Gospodarka Polski w okresie miedzywojennym

Gospodarka Polski w okresie międzywojennymI wojna światowa, a następnie wojna z
Rosją doprowadziły do ogromnych zniszczeń na wschodnich, centralnych i
południowych terenach Polski, gdzie uległa znaczna dewastacja przemysłu i
rolnictwa. Wojny i gospodarka okupantów doprowadziły do gwałtownego
zmniejszenia produkcji przemysłowej i rolnej oraz do bezrobocia w byłym Królestwie
Polskim, z pozostałych dwu zaborów dużą ilość ludności wywieziono z Polski na
roboty. Ogólne straty wojenne szacowano na olbrzymią sumę 73mld franków
francuskich. W lepszej sytuacji były ziemie zaboru pruskiego, które nie zostały
zniszczone działaniami wojennymi. Trudności pogłębiał fakt, że w skutek
długotrwałego rozbicia politycznego nie stanowiła jeszcze jednolitego organizmu
ekonomicznego. Każdy z zaborów miała odrębne ustawodawstwo, system
monetarny, był zróżnicowany względem komunikacji uniemożliwiającej obrót
handlowy. Ziemie polskie różniły się ekonomicznie i gospodarczo. Każdy z byłych
zaborów był w innej mierze rozwinięty: byłe ziemie Cesarskie posiadały głównie
zacofane rolnictwo, ludność dawnej Galicji również była uboga i w dużej mierze nie
polska, w najlepszej sytuacji były ziemie dawnych Prus /Śląsk był ośrodkiem
przemysłowym, Pomorze i ziemie poznańskie o charakterze agrarnym z wysokim
poziomem produkcji. Polska była również zróżnicowana narodowościowo, prawnie i
administracyjne. W związku z osią zainteresowań, głównie ludności chłopskiej
zainicjowano ustanowienie reform rolnych; przewidywały one parcelację majątków
państwowych, źle gospodarowanych i wrogów narodu polskiego, pod nadzorem
państwa. Ustawa ta na pewien czas została zaniedbania, aż do momentu gdy Armia
Czerwona weszła na tereny polskie. W 1920r. Sejm ustalił radykalniejszą ustawę o
reformie rolnej; przewidywała ona odszkodowania dla obszarników, kredyty w
wys.75% wartości parceli. Ziemię mieli otrzymać głównie bezrolni i małorolni. Gdy
zakończyła się wojna siły które ustaliły tę reformę zaczęli ją bojkotować. Opierając
się na artykule o nietykalności własności prywatnej uniemożliwiło jej wprowadzenie w
stosunku do ziem prywatnych. Natomiast urzeczywistniono ustawę o osadnictwie
wojskowym na ziemiach białoruskich i ukraińskich. Po ustanowieniu konstytucji i
wyborach do parlamentu oraz po dymisji Piłsudskiego i objęciu władzy przez rząd
Sikorskiego i gabinet Chjeno-Piasta sytuacja gospodarcza uległa pogorszeniu.
Spadała wartość pieniądza, a rząd pokrywał niedobory budżetowe drukując wciąż
nowe banknoty, co doprowadziło do wzrostu drożyzny. Przez kraj przechodziła coraz
większa fala strajkowa /dnia 5 listopada 1923r. Wybuch strajk powszechny
proklamowany przez PPS/. Rząd musiał podać się do dymisji. Na przełomie odbył się
zjazd KPRP, który wysunął hasło "ziemia dla chłopów". W myśl Zjazdu torowano
sobie drogę do wzrostu wpływów nie tylko w środowisku robotniczym, ale i
chłopskim. Od 1924r rozpoczął się nacisk gospodarczy i polityczny przez Niemcy
chcące doprowadzić do rewizji granicy z Polską, który doprowadził do rozpoczęcia
wojny celnej. W konsekwencji okres od 1924r. Nie przyniósł on Polsce trwałej
stabilizacji gospodarczej skoro w 1926r. doszło do przewrotu. W tym czasie
stronnictwa polityczne w Polsce skupiły się na osiągnięciu stabilizacji gospodarczej, a
przede wszystkim pieniężnej i dlatego powstał rząd Władysława Grabskiego, który
chciał uzdrowić gospodarkę przez wprowadzenia podatku majątkowego. Poza tym
rząd zapowiedział wprowadzenie oszczędności, zlikwidowania deficytu kolejowego,
ożywienia kredytu i redukcję administracji. Grabskiemu udzielono pełnomocnictwo
upoważniające do zmiany ustawodawstwa podatkowego w zakresie pożyczek,
wprowadzenia nowego systemu monetarnego i waluty bez zgody Sejmu. Energiczne
egzekwowanie zaległych podatków i podniesienia stawek podatkowych oraz taryf
przewozowych w lutym 1924r. pozwoliło na ustabilizowanie waluty /dochody po raz
pierwszy od wojny przewyższały wydatki/. Wprowadzono nową jednostkę monetarną
/złoty polski/ przy pomocy niewielkiej pożyczki z Włoch i mało skutecznej pożyczki z
amerykańskiego banku Dillona oraz odwołaniu misji finansowej Younga. W połowie
1924r. pozwoliło to na ustabilizowanie złotego i doprowadzeniu do pewnego wzrostu
płac i zahamowaniu bezrobocia. Mimo wszystko na skutek zacofania technicznego i
dochodów płynących z inflacji polski przemysł pozbawiony był dochodów. Zjawiskiem
ujemnym też była obniżka węgla, drzewa i cukru. Czynniki te doprowadziły do
wzrostu deficytu bilansu zagranicznego. W drugim kwartale 1925r. nastąpił wzrost
bezrobocia oraz bilans handlowy wykazywał dalszy wzrost deficytu. Wydatki zaczęły
przewyższać dochody, ponieważ opłaty podatkowe opieszale wpływały /podatek
majątkowy/. W związku z wojną celną i ograniczeniem eksportu do Niemiec nastąpiło
dalsze pogorszenie bilansu handlowego, w skutek którego doszło do załamania
kursu złotego i upadku rządu. Przed drugim rządem stanęło przede wszystkim
powstrzymanie drugiej inflacji, która doprowadziła do drożyzny i bezrobocia. Mimo
niewielkiej poprawie kursu złotego i wzrostu produkcji oraz zmniejszeniu bezrobocia
nadal utrzymywał się niedobór dochodów pokrywany emisją biletów skarbowych.
Nowy rząd pod przewodnictwem Witosa chciał wprowadzić nową politykę
gospodarczą /zmniejszenie wydatków wojskowych, zmniejszenie policji, obciążenie
znacznymi podatkami klasy posiadającej, obniżeniem wynagrodzeń, zmniejszeniem
rent i emerytur/, która doprowadziła do przewroty majowego /przewrót przypadł w
chwili, gdy w kraju była widoczna poprawa koniunktury/. Umocnienie władzy
burżuazji wpłynęło na uzyskanie w 1927r pożyczki w wysokości 63ml dolarów i 2 ml
funtów szterlingów. Wzrósł również napływ kapitałów zagranicznych, który na krótką
skalę /ponieważ w dalszej perspektywie owe kapitały w postaci zysków były
wywożone/ miał wpływ na szersze finansowanie przemysłu i działalności
inwestycyjnej. W tym czasie powstawały kartele i syndykaty, które opanowały szereg
gałęzi przemysłu. Szybki wzrost produkcji prowadził do spadku bezrobocia, które w
latach 1926-1929 było najniższe w okresie międzywojennym. Największą inwestycją
była budowa portu w Gdyni. Nastąpił wzrost dochodu ludności wiejskiej. Rósł też
popyt na ziemię i w związku z tym wzrosła jej cena, co spowodowało do wyprzedaży
podupadłych majątków. Sądzono, że zamiast majątków folwarcznych powstaną
gospodarstwa kapitalistyczne. Przeludnienie wsi spowodowało emigrację z Polski.
Symptomy ożywienia gospodarczego nie weszły w fazę rozkwitu i już na wiosnę
1929r. dawały się dostrzec objawy zahamowania wzrostu produkcji, zwiastując
wielką recesję. Kryzys ów w Polsce trwał od 1929 do 1935r.Spadek cen artykułów
rolnych w skali światowej prowadził do spadku opłacalności gospodarki rolnej i
spadku dochodów chłopów. Kurczyła się siła nabywcza wsi i spowodowało to spadek
zapotrzebowania na produkty przemysłowe. W związku z czym zamykano fabryki,
zwalniano robotników, którzy automatycznie ograniczyli zakup produktów rolnych.
Spadały ceny zbóż, zmniejszała się produkcja węgla, stali. Zmniejszała się zdolność
produkcyjna przemysłu w związku z brakiem wymiany zużytych urządzeń.
Ograniczały się dochody przedsiębiorstw, a kartele ograniczały produkcję do
zakładów wytwarzających najtaniej, sprzedając najdrożej. Jednocześnie kapitaliści
obniżali płace robotników. Powodowało to katastrofalny wzrost bezrobocia. Położenie
bezrobotnych było bardzo często tragiczne, ponieważ były niewielkie szanse na
zatrudnienie. Spadek dochodów i bezrobocie obieły również rzemiosło i handel.
Kryzys objął również transport kolejowy. W rolnictwie spadły ceny płodów, a podatki
utrzymywały się na niezmienionym poziomie. Niewielkie dochody nie pozwalały na
rozwój rolnictwa i reforma rolna utknęła w martwym punkcie. Najbardziej ucierpiały
małe gospodarstwa. Najniższy poziom produkcji wystąpił w 1932r. W latach
następnych nastąpił pewien wzrost zatrudnienia. Pogłębiającym kryzys był spadek
dochodów i wzrost deficytu budżetowego Redukowano wydatki, które jednak w
całości nie pokrywały deficytu. Rząd rozpisał w 1933 i 1935 dwie pożyczki
wewnętrzne /przyniosły one znaczną kwotę 600mln złotych/. Zmniejszył się obieg
pieniądza, spowodowane odpływem walut zagranicę. W celu powetowania strat
zaciągnięto pożyczki zagraniczne od szweckiego koncernu Kreugera, który
eksploatował przemysł zapałczany. W konsekwencji czego wzrosły ceny zapałek i
spadek zużycia. W Polsce nakręcanie koniunktury zapoczątkowano w 1934/1935, a
na szerszą skalę w 1936r. i związane było z poprawą sytuacji ogólnoświatowej. Jako
symptom pewnej poprawy koniunktury wystąpił wzrost obrotu /handel wewnętrzny i
międzynarodowy/. Dopiero w marcu 1936r. państwo zdołało zlikwidować deficyt
budżetowy i zahamować odpływ dewiz. Stworzono plan czteroletni. Oprócz realizacji
programu rozbudowy przemysłu rząd zamierzał uzdrowić strukturę agrarną. Nie tylko
inwestycyjna polityka, lecz także postępujący rozwój produkcji wojennej spowodował
ożywienie produkcji przemysłowej. Uruchamiano nieczynne zakłady, a nawet
budowano nowe. Mimo budowy zakładów COP nie było możliwości zatrudnienia
nadwyżki siły roboczej, będącej rezultatem przeludnienia agrarnego. Jednak
produkcja przemysłowa bezpośrednio przed wybuchem wojny wykazywała tendencję
zwyżkową, a koniunktura w rolnictwie miała charakter chwiejny. Gospodarka Polski w
okresie międzywojennym4