praktyczne aspekty żywienia w okresie leczenia

Żywienie po transplantacji
Sylwia Małgorzewicz
Dieta pacjenta po udanym przeszczepie nerki nie wymaga ograniczeń obowiązujących w
okresie leczenia za pomocą dializy.
Jednak w związku ze stosowaną terapią immunosupresyjną pojawiają się zaburzenia
metabolizmu glukozy oraz lipidów. U części pacjentów obserwuje się przybór masy ciała,
może pojawić się nadwaga lub otyłość.
Istotne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała lub redukcja masy ciała w przypadku otyłości
– może to być osiągnięte za pomocą diety o ograniczonej kaloryczności oraz
odpowiedniego wysiłku fizycznego. Należy zaznaczyć, że kontrola diety we wczesnym
okresie po przeszczepie i konsultacja dietetyczna może w znacznym stopniu ograniczyć
niekorzystny przybór masy ciała.
Zaburzenia metabolizmu glukozy. Zaburzenia związane z metabolizmem glukozy
występują często u pacjentów po przeszczepie nerki. W przypadku rozpoznania hiperglikemii
czyli podwyższonego stężenia cukru we krwi pacjent wymaga edukacji w zakresie cukrzycy,
kontroli stężenia glukozy (na czczo oraz 2 godziny po posiłku) oraz włączenia leczenia w
postaci diety, wysiłku fizycznego i w razie konieczności leków doustnych lub insuliny.
Zaleca się w tym przypadku dietę o ograniczonej zawartości węglowodanów (130-180 g/d w
przypadku kaloryczności diety w granicach 2000 kcal), ze szczególnym naciskiem na
ograniczenie spożycia cukrów prostych (słodyczy).
Zaburzenia lipidowe. Zaburzenia w postaci podwyższonego stężenia cholesterolu
całkowitego oraz LDL-cholesterolu są stwierdzane u pacjentów po przeszczepie nerki bardzo
często. Przyczyny zaburzeń lipidowych w tej grupie chorych są bardzo różnorodne,
dodatkowym czynnikiem sprzyjającym ich powstawaniu są stosowane leki
immunosupresyjne (glukokortykosteroidy, cyklosporyna, sirolimus).
W przypadku pacjentów po przeszczepie konieczne jest leczenie hiperlipidemii za pomocą
modyfikacji stylu życia, diety oraz farmakoterapii. Celem leczenia jest osiągnięcia stężenia
LDL-cholesterolu <100 mg/dl.
Zalecenia dietetyczne w przypadku hiperlipidemii są zbieżne z zaleceniami dla innych grup
chorych i obejmują stosowanie diety sródzienmomorskiej bogatej w oliwę z oliwek i
wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Ponadto zaleca się spożywanie dużej ilości warzyw,
oraz białka pochodzenia roślinnego zamiast zwierzęcego.
1
Białko. We wczesnym okresie po przeszczepie nerki zapotrzebowanie na białko wynosi w
około 1,3-1,5 g/kg/d. Podaż kalorii powinna być zawsze adekwatna do podaży białka wobec
czego ilość spożywanych kalorii powinna wynosić około 35 kcal/kg należnej masy
ciała/dobę.
W późniejszym okresie, do stosowania długofalowego zaleca się spożycie białka
odpowiadające normom dla osób zdrowych czyli 0,8 -1,0 g/kg/d. W przypadku pogarszania
się funkcji graftu (nerki przeszczepionej) zalecenia dotyczące spożycia białka powinny być
zbieżne z zaleceniami dla chorych z przewlekłą chorobą nerek w poszczególnych jej
stadiach.
Elektrolity. W grupie pacjentów po transplantacji można zaobserwować zaburzenia poziomu
elektrolitów takich jak magnez i potas. Niskie stężenia magnezu w surowicy występują nawet
u 40% osób przeszczepionych. Konieczne jest monitorowanie stężeń magnezu, a w
przypadku niedoboru podaż tego pierwiastka w postaci tabletek.
U pacjentów obserwowane są zaburzenia dotyczące stężeń potasu w surowicy w postaci
niskich, jak i wysokich jego wartości. Zalecenia dietetyczne muszą być uzależnione od
uzyskanych wyników badań laboratoryjnych.
Zalecenia dietetyczne po przeszczepieniu nerki przedstawione w Tabeli 1nie odbiegają od
prawidłowej diety, która powinna opierać się na następujących zasadach:

Ilość kalorii spożyta w ciągu dnia powinna odpowiadać normom właściwym dla
danego wieku i płci i pozwolić na utrzymanie prawidłowej masy ciała

Właściwie zbilansowana dieta powinna dostarczać odpowiednie ilości
makroskładników (węglowodanów, tłuszczów, białek) witamin i składników
mineralnych

Zaleca się regularne spożywanie
5 posiłków dziennie w odstępach 3-4
godzinnych.

Ważny jest odpowiedni podział dziennej racji pokarmowej na poszczególne
posiłki: I śniadanie powinno stanowić 25% wartości energetycznej dziennej
racji, II śniadanie ok. 10%, obiad ok. 30%, podwieczorek ok. 10%, kolacja 25%,
Prawidłowa dieta zgodnie z piramidą zdrowego żywienia powinna w codziennym jadłospisie
uwzględnić produkty ze wszystkich grup: produkty zbożowe, warzywa i owoce, mleko i jego
przetwory, produkty dostarczające pełnowartościowego białka.
2
Węglowodany złożone czyli produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, kasze, ryż,
makaron, płatki zbożowe) powinny być głównym źródłem energii.
Mięso jest dobrym źródłem pełnowartościowego białka, a także witamin z grupy B,
szczególnie B1,B12, PP oraz łatwo przyswajalnego żelaza. Należy wybierać chude gatunki
mięs, a także zastępować je roślinami strączkowymi i rybami (zaleca się spożywanie 2-3
porcji po 150g tygodniowo). Zarówno rośliny strączkowe jak i ryby oraz jaja są dobrym
źródłem pełnowartościowego białka.
Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety w ilości 4- 5 porcji.
Dieta powinna być ubogotłuszczowa, oparta o spożycie tłuszczów roślinnych – takich jak
oliwa z oliwek , olej rzepakowy, słonecznikowy i inne. Zaleca się obniżenie spożycia
tłuszczów ogółem poniżej 30% dziennego zapotrzebowania na energię. Warto wiedzieć, że
tłuszcze spożywane są nie tylko w formie "widocznej" (masło, olej, margaryna, smalec,
tłuszcz przy mięsie czy wędlinach), ale również w formie "niewidocznej" zawartej w
potrawach i produktach (mięso, sery, wyroby cukiernicze).. Wśród różnych technik
kulinarnych godne polecenia jest gotowanie, pieczenie czy duszenie bez dodatku tłuszczu.
Cukry proste powinny być ograniczone do minimum, w praktyce oznacza to unikanie
słodyczy, słodkich napojów, słodzenia np. herbaty, czy kawy lub potraw.
Zasady Zdrowego Żywienia wg Instytutu Żywności i Żywienia zostały przedstawione w 11
punktach:
1. Dbaj o różnorodność spożywanych produktów.
2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
3. Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem energii (kalorii).
4. Spożywaj codziennie co najmniej dwie szklanki mleka. Mleko można zastąpić jogurtem,
kefirem, a częściowo także serem.
5. Mięso spożywaj z umiarem.
6. Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców.
3
7. Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a także produktów
zawierających dużo cholesterolu i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych.
8. Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy.
9. Ograniczaj spożycie soli.
10.Pij wystarczającą ilość wody.
11. Nie pij alkoholu.
Tabela 1. Zalecenia dietetyczne dla pacjentów po przeszczepieniu nerki.
Pierwszy miesiąc po przeszczepie
białko
1,3-1,5 g/kg nmc*/d
kalorie
30-35 kcal/kg nmc/d
Powyżej miesiąca po przeszczepie
białko
0,8-1,0 g/kg nmc/d
kalorie
Indywidualnie, aby utrzymać optymalną
masę ciała
węglowodany
50% kalorii
tłuszcze
30% kalorii
cholesterol
<300 mg/d
wapń
1200 mg/d
fosfor
1200 mg/d
sód
2000 mg/d
wysiłek fizyczny
>30 min codziennie
*nmc= należna masa ciała czyli NMC = (wzrost [ cm ] – 100 ) – 10 % dla kobiet.
NMC = (wzrost [ cm ] – 100 ) – 5 % dla mężczyzn
Osoby po przeszczepie nerki powinny unikać owoców tropikalnych ze względu na
możliwość obecności pleśni. Szczególnie nie jest zalecane spożycie grejpfrutów ze względu
na zakłócenie działania leków immunosupresyjnych. Niepasteryzowane mleko oraz sery
pleśniowe mogą być pożywką dla bakterii podobnie jak surowe jaja i mięso. Istotne jest
ograniczenie spożycia soli kuchennej do 5 g /dobę, w praktyce oznacza to niedosalanie
4
potraw oraz unikanie produktów o dużej zawartości soli, w tym również wody mineralnej o
zawartości sodu powyżej 10 mg/dm3.
Produkty, których należy unikać w diecie przedstawiono w Tabeli 2.
Tabela.2. Produkty, których należy unikać w diecie
Owoce tropikalne (cytrusowe) szczególnie grejpfruty
Mleko niepasteryzowane
Sery pleśniowe
Surowe jajka
Surowe mięsa (tatar)
Sól kuchenna oraz produkty bogate w sód (wędzone, konserwowane, ogórki i kapusta
kiszona, buliony, zupy i sosy w proszku)
5