętniej wydają
pieniądze (popyt rośnie), więc krzywa AD przesuwa się w
prawo i w górę, ale podaŜ jest ograniczona, więc AS
pozostaje na tym samym poziomie. Przesunięcie wywołuje
wzrost ceny z P do P’, czyli wystąpi inflacja ciągniona przez
popyt.
Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza
w obiegu. Nazywa się ją takŜe inflacją pienięŜną. Jej
źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie
znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budŜetowa),
nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja
kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu
produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
TYPOLOGIIA INFLACJI
2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):
3) PodaŜowa, kosztowa (cost push inflation - inflacja
pchana przez podaŜ): Występuje, gdy koszty pchają ceny w
górę, nawet w okresach, kiedy zasoby nie są w pełni
zatrudnione.
Przykład: Jeśli gospodarka jest w recesji i występuje np.
wzrost płac, to przesunie to krzywą AS do AS’, a cenę z P
do P’, czyli inflacja pchana przez podaŜ.
Zazwyczaj obydwa
równocześnie.
ostatnie
rodzaje
inflacji
występują
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Typologia a SPIRALA INFLACYJNA
Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na
wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz
przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych.
Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na
wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (Ŝądania waloryzacji
świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów
skłania producentów innych towarów do podwyŜek cen w celu zachowania
ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
TYPOLOGIIA INFLACJI
3. Rodzaje inflacji (ze względu na koszt, ryzyko):
- ZrównowaŜona: Relacje cen pozostają w duŜej mierze nie zmienione,
- NiezrównowaŜona: Relacje cen są zmienne,
- Antycypowana: Nastąpiło przyzwyczajenie się ludzi do inflacji,
-Nieantycypowana: Gdy inflacja zaskoczy ludzi.
Kombinacje:
Przypadek 1 (inflacja zrównowaŜona i antycypowana):
Nie ma Ŝadnego wpływu na produkt realny, efektywność czy podział dochodu, bo co roku
wszystko droŜeje, np. o 10% i wszyscy przywykli do tego. Nie ma kosztów inflacji.
Przypadek 2 (inflacja niezrównowaŜona i antycypowana):
Ludzie pozbywają się gotówki, bo miara pieniędzy się zmienia. Koszt inflacji jest znaczny. Inflacja
szybko zmienia ceny w sklepach i ludzie tracą orientację gdzie, co ile kosztuje, gdzie jest taniej i
przez pomyłkę kupują droŜej. Występują straty efektywności.
Przypadek 3 (inflacja zrównowaŜona i nieantycypowana):
Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa, bo wzrost cen zuboŜy jednych, a wzbogaci
drugich.
Przypadek 4 (inflacja niezrównowaŜona i nieantycypowana):
Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa oraz straty efektywności.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
KRZYWA PHILIPSA
Krzywa Philipsa:
Przedstawia relacje bezrobocia do inflacji.
ObniŜenie
stopy
bezrobocia
to
przesuniecie po krzywej w lewo, co
powoduje wzrost inflacji i płac. Skale
wzrostu płac i inflacji róŜnią się o
wydajność pracy. Krzywą Philipsa moŜna
stosować w krótkim okresie, dopóki
inflacja inercyjna jest bez zmian.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ PHILIPSA
Przesuniecie krzywej Philipsa
1.Gdy bezrobocie jest na poziomie stopy
realnej i nie występują wstrząsy,
to
gospodarka jest w punkcie A.
2.Gdy stopa bezrobocia spada, gospodarka
przesuwa się w górę krótkookresowej krzywej
Philipsa do punktu B.
3.Kiedy ludzie dostosują się do wyŜszej inflacji
(inercyjna
stopa
inflacji
rośnie),
krótkookresowa krzywa Philipsa SPC przesuwa
się w górę do SPC’ (na wykresie p. C).
4.Ale rząd będzie chciał zmniejszyć inflację
i
przez to aktywność gospodarki zmaleje (na
wykresie pkt. D).
Długookresowa krzywa Philipsa
Jest linią pionową, bo w długim okresie
jedynym poziomem bezrobocia, mogącym
istnieć
ze
stabilną
stopą
inflacji,
jest bezrobocie naturalne.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
SKUTKI INFLACJI
Skutki inflacji:
1. Redystrybucja dochodu i bogactwa pomiędzy róŜne klasy społeczne. Jeśli ktoś zaciągnął
długoterminowy kredyt, a ceny i dochody rosną dwukrotnie, to zwrot kwoty poŜyczki wyniesie ½
zaciągniętego kredytu, bo dochód pienięŜny będzie 2 x większy, ale dochód relatywny będzie bez
zmian, a właśnie w relatywnych pieniądzach spłaca się kredyt.
W długim okresie, kiedy inflacja jest zjawiskiem normalnym (antycypowana) rynek dostosowuje
się. Jeśli stopa procentowa początkowo wynosi 3%, a przewiduje się inflację 9%, to
oprocentowanie obligacji i długów hipotecznych wzrosnie do 12%.
2. Zniekształcenie relatywnych cen oraz wielkości produkcji róŜnych dóbr. W krótkim okresie
inflacja moŜe podwyŜszyć produkcję, wtedy ze względu na popyt wzrosną ceny, ale podaŜ obniŜy
produkcję, lecz nie obniŜy ceny.
3. Spadek PNB.
4. Wzrost spekulacji.
5. Wzrost bezrobocia.
6. Rachunek ekonomiczny traci sens. Występuje konieczność indeksacji (koszty podwyŜsza się o
wskaźnik inflacji).
7. Spadek moŜliwości rozwoju produkcji.
8. Deprecjacja.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
ODDZIAŁYWANIE INFLACJI
NA GOSPODARKĘ
Inflacja oddziałuje na gospodarkę na dwa podstawowe sposoby:
Przez redystrybucję dochodu i bogactwa między róŜne klasy. Wynika to z róŜnic w rodzaju
aktywów i zobowiązań róŜnych ludzi. Komuś obciąŜonemu zadłuŜeniem długoterminowym przy
stałej stopie procentowej wzrost cen przyniesie nadzwyczajną korzyść, gdyŜ płace i ceny
wzrosną, a bankowi oddaje się realnie mniej.
JeŜeli jest się poŜyczkodawcą, rzecz ma się odwrotnie. Kiedy inflacja utrzymuje się długofalowo,
rynki zaczynają się do niej dostosowywać. W rynkową stopę procentową stopniowo wbudowuje
się składnik uwzględniający inflację. Gdy nastąpi to dostosowanie,
zaniknie
proces
powaŜniejszej redystrybucji dochodu i bogactwa.
Przez zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji róŜnych dóbr, a niekiedy
produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości. Okresy rosnącej inflacji są zazwyczaj
okresami wysokiego zatrudnienia i wysokiej produkcji. Okresy spadków inflacji były okresami
wysokiego bezrobocia.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI
Sposoby przeciwdziałania inflacji
Koszty zwalczania inflacji (dezinflacji) są bardzo wysokie, dlatego rządy krajów podejmują róŜne
kroki w celu szybkiego i względnie bezbolesnego obniŜenia inflacji. Są to:
1. Naprzemienne hamowanie i pobudzanie gospodarki; skutek działań - obniŜenie wydajności
i poziomu Ŝycia (gospodarka brytyjska – lata 60-70).
2. Regulacja płac i cen – w krótkim okresie wynik poczynań - skuteczny; w długim okresie nie
moŜna było utrzymać takiej regulacji (Skandynawia, Holandia lata 60-70).
3. Dobrowolne wytyczne płac i cen.
4. Strategia konkurencyjno-rynkowa. Podejście to opiera ograniczenie wzrostu cen i płac na
naturalnej dyscyplinie rynków. W tym celu usuwa się ograniczenia wstrzymujące konkurencję,
przyspiesza się deregulację takich gałęzi gospodarki, jak: gazu naturalnego, telekomunikacji,
uŜyteczności publicznej, transportu i finansów.
5. Polityka dochodowa operująca podatkiem, tzw. POP-iwek lub TIP. Polega to na następującym
działaniu, aby obniŜyć stopę inflacji ustala się normę wzrostu płac. JeŜeli średnia płaca w firmie
wzrośnie więcej niŜ ten wskaźnik – firma nie moŜe odliczyć tej nadwyŜki ze swych zysków jako
podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.
6. Wytwarzanie większej ilości dóbr i usług.
7. Zwiększenie konsumpcji.
8. Ujawnienie szarej strefy.
9. Kontrola podaŜy pieniądza przez NBP.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Wybrane aspekty INFLACJI W POLSCE
INFLACJA W POLSCE
Inflacja jest zjawiskiem normalnie występującym w gospodarce, które bardzo trudno jest zlikwidować.
W zasadzie zjawisko jest do zaakceptowania, gdy inflacja kształtuje się na poziomie 1%-3%. WyŜszy
poziom inflacji utrudnia rozwój gospodarczy m. in. poprzez wysokie oprocentowanie kredytu.
W Polsce na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat mieliśmy do czynienia z róŜnym poziomem inflacji.
W latach osiemdziesiątych występowała kilkunastoprocentowa inflacja, a na początku lat
dziewięćdziesiątych, po rezygnacji z niewydolnego systemy socjalistycznego i "regulacji" gospodarki,
mieliśmy do czynienia z hiperinflacją. Hiperinflacja bardzo często występuje przy przemianie ustrojowej,
poniewaŜ konieczne jest urealnienie sztucznie zaniŜonych, nie odpowiadających rzeczywistości (takŜe
jakościowej) cen towarów. MoŜemy jednak powiedzieć, Ŝe plan Balcerowicza i w zasadzie poprawna
polityka gospodarcza kolejnych rządów pozwoliła na systematyczne zmniejszanie inflacji, przy
stosunkowo wysokim poziomie wzrostu PKB.
GUS dokonuje co kwartał przeszacowania koszyka dóbr – bo zmienia się nieustannie struktura
konsumpcji:
· w miarę wzrostu zamoŜności – spadek udziału dóbr Ŝywnościowych
· w miarę rozwoju technologii – nowe dobra w koszyku.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Warszawa 2007.
Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
2007.
Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000.
Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane
problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk
2006.
Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002.
Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.