wyzwania etyczne – Agata Wesołowska

Agata Wesołowska
Instytut Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Praca doradcy zawodowego: (nowe) wyzwania etyczne
Uwagi wprowadzające
Naczelnym celem niniejszego tekstu jest przedstawienie kluczowych kompetencji z zakresu etyki i moralności,
jakie są niezbędne do pełnienia funkcji doradcy zawodowego, zwłaszcza w publicznych służbach zatrudnienia.
Dlatego też w artykule nacisk zostanie położony na aksjologiczny wymiar doradztwa/poradnictwa zawodowego.
Ukazane zostaną najistotniejsze normy, zasady i wartości, jakie powinny być obecne w omawianej dziedzinie,
które jednakże niejednokrotnie posiadają wewnętrznie sprzeczny, konfliktowy charakter1.
Uwagę Czytelników skupię na problematyce etyki profesjonalnej oraz dylematów etycznych, z jakimi stykamy
się w dzisiejszym doradztwie zawodowym, zarówno grupowym, jak i indywidualnym.
W dalszej części tekstu za L. Witkowskim zaprezentuję – w nawiązaniu do koncepcji rozłamu roli,
zaproponowanej przez E. Goffmana – ambiwalencję praktyki doradczej oraz – zgodnie z ustaleniami I. LazariPawłowskiej - wewnątrzkonfliktowość roli doradczej.
W konkluzji postaram się wskazać sposoby przezwyciężenia zasygnalizowanych problemów etycznych,
obecnych w codziennej praktyce doradczej oraz nakreślę scenariusze ról możliwych do pełnienia przez doradców
zawodowych w najbliższej przyszłości.
Współczesne modele kompetencyjne
Nieustannie doskonalone kwalifikacje, umiejętności i kompetencje zawodowe pełnią zasadniczą funkcję w
gospodarce opartej na wiedzy, rozwijanej przy zastosowaniu (po)nowoczesnych technik i technologii
telekomunikacyjnych2. Zmiany techniczno-technologiczne posiadają implikacje kulturowe i społeczne, również w
sferze pracy i świecie zawodów, wpływając m.in. na charakter rynku pracy oraz przebieg ścieżek karier, także
doradców zawodowych3. Ponadto kształtują nową strukturę zatrudnienia i popyt na pracę4, modyfikują też
systemy oświatowe, w tym kształcenie dorosłych (także zdalne)5, poindustrialną edukację medialną6 i kształcenie
modułowe7, a tym samym determinują współczesne modele kompetencyjne.
Niniejszy tekst opiera się w znacznej mierze na treści referatu, jaki wygłosiłam podczas konferencji pn. Wyzwania aktywnej
polityki społecznej i profesjonalnej pracy socjalnej a kształcenie służb społecznych w Polsce i na Słowacji, zorganizowanej w
czerwcu 2010 r. w Toruniu (UMK). Zainteresowane osoby odsyłam do artykułu Kształcenie do etyczności. Aksjologiczny
wymiar działalności zawodowej pracowników służb społecznych, opublikowanego w tomie pokonferencyjnym pod red. K.
Piątka i K. Szymańskiej-Zybertowicz, zatytułowanego Profesjonalna praca socjalna. Nowy paradygmat czy niedokończone
zadanie? (Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", Toruń 2011, s. 133-145).
2
J. Skrzypczak, Nowe technologie edukacyjne w dydaktyce dorosłych i ich możliwości, [w:] T. Aleksander (red.),
Teraźniejszość i przyszłość edukacji dorosłych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1997, s. 139.
3
R. Przybyszewski, Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, Centrum Doradztwa i Informacji
Difin, Warszawa 2007, s. 78-133 i 191-216. Por. T. W. Nowacki, Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji,
Radom 2003, s. 167.
4
K. Doktór, Modernizacja stratyfikacji zawodowej, [w:] S. Borkowska (red.), Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS,
Warszawa 2004, s. 149-157. Por. Z. Strzelecki, Zmiany w jakościowej strukturze zatrudnienia, [w:] tamże, s. 139-148.
5 O. Czerniawska, Edukacja dorosłych w aspekcie czasu i przestrzeni, [w:] T. Aleksander (red.), Teraźniejszość i przyszłość
edukacji dorosłych, dz. cyt., s. 125-131.
1
1
Model kompetencyjny polega na ustalaniu standardów wykonywania danego zawodu na tzw. „wyjściu” (output),
przy jednoczesnym uwzględnianiu treści programów kształcenia (input), w tym na poziomie akademickim, jakie
odnoszą się do konkretnej profesji8.
Kompetencje zawodowe stanowią zdolność do wykonywania określonej funkcji pracowniczej, na którą składają
się konkretne działania lub zadania zawodowe9. Posiadanie kompetencji zawodowych i praktyczne posługiwanie
się nimi związane jest z trzema sferami: obszarem wiedzy, postaw i umiejętności10.
W nawiązaniu do analiz źródeł kompetencji (D. Bartnam, R. A. Roe), A. Paszkowska-Rogacz wskazuje cztery
drogi zdobywania doświadczenia z otoczenia zewnętrznego, a mianowicie:
a) edukację;
b) szkolenia zawodowe;
c) praktykę zawodową;
d) selekcję zawodową (do zawodu oraz do zajmowania określonego stanowiska pracy).
Równie istotne są wewnętrzne doświadczenia pracownika, których źródła stanowią jego zdolności, cechy
osobowościowe oraz dotychczasowy przebieg życia, także zawodowego11.
Kompetencje, kwalifikacje, umiejętności
Dzisiaj coraz częściej w odniesieniu do świata pracy i zawodów pojęcie „kwalifikacji” zastępowane jest terminem
„kompetencje”, użytym po raz pierwszy w znaczeniu naukowym przez R. Boyatzisa12. Zakres znaczeniowy
„kompetencji” i „kwalifikacji” zmieniał się na przestrzeni dziejów i obecnie w większości państw
zaawansowanych ekonomicznie pracodawcy zaczęli doceniać właśnie całokształt elastycznych, zróżnicowanych
kompetencji niezbędnych do realizacji określonej pracy. Tym samym pojęcie „kompetencje” okazało się bardziej
adekwatne do opisu ponowoczesnego, labilnego i często nieprzewidywalnego rynku pracy, podczas gdy
określenie „kwalifikacje” zaczęto kojarzyć z wąsko ujmowaną wiedzą i umiejętnościami, które w szybkim tempie
ulegają dezaktualizacji. W dzisiejszym rozumieniu terminu „kompetencje” kładzie się zatem nacisk na treści
6 S. Juszczyk, Komputery a humanizm w edukacji, [w:] B. Siemieniecki (red.), Pedagogika medialna, tom II, PWN,
Warszawa 2007, s. 11. Zob. bliżej A. Wesołowska, Kompetencje – kwalifikacje – umiejętności: w stronę aktywizacji
zawodowej osób (długotrwale) bezrobotnych, [w:] A. Stankiewicz-Mróz i J. P. Lendzion (red.), Koncepcja Work-Life
Balance a kierunki rozwoju funkcji personalnej, Politechnika Łódzka, Wydawnictwo MEDIA PRESS, Łódź 2009, s. 173-182
oraz tejże, Informatyka dla potrzeb edukacji i pracy. Zastosowanie narzędzi komputerowych w doradztwie i informacji
zawodowej, [w:] Z. E. Zieliński (red.), Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych. Innowacje i implikacje
interdyscyplinarne, t. 1, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej w Kielcach, Kielce 2012, s. 122-131.
7 Zob. J. Figurski i K. Symela (red.), Eksperyment pedagogiczny. Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym,
Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2001. Por. J. Moos (red.), Budowa programów kształcenia modułowego i
organizacja pracy w modułach, WCDNiKP, Łódź 2001. Zob. też D. Koprowska (red.), Koncepcja szkolenia modułowego w
edukacji ustawicznej w kontekście budowy społeczeństwa opartego na wiedzy. Pakiet materiałów, MGPiPS, Warszawa 2003.
8
A. Paszkowska-Rogacz, Profil kompetencji doradcy zawodowego, [w:] H. Skłodowski (red.), Mentoring
w doradztwie zawodowym, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź 2007, s. 28.
9
A. Boczkowski, Socjolog wśród niesocjologów. Kompetencje profesjonalne w wielodyscyplinarnym miejscu pracy, [w:] H.
Skłodowski (red.), Psychologia w zarządzaniu – dydaktyka, badania, sukcesy, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i
Zarządzania, Łódź 2003, s. 37-46.
10
A. Paszkowska-Rogacz, Profil kompetencji doradcy zawodowego, dz. cyt., s. 28-29.
11
Tamże. Zob. bliżej A. Wesołowska, W drodze ku doskonaleniu zawodowemu. Doradztwo i coaching kariery a efektywność
pracowników, [w:] E. Jędrych i J. P. Lendzion (red.), Zarządzanie kompetencjami a Human Performance Improvement,
Politechnika Łódzka, Wydawnictwo MEDIA PRESS, Łódź 2010, s. 325-342.
12
Za: E. Rubaj-Wiater, Zawodoznawstwo, [w:] E. Żerel i M. Jedynak (red.), Doradca zawodowy przez Internet. Materiały
szkoleniowe studiów podyplomowych, t. I, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych, Lublin 2007, s. 280.
2
miejsca pracy i czynnik osobowościowy13. Współcześnie do najpowszechniej wymienianych kompetencji należą
m.in.: komunikacja, osiągnięcia/orientacja na rezultaty, przywództwo, zespołowość, koncentracja na
kliencie/interesancie,
planowanie
i
organizowanie,
świadomość
organizacyjna/biznesowa,
elastyczność/adaptabilność, myślenie analityczne, podejmowanie decyzji14.
Wymienione wymiary kompetencji, a także kwalifikacje i umiejętności zawodowe integralnie wiążą się z
aksjologiczną sferą danego zawodu, zwłaszcza z tzw. etyką zawodową/profesjonalną.
Etyka zawodowa: za czy przeciw?
Jak zauważa M. Michalik, rozważania nad etyką zawodową mogą być prowadzone na kilku różnych
płaszczyznach15. Po pierwsze, można rozpatrywać teoretyczne aspekty etyki profesjonalnej, w tym jej genezę,
istotę i kluczowe funkcje. Ponadto można przyjąć perspektywę normatywną, aby określić wymagania i ideały
wchodzące w zakres etyki poszczególnych zawodów. Poza tym możliwa jest próba opisu istniejącego stanu
rzeczy w odniesieniu do konkretnych środowisk czy też grup zawodowych16.
Najczęściej etyka profesjonalna interpretowana jest w zawężony sposób jako zbiór zasad, norm i wartości
określających, jak z perspektywy moralnej powinni zachowywać się reprezentanci konkretnego zawodu17. Takie
rozumienie omawianej etyki jest częściowo zbieżne z definicją zaproponowaną przez I. Lazari-Pawłowską, która
określa etykę profesjonalną jako: „(…) spisane normy odpowiadające na pytanie, jak ze względów moralnych
przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować. Etyka zawodowa występuje w postaci
norm zinstytucjonalizowanych (kodeksy, przysięgi, ślubowania) oraz norm formułowanych jako indywidualne
propozycje, luźne lub stanowiące uporządkowany zespół postulatów”18.
Cytowana autorka stawia następujące, ważkie – jak sądzę - pytania:

czy i w jakiej mierze zasady etyki zawodowej powinny odzwierciedlać aktualny stan świadomości moralnej
przedstawicieli danego zawodu?;

w jaki sposób wyróżniać elitę moralną?;

kto powinien tworzyć zbiór zasad etyki zawodowej (czy tylko przedstawiciele konkretnego zawodu, czy także
osoby z zewnątrz?);

jak kształtują się relacje między regulacjami moralnymi i prawnymi?;

czy czynniki pozaetyczne (polityczne, ideowe, światopoglądowe, religijne) powinny mieć odzwierciedlenie w
treści etyk zawodowych?;
R. Parzęcki, Podstawy wiedzy o edukacji i poradnictwie zawodowym, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna,
Włocławek 1999, s. 27.
14
E. Rubaj-Wiater, Zawodoznawstwo, dz. cyt., s. 280.
15
M. Michalik, Społeczne przesłanki, swoistość i funkcje etyki zawodowej, [w:] A. Sarapata (red.), Etyka zawodowa, Książka
i Wiedza, Warszawa 1971.
16
Tamże.
17
Za: B. Nogalski i J. Śniadecki, Zasady etycznego postępowania w oparciu o kodeksy etyczne (Wybrane problemy), [w:]
tychże, Etyka menedżerska, TNOiK, Bydgoszcz 1996, s. 143.
18
I. Lazari-Pawłowska, Etyki zawodowe jako role społeczne, [w:] A. Sarapata (red.), Etyka zawodowa, dz. cyt.
13
3

partykularyzm czy uniwersalizm? Jaka jest i powinna być rola międzynarodowych stowarzyszeń
zawodowych w (potencjalnym) uzgadnianiu treści etyk zawodowych?19.
Na nieco odmienne elementy wskazuje M. Środa, ujmując etykę zawodową jako etykę: ideałów osobowych,
normatywną (o normach o charakterze doradczym, wzorcowym), szczegółową oraz wykazującą liczne
powiązania z etyką życia publicznego20.
M. Środa analizuje przyczyny obserwowanego od l. 60. XX wieku swoistego renesansu zainteresowań etykami
profesjonalnymi, wśród których wymienia takie czynniki, jak:

zmiany społeczno-polityczne i gospodarcze, m.in. powstanie nowych zawodów oraz specjalności
zawodowych oraz zanik zawodów z przeszłością (nadwyżkowych);

kryzys instytucji życia publicznego;

przeobrażenia orientacji ideologicznych21.
Obecnie etyka profesjonalna wzbudza liczne spory i kontrowersje, posiadając zarówno gorących zwolenników,
jak i zdeklarowanych oponentów. Przywoływana już M. Środa przytacza racje tak jednej, jak i drugiej strony
omawianego konfliktu.
Najważniejsze argumenty przeciwników etyki zawodowej są następujące:

etyka zawodowa stanowi odmianę relatywizmu etycznego;

cechuje ją partykularyzm, przedmiotowość, „interesowność”, brak refleksyjności, schematyzm i umowność, a
także koniunkturalny charakter;

etyka zawodowa ma stanowić przejaw kryzysu świata zawodowego i instytucji życia publicznego oraz
indywidualnej i społecznej moralności;

etyka zawodowa jest jedynie uszczegółowieniem lub zaakcentowaniem określonych norm etyki ogólnej22.
Tymczasem zwolennicy omawianej etyki podnoszą, że:

kluczową rolą moralności jest regulacja stosunków społecznych w ramach określonych grup społecznych, w
tym, a wręcz przede wszystkim, zawodowych;

etyka zawodowa (odnosząca się do profesji o szczególnym statusie, takich jak: lekarz, prawnik, wojskowy,
nauczyciel, uczony) jest „zakorzeniona” w tradycji, czego przykładem może być fakt, że najstarszymi
systemami etycznymi w dziejach ludzkości są: etyka lekarska Hipokratesa i adwokacka Cycerona; warto też
wspomnieć o homeryckiej etyce rycerskiej i jej rudymentach w późniejszych czasach;

omawiana etyka służy ochronie fundamentalnych wartości: życia, zdrowia, wolności, prawdy, własności,
ludzkiej godności;

etyka zawodowa nie zastępuje, lecz dopełnia moralność powszechną;

posłuszeństwo kodeksom w żadnym wypadku nie zwalnia z indywidualnej odpowiedzialności moralnej;

etyki zawodowe odznaczają się „bezinteresownością”, przejawiającą się w obronie antypragmatycznych
zasad honoru i godności człowieka;
I. Lazari-Pawłowska, Etyka zawodowa bez kodeksu, „Etyka” 1994, nr 27, s. 180.
M. Środa, Argumenty za i przeciw etyce zawodowej, „Etyka” 1994, nr 27, s. 167.
21
Tamże.
22
Tamże, s. 167 i nast.
19
20
4

etyki profesjonalne okazują się nieodzowne w przypadku rozstrzygania konfliktów normatywnych,
niemożliwych do rozwiązania na gruncie etyki ogólnej bądź indywidualnej moralności, poprzez zapewnienie
względnie precyzyjnej hierarchizacji norm i wartości funkcjonujących bez tzw. reguł preferencji w ramach
etyki ogólnej23.
Role społeczne a etyka zawodowa
Poniżej przedstawię związki pomiędzy etykami profesjonalnymi a etologią zawodową w oparciu o klasyczne
ustalenia I. Lazari-Pawłowskiej24, która ukazała wielostronne relacje między etykami zawodowymi a rolami
pełnionymi w życiu społecznym. Autorka interpretuje role społeczne jako wzory zachowań, które są bezpośrednio
powiązane z pozycją społeczną i analizuje następujące aspekty konfliktowego charakteru ról społecznych, w tym
zawodowych:

jeden człowiek – różne role;

różni ludzie – różne role;

role wewnątrzkonfliktowe.
Konflikt, jaki pojawia się w ramach realizowanej roli może dotyczyć sytuacji:

konfliktu dwóch wartości (np. życia pacjenta i jego autonomii w przypadku etyki lekarskiej);

konfliktu zobowiązań w stosunku do różnych osób (np. pacjenta i innego lekarza);

różnorodności funkcji związanych z określonym zawodem (np. lekarza i jednocześnie badacza).
Wydaje się, że najbardziej złożona jest sytuacja ostatnia, charakterystyczna także dla doradców zawodowych.
Również bowiem w odniesieniu do ich profesji znajduje zastosowanie koncepcja rozłamu/konfliktu roli,
zaproponowana w analizie dramaturgicznej przez E. Goffmana25. W nawiązaniu do niej L. Witkowski akcentuje
ambiwalencję praktyki doradczej, polegającą na tym, że wypełnianie roli doradcy wymaga respektowania
wzajemnie sprzecznych oczekiwań i poleceń, takich jak profesjonalny dystans - z jednej - a emocjonalne
zaangażowanie, empatia, otwartość i wrażliwość na podmiotowość partnera interakcji - z drugiej strony26.
Problemy etyki profesjonalnej doradcy zawodowego
Do głównych problemów etycznych doradców zawodowych należą następujące sytuacje:

doradca zawodowy wobec osób, którym jest udzielane wsparcie – podmiotowy i przedmiotowy wymiar
doradztwa/poradnictwa;

znaczenie nadziei z punktu widzenia poradnictwa życiowego;

dynamika życiowa osoby poszukującej pomocy;

doradztwo zawodowe wobec problemów egzystencjalnych osób radzących się;

kontakty zawodowe z tzw. „trudnym” klientem/podopiecznym;
Tamże. Por. M. Michalik, Społeczne przesłanki, swoistość i funkcje etyki zawodowej, dz. cyt., s. 22.
Za: K. Kiciński, Etyka zawodowa a kodeks, „Etyka” 1994, nr 27, s. 147.
25
Zob. E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
26
L. Witkowski, Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli, t. 2, Instytut Badań
Edukacyjnych, Warszawa 2007, s. 125.
23
24
5

dynamika emocji w relacjach pomocowych;

zmiany w wartościach radzącego się;

obraz radzącego się w oczach doradcy;

obraz doradcy w oczach radzącego się;

etyczny wymiar diagnozy;

obowiązki oraz dylematy etyczne doradcy zawodowego;

mankamenty kodeksów etycznych;

modele działalności doradczej27;

pozorne lub rzeczywiste konflikty w sferze wartości, norm i zasad;

nierzetelna ewaluacja, kontrola i monitoring;

uproszczenia, schematy i „mity” zawodowe;

syndrom wypalenia zawodowego wśród przedstawicieli tzw. „zawodów misyjnych” (human services);

rozbieżność celów, rozdrobnienie, nieprzejrzystość prawna i finansowa niewydolność systemu pomocowego.
Do innych problemów natury etycznej możemy zaliczyć nieetyczny charakter samej pomocy. W opinii
analizującego to zagadnienie W. Schmidbauera, pomaganie stało się swoistym towarem, dostępnym za określoną
kwotę na rynku dóbr i usług, takim samym jak każdy inny28. Pomoc uległa specjalizacji i profesjonalizacji,
przekształcając się w obowiązek zawodowy, za którego spełnianie otrzymuje się wynagrodzenie i pozostałe
gratyfikacje. Co więcej, pomaganie utraciło pierwotny, altruistyczny i spontaniczny charakter, wynikający z
życzliwości, współczucia i troski. Pomoc oznacza dziś działanie racjonalne, logiczne, zobiektywizowane i
skuteczne, nastawione na realizację konkretnych, mierzalnych celów. Stała się też ustrukturyzowana, umocowana
prawnie i finansowo w specjalnie powołanych, efektywnych i skutecznych – przynajmniej w założeniu instytucjach, przede wszystkim państwowych29.
Ponadto - zdaniem W. Schmidbauera i B. Szluz - z samym aktem udzielania pomocy wiąże się nie tylko
interesowny altruizm, zakamuflowany egocentryzm czy wręcz egoizm po stronie dawcy, ale także
roszczeniowość i wyuczona bezradność po stronie odbiorcy działań pomocowych30.
Zamiast zakończenia
Wydaje się, że w najbliższym czasie doradztwo zawodowe ma przed sobą szerokie perspektywy rozwoju, co
wynika z takich elementów, jak:

dalsza indywidualizacja życia społecznego;

decentralizacja państwa;
27
Zob. A. Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa. Odmiany poradoznawczego dyskursu, PWN, Warszawa 2007, s. 40.
Por. B. Wojtasik, Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1993.
28
Za: B. Szluz, Wokół pojęcia pomocy i wsparcia społecznego, [w:] tejże i Z. Frączek (red.), Koncepcje pomocy człowiekowi
w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, s. 125-126.
29
Tamże, s. 126-127 i 131.
30
Tamże, s. 131.
6

dezinstytucjonalizacja jako przejście od państwa opiekuńczego (lecz z zachowaniem jego pomocniczości)
w stronę opiekuńczego społeczeństwa;

zmniejszenie ilości miejsc (stałej) pracy;

starzenie się społeczeństwa;

rozszerzanie się obszarów ubóstwa i bezdomności;

wzrost ilości rodzin niepełnych i dysfunkcyjnych;

wzrost liczby imigrantów;

rozwój placówek prowadzonych przez organizacje społeczne;

zwiększenie ilości programów społecznych realizowanych z funduszy wspólnotowych i innych środków
pochodzenia zagranicznego31.
W kontekście rozwijającego się doradztwa zawodowego warto pamiętać o jego aksjologicznym wymiarze i na
nowo zadawać pytania postawione przez wielokrotnie przywoływaną już I. Lazari-Pawłowską: „(…) czy całe
nasze życie rozkłada się na pełnienie poszczególnych ról, z których zazwyczaj jakaś jedna, często właśnie
zawodowa, dominuje nad innymi? Czy nie ma niczego takiego, jak po prostu rola człowieka? Myślę, że w
aspekcie moralnym można mówić o roli człowieka. Nakazuje ona we wszelkim działaniu liczyć się z dobrem
innych ludzi i nie przysparzać nikomu zbędnego cierpienia”32.
Niezwykle ważne przy przezwyciężaniu nakreślonych powyżej problemów jest kreowanie i podtrzymywanie
atmosfery życzliwości, szczerości i zaufania w relacjach z osobą, której są udzielane pomoc lub wsparcie.
Przykładami zachowań towarzyszących wysokiemu poziomowi zaufania mogą być te, w których:

komunikacja interpersonalna skutkuje rozwiązaniem problemów;

istnieją pogłębione, pozytywne relacje międzyludzkie;

powstają idee i pomysły stymulujące (grupowe) działanie;

występuje efekt synergii i obopólna odpowiedzialność;

respektowane są określone normy, zasady i wartości;

udzielane są konstruktywne informacje zwrotne33.
Jako podsumowanie powyższych rozważań nakreślmy za A. Kargulową scenariusze zadań i ról możliwych do
realizacji przez doradców zawodowych.
Współczesne doradztwo/poradnictwo zawodowe sytuuje się w głównym nurcie poradnictwa życiowego, gdyż
nastąpiło przejście jakościowe od modelu doradztwa „prowadzącego” (guidance) w stronę modelu wspierającego
rozwój (counselling)34. Współczesny doradca zawodowy może realizować rolę: „mistyka”, „optymistycznego
praktyka”, „pragmatyka”, „negocjatora”, „edukatora”, „łącznika”, „cynika” („anomijnego” oraz „gracza”)35.
Autorka za M. Malewskim i R. S. Usherem wskazuje, że w obecnym, wielowątkowym i wewnętrznie
M. Adamczyk, Problemy pracowników socjalnych sektora publicznego pomocy społecznej, [w:] J. Kędzior i A. Ładażyński
(red.), Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 36.
32
Za: A. Sarapata, Etyka zawodowa, dz. cyt., s. 73.
33
A. Wesołowska, W drodze ku doskonaleniu zawodowemu. Doradztwo i coaching kariery a efektywność pracowników, dz.
cyt., s. 342. Zob. bliżej A. Sołtys i M. Tarkowska, Mentoring w praktyce. Ścieżka kształcenia mentorów i peer mentorów dla
grup defaworyzowanych, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź 2008, s. 17.
34
A. Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa. Odmiany poradoznawczego dyskursu, dz. cyt., s. 173-187.
35
Tamże.
31
7
niejednolitym dyskursie poradoznawczym występują cztery paradygmaty: pozytywistyczny, interpretatywny,
krytyczny oraz postmodernistyczny.
Wydaje się, że w badaniach i analizach poradoznawczych w najbliższym czasie najbardziej twórczo
rozwijać się będzie ten ostatni, a doradcy będą pełnić – miejmy szczerą nadzieję – zwłaszcza funkcję „łącznika”.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Adamczyk M., Problemy pracowników socjalnych sektora publicznego pomocy społecznej, [w:] J. Kędzior i A. Ładażyński (red.),
Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
Boczkowski A., Socjolog wśród niesocjologów. Kompetencje profesjonalne w wielodyscyplinarnym miejscu pracy, [w:] H. Skłodowski
(red.), Psychologia w zarządzaniu – dydaktyka, badania, sukcesy, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź
2003.
Czerniawska O., Edukacja dorosłych w aspekcie czasu i przestrzeni, [w:] T. Aleksander (red.), Teraźniejszość i przyszłość edukacji
dorosłych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1997.
Doktór K., Modernizacja stratyfikacji zawodowej, [w:] S. Borkowska (red.), Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa 2004.
Figurski J. i K. Symela (red.), Eksperyment pedagogiczny. Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym, Instytut
Technologii Eksploatacji, Radom 2001.
Goffman E., Człowiek w teatrze życia codziennego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
Juszczyk S., Komputery a humanizm w edukacji, [w:] B. Siemieniecki (red.), Pedagogika medialna, tom II, PWN, Warszawa 2007.
Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa. Odmiany poradoznawczego dyskursu, PWN, Warszawa 2007.
Kiciński K., Etyka zawodowa a kodeks, „Etyka” 1994, nr 27.
Koprowska D. (red.), Koncepcja szkolenia modułowego w edukacji ustawicznej w kontekście budowy społeczeństwa opartego na
wiedzy. Pakiet materiałów, MGPiPS, Warszawa 2003.
Lazari-Pawłowska I., Etyki zawodowe jako role społeczne, [w:] A. Sarapata (red.), Etyka zawodowa, Książka i Wiedza, Warszawa 1971.
Lazari-Pawłowska I., Etyka zawodowa bez kodeksu, „Etyka” 1994, nr 27.
Michalik M., Społeczne przesłanki, swoistość i funkcje etyki zawodowej, [w:] A. Sarapata (red.), Etyka zawodowa, Książka i Wiedza,
Warszawa 1971.
Moos
J.
(red.),
Budowa
programów
kształcenia
modułowego
i
organizacja
pracy
w modułach, WCDNiKP, Łódź 2001.
Nogalski B. i J. Śniadecki, Zasady etycznego postępowania w oparciu o kodeksy etyczne (Wybrane problemy), [w:] tychże, Etyka
menedżerska, TNOiK, Bydgoszcz 1996.
Nowacki T. W., Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2003.
Parzęcki R., Podstawy wiedzy o edukacji i poradnictwie zawodowym, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, Włocławek 1999.
Paszkowska-Rogacz A., Profil kompetencji doradcy zawodowego, [w:] H. Skłodowski (red.), Mentoring w doradztwie zawodowym,
Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź 2007.
Przybyszewski R., Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, Centrum Doradztwa i Informacji Difin,
Warszawa 2007.
Rubaj-Wiater E., Zawodoznawstwo, [w:] E. Żerel i M. Jedynak (red.), Doradca zawodowy przez Internet. Materiały szkoleniowe
studiów podyplomowych, t. I, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych, Lublin 2007.
Skrzypczak J., Nowe technologie edukacyjne w dydaktyce dorosłych i ich możliwości, [w:] T. Aleksander (red.), Teraźniejszość i
przyszłość edukacji dorosłych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1997.
Sołtys A. i M. Tarkowska, Mentoring w praktyce. Ścieżka kształcenia mentorów i peer mentorów dla grup defaworyzowanych,
Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź 2008.
Strzelecki Z., Zmiany w jakościowej strukturze zatrudnienia, [w:] S. Borkowska (red.), Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa
2004.
Szluz B., Wokół pojęcia pomocy i wsparcia społecznego, [w:] tejże i Z. Frączek (red.), Koncepcje pomocy człowiekowi w teorii i
praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006.
Środa M., Argumenty za i przeciw etyce zawodowej, „Etyka” 1994, nr 27.
Wesołowska A., Kompetencje – kwalifikacje – umiejętności: w stronę aktywizacji zawodowej osób (długotrwale) bezrobotnych, [w:]
A. Stankiewicz-Mróz i J. P. Lendzion (red.), Koncepcja Work-Life Balance a kierunki rozwoju funkcji personalnej, Politechnika Łódzka,
Wydawnictwo MEDIA PRESS, Łódź 2009.
Wesołowska A., W drodze ku doskonaleniu zawodowemu. Doradztwo i coaching kariery a efektywność pracowników, [w:] E. Jędrych
i J. P. Lendzion (red.), Zarządzanie kompetencjami a Human Performance Improvement, Politechnika Łódzka, Wydawnictwo MEDIA
PRESS, Łódź 2010.
Wesołowska A., Kształcenie do etyczności. Aksjologiczny wymiar działalności zawodowej pracowników służb społecznych, [w:] K.
Piątek i K. Szymańska-Zybertowicz (red.), Profesjonalna praca socjalna. Nowy paradygmat czy niedokończone zadanie?,
Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", Toruń 2011.
Wesołowska A., Informatyka dla potrzeb edukacji i pracy. Zastosowanie narzędzi komputerowych w doradztwie i informacji
zawodowej, [w:] Z. E. Zieliński (red.), Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych. Innowacje i implikacje
interdyscyplinarne, t. 1, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej w Kielcach, Kielce 2012.
Witkowski L., Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli, t. 2, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa
2007.
8
31. Wojtasik B., Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 1993.
9