Bliski Wschod - Historia Starożytna Bliski Wschód
advertisement
Bliski Wschod.doc (246 KB) Pobierz Bliski Wschód 1. BLISKI WSCHÓD U PROGU HISTORII-POWSTANIE NAJSTARSZYCH CENTRÓW CYWILIZACYJNYCH (II POŁOWA IV TYSIĄCLECIA P.N.E.) Ponad regionalne związki kulturowe u schyłku neolitu: Starożytny Bliski Wschód do tereny dzisiejszej: Turcji, Cypru, Armenii, Syrii, Libanu, Izraela, Jordanii, Iraku, Egiptu, częściowo Iranu (zachodnie prowincje), Sudan (część północna), Arabii Saudyjskiej oraz innych państw z półwyspu arabskiego. Rewolucja neolityczna- przejście od biernego pozyskiwania żywności w formie łowiectwa, myślistwa i zbieractwa do podjęcia produkcji rolniczej i hodowlanej, w konsekwencji zmiana trybu życia na całkowicie osiadły. Sprowadzanie surowców zmusza do kontaktów, co prowadzi do wymiany kulturowej, wiedzy, umiejętności i idei. Obsydian- wulkaniczne szkliwo służące do wyrobu najdoskonalszych narzędzi i uzbrojenia. Podstawowy surowiec pozyskiwany w górach Taurus i Taurus Armeński. Trzy szlaki obsydianu: do południowopalestyńskiej Beidy do południowomezopotamskiego Eridu do irańskiego Ali Kosz I faza neolitu- neolit przedceramiczny 4 wielkie kręgi kulturowe w I połowie VI tys. p.n.e.: Dżarmo- cały obszar Zagrosu i przedgórzy po obu jego stronach Hassuna- północna-wschodnia i środkowa Mezopotamia Amuk (fazy A i B)- Syria, Palestyna i północno-zachodnia Mezopotamia Czatalhuyuk- południowo-wschodnia Anatolia. W wyniku zmian kulturowych obraz kultur dominujących zmienił się diametralnie: II połowa VI tys. p.n.e.: - Halaf- północna Syria, północa Mezopotamia, centralna część Żyznego Półksiężyca od Anatolii i wybrzeży Morza Śródziemnego po Zagros, oraz wpływy w części Syrii i Libanie. - Samarra- środkowa Mezopotamia, środkowa i północna część Zagrosu Amuk C- w całości pod wypływami Halaf, środkowa i południowa Syria oraz Liban. Jamruk- Palestyna Dodatkowo występowały kultury o lokalnym charakterze w Anatolii i zachodnim Iranie. W I połowie V tys. Jamruk przechodzi w kolejne fazy; Munhata (I poł. V tys.) i Wadi Rabah (II poł. V tys.). Pojawia się kultura Amuk D, która jest prostą kontynuacją kultury Amuk C. Od połowy V tys. p.n.e. zanika i upada kultura Halaf, odczuwa to ludność Syrii, gdzie panuje osadnictwo kultury Amuk E, które jest tylko namiastką z zasiedlenia z czasów Amuk C i D. epoka chalkolityczna- okres miedziano-kamienny. Ekspansja kultury Ubaid, opanowanie terenów rdzennych dla Halaf (północna Mezopotamia) nastąpiło dopiero w fazie trzeciej (Ubaid 3- tzw. Ubaid właściwe), czyli w II połowie V tys. Swoim zasięgiem objęła praktycznie cały teren Żyznego Półksiężyca (Syria, Cylicja, Elam, Suzjana, Bahrajn i południowo-wschodnie wybrzeża Półwyspu Arabskiego) Rewolucja miejska i powstanie pierwszych miast-państw: Procesy miastotwórcze uległy przyśpieszeniu w I połowie IV tys. p.n.e. Faza Ubaid 4 (ok. 4100-3800r. p.n.e.) wkracza w Mezopotamii w apogeum rozwoju i oddziałuje na wszelkie inne kultury. Powoli jednak kultura Ubaid (ok. 3800-3700r. p.n.e. Ubaid 5, bądź też Ubaid późne) upada, na rzecz lokalnych kultur np. Suzjana „e” (Suza A, ok. 3750-3600r. p.n.e.). Znacząco zwiększa się liczba ludności Suzjany, główne ośrodki to: Suza i Czoga Zambil. Kultura Ubaid u szczytu potęgi obejmowała swym wpływem tereny bliskiego wchodu od morza śródziemnego do zatoki perskiej. Rozwój kultur lokalnych związany jest z wzrostem populacji, intensywniejszego prowadzonego wspólnie rolnictwa, często związanego z irygacją (płd. Mezopotamia). Kształtuje się odrębność lokalna, więź terytorialna wypiera rodową. Najbardziej zaawansowane kultury lokalne: Suzjana- Suza A i B, płd. Mezopotamia- Uruk. Ludność tych kultur osiągnęły zaawansowany poziom samo-organizacji, strukturę miasta-państwa, jako pierwsze na bliskim wschodzie weszły w epokę historyczną. Suzjana w okresie Suzy A i B: Rewolucja miejska; pojawia się warstwa urzędnicza kontrolująca, oraz organizująca aktywność ekonomiczną, pojawia się pismo piktograficzne. Rozwój Suzjany zahamowany w II połowie IV tys. p.n.e w wyniku wojen domowych między centralnymi ośrodkami. Upadek kultury Suzy, powoduje że rozwój kultury Uruk, prowadząc do powstania cywilizacji Sumeru z epoki historycznej. Radykalny postęp kultury Uruk w dwóch fazach: wczesna(3700-3300r. p.n.e.) i późna (3300-3100r. p.n.e). Uruk przekształca się w miasto około 3100r. p.n.e. Rozwój kultury Uruk: Intensywne rolnictwo, duża liczba ludności żyje w miastach, duża aktywność w zawodach pozarolniczych, rozwój świątyni E-anna do ogromnego kompleksu religijno-gospodarczego. Na początku struktury administracyjne rozwijają się przy świątyniach. Nadzorują pracę irygacyjne (instytucja centralna), są centrum gospodarczym (gromadzenie nadwyżek, dystrybucja, inwestycje i konsumpcja) i urzędniczym. Później rolę świątyń przejmują pałace. Pojawiają się pieczęcie stemplowane, koła garncarskie (Ubaid 4), a w późnym Uruk nawet pieczęcie clindryczne. Zaawansowana forma pisma (najpierw gliniane kule, później już same tabliczki), wykorzystywana w zarządzaniu i administracji pojawiła się ok. 3100r. p.n.e. (ostatnia warstwa późnego Uruk- Uruk IV). W okresie Dżemet Nasr (ok.3000-2800r. p.n.e.), a następnie Uruk III pismo to przekształca się w pismo ideograficzne, później już w niedługim czasie w pełni rozwinięte pismo wyrazowo-sylabowe. Pojawienie się pisma na terenach bliskiego wschodu i zastosowanie go w administracji jest zakończeniem procesu „rewolucji miejskiej” i osiągnięciem poziomu i samo-organizacji miasta-państwa. Jest to wkroczenie w okres historyczny. ROZKWIT WIELKICH CYWILIZACJI STAROŻYTNEGO BLISKIEGO WSCHODU W III i II TYSIĄCLECIU P.N.E. Mezopotamia i Elam: Mezopotamia- czyli Międzyrzecze (kraj między rzekami). W większości nizinny obszar w dorzeczu Eufratu i Trygrysu. Od północy i wschodu graniczy Mezopotamii z górami Taurusu Armeńskiego i Zagrosu. Na południu granicą jest Zatoka Perska. Zachodnią granicą był Eufrat. Krainy geograficzne Mezopotamii: północna i północno-wschodnia część, na północ i wschód od Tygrysu mamy mocno pofałdowane wyżyny i przedgórza Zagrosu oraz Taurusu Armeńskiego, z niewielkim obszarem nizinnym wokół gór Dżebel Hamrin. Klimat dość chłodny, największe ilości opadów atmosferycznych (w dużym stopniu zaspokajające potrzeby rolnictwa). Północne i środkowe obszary, urozmaicony teren, od północny pofałdowany i wyżynny, im bardziej na południe równinny i niziny rejon arabskiej Dżeziry, stepu na którym źródłem wody poza dorzeczem Chaburu są rzeki okresowe, z największą Wadi Tartar. Niewielkie opady atmosferyczne, rolnictwo w dolinach rzek (głównie irygacja). Dżezira to doskonały obszar intensywnego pasterstwa nomadycznego. Południowe obszary to rozległa, płaska dolina aluwialna Eufratu, Tygrysu i częściowo Dijali. W części wschodniej i nad samą zatoką perską liczne jeziora, zalewy i bagna porosłe trzciną i gajami palmowymi. Głównym pożywieniem są ryby, trzcina i glina to najpowszechniejsze materiały budowlane. Od południa Mezopotamia graniczy z Elamem, który dzieli się na: Suzjanę i Elam właściwy, zwany przez Summerów „Elamem górzystym”: Suzjana w części północnej wyżynna i sięgająca Zagrosu, na południu nizina aluwialna. Dwie rzeki Kercha i Karun stanowiły jej system wodny. Elam Właściwy, rozległe obszary południowo- zachodniego Iranu. Klimat bardzo surowy, opady atmosferyczne prawie trzykrotnie obfitsze niż w Mezopotamii i Suzjanie. Krainy historyczne Mezopotamii: Sumer, Akad, Babilonia, Asyria, Mitania, Chalda. Cały obszar południowy od początku epoki historycznej do panowania Sargona Akadyjskiego tworzy krainę Sumer. Przez pozostałą część III tys. p.n.e. region ten określano Sumero- Akadem lub Sumer i Akad (podkreślenie dualizmu językowego i etnicznego). Akad był północną częścią Sumeru z okresu poprzedniego. Od najazdu Amorytów (początek II tys. p.n.e.), albo od powstania państwa Hammurabiego, który w połowie XVIII w. p.n.e. uczynił stolicą Babilon, Sumer- Akad nazywano po epokę hellenistyczną Babilonią. W I tys. p.n.e. nazywano ten obszar Chaldeą (od plemion Chaldejskich). W II tys. p.n.e. południową Mezopotamię nazywano Karduniasz (czasy kasyckie) oraz Kraj Nadmorski. Na początku II tys. p.n.e. w północno-wschodniej Mezopotamii, w widłach tygrysu i Górnego Zabu ukształtowała się Asyria. Nad środkowym i górnym Eufratem i Chaburem w połowie II tys. p.n.e. powstaje huryckie państwo Mitanni. Mari (dzisiaj Tell Hariri)- Potężna metropolia, państewko nad środkowym biegiem Eufratu. Krainy historyczne Elamu: Awan, Anszan, Szimaszki, Marchaszi. Ludy Mezopotamii posługują się pismem klinowym (materiał pisarski stanowi glina, tabliczki gliniane). Mezopotamskie źródła o charakterze historycznym lub chronologicznym: Kroniki, roczniki, inskrypcje królewskie, , listy władców, wykazy urzędników eponimicznych, „listy lat”. Najcenniejsze źródła: Asyryjska Kronika Synchronistyczna (o konfliktach granicznych Babilonii i Asyrii), seria kronik neobabilońskich (informacje o upadku Asyrii oraz dziejach Babilionii chaldejskiej do podboju perskiego). Roczniki władców: Tiglatpilesara I, Aszur-nasir-apli II, Tiglatpilesara III i Sargona II. Pierwsze dłuższe inskrypcje królewskie o treści historycznej pochodzą z XXV w. p.n.e. z sumeryjskiego miasta- państwa Lagasz (opisuje walkę z sąsiednią Ummą). Z pośród list królów najsławniejsze to: Sumeryjska lista królów oraz Asyryjska lista królów, oraz słabo zachowana Synchronistyczna lista królów (o równoległych dynastiach panujących w Asyrii i Babilonii). Wykazy eponimiczne (pełniące funkcję przez jeden rok): Kanon eponimów. Kodeksy i zbiory praw, z których najsłynniejszy jest kodeks Hammurabiego, kodeks Lipit-Isztara z Isin (XX w. p.n.e.) i najstarszy Kodeks UrNammu z Ur (XXI w. p.n.e.). Składają się z trzech części: historyczno- religijnej (prolog), normatywnej i religijno- etycznej (epilog). Źródła opisowe: Biblia, dzieło kapłana Marduka z III w. p.n.e. Babyloniaka (dzieje Babilonii). Persika (historia Persji) Ktezjasza z Knidos. Historia polityczna Mezopotamii do końca II tysiąclecia p.n.e.: Główne okresy historyczne: Głównie odnoszą się do południowej części- Sumeru. Dżemdet Nasr (ok. 3000-2800r. p.n.e.) Wczesnodynastyczny (WD) (ok. 2800-2350r. p.n.e.): - WD I (ok. 2800-2675r. p.n.e.) - WD II (ok. 2675-2500r. p.n.e.) - WD III (ok. 2500-2350r. p.n.e.) Staroakadyjski (ok. 2350-2210r. p.n.e.) Gutejski (ok. 2210-2120r. p.n.e.) Neosumeryjski (2120-2005r. p.n.e.) BABILONIA: starobabiloński (2005-1595r. p.n.e.) średniobabiloński (1595-1157r. p.n.e.) nowobabiloński (1157-626r. p.n.e.) chaldejski (626-539r. p.n.e.) ASYRIA: staroasyryjski (XX-XVII w. p.n.e.) średnioasyryjski (XVI w.- 935r. p.n.e.) nowoasyryjski (935-612r. p.n.e.) Okres Dżemdet Nasr: około 3000-2800r. p.n.e.: 2. Brak jakichkolwiek źródeł ściśle historycznych, niemożność oparcia się na sumeryjskiej liście królów. Oparcie się na źródłach o kwestii gospodarczej i częściowo społeczno-ustrojowej. Teksty sporządzone są w języku sumeryjskim. Sumerowie przebywają w płd. Mezopotamii przynajmniej od połowy IV tysiąclecia p.n.e., odkryli pismo, dokonał ostatniego kroku rewolucji miejskiej. Nazwa podchodzi od stanowiska archeologicznego, gdzie natrafiono na typową dla tej epoki ceramikę. Ukształtował się podział na miasta-państwa (położone zgodnie z systemem irygacyjnym). Nad Eufratem leżały od północy: Sippar, Kisz, Nippur (Nibru), Isin, Szuruppak, Uruk, Ur i Eridu. Nad kanałem Iturun-gal znajdowały się: Kesz, Adab, Zabalam, Umma, BadTibra, i Larsa. Dodatkowo w innych terenach miasta-państwa: Lagasz, Akszak i Esznunna. Okres wczesnodynastyczny (starosumeryjski): około 2800-2350r. p.n.e.: Główne źródło historyczno-chronologiczne to Sumeryjska lista królów. Uzupełnia ją Kronika z Tummal. Historia polityczna zaczyna się od władcy miasta-państwa Kisz; Enme-Baragesi (założyciel I dynastii z Kisz). Kisz uchodziło za najsilniejsze miasto-państwo północnego Sumeru. Enme-baragesi zbudował świątynie Enlila w Nippur, kontroluje północny oraz środkowy Sumer po Nippur (święte miasto Sumerów), prowadził walki z Elamem. Drugi silny ośrodek to Uruk (na południu). Najwybitniejszy władca; Gilgamesz, odpiera ataki Agi, króla Kisz, który uprzednio zdobył Adab, Umme i Zabalam i podszedł pod Uruk. Uruk odpiera atak i przechodzi do kontrofensywy zajmując Ur i Nippur, stając się na kilka pokoleń hegemonem w Sumerze. Około 2600r. p.n.e. Mesilim, władca miasta Der zajmuje Kisz i jako jego król opanowuje miasta północnego i środkowego Sumeru. Wiele informacji dzięki inskrypcją królewskim z miasta-państwa Lagasz. Duże znaczenie pod rządami dynastii Ur-Nansze (ok. 2500-2350r. p.n.e.). Toczy walki o tereny z miastem Umma. E-ana-tum (ok.2450r. p.n.e.) rozgromił Ummę, ale na krótko opanował środkowy i północny Sumer (z Nippurem i Kiszem król Kisz). Jako pierwszy władca sumeryjski zajął nawet Mari. Wkrótce państwo E-ana-tuma rozpada się, a rolę hegemona przejmuje Mes-ane-pada (ok. 2430r. p.n.e., I dynastia Ur). Miasta północne osłabione przez wpływy semickich Akadów. Pierwszy potwierdzony przypadek sojuszu międzypaństwowego: około 2400r p.n.e. En-Metena z Lagasz i Lugal-kinisze-dudu z Ur (podział wpływów, sojusz militarny). Około 2370r.p.n.e. zjednoczyć Sumer próbuje książę Ummy Lugal-zagesi. Pobił Uru-inim-gina (Lagasz), podbił Uruk, Ur oraz Eridu. Przyjmuje tytuł króla Uruk i przenosi do tego miasta stolicę. Panuje 25 lat. Zjednoczenie Sumeru ma przeciwdziałać ekspansji Akadyjskiej. Dochodzi do konfliktu z Sargonem z Akadu o hegemonię. Powoduje powstanie dualistycznego społeczeństwa i kultury Sumero-Akadu. Okres Staroakadyjski: około 2350-2220r. p.n.e.: Sargon (2350-2295r. p.n.e.), król Akadów, opanowuje Kisz., staje do walki z Lugal-zagesim (Umma). Zwycięża, Lugal-zagesi został uwiązany do bram świątyni Enlila w Nippur. Sargon zdobywa Uruk, Ur, Lagasz i Umme, inne miasta poddają się bez walki, Sargon dociera do zatoki perskiej (morza dolnego). Lojalni władcy stają się teraz namiestnikami, działający pod okiem wojskowych rezydentów lub dowódców garnizonów akadyjskich. Ustanawia stolicę w nowo wybudowanym mieście Akad (na północy). Sumer staje się Sumero-Akadem. W drugim etapie swojego panowania Sargon podbił zachodnią część Elamu wraz z Suzą. Rozciąga władze nad północną Mezopotamią, podbija Mari, Jarmutum i syryjską Elbę, by w końcu dotrzeć do Lasów Cedrowych (góry Amanu) i Gór Srebrnych (Taurus w Anatolii). Zwycięża w 24 bitwach, zakłada imperium, tworzy potęgę Sumeru i Akadu, mianuje się „królem świata”. Po jego panowaniu, za kolejno jego synów: Rimusza i Man-isztusu wybuchają kolejne bunty (zwłaszcza w Sumerze), powoduje to utracenie sporej części zdobyczy Sargona. Odrodzenia imperium dokonuje wnuk Sargona; Naram-Sin (2270-2235r. p.n.e.) przyjmuje tytuł „króla potężnego, króla Akadu, króla czterech stron świata”. Po stłumieniu małej rebelii w prowincji Apiszal, wybucha nowy, gigantyczny bunt miast południa (Sumer) pod przywództwem króla Uruk; Amar-girida, oraz miast północy (Akadu), gdzie wodzem jest król Kisz; Iphur-Kisz. Po kilku latach Naram-sin zwycięża. Zaczyna ekspansję opanowując tereny nad środkowym i górnym Tygrysem (późniejsza Asyria) oraz rejon Chaburu. Wyprawił się do Syrii, złupił Elbę, pokonał miasto Mukisz, dotarł do Lasów Cedrowych w górach Amanu, przekroczył Taurus i spustoszył Anatolię. Narzucił zwierzchnictwo królowi Magan; Mannu-dannu. Zawiera układ o przyjaźni z władcą Elamu; Hitą. Imperium Sargona zostało odrestaurowane. Władza Naram-Sina rozciągałą się od Morza Górnego (śródziemnego) po morze dolne (zatoka perska). Jego następca; Szar-kali-szarriem, atakowany jest przez Elam, semickie plemiona koczownicze Amorytów, a także potężny najazd górskich plemion Zagrosu; Gutejczyków i Lulubejów. Około 2210r. p.n.e. królestwo Akadyjskie upada, kraj na 100 lat pogrąża się w chaosie. Okres Gutejski: około 2210-2120r. p.n.e.: Czasy najazdu Gutejczyków i Lulubejów to ciemne wieki w historii Sumero-Akadu. Upadek polityczny, kulturalny i gospodarczy, rozpad struktur administracyjnych (w związku z tym kłopoty z irygacją). Najeźdźcy nie ulegli asymilacji, zachowali prymitywną organizację plemienną, oraz półkoczowniczy sposób gospodarowania (pasterstwo), zadowalając się ściąganiem danin. Mocno zniszczona północna część kraju (Akad), południe sumeryjski powoli otrząsa się z kryzysu i odbudowuje się ekonomicznie i politycznie. Najszybciej robi to Lagasz. W połowie XXII w. p.n.e. rządzi w Lagasz II dynastia... - Plik z chomika: patty_o1 Inne pliki z tego folderu: David Diringer - Alfabet czyli klucz do dziejów ludzkości.pdf (125957 KB) Zabłocka J., Zawadzki T. - Wybór źródeł do historii starożytnego Wschodu.pdf (39644 KB) Mity_Sumeryjskie.pdf (33782 KB) Popko M. - Magia i wróżbiarstwo u Hetytów.pdf (26207 KB) H-Walker Ch.B.-Pismo klinowe.PDF (21321 KB) Inne foldery tego chomika: Dokumenty Galeria Historia Starożytna Grecja i Rzym Inne Prywatne Zgłoś jeśli naruszono regulamin Strona główna Aktualności Kontakt Dział Pomocy Opinie Regulamin serwisu Polityka prywatności Copyright © 2012 Chomikuj.pl
