Szkolne uwarunkowania pozycji socjometrycznej ucznia w

Agnieszka Chlebus
Szkolne uwarunkowania
pozycji socjometrycznej ucznia
w młodszym wieku szkolnym
WSTĘP
Każdy człowiek jest postawiony w określonym miejscu na ziemi jako jeden z elementów mozaiki
o ogromnej strukturze, czyli społeczeństwa. Jego funkcjonowanie uzależnione jest więc od kontaktów z
innymi jej elementami w różnych grupach społecznych. Zajmuje w nich określone miejsce, czyli pewną
pozycję społeczną. Przeważnie uczestniczy on w wielu takich grupach - ma bowiem rodzinę, uczy się
lub pracuje, spotyka z przyjaciółmi, być może uprawia jakieś sporty. Zajmuje się jednocześnie kilka
pozycji w społeczeństwie.
Analiza etapów rozwoju społecznego dzieci wykazuje, że w wieku szkolnym jedną z
najsilniejszych potrzeb wypływających z kontaktu emocjonalnego jest potrzeba przebywania w grupie,
zyskiwania akceptacji w jej ramach. Kontakty interpersonalne przebiegające wówczas w zakresie klasy
szkolnej mają ważne znaczenie dla kształtowania osobowości dziecka.
Ideałem byłoby, gdyby klasa szkolna była miejscem sukcesów uczniów, źródłem akceptacji, sukcesów i
poczucia bezpieczeństwa. Niestety dla wielu osób przebywanie w grupie jest źródłem wielu stresów,
nieprzyjemnych doznań, niepewności i porażek.
Dlatego też niezbędnym warunkiem efektywności wszelkich poczynań wychowawczych jest stworzenie
odpowiedniego klimatu, w którym dziecko może wzrastać, pracować i w pełni rozwijać się.
Istnieje potrzeba głębszego zainteresowania się problemem pozycji ucznia w młodszych
klasach szkolnych. Od tego, jak ukształtuje się poziom popularności dziecka w klasie może zależeć cały
jego rozwój. Aby przebiegał on prawidłowo potrzebna jest atmosfera bezpieczeństwa i akceptacji.
Każdy nauczyciel może sobie zadać pytania: Czy może on mieć – świadomy lub nieświadomy – wpływa
na wzrost popularności uczniów? Jakie szkolne czynniki mogą wpłynąć na zmianę pozycji ucznia?
SZKOLNE UWARUNKOWANIA POZYCJI DZIECKA W KLASIE
Pozycja społeczna ucznia
Klasa szkolna
W kontaktach koleżeńskich kształtuje się popularność dziecka w zespole. Wywiera ona znaczny wpływ
na rozwój społeczny dzieci. Jednym z zasadniczych miejsc kształtowania się pozycji dziecka w gronie
kolegów jest bez wątpienia klasa szkolna.
Z czasem między dziećmi zaczynają się tworzyć więzi społeczne. Klasa szkolna staje się więc
zespołem uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących, którzy różnią się zajmowanymi pozycjami i
rolami, ale mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie. Jednak w wyniku
wzajemnych i spontanicznych oddziaływań uczniów powstaje niekontrolowany nurt życia wewnętrznego
klasy, a od jego funkcjonowania zależy w dużej mierze nur formalny.
Klasa stanowi więc formalnie zorganizowaną grupę społeczną, złożoną z uczniów reprezentujących
podobny poziom umysłowy i stopień rozwoju fizycznego.
Normy grupowe
Tam, gdzie istnieje jakaś grupa muszą też być określone przepisy zachowań, wg których jej członkowie
postępują. Takie przepisy to normy grupowe. Stanowią one ogólnie podzielane wyobrażenie, o tym,
jak należy się w grupie zachować, aby uzyskać uznanie. To one wywierają na uczniów największy
wpływ. Wpływ ten czasem jest większy niż autorytet kodeksu szkolnego (z którym nie zawsze są
zgodne).
Struktura grupowa
W klasie szkolnej, jak w każdej grupie społecznej, panują między jej członkami różne
powiązania i zależności. Wyłaniają się one z chwilą zaistnienia określonych pozycji przez członków
grupy. Wzajemny układ takich pozycji to struktura grupowa. Pozycje te mogą być wyznaczane przez
różne kryteria, np. postępy uczniów w nauce, spełniane przez nich zadania społeczne, popularność,
pozycja materialna.
Między uczniami wytwarzają się również stosunki o różnym charakterze. Mogą to być:

Stosunki koleżeńskie, kiedy uczniowie czują się związani wspólnotą szkolnych kłopotów, rodzi
się uznanie dla tych, którzy mają jakieś osiągnięcia. Zawiązują się więc przyjaźnie.

Stosunki nadrzędności i podrzędności, kiedy w klasie pojawiają się przywódcy mający swoich
zwolenników.

Stosunki walki w formie rywalizacji i współzawodnictwa, bądź to o lepsze wyniki, bądź o
poniżenie przeciwnika, a wywyższenie siebie.
Bardzo ważne jest dla nauczyciela, aby zorientował się w strukturze społecznej klasy, jej normach,
stosunkach i funkcjonowaniu jako grupy społecznej. Może on bowiem w przypadku zauważenia
nieprawidłowości ingerować w jej życie.
Pozycja socjometryczna ucznia
Pozycja społeczna w grupie
Istnienie klasy jako formy organizacji pracy w szkole wiąże się ściśle z zagadnieniem pozycji
społecznej w grupie. To ona jest terenem, gdzie pozycja ta jest kształtowana. Dziecko wchodząc w
grupę klasową chce być przez nią uznane i zaakceptowane. Nie wszystkim dzieciom to się jednak
udaje. Jedne dość łatwo zdobywają i utrzymują dobrą pozycję w gronie kolegów, inne są przez nich
odsuwane, popadają z nimi w konflikty i trudności. Czyli klasa szkolna może być miejscem tryumfu lub
zupełnej klęski.
Uwzględniając popularność w grupie można wyróżnić jednostki:

akceptowane – popularne i lubiane, nawiązujące prawidłowe kontakty społeczne;

odrzucane – nie cieszące się popularnością, wzbudzające ujemne odczucia, popadające w
konflikty i mające nieprawidłowo ukształtowane kontakty społeczne;

izolowane – czyli takie, które nie wywołują ani dodatnich, ani ujemnych uczuć. Jednostki takie
nie nawiązują z członkami grupy bliższych kontaktów i nie uczestniczą w jej działalności.
Pozycje społeczne uczniów nie są stabilne. Każda klasa jest dynamiczna i walka o wysoką
pozycję w niej trwa bez przerwy.
Badania socjometryczne
O tym, jakie miejsce w klasie ma każdy uczeń, czy jest akceptowany przez kolegów, czy
odrzucany, informują właśnie wyniki badań socjometrycznych, a szczególnie moment ich interpretacji.
Liczba otrzymanych wyborów socjometrycznych przez poszczególne jednostki od pozostałych członków
w grupie zwana poziomem socjometrycznym, określa pozycję ucznia w grupie. Przyjmuje się założenie,
że im więcej wyborów otrzymała jednostka, tym wyższa jej pozycja w grupie i odwrotnie.
Chcąc uczynić klasę miejscem sprzyjającym pracy i rozwojowi swoich wychowanków
nauczyciel musi pilnie śledzić cały proces kształtowania się ich pozycji socjometrycznej i wiedzieć jak i
kiedy ingerować w wypadku zagrożenia. Jedynie w atmosferze wzajemnego na siebie oddziaływania
ludzie mogą dojrzewać i rozwijać się. Dlatego tak ważna jest pozycja społeczna uczniów ponieważ ma
ona znaczący wpływ na ich rozwój społeczny i umysłowy.
Techniki socjometrzyczne
Do badania stosunków panujących w klasie i wykrywania powiązań sympatii lub niechęci
między uczniami, a także uznania lub jego braku, można stosować tzw. techniki socjometryczne.
Techniki te są częścią składową nauki zwanej socjometrią czyli nauką zajmującą się
ilościowym mierzeniem właściwości psychicznych cechujących grupę jako całość oraz stosunkami w
niej panującymi.
Ich powstanie łączy się z nazwiskiem amerykańskiego uczonego, J.Moreno (1959). Technika odkryta i z
powodzeniem stosowana przez niego polega na zadawaniu pytań badającym różne stosunki społeczne.
Odpowiada na nie indywidualnie, przeważnie na piśmie każdy członek grupy.
Pytania zadawane uczniom mogą być dwojakiego rodzaju, dotyczą stosunków opartych na sympatii
(wybór pozytywny) lub wrogości (wybór negatywny). Wybór negatywny przeprowadza się tylko w
przypadku zupełnej konieczności dla celów badawczych.
Pytania zadawane uczniom muszą być dla nich jasne i konkretne, a najlepiej związane z
realnymi sytuacjami np. Z kim z klasy najchętniej poszedłbyś do kina? Można też posłużyć się sytuacją
fikcyjną: Z kim z klasy pojechałbyś na bezludną wyspę?
Przed badaniem należy pamiętać o kilku bardzo ważnych zasadach:

bardzo dokładnie wyjaśnić uczniom, co mają zrobić;

zapewnić ich o anonimowości;

pytania formułować tak, aby dotyczyły całej klasy, a więc musi być możliwość, że każdy uczeń
zostanie wybrany.

decydujące jest rzetelne przygotowanie techniczne i metodologiczne, gdyż zlekceważenie tego
etapu może prowadzić do fałszywych rezultatów.
DETERMINANTY KSZTAŁTOWANIA SIĘ POZYCJI SOCJOMETRYCZNEJ W KLASIE
Do czasu osiągnięcia wieku szkolnego wszystkie podstawowe potrzeby dziecka, jak również te
związane z poczuciem bezpieczeństwa, kontaktem emocjonalnym czy uznaniem zostają w pełni
zaspokojone przez rodzinę. Z chwilą przekroczenia progu szkoły wiele się zmienia. Dziecko powoli
zaczyna uwalniać się z zależności dorosłych i to już od niego samego, od jego zachowania będzie
zależeć, czy dostanie akceptację rówieśników.
Na pozycję ucznia w klasie może wpływać wiele czynników. W młodszym wieku szkolnym zależy ona
głównie od trzech z nich:

cech dziecka i jego zachowania,

cech środowiskowych oraz

rodzaju relacji pomiędzy nauczycielami i uczniami.
Cechy dziecka i jego zachowanie
Autorzy wskazują, że na popularność dziecka w młodszym wieku szkolnym mają wpływ takie
cechy zjednujące życzliwość jak: pogoda ducha, chęć pomocy innym i zainteresowanie sprawami
kolegów. Nie bez znaczenia są też zdolności i umiejętności dziecka (np. zdolności organizacyjne lub
umiejętności artystyczne).
Badania wykazują, że w tej grupie wiekowej duże znaczenie ma również osiągnięcie sukcesu w
nauce. Dzieci lepiej się uczące mają większe powodzenie w grupie rówieśniczej, a dzieci słabsze są z
reguły rzadziej wybierane. Wysoki stopień akceptacji w klasie szkolnej osiągają też uczniowie o
wzorowym zachowaniu. Co ciekawe o ile popularność dzieci w młodszym wieku szkolnym uzależniona
jest w dużej mierze od postępów w nauce, o tyle zależność ta ulega zmianie w klasach starszych
(chociaż bardzo słabe wyniki w nauce też ją wykluczają).
Nie można oczywiście stwierdzić, że uczeń bardzo dobrze się uczący ma gwarancję wysokiego miejsca
w gronie kolegów. Czasem nadgorliwość w tej dziedzinie może spowodować odrzucenie i izolację.
Obok zalet umysłu i zainteresowania sprawami grupy bardzo istotną rzeczą jest też sprawność
fizyczna. Ponieważ rozwój fizyczny dzieci w tym wieku jest bardzo dynamiczny cenią one sobie gry
zespołowe opierające się na współzawodnictwie. Na ogół wybierani są do nich uczniowie sprani
fizycznie, którzy pomogą swojej drużynie wygrać.
Omawiając cechy fizyczne nie sposób ominąć szeroko rozumianego wyglądu. Dzieci w
młodszym wieku szkolnym chętniej nawiązują kontakty z rówieśnikami o zadbanym, schludnym
wyglądzie, czystym ubiorze i nie wykazującymi dostrzegalnych defektów rozwojowych i fizycznych.
Ważnym czynnikiem okazuje się też być płeć.. To właśnie nią dzieci sugerują się tworząc małe
grupy. To powoduje, że w wyborze najatrakcyjniejszej osoby z klasy dziewczynka wybierze którąś ze
swoich koleżanek, a chłopiec jakiegoś kolegę.
Determinanty kształtowania się pozycji społecznej dziecka w znacznej mierze zależą od
czynników wynikających z jego cech i zachowania. Może on dzięki sobie samemu bardzo aktywnie
wpłynąć na swoje miejsce w gronie kolegów.
Cechy środowiskowe
Dziecko cieszące się uznaniem grupy czuje się bezpieczne i szczęśliwe. Niestety jego pozycję
w grupie mogą również warunkować czynniki środowiskowe. Grupują się one wokół dwóch kręgów:
środowiska szkolnego oraz środowiska rodzinnego.
1.
Środowisko szkolne. Każde dziecko w szkole jest członkiem społeczności klasowej i ona
również wyznacza mu określone miejsce w swojej strukturze.
a) Jednym z oddziaływań klasy jest bez wątpienia wpływ norm grupowych na
zachowanie ucznia. Wyznaczają one bowiem określone wzory zachowań i uczeń
wchodzący w dane środowisko klasowe albo się dostosuje i zostanie zaakceptowany
przez grupę, albo pozostanie przy swoich zasadach i najprawdopodobniej zostanie
odrzucony. Przeważnie uczniowie chcąc zająć wysokie miejsce w grupie odsuwają
swoje nawyki i przyzwyczajenia podejmując normy grupy. Może oczywiście zaistnieć
sytuacja, gdzie normy grupowe są bardzo słabo ukształtowane. Wtedy jeden uczeń
może zakłócić cały istniejący w klasie ład i porządek.
b) Niewątpliwie znaczącą rzeczą w akceptacji klasy jest czas spędzony razem w klasie.
Wiele osób dopiero po dłuższym czasie staje się w pełni akceptowanymi członkami
klasy. Są też osoby, które w miarę pojawiania się różnych sytuacji i wspólnych przejść
„nie sprawdziły się” i ich miejsce na forum klasy zmieniło się.
c) Innym czynnikiem, wpływającym na rozwój społeczny dziecka jest współzawodnictwo
między nim, a grupą klasową. Ma ono korzystny wpływ na ucznia, gdy przyczynia się
do jego aktywizacji, natomiast w formie rywalizacji i dążenia do osobistego sukcesu
może wpłynąć ujemnie na współżycie w grupie. Wiąże się to przecież z
zarozumialstwem, lekceważeniem kolegów z mniejszymi zdolnościami.
d) Przy omawianiu wpływu grupy klasowej należy również wspomnieć o jeszcze jednej
przyczynie, która może pozycję ucznia zmodyfikować. Chodzi tu o wszelkie „etykietki”
przypisane jednostce przez otoczenie. Opinie te mogą być uwarunkowane
uprzedzeniami, przynależnością dziecka do określonej grupy, np. kulturowej, religijnej.
Mogą one niesłusznie spowodować odsunięcie wartościowego dziecka na dalszą
pozycję.
2.
Środowisko rodzinne. Każde dziecko wywodzi się z określonego środowiska rodzinnego i jego
wpływ może mieć znaczenie przy kształtowaniu się jego pozycji w grupie.
a) Jedną z takich zależności jest wpływ pozycji społeczno-zawodowej rodziców. Im
wyższe wykształcenie rodziców, lepsze warunki materialne tym wyższa pozycja
dziecka w kręgu kolegów.
b) Na szkołę emanuje również stosunek rodziców do dziecka, a więc wyróżnianie go,
dawanie prezentów, okazywanie troskliwości, miłości. Takie dzieci są popularniejsze od
tych pozbawiony miłości, opieki wychowawczej. Oczywiście nie można popaść w
przesadę, gdyż dzieci zbyt ograniczone przez nadopiekuńczych rodziców mogą być
odrzucone przez grupę.
c) Rodzice powinni być elastyczni i pozwalać na przenoszenie kontaktów ze szkoły do
domu, zezwalać na wspólną naukę i zabawę. Zaproszenie do domu to pewnego
rodzaju wyróżnienie, a organizacją imprez bardzo podnosi prestiż dziecka. Wiele dzieci
odrzuconych nie mogło kontaktować się z kolegami ze szkoły w domu.
d) Istnieje jeszcze jedno niebezpieczeństwo ze strony rodziny. Otóż dziecko zbyt silnie
uzależnione od rodziców, respektujące głównie normy uznawane w rodzinie, a
pomijające normy funkcjonujące w klasie lub nawet przenoszące niektóre negatywne
wzorce zachować zaobserwowane w rodzinie na teren klasy może być izolowane przez
kolegów. W niektórych klasach taka nieakceptacja spowodowana jest różnicami np.
światopoglądowymi (np. inna religia).
Cechy nauczyciela
Na wytworzenie się interakcji między nauczycielem i uczniem ma wpływ wiele czynników, które
współdziałając ze sobą warunkują ją. Mogą one występować w różnym zakresie i sile, zależnie od
indywidualnych właściwości poszczególnych nauczycieli.
1.
Istotną rolę w stosunkach nauczyciel – uczeń pełni osobowość nauczyciela. Najchętniej
przyjmowana definicja osobowości – W szerszym rozumieniu to zespół istotnych i względnie trwałych
cech składających się na charakterystykę jednostki i determinujących specyficzny dla niej sposób
zachowania.
Cechy osobowości uznane przez samych nauczycieli za niezbędne w pracy z dziećmi to: czynna
sympatia, umiejętność kontaktu z młodzieżą, poszanowanie godności ludzkiej, sprawiedliwość,
niezawodność, zgodność między słowem a działaniem. Nauczyciel oddziałuje na ucznia całym sobą,
on nie tylko przekazuje wiadomości czy świadomie daje wzory zachowań, ale też nieświadomie wpływa
jako fizyczna i psychiczna osobowość.
2.
Dla realizacji celów nauczania i wychowania ważną rzeczą jest układ stosunków między
nauczycielem a uczniem. Bez wątpienia doniosłą rolę w tej kwestii pełni nauczyciel poprzez swoje
właściwości osobowościowe i zachowanie, a także podejście do ucznia. W sposobie działania podczas
pracy ujawnia się jego postępowanie. Jeśli charakteryzuje się pewną stałością i konsekwencją
wówczas mamy do czynienia ze stylem pracy nauczyciela. Wyróżnia się tu działanie „przez miłość,
sympatię i chęć pomocy”, co wyzwala u wychowanka „zaufanie, zamiłowanie, chęć do pracy, wysiłek
twórczy, czynną postawę wobec życia i pracy” oraz działanie „drogą przymusu i sankcji karnych”
powodujące „brak chęci do pracy, zainteresowania, wysiłku twórczego” (M.Grzegorzewska). Natomiast
D.Ryans (USA) wyróżnił trzy pary stylów: przyjacielski – egocentryczny, wykazujący duże
zainteresowanie dzieckiem – obojętny, pobudzający – zrutynizowany.
3.
Przy okazji stylu pracy nauczyciela warto wspomnieć o systemie karania i nagradzania.
Skuteczność kar zdeterminowana jest stosunkami łączącymi karanego i karzącego. Może ona być
odbierana jako dobro, ale i jako złośliwość.. Analogiczna sytuacja jest przy nagradzaniu, lecz tutaj
może dojść do zerwania interakcji z całą klasą, gdy nauczyciel faworyzuje jednego ucznia. Ważne jest
też oczywiście zachowanie proporcji między nagrodami i karami oraz dostosowanie ich do wieku
wychowanków.
4.
Problem kar i nagród w nauczaniu wiąże się ściśle z systemem oceniania uczniów przez
nauczyciela. Jego sprawiedliwe postępowanie znajduje wyraz w obiektywnych, należycie
uzasadnionych ocenach szkolnych, dostosowanych do faktycznych osiągnięć ocenianych. Z kolei
niesprawiedliwe ocenianie bądź faworyzowanie jednego z uczniów prowadzi do poczucia krzywdy u
poszkodowanych, a u innych może być źródłem niechęci do faworyzowanego ucznia, co z kolei odbija
się na spadku jego akceptacji wobec kolegów. Stosowany przez nauczyciela system oceniania może
więc przyczynić się do rozbicia społeczności uczniowskiej lub spowodować wytworzenie się stosunku
wzajemnej niechęci między nim, a zespołem klasowym.
5.
Innym czynnikiem wpływającym na relacje nauczyciel – uczeń może być styl kierowania.
Wyróżniono 3 takie style:
 autokratyczny kiedy nauczyciel sam podejmuje decyzje i drobiazgowo określa zadania i
metody, jest bezkompromisowy i rządzi „żelazną ręką”;
 demokratyczny – kiedy członkowie grupy biorą udział w podejmowaniu decyzji i
występuje stała współpraca,

liberalny – kiedy przewodnik grupy pozostawia jej swobodę, nie radzi sobie z nią i jest
przez nią lekceważony.
Im bardziej demokratyczny jest styl pracy wychowawcy, w tym większym stopniu kształtuje się
pozytywny stosunek zespołu do wychowawcy.
6.
W nauczaniu i wychowaniu połową sukcesu jest odpowiednio dobrana metoda postępowania.
Dlatego ważne jest zainteresowanie się swoim stylem pracy i ewentualne kształtowanie go. Na pewno
dużą rolę odgrywa tu talent pedagogiczny czy też doświadczenie zawodowe nauczyciela.
7.
Przy analizie cech nauczyciela warto wspomnieć o jego postawach wobec uczniów, a co za
tym idzie o adekwatnych do nich zachowaniach. Wyróżnia się trzy rodzaje zachowań nauczycieli:

zachowanie podnoszące – kiedy nauczyciel żywi przyjazny i życzliwy stosunek do ucznia, jest
tolerancyjny, pomaga mu, nagradza, chwali, dodaje otuchy,

zachowanie wymienne – kiedy nauczyciel prowadzi ciągły dialog z uczniem, zadaje mu pytania i
prosi o informacje,

zachowanie obniżające – kiedy dominują kary, naśmiewanie z dziecka, ironizowanie,
przerywanie jego wypowiedzi i krytyka.
Chcąc podnieś pozycję dziecka w klasie nauczyciel powinien zajmować wobec niego postawę
podnoszącą. Oczywiście nie może to się przerodzić w faworyzowanie jednego ucznia.
8.
Cechy wymienione powyżej są w pewnym stopniu uzależnione od nauczyciela. Istnieją jednak
takie determinanty niezależne od niego jak wiek i płeć.
Kobiety są w naszym społeczeństwie bardziej utożsamiane z postawą macierzyńską i pełną
zrozumienia. Badania wykazują, że nauczycielki są bardziej pobłażliwe, a więc mogą mieć więcej
zrozumienia i ciepła dla uczniów.
Osobną sprawą jest wiek nauczyciela. Badania wykazują, że najlepiej oddziałuje nauczyciel w średnim
wieku. Być może wiąże się to z reprezentacją nauczyciela przez ucznia jako szkolnego przedstawiciela
rodziców. Taki wychowawca cieszy się większym autorytetem i zaufaniem z racji swojego
doświadczenia i stażu pracy, a jeszcze świeżych pomysłów. Nauczyciele starsi mogą już popaść w
rutynę, a młodsi nie mają jeszcze wyrobionych metod pracy i doświadczenia.
9.
Pojawia się jeszcze jedna jakże istotna cecha – przygotowanie do zawody. Wiadomo, że
talent pedagogiczny i takie cechy charakteru jak sumienność, dokładność, pomysłowość to warunki
konieczne dobrego wychowawcy, ale jeżeli nie idą one w parze z dobrym przygotowaniem
pedagogicznym i psychologicznym we wzajemnej interakcji nauczyciela i ucznia następuje wiele strat.
Dobre przygotowanie teoretyczne do pracy daje większą gwarancję zauważenia i wykorzystania
pojawiających się sytuacji dydaktyczno-wychowawczych do rozwoju wychowanka nie tylko w sferze
poznawczej.
10.
Aby nauczyciel potrafił umiejętnie ingerować w życie klasy i był przez nią akceptowany, aby stał
się dla swoich uczniów prawdziwym autorytetem musi posiadać również pewne walory moralne i
intelektualne. Musi okazywać szersze zainteresowanie ich problemami, umieć przejmować się tym, co
je porywa, znać psychikę swoich wychowanków i rozumieć ich wewnętrzne życie. I, co najważniejsze,
stosunek między nauczycielem i uczniem musi być emocjonalnie pozytywny, a także musi
dominować w nim szacunek do wychowanka i jego akceptacja.
Na pozycję społeczną ucznia w gronie kolegów wpływa kilka istotnych czynników. Jedne są
zależne od dziecka – jego cechy bądź zachowanie, inne są zależne od środowiska, w którym
funkcjonuje. Może też na te relacje promieniować wpływ domu rodzinnego czy też oddziaływania
szkoły – klasy lub nauczyciela.
Wszystkie te czynniki jakby współdziałają ze sobą i warunkują się wzajemnie. Nie można więc
powiedzieć, że akceptacja dziecka przez kolegów lub jego odrzucenie jest spowodowane przez jedną z
przyczyn. Często decydujące jest zachowanie nauczyciela, który dzięki swojej subtelnej, ale energicznej
ingerencji może stworzyć bardzo zgrany zespół uczniów lubiących przebywać ze sobą i mających w
„swojej pani” wielki autorytet.
LITERATURA:
1. J.Bohucki „Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży”
2. Wł. Derczyński „Analiza pojęcia pozycji socjometrycznej”
3. D.Ekiert-Grabowska „Pomiar pozycji jednostki w grupie”
4. J.Kościanek, M.Pilkiewicz „Stosunki interpersonalne w klasie szkolnej i ich wpływ na
funkcjonowanie uczniów oraz efektywność pracy nauczyciela”
5. S.Mika „Wstęp do psychologii społecznej”
6. W.Okoń (red) „Osobowość nauczyciela. Opracowanie zbiorowe”.
7. M.Pilkiewicz „Socjometryczna skala akceptacji jako technika badania pozycji jednostki w
nieformalnej strukturze grupy”
8. N.Reuttowa „Dziecko w szkole – aspekty poznawcze i wychowawcze”
9. T.Rymarz „Osobowościowe uwarunkowania poziomu akceptacji społecznej uczniów klasy
szkolnej”
10. J.Stefanović „Psychologia wzajemnych kontaktów nauczycieli i uczniów”
11. M.Winiarski „Czynniki warunkujące pozycję ucznia w zespole klasowym”
12. L.Wołoszynowa red. „Materiały do nauczania psychologii”
13. Z. Zaborowski „Czynniki osobowości wpływające na postawy nauczycieli wobec uczniów”.