92_Elementy_prawa_cy..

advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Wiedza o społeczeństwie
Temat: Elementy prawa cywilnego
Plan lekcji
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Podmioty prawa cywilnego
Osoby prawne
Przedmiot i zakres prawa cywilnego
Rodzaje norm prawa cywilnego
Działy prawa cywilnego
Zdolność do czynności prawnych
Ubezwłasnowolnienie
Prawo rzeczowe
Prawo spadkowe
Podmioty prawa cywilnego
Osoba fizyczna to w języku prawa określenie człowieka: od
momentu jego narodzin do śmierci.
Cechą osoby fizycznej jest zdolność prawna, czyli możliwość
bycia podmiotem prawa cywilnego.
Zdolność prawną ma każdy człowiek przez całe życie.
Wyjątkowym wypadkiem jest dziecko poczęte, ale jeszcze
nienarodzone, któremu przysługuje m.in. prawo do
dziedziczenia.
Osoba prawna to jednostka organizacyjna, która może
występować jako samodzielny podmiot prawa. Osobami
prawnymi są m.in. stowarzyszenia, partie polityczne, związki
zawodowe, jednostki samorządu terytorialnego (gmina,
powiat, województwo), skarb państwa oraz związki religijne.
Osoby prawne
Pojęcie osoby prawnej charakteryzują następujące elementy:
- cel,
- element ludzki,
- majątek,
- wyodrębnienie organizacyjne,
- przepis prawny uznający daną organizację za samodzielny podmiot prawa.
W zależności od sposobu powstawania osoby prawnej rozróżnia się osoby prawne typu:
- instytucjonalnego - powoływane do życia ustawą lub aktem administracyjnym (np.
Skarb Państwa, jednostki terytorialnego podziału państwa),
- zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych oświadczeń woli pewnej grupy osób
(np. związki zawodowe, spółdzielnie),
Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do
właściwego rejestru. Z chwilą zarejestrowania osoba prawna nabywa osobowość
prawną.
Momentem ustania osoby prawnej jest wykreślenie jej z rejestru. O likwidacji osoby
prawnej decydują jej założyciele lub właściwe organy państwowe.
Przedmiot i zakres prawa cywilnego
Nazwa prawa cywilnego wywodzi się od
łacińskiego ius civile (prawo obywatelskie).
Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki
majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe
między podmiotami prawa.
Cechą istotną i charakterystyczną prawa
cywilnego jest równorzędność podmiotów,
tzn. że żaden z podmiotów w istniejącym
stosunku prawnym nie jest podporządkowany
drugiemu.
Równorzędność podmiotów prawa różni prawo
cywilne od prawa administracyjnego i prawa
finansowego, których stosunki kształtowane są
na zasadzie zwierzchnictwa.
Rodzaje norm prawa cywilnego
Normy prawa cywilnego dzielą się na:
1. Bezwzględnie wiążące (imperatywne, kategoryczne, ius cogens) – strony
stosunku prawnego muszą się zastosować do ich brzmienia, nie mogą
samodzielnie kształtować swojego zachowania. Normy te są charakterystyczne
dla prawa publicznego,
2. Względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające, ius dispozitivum) – ich
zastosowanie zależy od woli stron, gdy nie ustalą one inaczej konsekwencji
prawnych. Normy te są charakterystyczne dla prawa prywatnego,
3. Semiimperatywne (semidyspozytywne) – strony mogą zmienić stosunek
prawny, ale tylko na korzyść określonej w normie strony, nie mogą zaś
pogorszyć jej sytuacji. Częściowo norma ma charakter bezwzględnie wiążący, a
częściowo względnie wiążący. Normy te mają funkcję ochronną dla
podmiotów, które z reguły są stroną słabszą, np. konsumentów.
Działy prawa cywilnego
1. Część ogólna – obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach
prawa cywilnego,
2. Prawo rzeczowe – jest zespołem przepisów normujących instytucję własności i
niektóre inne prawa do korzystania z rzeczy,
3. Prawo zobowiązaniowe – reguluje stosunki prawne powstające między
podmiotami w związku z dokonywaną wymianą dóbr i świadczeniem usług,
4. Prawo spadkowe – obejmuje zespół przepisów prawnych odnoszących się do
przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na
spadkobierców,
5. Prawo rodzinne
6. Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej).
Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków w wyniku
własnego działania (zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej).
Mają ją zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.
W wypadku osób fizycznych występują 3 zakresy zdolności do czynności prawnych.
1. Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 18 lat (oraz kobiety
od 16 roku życia, jeśli zawarły małżeństwo) i nie są ubezwłasnowolnione,
2. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły
13 lat, a także osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Mogą one samodzielnie
wykonywać niektóre czynności z zakresu prawa cywilnego, np. wydawać zarobione
pieniądze. Jednak na wykonywanie niektórych czynności muszą mieć zgodę
przedstawicieli ustawowych, którymi w wypadku nieletnich są rodzice, a w wypadku
osób częściowo ubezwłasnowolnionych – kuratorzy,
3. Brak zdolności do czynności prawnych charakteryzuje osoby poniżej 13 roku życia oraz
osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Większość czynności cywilnoprawnych mogą
one dokonywać tylko za zgodą przedstawicieli ustawowych. W wypadku dzieci są to ich
rodzice lub opiekunowie, a w wypadku osób ubezwłasnowolnionych – opiekunowie.
Ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolnieniem określa się częściowe lub całkowite pozbawienie zdolności do
czynności prawnych.
O ubezwłasnowolnieniu może orzekać tylko sąd na podstawie opinii biegłych.
Wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:
•
całkowite – orzekane w sytuacji, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim
postępowaniem, np. z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego,
alkoholizmu, narkomanii,
•
częściowe – orzekane w sytuacji, gdy osoba potrzebuje pomocy w prowadzeniu
sparaw życiowych, czego przyczyną może być choroba psychiczna, lżejsze
upośledzenie umysłowe oraz zaburzenia natury psychicznej.
Prawo rzeczowe
Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego, który reguluje wszystkie sprawy związane z
prawem do rzeczy.
Rzeczami według kodeksu cywilnego są tylko przedmioty materialne będące we
władzy człowieka.
Rzeczy dzielimy na:
a) nieruchomości – w świetle kodeksu cywilnego – są części powierzchni ziemskiej
stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki, budowle i
inne urządzenia trwałe z gruntem związane lub same te obiekty i ich części, jeżeli
na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot
własności,
b) ruchomości - tego pojęcia kodeks cywilny nie definiuje, niemniej można je
wydedukować z definicji nieruchomości i objąć nim, jako jego desygnaty, wszystkie
rzeczy nie będące nieruchomościami.
Prawo rzeczowe
Rodzaje praw rzeczowych
1. Własność :
- daje największe możliwości korzystania z
rzeczy,
- jest to wyłączne prawo do posiadania rzeczy,
korzystania z niej (np. pobierania dochodów)
oraz rozporządzania nią (np. przeniesienie
prawa własności na inną osobę),
- Wyłączne prawo do korzystania z rzeczy może
być ograniczone w wyjątkowych sytuacjach,
np. dla ratowania życia. Granice prawa
własności określają ustawy i zasady
współżycia społecznego.
Prawo rzeczowe
Rodzaje praw rzeczowych
1. Użytkowanie wieczyste:
- Dotyczy gruntów będących własnością
skarbu państwa lub gminy,
- trwa minimum 40 lat, a zwykle jest to
umowa na 99 lat,
- w sytuacji gdy państwo sprzedaje swoje
grunty, użytkownicy mają prawo
pierwokupu.
Użytkowanie wieczyste może być ustanowione
zarówno na rzecz osoby fizycznej, jak i osoby
prawnej.
Prawo rzeczowe
Rodzaje praw rzeczowych
1. Ograniczone prawa rzeczowe:
- hipoteka – to zabezpieczenie roszczeń
pieniężnych na nieruchomości,
- zastaw – to zabezpieczenie roszczeń
częścią majątku dłużnika,
- służebność – to obciążenie
nieruchomości prawem do
korzystania z niej przez inne osoby
(np. korzystanie z drogi biegnącej
przez posiadłość innej osoby),
- użytkowanie – to uprawnienie do
korzystania z rzeczy oraz czerpania z
niej korzyści,
- własnościowe spółdzielcze prawo do
lokalu mieszkalnego.
Prawo spadkowe
Prawo spadkowe to zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu
cywilnych, majątkowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. W znaczeniu
podmiotowym oznacza uprawnienie określonych osób do dziedziczenia po osobie
zmarłej.
Prawo to przewiduje dwie formy dziedziczenia:
- testament,
- dziedziczenie ustawowe.
Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci.
Sporządzić o odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do
czynności prawnych.
Prawo spadkowe
Warunkami ważności testamentu są:
- świadome i swobodne podjęcie decyzji i
wyrażenie woli,
- niedziałanie pod wpływem błędu,
- niedziałanie pod wpływem groźby,
- zgodność z przepisami prawa i zasadami
współżycia społecznego,
- zachowanie wymaganej formy.
Formy sporządzania testamentu:
- pisemna,
- aktu notarialnego,
- oświadczenie ustne wobec właściwego
organu gminy.
Prawo spadkowe
W przypadku braku testamentu ma zastosowanie
dziedziczenie ustawowe.
Dziedziczenie ustawowe zachodzi wtedy, gdy zmarły
nie pozostawił testamentu. Prawo dokładnie
reguluje kolejność dziedziczenia.
Z mocy ustawy, w pierwszej kolejności powołane są
do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.
Dziedziczą oni w częściach równych.
Część przypadająca małżonkowi nie może być
jednak mniejsza niż ¼ spadku.
W sytuacji gdy zmarły nie miał bliższej i dalszej
rodziny, majątek staje się własnością Skarbu
Państwa.
Download