ETYKA katalog kursów na rok akademicki 2015/2016

1
Uniwersytet Jagielloński
Wydział Filozoficzny
Instytut Filozofii
ETYKA
katalog kursów
na rok akademicki 2015/2016
Opracowanie katalogu:
dr Radosław Strzelecki
2
Spis treści
Plan studiów na kierunku etyka
4
Zestawienie kursów fakultatywnych na kierunku etyka
8
Opis kursów według dziedzin
Informacja o kodach komputerowych
10
Etyka
(1) Systematyczne wprowadzenie do etyki
(2) Wprowadzenie do etyki
(3) Metaetyka
(4) Etyka odpowiedzialności
(5) Etyka a czas
(6) Wątki etyczne w literaturze pięknej
(7) Etyka Wschodu
11
13
15
17
18
21
22
Podstawy filozofii
(8) Wprowadzenie do filozofii
(9) Wprowadzenie do logiki klasycznej
(10)
Metafizyka
(11)
Teoria poznania
(12)
Filozofia wartości
(13)
Piękno a dobro – relacje etyki z estetyką
(14)
Elementy logiki praktycznej
26
28
30
35
36
39
41
Historia etyki i filozofii
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
Historia etyki (z elementami historii filozofii)
– starożytność
Historia etyki (z elementami historii filozofii)
– średniowiecze
Historia etyki (z elementami historii filozofii)
– XV – XVII wiek
Historia etyki (z elementami historii filozofii)
– XVIII – XX wiek
Polska myśl etyczna
44
49
55
57
59
3
Antropologia filozoficzna i filozofia społeczna
(20)
(21)
Filozofia społeczna
Antropologia filozoficzna
62
67
Etyka szczegółowa
(22)
(23)
(24)
(25)
Bioetyka
Etyka wolnego rynku
Etyka środowiskowa
Etyka mediów
71
73
75
76
Psychologia
Ochrona własności intelektualnej
Translatorium z języka angielskiego
80
83
84
Różne
(26)
(27)
(28)
4
Plan studiów I stopnia na kierunku etyka
I ROK STUDIÓW:
I semestr
O/F
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
(obligatoryjny
lub
fakultatywny)
Forma
zaliczenia
(egzamin czy
zaliczenie)
Liczba
godzin
ECTS
1.
Historia
etyki
Wykład
(z elementami
historii
i ćwiczenia
filozofii) - Starożytność
O
Egzamin
60
6
2.
Wprowadzenie do etyki
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
3.
Wprowadzenie
filozofii
do Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
4.
Wprowadzenie do logiki Wykład
klasycznej
i ćwiczenia
O
Egzamin
testowy
60
6
5.
Ochrona
intelektualnej
Wykład
O
Zaliczenie
15
1
6.
Wychowanie fizyczne
Różne
O
W zależności od trybu zajęć
w SWFIS UJ
7.
własności
Różne
Kursy
filozoficzno- rodzaje
etyczne nieobligatoryjne (wykład
monograficzny,
z oferty Instytutu Filozofii wykład
z ćwiczeniami,
UJ
seminarium,
Różne
formy (egzamin
ustny,
egzamin
testowy, zaliczenie
na
ocenę,
prezentacja
rezultatów
projektu)
F
konwersatorium)
0-90
0-9
Łączna liczba godzin: min. 255 – max. 330
Łączna liczba punktów ECTS: min. 25 – max. 33
UWAGA: w przypadku modułu „Wprowadzenie do etyki” studenci wybierają jeden z
dwóch kursów zamieszczonych w katalogu: „Systematyczne wprowadzenie do etyki”
(ET01pb) lub „Wprowadzenie do etyki” (ET01pc).
II semestr:
O/F
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
(obligatoryjny
lub
fakultatywny)
Forma
zaliczenia
(egzamin czy
zaliczenie)
Liczba
godzin
ECTS
5
1.
Historia
etyki
Wykład
(z elementami
historii
i ćwiczenia
filozofii) - Średniowiecze
O
Egzamin
60
6
2.
Psychologia
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
3.
Piękno a dobro – relacje Wykład
etyki z estetyką
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
4.
Filozofia społeczna
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
5.
ECDL - Technologia Laboratorium
O
informacyjna
komputerowe
Zaliczenie
na ocenę
30
3
6.
Wychowanie fizyczne
7.
Różne
W zależności od trybu zajęć
w SWFIS UJ
O
Różne
formy (egzamin
Różne
Kursy
filozoficzno- rodzaje (wykład
etyczne nieobligatoryjne monograficzny,
F
z oferty
Instytutu wykład
z ćwiczeniami,
Filozofii UJ
seminarium,
ustny,
egzamin
testowy, zaliczenie
na
ocenę,
prezentacja
rezultatów
projektu)
konwersatorium)
0-90
0-9
Łączna liczba godzin: min. 270 – max. 360
Łączna liczba punktów ECTS: min. 27 – max. 36
Oznacza to, że studenci powinni uzyskać na pierwszym roku studiów 52 punktów ECTS
za kursy obligatoryjne, przypisane do odpowiedniego semestru i minimum 8 punktów
ECTS za kursy nieobligatoryjne w ciągu całego roku. Łącznie studenci po pierwszym
roku studiów powinni uzyskać minimum 60 punktów ECTS.
II ROK STUDIÓW:
III semestr:
O/F
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
(obligatoryjny
lub
fakultatywny)
Forma
zaliczenia
(egzamin czy
zaliczenie)
Liczba
godzin
ECTS
1.
Historia
etyki
Wykład
z elementami
historii
i ćwiczenia
filozofii – XV-XVII w.
O
Egzamin
60
6
2.
Filozofia poznania
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
6
Wykład
i ćwiczenia
3.
Antropologia filozoficzna
4.
Język nowożytny poziom
Lektorat
B2
5.
Różne
Kursy
filozoficzno- rodzaje
etyczne z oferty Instytutu (wykład
monograficzny,
Filozofii
UJ
lub wykład
z ćwiczeniami,
pozainstytutowe
seminarium,
O
Egzamin
60
6
O
Zaliczenie
30
0
120
12
Różne
formy (egzamin
ustny,
egzamin
testowy, zaliczenie
na
ocenę,
prezentacja
rezultatów projektu
F
konwersatorium)
Łączna liczba godzin: 330
Łączna liczba punktów ECTS: 30
IV semestr:
O/F
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
(obligatoryjny
lub
fakultatywny)
Forma
zaliczenia
(egzamin czy
zaliczenie)
Liczba
godzin
ECTS
1.
Historia
etyki
Wykład
z elementami
historii
i ćwiczenia
filozofii – XVIII-XX w.
O
Egzamin
60
6
2.
Metafizyka
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
3.
Bioetyka
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
4.
Język nowożytny poziom
Lektorat
B2
O
Zaliczenie
30
0
120
12
5.
Różne
Kursy
filozoficzno- rodzaje
etyczne z oferty Instytutu (wykład
monograficzny,
Filozofii
UJ
lub wykład
z ćwiczeniami,
pozainstytutowe
seminarium,
Różne
formy (egzamin
ustny,
egzamin
testowy, zaliczenie
na
ocenę,
prezentacja
rezultatów projektu
F
konwersatorium)
Łączna liczba godzin: 330
Łączna liczba punktów ECTS: 30
III ROK STUDIÓW:
V semestr:
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
O/F
(obligatoryjny
Forma
zaliczenia
Liczba
godzin
ECTS
7
lub
fakultatywny)
(egzamin czy
zaliczenie)
1.
Filozofia wartości
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
2.
Etyka środowiskowa
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
3.
Język nowożytny poziom
Lektorat
B2
O
Zaliczenie
30
0
4.
Kursy
filozoficznoetyczne z oferty Instytutu Różne
Filozofii
lub rodzaje
pozainstytutowe, w tym (wykład
monograficzny,
jedno seminarium i co wykład
ćwiczeniami,
najmniej
jeden
kurs zseminarium,
języku
obcym
albo konwersatorium)
translatorium
0-240
0-24
Różne
formy (egzamin
ustny,
egzamin
testowy, zaliczenie
na
ocenę,
prezentacja
rezultatów
projektu
F
Łączna liczba godzin: min. 150 – max. 390
Łączna liczba punktów ECTS: min. 12 – max. 36
VI semestr:
O/F
Lp
Nazwa modułu kształcenia
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
Forma
zaliczenia
(obligatoryjny
lub
fakultatywny)
(egzamin czy
zaliczenie)
Liczba
godzin
ECTS
1.
Metaetyka
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
2.
Etyka wolnego rynku
Wykład
i ćwiczenia
O
Egzamin
60
6
3.
Język nowożytny poziom
Lektorat
B2
O
Egzamin
30
8
4.
Kursy
filozoficznoetyczne z oferty Instytutu Różne
Filozofii
lub rodzaje
pozainstytutowe, w tym (wykład
monograficzny,
jedno seminarium i co wykład
ćwiczeniami,
najmniej
jeden
kurs zseminarium,
języku
obcym
albo konwersatorium)
translatorium
F
0-240
0-24
5.
Egzamin licencjacki
Egzamin
dyplomowy
O
0
10
Różne
formy
(egzamin ustny,
egzamin testowy,
zaliczenie
na
ocenę, prezentacja
rezultatów
projektu
Egzamin
ustny
Łączna liczba godzin: min. 150 – max. 390
8
Łączna liczba punktów ECTS: min. 30 – max. 54
Do ukończenia studiów I stopnia niezbędne jest uzyskanie co najmniej 180
punktów ECTS (w tym 10 punktów za egzamin licencjacki).
Zestawienie kursów fakultatywnych (swobodnego wyboru) na kierunku etyka w
roku 2015/2016 według porządku kodów komputerowych
Lp
1.
2.
3.
Nazwa i kod
komputerowy
modułu kształcenia
Etyka a czas
ETE04
Wątki etyczne w
literaturze pięknej
5.
Etyka Wschodu
ETE07
Elementy logiki
praktycznej
ETP07
6.
Polska myśl
etyczna
ETH07
7.
Etyka mediów
ETS05
Rodzaj zajęć
dydaktycznych
Forma i
warunki
zaliczenia
Liczba
godzin
ECTS
Seminarium
zimowy Referat i
praca
i letni
pisemna
60
6
dr
Radosław
Strzelecki
Wykład
i ćwiczenia
letni
Egzamin
i praca
pisemna
60
6
dr hab.
Piotr Mróz
Konwersatorium
zimowy Egzamin
i letni
i referat
60
6
prof. dr
hab. Marta
Kudelska
Wykład i
ćwiczenia
zimowy
Egzamin
i referat
60
6
3
prof. dr
Etyka
hab. Jacek
odpowiedzialności Filek, dr
Radosław
ETE03
Strzelecki
ETE05k
4.
Osoba
prowadząca
Semestr
Prof. dr
hab.
Wojciech
Suchoń
Konwersatorium letni
Egzamin
i
30
kolokwia
dr hab.
Piotr
Bartula
Wykład
letni
Egzamin
30
3
Wykład
Egzamin
zimowy i praca
pisemna
30
3
dr hab.
Michał
Ostrowicki
9
(Sidey
Myoo)
Studenci kierunku etyka jako zajęcia nieobligatoryjne mogą wybierać również moduły
kształcenia z kierunku filozofia w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz
kursy i moduły kształcenia realizowane w innych instytutach na Wydziale Filozoficznym
UJ, a także – za zgodą kierownika studiów – na innych wydziałach UJ i na innych
wyższych uczelniach polskich i zagranicznych.
STUDIUM PEDAGOGICZNE:
Podczas studiów student może uczestniczyć w zajęciach Studium Pedagogicznego, którego
ukończenie daje prawo nauczania w szkołach średnich. Tryb zgłaszania się do Studium
Pedagogicznego i tok prowadzonych w nim zajęć regulują odrębne przepisy, dostępne w
informatorze bądź w ogłoszeniach Studium. W zależności od zakresu zdobywanych
uprawnień, zajęcia w studium trwają dwa lub trzy semestry. Zobacz: www.sp.uj.edu.pl
/studia/stacjonarne. Rekrutacja na zajęcia do Studium Pedagogicznego UJ odbywa się
poprzez USOSweb.
WYCHOWANIE FIZYCZNE
Studenci studiów stacjonarnych I stopnia mają obowiązek uczestniczyć w zajęciach z
wychowania fizycznego w wymiarze 60 godzin w Studium Wychowania Fizycznego i Sportu
Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ul. Piastowskiej 26. Zobacz: www.swfis.uj.edu.pl.
10
Opis kursów według dziedzin
Informacja o kodach komputerowych:
Każdy kurs proponowany studentom ma dla celów ewidencji komputerowej nadany kod
zawierający duże litery oznaczające dziedzinę przedmiotową kursu i dwie cyfry. Małe litery
występujące czasem na końcu numeru wskazują na wariant kursu lub na jego charakter: litera
p oznacza kurs podstawowy (kursy podstawowe stanowią kanon programu studiów na
kierunku etyka), litera s oznacza seminarium, litera k natomiast, że dany kurs może być
kontynuowany. Wśród kodów wyróżniają się posiadające na drugiej i trzeciej pozycji cyfry
dziewięć (x99). Numer x99 jest numerem uniwersalnym dla wykładów monograficznych
zgłaszanych w Instytucie jednorazowo (przez pracowników bądź zaproszonych gości), a więc
nie stanowiących oferty, z której można będzie skorzystać w dowolnym momencie studiów.
Dla kursów wysłuchiwanych poza Instytutem obowiązują symbole funkcjonujące w
jednostkach prowadzących te kursy.
11
Etyka
Systematyczne wprowadzenie do etyki
Osoba prowadząca:
prof. dr hab. Włodzimierz Galewicz, dr Olga Dryla
Kod
ET01pb
Prerekwizyty:
Wprowadzenie do filozofii
Semestr:
I, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Zakres tematyczny przedmiotu:
1) Pojęcie i działy etyki
2) Przegląd problemów metaetyki
3) Przegląd problemów teoretycznej etyki normatywnej
- zagadnienia ogólnej teorii wartości
- zagadnienia teorii dobra
- zagadnienia teorii powinności
- zagadnienia teorii praw moralnych
4) Przegląd wybranych problemów etyki praktycznej
- etyka racjonalności w życiu osobistym
- bioetyka
- etyka postępowania wobec zwierząt
- etyka środowiskowa
- etyka sprawiedliwości w życiu społecznym
Literatura przedmiotu
- Brandt Richard B. - Etyka. Zagadnienia etyki normatywnej i metaetyki, tłum.
Barbara Stanosz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 924 .
- Hołówka Jacek - Etyka w działaniu, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
12
- MacIntyre Alasdair - Krótka historia etyki, tłum. Adam Chmielewski,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 348.
- Singer Peter - Etyka praktyczna, tłum. Agata Sagan, Książka i Wiedza,
Warszawa 2003, s. 351.
- Singer Peter (red.) - Przewodnik po etyce, przekład zbiorowy, redakcja
naukowa wydania polskiego Joanna Górnicka, Książka i Wiedza, 1998.
- Williams Bernard - Moralność. Wprowadzenie do etyki, tłum. Mikołaj Hernik,
Fundacja Aletheia, Warszawa 2000, s. 134.
Forma i warunki zaliczenia
Regularny i aktywny udział w ćwiczeniach, ustny egzamin z treści wykładów.
13
Wprowadzenie do etyki
Osoby prowadzące:
prof. dr hab. Marek Drwięga, dr Radosław Strzelecki
Kod
ET01pc
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
I, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Jeśli prawdziwa etyka zaczyna się tam, gdzie milkną słowa (A. Schweitzer) i
jeśli świat nie jest spragniony traktatów etycznych, a tym, czego naprawdę
potrzebuje to rzetelna praktyka (Gandhi), to czym jest etyka i jej uprawianie?
Jeśli jest jasne, że etyki nie da się wypowiedzieć (L. Wittgenstein) i jeśli etyka,
na tyle, na ile wypływa z pragnienia, by powiedzieć coś o ostatecznym sensie
życia, o absolutnym dobru, o tym, co ma wartość absolutną, nie może być nauką
(tenże) - to o czym traktują uniwersyteckie wykłady z etyki? Jeśli filozofia
Heideggerowska znosi nowożytne odróżnienie etyki i ontologii, które
wyrządziło tak wiele zła (J. Patočka), jeśli etyka nie jest bynajmniej warstwą
przykrywającą ontologię, ale tym, co jest w pewnym sensie bardziej
ontologiczne niż ontologia (E. Lévinas) - to jakie jest miejsce etyki w obszarze
filozofii? Jeśli istnieje - na drodze mądrości - poznanie etyczne całkowicie
przewyższające samą etykę, bez którego całe bezpośrednie poznanie etyczne
wartości ogólnie ważnych jest z istoty niedoskonałe (M. Scheler), to jak taka
mądrość może stać się przedmiotem nauczania, szczególnie jeśli pamiętać, iż nie
może być w ogóle żadnego nauczyciela dla sztuki egzystowania (S.
Kierkegaard)? "Nie byłem nigdy niczyim nauczycielem" - wyznał nasz
nauczyciel Sokrates. Czy jednak etyka, jak to nam ukazał, może rzeczywiście
mieć charakter troski o duszę, o "własną" duszę? Czy etyką może być owa
Arystotelesowska nauka o szczęściu, jeśli "człowiek nie dąży do szczęścia, jak
mniemają Anglicy" (F. Nietzsche)? A jeśli "wolność i prawo moralne odsyłają
14
wzajemnie do siebie" (Kant), to czym jest wolność i czy w ogóle jest,
szczególnie kiedy pamiętać, iż "wolność nie jest przedmiotem" i że
poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie na drodze przedmiotowego badania
prowadziłoby wprost do zanegowania wolności (K. Jaspers)? W jakim sensie
problem etyczności człowieka wyrasta z naszej skończoności? Czy jesteśmy
nieuchronnie źli i na czym polega złośliwość zła i rozpaczliwość dobra?
Omawiany materiał historyczny rozciąga się od Sokratesa do Lévinasa.
Literatura przedmiotu
Literatura podstawowa – lektury na ćwiczenia:
(1) Platon, "Państwo" - mit Era z zakończenia X księgi; (2) Platon, "Gorgiasz";
(3) Arystoteles, "Etyka Nikomachejska", księga III, r. 1-5; (4) Augustyn z
Hippony, "O wolnej woli", ", ks. I i wstęp do ks. II; (5) B. Pascal, "Myśli", cz. I
"Człowiek bez Boga"; (6) I. Kant, "Uzasadnienie metafizyki moralności"; (7) S.
Kierkegaard, "Bojaźń i drżenie"; (8) F. Nietzsche, "Z genealogii moralności",
cz. I i II; (9) M. Scheler, "Z fenomenologii i metafizyki wolności” (w:) tenże,
„Wolność, miłość, świętość”, Kraków 2004; (10) M. Heidegger, "Bycie i czas",
paragraf 60 - "Egzystencjalna struktura poświadczonej w sumieniu właściwej
możności bycia"; (11) J.-P. Sartre, „Byt i nicość”, cz IV, r. I („Podstawowym
warunkiem działania jest wolność”), (12) E. Lévinas, „Etyka i nieskończony”,
rozmowy 7 („Twarz”) i 8 („Odpowiedzialność za drugiego”).
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu
Egzamin ustny z treści wykładów i z lektur omawianych na ćwiczeniach. Zapisy
na egzamin począwszy od dwóch tygodni przed zakończeniem semestru.
Możliwy „termin zerowy” w ostatnim tygodniu przed sesją egzaminacyjną.
Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie ćwiczeń. Zaliczenie z
ćwiczeń na podstawie pracy pisemnej i aktywnego udziału w zajęciach.
15
Metaetyka
Osoba prowadząca:
prof. dr hab. Włodzimierz Galewicz
Kod
ETE10p
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
VI, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Zakres tematyczny:
1) Zagadnienia metaetyki
- sens wypowiedzi etycznych
- prawda i fałsz w sądach etycznych
- sposoby uzasadniania ocen o norm etycznych
2) Główne stanowiska w metaetyce
- intuicjonizm
- naturalizm
- nonkongnitywizm
3) Metaetyczna teoria dobra
- koncepcje dobra jako przyjemności
- koncepcje dobra jako spełnienia pragnień
- obiektywistyczne koncepcje dobra
16
4) Metaetyczna teoria powinności
- różne odmiany i interpretacje zdań o powinności
- powinności ogólne, szczegółowe i konkretne
- koncepcje nadrzędnych zasad moralnych, teoria obowiązków prima
facie i etyczny partykularyzm
- sposoby uzasadniania szczegółowych powinności we współczesnej etyce
praktycznej
5) Metaetyczna analiza pojęcia wolności
Literatura przedmiotu
- Brandt Richard B. - Etyka. Zagadnienia etyki normatywnej i metaetyki, tłum.
Barbara Stanosz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
- Fritzhand Marek - Główne zagadnienia i kierunki metaetyki, KiW, Warszawa
1970.
- Galewicz Włodzimierz (red.) - Moralność i profesjonalizm - Spór o pozycję
etyk zawodowych, TAiWPN Universitas, Kraków 2010.
Hołówka Jacek (red.) - Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność,
Spacja – Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
Lazari-Pawłowska Ija (red.) - Metaetyka PWN, Warszawa 1975.
Singer Peter (red.) - Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu
Regularny i aktywny udział w ćwiczeniach, ustny egzamin z treści wykładów.
17
Etyka odpowiedzialności
Osoby prowadzące:
prof. dr hab. Jacek Filek, dr Radosław Strzelecki
Kod
ETE03
Prerekwizyty:
ETE01p lub ET01p
Semestr:
zimowy i letni (wtorek, 16.00, s. 89)
Liczba godzin:
60 godzin seminarium
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Seminarium będzie poświęcone analizie najważniejszych tekstów z zakresu
filozofii odpowiedzialności z ostatnich stu lat. Podstawową lekturą będzie
antologia: "Filozofia odpowiedzialności XX wieku. Teksty źródłowe", wyb.,
tłum., red. J. Filek, Kraków 2004.
Forma i warunki zaliczenia
Dwa referaty albo jeden referat i praca pisemna
18
Etyka a czas
Osoba prowadząca:
dr Radosław Strzelecki
Kod
ETE04
Prerekwizyty:
ETE01p lub ET01p
Semestr:
letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Celem kursu jest ekspozycja i zbadanie relacji między rozumieniem czasu a
myśleniem etycznym. Człowiek jest istotą czasową. Ma swój początek i koniec,
określa go zatem skończoność i śmiertelność, stawiające go przed pytaniem o
sens jego przemijającego życia. Doświadcza zmienności, która każe mu
zapytywać o własną tożsamość. Nie jest sam – jest spadkobiercą minionych
pokoleń; doświadcza umierania innych; posyła w przyszłość swoje dzieci –
dźwiga zawsze już odpowiedzialność za świat, który im pozostawi. Człowiek
wybiera – a jego wybór zawsze dokonuje się w określonej perspektywie
czasowej: „wybiera przyszłość”, „pozostawia za sobą przeszłość”, „żyje
chwilą”. Każde z tych określeń odsłania kluczową rolę doświadczenia czasu w
kształtowaniu się ethosu jednostki, grupy, społeczności.
Teoretyczną oś problemową wyznacza konfrontacja tezy Martina Heideggera,
wedle której pierwotna czasowość jest podstawowym określeniem sposobu
bycia znamiennego dla człowieka, z głównymi filozoficznymi koncepcjami
czasu, wpisującymi się w optyce zaproponowanej przez Heideggera w tzw.
tradycję metafizyczną. Jeżeli zaś czasowość w istocie pełni kluczową funkcję w
ontologicznym określeniu człowieka, musi mieć ona decydujące znaczenie dla
jego etyczności.
19
Program wykładów:
Część I: Przemiany w rozumieniu czasu w europejskiej tradycji filozoficznej.
(1) Etyka a czas – sformułowanie problemu. Etyczne znaczenie skończoności
bytu
ludzkiego.
Potoczne
i
metafizyczne
rozumienie
czasu.
Przedarystotelesowska refleksja nad czasem w myśli greckiej. Pojęcia: chronos,
kairos, aion.
(2) Arystotelesowska wykładnia czasu.
(3) Augustyńska wykładnia czasu z uwzględnieniem chrześcijańskiej wizji
dziejowości człowieka. B. Pascal i problem relacji skończoność –
nieskończoność.
(4) Immanuel Kant i koncepcja czasu jako apriorycznej formy zmysłowości.
Ontologiczno-etyczne konsekwencje tego ujęcia w obrębie systemu Kanta.
(5) Przyczynowość i dziejowość w systemie G.W.F. Hegla.
(6) Czas i problem jedności egzystencji w myśli S. Kierkegaarda.
(7)Nietzscheańska idea wiecznego powrotu.
Część II: Przełom w rozumieniu czasu w filozofii XX wieku.
(8) Bergsonowska krytyka tradycyjnej wykładni czasu.
(9) Dynamiczna wykładnia czasu w fenomenologii E. Husserla.
(10-11) Czasowość jako kluczowy egzystencjał Dasein w myśli M. Heideggera.
Perspektywy rozumienia czasu jako jedności ekstaz. Czasowość – troska –
bycie-ku-śmierci. Właściwa dziejowość bytu ludzkiego.
(12) Etyczny sens uprzywilejowania przyszłości w wykładni czasu w
egzystencjalizmie J.-P. Sartre’a.
(13) Czas Ja i czas Ty w myśli M. Bubera. Odkrycie niewspółczesności Ja i Ty
w myśli E. Grisebacha.
(14) Synchroniczność i diachroniczność w myśli E. Lévinasa. Czas a
substytucja.
(15) H. Jonas i problem odpowiedzialności za przyszłość innych.
Literatura przedmiotu
20
Literatura podstawowa – lektury na ćwiczenia; fragmenty tekstów:
(1) J. L. Borges, „Nieśmiertelny”; (2) Heraklit, „147 fragmentów”; (3)
Arystoteles, „Fizyka”; (4) Augustyn z Hippony, „Wyznania”, „Państwo Boże”;
(5) I. Kant, „Krytyka praktycznego rozumu”; (6) S. Kierkegaard, „Pojęcie
lęku”; (7) F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra”, „Wiedza radosna”; (8) M.
Heidegger, „Bycie i czas”; (9) J.-P. Sartre, „Byt i nicość”; (10) M. Buber, „Ja i
Ty”; (11) E. Lévinas, „Inaczej niż być…”; (12) H. Jonas, „Zasada
odpowiedzialności”
Literatura uzupełniająca, zalecana:
(1) I. Kant, „Uzasadnienie metafizyki moralności”, „Religia w obrębie samego
rozumu”; (2) S. Kierkegaard „Albo, albo” (fragmenty), „Powtórzenie”; (3) F.
Nietzsche, „Ludzkie, arcyludzkie”, „Wola mocy”; (4) H. Bergson, „O
bezpośrednich danych świadomości” (fragmenty); (5) E. Husserl, „Wykłady z
wewnętrznej świadomości czasu”, „Medytacje kartezjańskie” (fragmenty); (6)
M. Heidegger, „Podstawowe problemy fenomenologii”; (7) E. Lévinas, „Czas i
to, co inne”, „Całość i nieskończoność”
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin ustny z treści wykładów i z lektur omawianych na ćwiczeniach. Zapisy
na egzamin począwszy od dwóch tygodni przed zakończeniem semestru.
Możliwy „termin zerowy” w ostatnim tygodniu przed sesją egzaminacyjną.
Zaliczenie z ćwiczeń na podstawie pracy pisemnej i aktywnego udziału w
zajęciach.
21
Wątki etyczne w literaturze pięknej
Osoba prowadząca:
dr hab. Piotr Mróz, prof. UJ
Kod
ETE05k
Prerekwizyty:
ETE01p i ETP01p
Semestr:
zimowy i letni
Liczba godzin:
60 godzin konwersatorium
ECTS:
6
Tematyka zajęć
(1). Obecność dyskursu etycznego w literaturze modernistycznej. Egzystencja,
podmiotowość, subiektywność, wrzucenie w świat, alienacja. Groźba utraty
tożsamości i próba dla relacji z innym człowiekiem. Joyce, Mann, Kafka, Musil,
Broch, Rilke, Gombrowicz,Witkacy, Eliot.
(2). Doświadczenie II wojny światowej i zakwestionowanie paradygmatu
racjonalności człowieka. Literatura wobec totalitaryzmu i ludobójstwa:
Bułhakow, Koestler, Levi, Kertes, Marai. Nadmiarowość i absurdalność świata
– Camus, Sartre. Irracjonalizm i realizm magiczny – Beckett, Ionesco, Albee,
Pinier, Mrożek, Sabato.
(3). Współczesna powieść postmodernistyczna. Świadectwo zobojętnienia na
wartości i utraty jednoznacznej orientacji w świecie. Alienacja jednostki jako
efekt zdobyczy cywilizacyjnych. Barth, Pynchon, Sontag, Perec, Pielewin,
Rushdie, Oz.
Literatura przedmiotu
Literatura zostanie podana na pierwszych zajęciach.
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin ustny ze znajomości lektur. Referat wygłaszany podczas zajęć.
22
Etyka Wschodu
Osoba prowadząca:
Prof. dr hab. Marta Kudelska
Kod
ETE07
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
- Omówienie podstawowych pojęć, charakterystycznych dla panindyjskiego
światopoglądu,
- Najstarsze refleksje etyczne Indii, analiza wybranych hymnów wedyjskich,
- Koncepcja rytuału – wzorzec codziennych zachowań starożytnego hindusa,
- Cele życia człowieka, a obraz społeczeństwa indyjskiego,
- Dharma – prawo uniwersalne, a prawo społeczne,
- Kształtowanie się koncepcji karmana w upaniszadach,
- Zasady etyczne skodyfikowane w Jogasutrach Patańdźalego,
- Dylematy etyczne według Bhagawadgity,
- Bhakti – Bóg jest miłością,
- Środkowa droga wskazana przez Buddę Śakjamuniego,
- Intencja – podstawowy czynnik buddyjskiego prawa karmana,
- Etyczne zasady postępowania – elementy kształtujące najstarszą społeczność
buddyjską,
- Arhat – ideał etyczny czy tylko soteriologiczny,
23
- Boddhisattwa – współczucie przede wszystkim,
- Paramity – cnoty doskonałości etycznej,
- Tantry – radykalne metody ponad klasycznymi normami zachowania,
- Dźina Mahawira – radykalna etyka i asceza,
- Etyka w nauczaniu Konfucjusza,
- Specyficzne wątki etyczne w buddyzmie chan/zen,
- Etyczne przesłanie XIV Dalajlamy.
Literatura przedmiotu
Literatura podstawowa:
1) Szymańska B., (red.), Filozofia Wschodu, Kraków 2001 (fragmenty)
2) Kudelska M., (red.), Filozofia Wschodu. Wybór tekstów, Kraków 2002
(fragmenty)
3) Kudelska M., Karman i dharma. Wizja świata w filozoficznej myśli Indii,
Kraków 2003 (fragmenty)
4) Kudelska M., (red.), Wartości etyczne w różnych tradycjach religijnych,
Kraków 2005 (fragmenty)
5) Wójcik A.I., Filozoficzne podstawy sztuki kręgu konfucjańskiego, Kraków
2010 (fragmenty)
6) Loo Liu J., Wprowadzenie do filozofii chińskiej, Kraków 2010, (fragmenty).
Literatura uzupełniająca:
Literaturę uzupełniającą stanowią teksty źródłowe omawianych tradycji
filozoficznych. Ich lista zostanie zaprezentowana uczestnikom kursu w trakcie
pierwszych zajęć.
Forma i warunki zaliczenia
24
Zaliczenie ćwiczeń uzależnione jest od wygłoszenia i następnie przedstawienia
w formie pisemnej referatu na zadany temat (związany z analizą tekstu
źródłowego). Ocena obu tych elementów będzie stanowiła 1/3 (1/6+1/6)
całościowej oceny osiągnięć studenta.
Na pozostałe 2/3 całościowej oceny końcowej składa się wynik egzaminu
ustnego z materiału omawianego na wykładzie i ćwiczeniach.
25
Inne kursy z działu etyka na kierunku filozofia w Instytucie Filozofii UJ
Kod
ETE99
26
PODSTAWY FILOZOFII
Wprowadzenie do filozofii
Osoba prowadząca:
dr hab. Joanna Hańderek
Kod
ETP01p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
I, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
1.
Podstawowe pojęcia – cykl wykładów (5) poświęconych takim pojęciom
jak byt, substancja, przyczynowość, człowiek, cielesność, świadomość, cnota,
moralność, prawda, poznanie – prezentujący klasyczne terminy i wstępnie
prezentujący związane z nimi poglądy
2.
Podstawowe kierunki – cykl wykładów (3) poświęconych takim
dziedzinom filozofii jak ontologia, epistemologia, aksjologia, etyka, estetyka, w
zarysie prezentujących czym są podstawowe ścieżki filozoficznego myślenia i
jak kształtowała się relacja pomiędzy poszczególnymi działami.
3.
Podstawowe szkoły nurty – cykl wykładów (3) obejmujących od
Akademii Platońskiej, przez idealizm, materializm,, dialektykę, hermeneutykę,
po neokantyzm, heglizm, szkołę frankfurcką czy antropologię filozoficzną,
podstawowe nurty i zarysowane w historii filozofii tendencje myślenia.
4.
Krytyczne stanowisko – cykl wykładów (2) poświęcony sceptycznemu i
krytycznemu myśleniu w filozofii, refleksji filozoficznej nad nią samą,
poszukiwania metody właściwego poznania.
27
5.
Zarys współczesnych koncepcji – 2 wykłady wprowadzające do
współczesnej tradycji filozoficznej, zestawiające klasyczne systemy z
współczesnymi i ukazujące nowe sposoby filozofowania.
Literatura przedmiotu
F. Copleston „Historia filozofii”
G. Reale „historia filozofii starożytnej”
E. Gilson, „Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich”
Z. Kuderowicz „Filozofia nowożytnej Europy”
S.C. Lewis „Odrzucony obraz”
P. Hadot „Filozofia jako ćwiczenie duchowe”
A.O. Lovejoy „Wielki łańcuch bytu”
K. Ajdukiewicz „Zagadnienia i kierunki filozofii
Forma i warunki zaliczenia
Na ocenę z przedmiotu składają się:
1.
Aktywność podczas ćwiczeń, przygotowanie minimum
wystąpienia (prezentacji, analizy tekstu) i krótkiej pracy pisemnej.
2.
Egzamin ustny obejmujący zagadnienia omawiane na zajęciach.
jednego
28
Wprowadzenie do logiki klasycznej
Osoby prowadzące:
prof. Wojciech Suchoń, dr Marek Suwara
Kod
ETP02p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
I, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
I.
II.
III.
IV.
Język podstawowy zdaniowego rachunku logicznego (zdania w sensie
logiki - dobór spójników podstawowych – standardowa konstrukcja
języka symbolicznego - język symboliczny a język naturalny);
Klasyczny rachunek zdań (klasyczna definicja prawdy i zasada dwuwartościowości - ekstensjonalność spójników podstawowych – wartościowanie boolowskie – system aksjomatyczny KRZ - twierdzenie
o pełności);
Język rachunku predykatów (pogłębiona analiza struktury zdania –
kwantyfikacja - język symboliczny – klasyfikacja zmiennych:
wolne/związane);
Klasyczny węższy rachunek predykatów (wartościowanie pierwszego
rzędu - system aksjomatyczny KWRP - twierdzenie o pełności)
Literatura przedmiotu
Podstawowa:
M.Porębska, W.Suchoń: Elementarny wykład logiki formalnej Universitas 1999;
B.Stanosz: Ćwiczenia z logiki PWN 1998
29
Uzupełniająca:
L.Borkowski: Logika formalna PWN 1969;
G.Hunter: Metalogika PWN 1982;
B.Stanosz: Wprowadzenie do logiki formalnej. Podręcznik dla humani¬stów
PWN 1985
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin pisemny.
Kolokwia zaliczające cząstkowo wątki realizowane na ćwiczeniach.
30
Metafizyka
Osoba prowadząca:
dr hab. Jan Kiełbasa
Kod:
ETP03p
Prerekwizyty:
ETP01p
Semestr:
IV, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć:
Problematyka kursu obejmuje zarówno fundamentalne kwestie związane z
metafizyką jako nauką, jak i przegląd najważniejszych stanowisk w aspekcie
historycznym.
Na ćwiczeniach wszystkie omawiane problemy i rozstrzygnięcia znajdą
wykładnię w tekstach źródłowych.
Tematyka szczegółowa
I. Geneza i znaczenie terminu „metafizyka”
1. Potoczne intuicje co do sensu terminu „metafizyka”
2. Historyczna geneza terminu i próby jego etymologicznej wykładni w greckiej,
arabskiej i łacińskiej literaturze komentatorskiej
II. Próba rekonstrukcji arystotelesowskiej „metafizyki implicite” i kontrowersje
z nią związane:
1. Spór o równoważność terminów „metafizyka”, „filozofia pierwsza” i
„teologia”
2. Status metafizyki i jej relacja do innych nauk : nauka pierwsza czy ostatnia,
nadrzędna czy pomocnicza?
31
3. Zakres przedmiotowy metafizyki: uniwersalna wiedza o bycie jako bycie
(„ontologia”) czy partykularna wiedza o tym, co pierwsze („protologia”)?
4. Hipotezy dotyczące możliwego przedmiotu metafizyki, wywiedzione z dzieła
Arystotelesa
III. Problematyka metafizyczna w myśli greckiej przed Arystotelesem (eleaci,
Platon) i po nim (neoplatonizm). Metafizyka bytu versus metafizyka jedności rys historyczny.
IV. Metafizyka w ramach paradygmatu helleńskiego a metafizyka w ramach
kreacjonistycznego paradygmatu wielkich religii monoteistycznych:
1. Kontynuacja i innowacja na gruncie średniowiecznej metafizyki arabskiej,
żydowskiej i chrześcijańskiej
2. Scholastyczne interpretacje relacji między metafizyką rozumianą jako
teologia filozoficzna a teologią objawioną (Albert Wielki, Tomasz z Akwinu,
Bonawentura, Duns Szkot)
V. Nowożytna i współczesna krytyka klasycznej metafizyki:
1. Historyczny kontekst, przedmiot i przyczyny krytyki metafizyki oraz jej
główne postulaty - od Kartezjusza, brytyjskich empirystów i Kanta do M.
Heideggera i neopozytywistów
2. Alternatywne rozumienie metafizyki: propozycje H. Bergsona, N. Hartmanna,
E. Levinasa i filozofów analitycznych
3. Możliwe konsekwencje kryzysu dotychczasowej metafizyki: „nowa
metafizyka”,
renesans klasycznej metafizyki
czy ostateczny zmierzch
metafizycznego myślenia?
4. Metafizyka a ontologia
VI. Metody metafizyki:
32
1. elementarna intuicja bytu
2. różne wersje abstrakcji
3. separacja
VII. Byt jako pojęcie pierwotne metafizyki:
1.Różne znaczenia terminu „byt” i komplementarnego terminu „niebyt”
2. Podstawowe klasyfikacje bytu
3. Kategoryzacja bytu: ontologiczne i logiczne (semantyczne) rozumienie
kategorii. Argumenty za bytowym, definicyjnym i poznawczym prymatem
substancji
VIII. Orzekanie
analogiczność?
bytu:
jednoznaczność,
całkowita
wieloznaczność
czy
1. Arystotelesowski wynalazek: orzekanie wieloznaczne, ale w odniesieniu do
czegoś jednego (homonimia niepełna, nieprzypadkowa, uporządkowana)
2. Źródłowy, grecki sens analogii i jego modyfikacja w metafizyce Tomasza z
Akwinu
3. Argumentacja Tomasza z Akwinu przeciw jednoznaczności i całkowitej
wieloznaczności bytu. Różne typy analogiczności bytu i ich zastosowanie w
orzekaniu o Bogu i świecie stworzonym.
4. Argumentacja Dunsa Szkota przeciw analogiczności bytu. Właściwe
rozumienie jednoznaczności w orzekaniu bytu.
IX. Struktura bytu: istota i istnienie
1.Esencjalizm metafizyki starożytnej: istota rzeczy w tradycji sokratejskoplatońskiej i w rozumieniu Arystotelesa.
2. Problematyzacja istnienia na gruncie metafizyki arabskiej i zachodniej
scholastyki. Dzieje artykułowania odrębności istnienia w klasycznej metafizyce.
33
3. Znaczenie strukturalnej, esencjalno-egzystencjalnej złożoności dla
charakterystyki różnych typów („poziomów”) bytu w metafizyce Awicenny i
Tomasza z Akwinu. Tożsamość istoty i istnienia w Bogu jako bycie
koniecznym.
4. Spór o typ relacji (różnicy) między istotą a istnieniem w metafizyce
scholastycznej : różnica realna, pojęciowa, intencjonalna. Argumenty na rzecz
realnej różnicy między istotą a istnieniem w bytach bytowo pochodnych i
zależnych oraz ocena ich prawomocności.
X. Struktura bytu: akt i możność
1. Historyczny kontekst rozróżnienia aktu i możności w strukturze bytu:
arystotelesowskie wyjaśnienie fenomenu zmiany. Uzasadnienie tego
rozróżnienia i polemika z zarzutami megarejczyków.
2. Dwa typy możności: znaczenie możności biernej i możności czynnej
3. Charakterystyka aktu jako urzeczywistnienia możności. Komplementarność
aktu i możności w strukturze bytu: dopasowanie typu aktu do typu możności
(forma – możność bierna; działanie – możność czynna).
4. Argumenty za potrójnym – chronologicznym, ontologicznym i
epistemologicznym – prymatem aktu względem możności. Bóg jako czysty akt
w metafizyce Tomasza z Akwinu.
XI. Rożne typy i stopnie bytowej jedności: jednostkowość (jedność
numeryczna) jako najsilniejszy typ jedności. Status indywiduum na gruncie
metafizyki. Pytanie o zasadę jednostkowienia: historia problemu, konfrontacja
alternatywnych hipotez (ze szczególnym uwzględnieniem stanowiska Tomasza
z Akwinu i Dunsa Szkota).
XII. Teoria transcendentaliów:
1.Geneza i historia problemu: starożytne i patrystyczne antycypacje, pierwsze
systematyzacje.
34
2.Ontologiczna, epistemologiczna i semantyczna wykładnia transcendentaliów.
Transcendentalia jako pierwsze i powszechne własności bytu, specyficzne
sposoby oznaczania bądź „pojęcia graniczne” metafizyki. Warunki
transcendentalności.
3. Kanoniczna lista transcendentaliów. Sporna kwestia transcendentalnego
statusu piękna. Wyprowadzanie innych pojęć transcendentalnych z pojęcia bytu.
Konfrontacja transcendentalnych i nietranscendentalnych sensów jedności,
prawdy i dobra.
Literatura przedmiotu:
Aubenque, P., (2013), Czy należy dekonstruować metafizykę?, Tarnów
Blandzi, S., (2006), Platoński model filozofii pierwszej, Warszawa
Disse, J., (2005), Metafizyka. Od Platona do Hegla, Kraków
Dogiel, G., (1992), Metafizyka, Kraków
Domański, J., (1991), Metafizyka Arystotelesa i fizyka pierwszych filozofów.
Uwagi o nazwie, pojęciu i przedmiocie metafizyki, Archiwum Historii Filozofii i
Myśli Społecznej, t. 36
Gilson, E., (2006), Byt i istota, Warszawa
Ingarden, R., (1961-1962), Spór o istnienie świata, Warszawa
Irwin, T., (1977), Aristotle’s Discovery of Metaphysics, The Rewiev of
Metaphysics, 31, 2
Kahn, Ch., (2008) Język i ontologia, Kęty
Kamiński, S., Krąpiec, M., (1962), Z teorii i metodologii metafizyki, Lublin
Krąpiec, M., Żeleźnik, T., (1966), Arystotelesa koncepcja substancji, Lublin
Stróżewski, W., (2004), Ontologia, Kraków
Swieżawski, S., (1999), Byt. Zagadnienia metafizyki tomistycznej, Kraków
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu: Egzamin.
35
Teoria poznania
Osoba prowadząca:
dr hab. Tadeusz Czarnecki
Kod:
ETP04p
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
III, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć:
Tematyka kursu obejmuje podstawowe zagadnienia epistemologiczne ze
szczególnym uwzględnieniem tych, które mają zasadnicze znaczenie dla
etyków. W ramach kursu prezentowane będą różne teorie prawdy oraz
zagadnienia związane z poznawaniem wartości (np. błąd koncepcja błędu
naturalistycznego Moore’a, teza o niewyrażalności etyki Wittgensteina,
koncepcja poznania moralnego Franza Brentano). Przedmiotem kursu jest
zarówno poznawanie wartości etycznych jak i zagadnienia z etyki poznania.
Literatura przedmiotu:
Wobec braku akceptowalnego podręcznika podstawowego wykorzystywane
będą wskazane fragmenty rozmaitych dzieł (np. „Zasady etyki” Moore’a, „O
źródle poznania moralnego” Brentany, „Historii filozofii” Coplestona).
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
egzamin pisemny
36
Filozofia wartości
Osoby prowadzące:
prof. dr hab. Józef Lipiec
Kod
ETP08p
Prerekwizyty:
ETE01p, ETP01p, ETH03p
Semestr:
V, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Pojęcie wartości. Historyczny przegląd teorii wartości: myśl grecka,
średniowiecze, pozytywizm, transcendentalizm, fenomenologia i inne.
Tradycyjna filozofia wartości (jako suma etyki, estetyki i teorii prawdy) a
zintegrowana, autonomiczna aksjologia nowoczesna. Ontologia i epistemologia
wartości. Problem istnienia wartości. Spór między subiektywizmem,
obiektywizmem i absolutyzmem. Lokalizacja i sposób istnienia (realizm,
idealizm, intencjonalizm). Relacjonizm aksjologiczny. Istota wartości a sens
dziedzin wartości i walorów poszczególnych. Struktura aksjosfery i hierarchia
wartości. Wartości dodatnie i ujemne (antywartości). Wartości egzystencjalne,
esencjalne i ornamentalne. Człowiek jako podmiot wartości. Wartości
konstruktywne i destruktywne. Poznanie, odbiór, wybór i poszukiwanie
wartości. Tworzenie wartości. Współczesne dylematy aksjologiczne w świetle
analizy wybranych wartości (życia, piękna, sprawiedliwości, wolności,
sprawności, prawdy, szczęścia, miłości i innych).
Literatura przedmiotu
37
Andrzej Niemczuk „Filozofia dobra przed powstaniem aksjologii” oraz:
"Stosunek wartości do bytu"
Józef Lipiec "Świat wartości" i „Koło etyczne”
Antoni Kępiński „Rytm życia”
Ryszard Wiśniewski (red.) „Studia z dziejów filozofii zła”
Lesław Hostyński „Wartości utylitarne”
Max Scheler „Resentyment a moralność”
Roman Ingarden „Wykłady z etyki”
Roman Ingarden „Czego nie wiemy o wartościach”
Nicolai Hartmann „Stosunek wartości i powinności”
Platon „Gorgiasz”, „Państwo” (fragmenty ), „Kalikles”
Arystoteles „Etyka nikomachejska”
św. Tomasz „Summa teologiczna” (fragmenty)
Władysław Stróżewski „Istnienie i wartość” (fragmenty)
Thomas Hobbes „Elementy filozofii” (fragmenty)
Moritz Schlick „Zagadnienia etyki”
Henryk Elzenberg „Pisma estetyczne”
Immanuel Kant „Uzasadnienie metafizyki moralności”
David Hume „Traktat o naturze ludzkiej” (fragmenty)
Friedrich Nietzsche „Z genealogii moralności” (fragmenty)
Michel Foucault „Troska o siebie” w: „Historia seksualności” (fragmenty)
John L. Mackie „Etyka”
Maria Gołaszewska „Istota i istnienie wartości”
Władysław Tatarkiewicz „O bezwzględności dobra” w: „Droga do filozofii i
inne rozprawy filozoficzne, Pisma zebrane t.1”
38
Artur Schopenhauer „O podstawie moralności”
Forma i warunki zaliczenia
Zaliczenie ćwiczeń w oparciu o aktywną obecność na zajęciach, znajomość
omawianych tekstów, jak również referat bądź pracę semestralną.
Egzamin ustny w oparciu o treść wykładów i materiał zrealizowany podczas
ćwiczeń.
39
Piękno a dobro – relacje etyki z estetyką
Osoba prowadząca:
dr hab. Andrzej Nowak
Kod
ETP06p
Prerekwizyty:
ETP01p
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Treść kursu skupiona jest wokół następujących punktów osiowych:
- intelektualizm etyczny a racjonalizm estetyczny głównych nurtów filozofii
- pogranicza etyki i estetyki w świetle zwrotu antropologicznego Sokratesa z
jednej, a sofistów z drugiej strony
- mistycyzm Plotyna i neoplatonizmu
- Czas liturgii: sztuka w Theatrum Dei wieków średnich
- Marquarda koncepcja estetyzacji sztuki: od Lutra do Kanta i Lessinga
- Po pierwsze estetyka: o estetycznych podstawach etyki – od Shaftesbury’ego
do Peirce’a
- Sztuka a religia w ujęciu Hegla
- Ars i praxis – teoretycy i artyści o roli sztuki w społeczeństwach totalitarnych i
post-totalitarnych XX wieku.
Literatura przedmiotu
40
Podstawowa:
Kenny, Anthony. A New History of Philosophy, OUP. 2010.
Kleiner, Fred S. Art Through the Ages. A Global History, Wadsworth 2011.
Uzupełniająca:
Campbell, Joseph. The Masks of God, PB, 1964.
Herrin, Judith. Bizantium. The Suprising Life of Medieval Empire, OUP, 2001.
Forma i warunki zaliczenia
Obecność na ćwiczeniach, praca semestralna, egzamin ustny.
41
Elementy logiki praktycznej
Osoba prowadząca:
prof. dr hab. Wojciech Suchoń
Kod
ETP07
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
30 (konwersatorium)
ECTS:
3
Tematyka zajęć
Logika jako „organon” – aporie powstające przy aplikacji logiki do rozumowań
języka naturalnego – Critical thinking, new rhetoric jako wyraz kryzysu logiki
współczesnej – więź logiki z retoryką;
Tokarza „teoria sytuacji”: sytuacja – formularz sytuacyjny i jego własności – luki
konwersacyjne – wyjaśnienie zjawisk: rozumienia wypowiedzi ułomnych i powstawania nieporozumień – podteksty (aluzja, ironia, metafora) – kłamstwo;
Argumentowanie potoczne (retoryka, implikatury, preupozycje) – argumentowanie logiczne (rachunki zdaniowe, sylogistyka, rachunek predykatów) – rachunki deontyczne i erotetyczne – problemy związane z praktyką argumentacyjną;
Analiza krytyczna argumentacji w dyskusjach publicznych dotyczących problemów mających aspekty etyczne (zagajenia przygotowywane przez uczestników
zajęć)
Literatura przedmiotu
Hołówka T., Błędy – spory – argumenty (szkice z logiki stosowanej), Warszawa
1998.
Hołówka T., Kultura logiczna w przykładach, Warszawa 2005.
Marciszewski W., Logika z retorycznego punktu widzenia, Warszawa 1991.
42
Perelman Ch., Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, Warszawa 2002.
Stanosz B., Logika języka naturalnego, Warszawa 1999.
Suchoń W., Prolegomena do retoryki logicznej, Kraków2005.
Suchoń W., Teoretyczne problemy logiki praktycznej, Kraków2008.
Szymanek K., Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny, Warszawa 2001.
Szymanek K., Argument z podobieństwa, Katowice 2008.
Szymanek K., Wieczorek K.A., Wójcik A.S., Sztuka argumentacji. Ćwiczenia w
badaniu argumentów, Warszawa 2003.
Tokarz M., Argumentacja, perswazja, manipulacja, Gdańsk 2006.
Tokarz M., Ćwiczenia z wnioskowania i argumentacji, Tychy 2006.
Żarnecka Biały E., Mała logika. Podstawy logicznej analizy tekstów,
wnioskowania i argumentacji, Kraków 2006.
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin pisemny.
Podstawa dopuszczenia do egzaminu: aktywne uczestnictwo w zajęciach.
43
Inne kursy z działu ontologia, epistemologia lub logika na kierunku
filozofia w IF UJ
Kod
ETP99
44
HISTORIA ETYKI I FILOZOFII
Historia etyki (z elementami historii filozofii) – starożytność
Osoba prowadząca:
dr hab. Jan Kiełbasa, dr Adriana Warmbier
Kod
ETH01p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
I, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Celem kursu jest przybliżenie studentom myśli etycznej starożytności, w tym podstawowych
problemów etycznych stawianych i dyskutowanych w tej epoce, najważniejszych systemów i
koncepcji etycznych oraz ich reprezentantów.
1.Przedfilozoficzne intuicje i wyobrażenia etyczne w epoce Homera i Hezjoda. Ewolucja
znaczenia terminu arete. Rola „siedmiu mędrców” i ich gnomoi. Etyczne wątki w myśli
presokratejskiej (Anaksymander, Heraklit, Demokryt, pitagorejczycy). Źródłowy sens terminu
kosmos.
2. Ukonstytuowanie się etyki starożytnej jako etyki obywatela polis. Napięcie między
wspólnotowym rysem etyki a autonomią podmiotu etycznego (dylemat Antygony).
Współzależność porządku wewnętrznego w człowieku („duszy uporządkowanej”) i porządku
w ramach polis („praworządności”). Etyczny wymiar strukturalnej i funkcjonalnej analogii
między duszą uporządkowaną a uporządkowanym państwem – cnoty kardynalne jako cnoty
osobiste a zarazem publiczne (na podstawie Platońskich dialogów Gorgiasz i Państwo).
Filozoficzne znaczenie terminu arete.
3. Kontrowersje wokół sofistyki: konfrontacja autocharakterystyki sofistów z ich krytyczną
charakterystyką w Platońskim Sofiście i złą reputacją w filozofii klasycznej. Wartości na
agorze: czy dobro i zło to kwestia opinii, skutecznej perswazji, demokratycznej debaty i
45
przetargu? Moc i słabość retoryki. Zalety i niebezpieczeństwa sofistyki z punktu widzenia
wychowania i formacji człowieka (paideia)
4. Antropocentryczna maksyma Protagorasa („człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”). Dwa
jej odczytania (pierwotne - sensualistyczne i skorygowane - konwencjonalistyczne) w
Platońskim Teajtecie, możliwe interpretacje (epistemologiczna i aksjologiczna;
indywidualistyczna i kolektywistyczna) oraz ich etyczne konsekwencje.
5. Różne postaci i aspekty starożytnego relatywizmu etycznego (na podstawie Platońskich
dialogów Gorgiasz i Państwo oraz anonimowych Mów podwójnych). Porządkowanie pojęć
(wartość – ocena – etos – obyczaj) i stanowisk (relatywizm – absolutyzm, subiektywizm –
obiektywizm). Konfrontacja argumentów „za” i „przeciw”.
6. Wielkie etyczne spory Sokratesa i sofistów. Filozofia jako etyka (rzetelna troska o duszę)
przeciw retoryce jako ambiwalentnej umiejętności schlebiania i wzbudzania dowolnych
przekonań. Klasyczna etyka cnót w konfrontacji z immoralizmem: spór o autentyczność cnót
etycznych i możliwą rolę resentymentu w życiu moralnym, bezbronność i moc dobra dyskusja Sokratesa z Kalliklesem w Platońskim dialogu Gorgiasz.
7. Etyczny wymiar powołania i powinności filozofa. Kwestia zgodności głoszonych nauk i
życiowej praktyki – modelowy przypadek Sokratesa. Świadectwo życia jako wymaganie i
jako dylemat: między skrajną konsekwencją posuniętą do programowej prowokacji (Diogenes
z Synopy) a rezygnacją i samousprawiedliwieniem (Seneka).
8. Sokratejskie poszukiwanie mądrości: znaczenie krytycznej samowiedzy. Pytania esencjalne
Sokratesa: pytanie o istotę dobra i istotę cnoty. Teza intelektualizmu etycznego w wersji
radykalnej i umiarkowanej oraz standardowe argumenty polemiczne. Znaczenie mądrości i
roztropności (phronesis) w życiu moralnym.
9. Wartości etyczne jako idee – formalne, ogólne i absolutne wzorce (paradeigmata) - w
systemie Platońskim. Uzasadnienie idealnego, statusu wartości, ich charakterystyka i relacje
ze światem empirycznym (teoria partycypacji). Problematyczny status wartości negatywnych
(antywartości): czy zło ma swoją ideę albo samo jest ideą?
10. Dobro samo jako najwyższa wartość w świecie idei - idea nadrzędna w porządku
bytowym, poznawczym i aksjologicznym (na podstawie dialogu Państwo). Dobro a piękno w
świecie idei i w świecie empirycznym: opozycja, koniunkcja czy realna tożsamość? Grecki
ideał wychowawczy – kalokagathia (kalos kai agathos). Sens wyrażenia „piękno moralne”.
11. Arystotelesowska krytyka Platońskiej teorii idei: argumenty przeciw jednej, ogólnej i
absolutnej idei dobra. Przeciwstawienie „dobra dla nas” dobru idealnemu. Krytyka
sokratejsko-platońskiego intelektualizmu etycznego (na podstawie Etyki Eudemejskiej i Etyki
Nikomachejskiej Arystotelesa).
12. Eudajmonistyczna etyka Arystotelesa: teleologiczna charakterystyka dobra, klasyfikacja
dóbr, kryteria dobra najwyższego. Szczęście jako dobro najwyższe: potoczne wyobrażenia o
szczęściu, jego normatywne pojmowanie wraz z antropologicznymi założeniami, empiryczna
46
i pragmatyczna korekta normatywności. Dwie uprawnione koncepcje szczęścia:
„demokratyczna” - szczęście jako praktykowanie cnót etycznych, i „elitarna” - szczęście jako
teoretyczna kontemplacja.
13. Arystotelesowskie rozumienie cnoty (dzielności etycznej): jej definicja, przedmiotowe
odniesienie, geneza, funkcja. Charakterystyka duszy a podział jej trwałych dyspozycji na
cnoty etyczne i zalety intelektualne. Przykłady obu typów dyspozycji. Szczególny,
„graniczny” status roztropności (phronesis) i jej znaczenie dla moralności – rola słusznego
namysłu, właściwej oceny (orthos logos) w praktykowaniu cnót.
Właściwa miara („złoty środek”) jako etyczne optimum: praktykowanie cnót jako trafny,
roztropny wybór w sytuacji decyzyjnej – wybór środka między dwiema etycznymi wadami.
Zastosowanie zasady złotego środka w charakterystyce wybranych cnót etycznych i
przykłady odstępstwa od tej zasady bądź jej uprawnionej relatywizacji.
14. Kontrowersje wokół koncepcji etycznych Arystotelesa: etyka obywatelska czy etyka
indywidualistyczna? Altruistyczna etyka przyjaźni czy egoistyczna etyka człowieka słusznie
dumnego?
15. Późnostarożytne szkoły filozoficzne i ich systemy etyczne – cynizm, epikureizm,
stoicyzm i neoplatonizm. Podstawowe założenia i postulaty epikurejskiego hedonizmu i
stoickiego perfekcjonizmu. Porównanie koncepcji dobra najwyższego i osobowych ideałów
etycznych. Różne sensy terminu eudaimonia. Filozofia jako ćwiczenie duchowe: ascetyczny i
terapeutyczny aspekt etyki późnostarożytnej. Odróżnienie cnót obywatelskich i katartycznych
w koncepcji Plotyna: od praktykowania cnót etycznych przez oczyszczenie do upodobnienia
do Absolutu (homoiosis).
Teksty analizowane na ćwiczeniach (2015/2016):
1.
Platon, Państwo (fragmenty)
2.
Platon, Uczta
3.
Platon, Charmides
4.
Platon, Hippiasz Mniejszy
5.
Platon, Gorgiasz
6.
Platon, Teajtet
7.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, ks. I
8.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, ks. II
9.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, ks. III
47
10.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, ks. VI; Etyka Eudemejska, ks. VIII, rozdz. 1
11.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, ks. VII
12.
Arystoteles, Polityka, ks. I, rozdz. 1; ks. III, rozdz. 2; ks. VII rozdz. 1,3.
13.
Marek Aureliusz, Rozmyślania (fragmenty)
14.
Epikur, List do Menojkeusa
15.
Plotyn, O cnotach – Enneady (fragmenty)
Literatura przedmiotu
I.
Literatura podstawowa (teksty źródłowe):
1. Platon: Obrona Sokratesa, Gorgiasz, Protagoras, Hippiasz Mniejszy, Fedon (fragmenty),
Uczta (fragmenty), Państwo, ks. I, ks. IV (fragmenty), ks. VI (fragmenty). Fakultatywnie:
Menon, Fileb
2. Anonim, Mowy podwójne (w:) J. Gajda, Sofiści (seria Myśli i Ludzie)
3. Arystoteles, Etyka Nikomachejska , ks. I i II, ks. X (fragmenty). Fakultatywnie: Etyka
Nikomachejska, ks. VIII (fragmenty), ks. IX (fragmenty) i ks. III (fragmenty), ks. V
(fragmenty).
4. Epikur, List do Menojkeusa (w:) Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów
5. Marek Aurelisz, Rozmyślania, ks. II – IV
6. Fakultatywnie: Epiktet, Encheiridion
7. Fakultatywnie: Seneka, a. O życiu szczęśliwym, b. O niezłomności mędrca, c. O gniewie,
(w:) L. Joachimowicz, Seneka (seria Myśli i Ludzie)
8. Plotyn, O cnotach – Enneady, I, 2
II.
Literatura uzupełniająca:
1.Bourke Vernon, Historia etyki
2. Gadamer Hans-Georg, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem
3. Gajda Janina, Teorie wartości w filozofii przedplatońskiej
4. Galewicz Włodzimierz, Sokrates i Kirke: sceny z etyki antycznej
48
5. Tenże, Z Arystotelesem przez greckie tragedie, cz. 1 i 2
6. Hadot Pierre, Czym jest filozofia starożytna?
7. Tenże, Twierdza wewnętrzna. Wprowadzenie do „Rozmyślań” Marka Aureliusza
8. Jaeger Werner, Paideia, t. 1 i 2
9. Krokiewicz Adam, Moralność Homera i etyka Hezjoda
10. Tenże, Sokrates. Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa (w:) A. Krokiewicz, Dzieła, t.3
11. MacIntyre Alasdaire, Krótka historia etyki. Historia filozofii moralności od Homera do
XX wieku
12. Tenże, Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności
13. Reale Giovanni, Historia filozofii starożytnej, t. 1-3
14. Tatarkiewicz Władysław, Trzy etyki Arystotelesa (w:) W. Tatarkiewicz, Droga do
filozofii;
ewentualnie w: W. Tatarkiewicz, Pisma z etyki i teorii szczęścia
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu
Egzamin końcowy – ustny. Zaliczenie ćwiczeń na podstawie obecności i aktywności na
ćwiczeniach. Przygotowanie pracy pisemnej związanej z tematyką kursu.
Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest pozytywna ocena pracy semestralnej.
49
Historia etyki (z elementami historii filozofii) – średniowiecze
Osoba prowadząca:
dr hab. Jan Kiełbasa, dr Adriana Warmbier
Kod
ETH02p
Prerekwizyty:
ETH01p
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Celem kursu jest przybliżenie studentom etycznej myśli średniowiecza w jej różnych
postaciach, fazach i kontekstach historycznych, filozoficznych i religijnych.
1.Specyfika etyki średniowiecznej: kontynuacja i innowacja, czyli selektywna synteza
etycznego dziedzictwa starożytności i moralności „ewangelicznej”. Decydująca rola inspiracji
religijnej w stawianiu problemów etycznych i ich rozwiązywaniu. Biblijne nauczanie moralne
i naśladowanie Chrystusa jako alternatywna propozycja względem filozoficznych systemów
etycznych i filozoficznego sposobu życia. Antropologiczne ramy refleksji etycznej w
średniowieczu: godnościowa i marnościowa wizja człowieka, czyli dwa nurty
średniowiecznej antropologii, wywiedzione z inspiracji biblijnej i filozoficznej. Kwestia linii
demarkacyjnej między etyką filozoficzną a teologią moralną.
2. Platoński i arystotelesowski fundament metafizyczny i antropologiczny głównych doktryn
etycznych średniowiecza (elementy platońskie i neoplatońskie: gradualizm ontologiczny i
aksjologiczny, teoria partycypacji, koncepcja Absolutu jako Jedni i Najwyższego Dobra,
argumenty na rzecz niematerialności i nieśmiertelności duszy; elementy arystotelesowskie:
hylemorfizm, koncepcja duszy jako formy i aktu ciała, celowościowa struktura wszechświata
i ludzkiego działania). Przykłady bezpośredniego i pośredniego wpływu platonizmu i
stoicyzmu na koncepcje etyczne - a w szczególności na aretologię -chrześcijańskich
apologetów i Ojców Kościoła (Klemens z Aleksandrii, Orygenes, Grzegorz z Nyssy,
Grzegorz z Nazjanzu, Bazyli Wielki, Ambroży, Augustyn, Grzegorz Wielki).
3. Etyka jako Boża paideia w epoce patrystycznej. Integralny ideał prawdziwego gnostyka –
filozofa, świadka i wychowawcy (Klemens z Aleksandrii). Etyczność jako jeden z
parametrów ikonicznej natury człowieka : człowiek swoimi cnotami i życiem godziwym
50
(moralną doskonałością, „świętością”) upodabnia się do Boga jako jego obraz (Orygenes,
Grzegorz z Nyssy). Ascetyczne koncepcje i praktyki „Ojców Pustyni” (Ewagriusz z Pontu,
Doroteusz z Gazy, Jan Kasjan) i innych mistrzów życia duchowego (Bazyli Wielki).
Elementarne chrześcijańskie nauczanie etyczne: przykazanie miłości bliźniego (na
przykładzie mowy O miłości do biednych Grzegorza z Nazjanzu).
4. Wolność człowieka jako problem etyczny. Postawienie kwestii istnienia i działania wolnej
woli (aut’exousia, liberum arbitrium). Argumenty na rzecz istnienia wolnej woli (Orygenes,
Nemezjusz z Emezy, Augustyn, Boecjusz) i jej etyczne uzasadnienie (wolna wola jako
konieczny warunek etycznej kwalifikacji ludzkiego działania i warunek możliwości życia
moralnego). Możliwości i ograniczenia ludzkiej woli: afirmacja wolnej woli w konfrontacji z
determinizmami naturalistycznymi i nadprzyrodzonymi (Boża przedwiedza i wszechmoc).
Augustyńska afirmacja wolnej woli jako dobra mimo etycznej ambiwalencji jej zastosowań.
Antynomia ludzkiej wolności i Bożej łaski w myśli „późnego’ Augustyna. Św. Augustyn :
„pierwszy filozof woli” czy „doktor łaski”?
5. Byt jako dobro w znaczeniu metafizycznym a byt dobry w znaczeniu etycznym: analizy
Augustyna i Boecjusza. Właściwy sens aksjologizacji istnienia.
Hierarchia bytowa a hierarchia dóbr – teocentryczna konstrukcja obu hierarchii (summum
bonum jako summum esse).
Dobra stworzone jako dziedzina używania (uti), Bóg - Dobro najwyższe – jako dziedzina
rozkoszowania się (frui). Pytanie o status człowieka: dobro wyłącznie instrumentalne
(utendum) czy dobro także autoteliczne (fruendum)?
Trzy parametry istnienia i dobra w znaczeniu metafizycznym (wariant podstawowy): miara,
forma, porządek.
6. Próba wyjaśnienia dramatu zła w etyce średniowiecznej na przykładzie filozofii św.
Augustyna i jego polemik z manicheizmem. Odróżnienie zła moralnego (winy) i zła
„fizycznego” (nieszczęścia). Geneza i natura zła moralnego: zło jako brak dobra (koncepcja
prywatywna) i efekt błędnego wyboru wolnej woli. Objaśnienia uzupełniające: holistyczne (z
punktu widzenia całościowego, opatrznościowego porządku świata), dydaktyczne i
„estetyczne”.
7. Intencja jako źródłowe i jedyne prawomocne kryterium oceny etycznej ludzkiego działania
w nowatorskiej i subtelnej koncepcji Piotra Abelarda. Rewizja dominujących w tamtej epoce
tendencji etycznych, związanych z praktykami penitencjarnymi: przeniesienie akcentu z
samego czynu i jego skutków na akt przyzwolenia ze strony umysłu i woli. Negatywne
dyspozycje charakterologiczne (wady), skłonności temperamentalne i zmysłowe pragnienia
jako wyzwania do pracy nad sobą i okazje do moralnego postępu, które same w sobie nie
podlegają kwalifikacji etycznej (a tym samym nie są grzeszne).
8. Próba odnowienia starożytnego ideału życia filozoficznego w XIII wiecznej koncepcji
Boecjusza z Dacji. Doktrynalne kontrowersje wokół głoszonej przez radykalnych
51
arystotelików „świeckiej” i intelektualistycznej koncepcji szczęścia, konkurencyjnej wobec
religijnej wizji szczęścia eschatologicznego.
Umiarkowana modyfikacja eudajmonistycznej etyki Arystotelesa w duchu chrześcijańskiej
ortodoksji – szczęście w wymiarze horyzontalnym i doczesnym a szczęście w wymiarze
wertykalnym i wiecznym w ujęciu Tomasza z Akwinu.
9. Antropologiczne założenia etyki Tomasza z Akwinu. Struktura ludzkich władz
poznawczych i pożądawczych, ich współzależność i współpraca w ludzkim działaniu. Wolny
wybór (electio) jako modelowy przykład zrównoważonej, syntetycznej aktywności intelektu i
woli (intellectus appetitivus – appetitus intellectivus). Uporządkowanie dziedziny pożądań:
odróżnienie i charakterystyka pożądania naturalnego, pożądania zmysłowego i pożądania
intelektualnego. „Królewska” i „polityczna”, a nie despotyczna, władza rozumu nad
pożądaniami i sferą emocjonalną w człowieku.
10. Odróżnienie etycznie neutralnego działania człowieka (actus hominis) i podlegającego
kwalifikacji etycznej działania specyficznie ludzkiego (actus humanus). Tomaszowe kryteria
oceny etycznej czynu: formalna (istotowa, gatunkowa) kwalifikacja samego czynu, intencja,
cel, okoliczności. Kwestia „wewnątrzsterowności” człowieka i dobrowolności ludzkiego
działania jako warunku etycznej odpowiedzialności. Pytanie o czynniki determinujące wolę
człowieka i znoszące lub zachowujące dobrowolność jego działania (przymus, strach,
pożądanie, niewiedza).
11. Aretologia Tomasza z Akwinu. Definicja cnoty jako trwałej dyspozycji umysłu lub władz
pożądawczych, czyniącej dobrym tak podmiot jak i jego działania (etyczna jednoznaczność
cnoty: zawsze jest dyspozycją doskonalącą, wyklucza złe używanie) . Zmodyfikowana
typologia cnót: intelektualne, etyczne i teologiczne (wlane). Różnice co do ich genezy,
kryterium i przeznaczenia. Hierarchiczne relacje i funkcjonalne zależności między typami
cnót i między poszczególnymi cnotami w ich obrębie. Pytanie o możliwość konfliktu między
cnotami: czy mądry musi być sprawiedliwy ( i na odwrót)?
Wyróżniona pozycja roztropności jako cnoty „granicznej”, to jest cnoty intelektualnej w
zastosowaniu etycznym (odnoszącej się do działania), i miłości jako cnoty wlanej,
stanowiącej źródło i syntezę innych cnót.
„Osiowa” i pośrednicząca funkcja cnót kardynalnych jako fundamentu życia moralnego.
Dziedzictwo maksymalizmu etyki stoickiej: konieczne powiązanie cnót (connexio virtutum)
jako odpowiedź na selektywną strategię w życiu moralnym.
Dziedzictwo etyki arystotelesowskiej: umiarowy charakter cnót etycznych (wybór środka jako
tego, co najlepsze).
Uczucia jako przedmiotowe odniesienia cnót etycznych. Pytanie o możliwość i warunki
współwystępowania cnót i uczuć.
12. Absolutyzm sumienia w etyce Tomasza z Akwinu. Odróżnienie prasumienia (synderesis)
jako pierwotnej, ogólnej, nieusuwalnej i niezawodnej dyspozycji rozumu praktycznego i
52
sumienia (conscientia) jako jej aktowego zastosowania do działania w konkretnych
warunkach. Retrospektywne, prospektywne i aktualne funkcje sumienia. Możliwe powody i
przejawy błądzenia sumienia. Kontrowersja co do obowiązywalności błądzącego sumienia:
radykalne stanowisko Tomasza z Akwinu na tle ostrożnego stanowiska Alberta Wielkiego i
Bonawentury.
Teksty analizowane na ćwiczeniach (2015/2016)
1.
Plotyn, O cnotach – Enneady (fragmenty)
2.
Św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 3 "O wolnej woli"
3.
Św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 4 „O naturze dobra”
4.
Św. Augustyn, O Trójcy Świętej (fragmenty)
5.
Grzegorz z Nyssy, O stworzeniu człowieka, rozdz. II-VI i XVII; Nemezjusz z Emezy,
O naturze ludzkiej, rozdz. 1 i 39-41.
6.
Jan Szkot Eriugena, Periphyseon (fragmenty)
7.
Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia (fragmenty); Przeciw Eutychesowi i
Nestoriuszowi, rozdz. II-III
8.
Piotr Abelard, Etyka, czyli poznaj samego siebie, rozdz. I-III, XI-XIV
9.
Anzelm z Canterbury, Proslogion (fragmenty)
10.
Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku (fragmenty); Traktat o ludzkim działaniu
(fragmenty)
11.
Tomasz z Akwinu, Traktat o cnotach (fragmenty)
12.
Filozofia arabska (wybór)
13.
Mistrz Eckhart, Mowy pouczające 1-6; O odosobnieniu
14.
Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy (fragmenty)
Literatura przedmiotu
I.
Literatura podstawowa (teksty źródłowe):
1.Nemezjusz z Emezy, O naturze człowieka, r. 39-41
53
2. Fakultatywnie: Grzegorz z Nazjanzu, Mowa 4 (O miłości do biednych) w: Grzegorz z
Nazjanzu, Wybór mów
3. Augustyn, O wolnej woli, ks. I i II (fragmenty), w: Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 3
4. Augustyn, O naturze dobra (fragmenty), w: Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 4
5. Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia, ks. III i IV (fragmenty)
6. Abelard Piotr, Etyka, czyli poznaj samego siebie (w:) Abelard Piotr, Wybór pism, t. 2
(Rozprawy)
7. Fakultatywnie: Bernard z Clairvaux, O stopniach pokory i pychy
8. Lotar z Segni (Innocenty III) , O wzgardzeniu światem albo o nędzy ludzkiego losu (w:)
Karas M. (red.) Homo viator. Teksty i studia nad antropologią filozoficzną w średniowieczu
9. Boecjusz z Dacji, O dobru najwyższym, czyli o życiu filozofa
10. Tomasz z Akwinu, Traktat o szczęściu (Summa teologii I- II, kw. 1-5), kwestie 1, 3, 5
11. Tomasz z Akwinu, Traktat o cnotach (Summa teologii, I-II, kw. 49-67), kwestie 55-66
(fragmenty)
12. Tomasz z Akwinu, Kwestie dyskutowane o prawdzie , t. 2, kwestie 16 i 17
13. Fakultatywnie: Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku (Summa teologii I, kw. 75-89),
kwestia 79, a. 12 i 13
14. Fakultatywnie: Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I –II, kw. 6-20 (t. 9: Człowiek) fragmenty
II.
Literatura uzupełniająca:
1.Arendt Hannah, Wola, par. 10-12
2. Domański Juliusz, Z dawnych rozważań o marności i pogardzie świata oraz nędzy i
godności człowieka
3. Tenże, Metamorfozy pojęcia filozofii
4. Gilson Etienne, Duch filozofii średniowiecznej
5. Tenże, Wprowadzenie do nauki św. Augustyna
6. Tenże, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu
7. Jaeger Werner, Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia
8. Korolec Jerzy, Wolność, cnota, praxis
54
9. Tenże, Postawy, normy i poglądy etyczne (w:) J. Legowicz (red.), Historia filozofii
średniowiecznej
10. Salij Jacek, Rozmowy ze św. Augustynem
11. Stróżewski Władysław, Średniowieczne teorie wartości (w:) J. Legowicz (red.), Historia
filozofii średniowiecznej
12. Swieżawski Stefan, Homo platonicus w wiekach średnich (w:) Człowiek średniowieczny
(seria: Studia z dziejów filozofii)
13. Tenże, Święty Tomasz na nowo odczytany
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin ustny, pisemna praca semestralna; warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest
pozytywna ocena z pracy semestralnej, obecność i aktywność na ćwiczeniach.
55
Historia etyki (z elementami historii filozofii): XV – XVII wiek
Osoba prowadząca:
Kod:
Prerekwizyty:
Semestr:
Liczba godzin:
ECTS:
dr hab. Miłowit Kuniński, prof. WSB-NLU
ETH03p
ETH01p, ETH02p
III, zimowy
60 (30 + 30)
6
Tematyka zajęć:
1. Odrodzenie w filozofii: filologia, humanizm renesansowy, platonizm i
arystotelizm, Mikołaj z Kuzy. Renesansowy stoicyzm i sceptycyzm.
2. Erazm z Rotterdamu i początki reformacji (Luter).
3. Utopie w dobie renesansu: Morus, Bacon, Campanella. Koncepcje
człowieka i idealnego społeczeństwa.
4. N. Machiavelli – koncepcja człowieka, etyka i filozofia polityczna
5. René Descartes: sceptycyzm metodyczny i system metafizyki. Metafizyka
i nauka. Filozofia przyrody Koncepcja wolności człowieka a problem
prawdy i błędu. Projekt etyki demonstratywnej i etyka tymczasowa.
6. Okazjonalizm: Geulincx, Malebranche. Metafizyka, koncepcja wolności,
etyka.
7. B. Pascal: koncepcja człowieka, zakład.
8. T. Hobbes: filozofia przyrody, filozofia człowieka, filozofia polityczna
(umowa społeczna.
9. B. Spinoza: metafizyka, psychologia, etyka.
10.G. W. Leibniz: system metafizyczny, problem teodycei.
11.Prawo naturalne a koncepcje moralności w
Pufendorf, Hobbes, Locke).
Literatura przedmiotu:
Literatura obowiązkowa:
XVII w.
(Grocjusz,
56
Pico della Mirandola, Godność człowieka, w: Filozofia włoskiego odrodzenia,
wyb. A. Nowicki, PWN, 1967, s. 137-142.
Erazm z Rotterdamu, Zachęta do filozofii chrześcijańskiej.
N. Machiavelli, Książę.
Montaigne, Próby, ks. I: r.I, II, III, IV, VIII, XIX, XXII, XXIII, XXVI, XLII,
XLVII; ks. II: r. I, V, XIV, ks. III: r.I.
F. Bacon, Szkice polityczno-etyczne.
R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii (I-VI).
R. Descartes, Rozprawa o metodzie, r.III.
R. Descartes, Listy do księżniczki Elżbiety, Listy XII-XV.
B. Pascal, Myśli. frg. 451-481 i 198-227
T. Hobbes, Lewiatan, część pierwsza, r. I-IX, XII-XVI, część druga, r. XVIIXXIV.
B. Spinoza, Etyka, część pierwsza, trzecia, czwarta i piąta.
G. W. Leibniz, Monadologia w: G. W. Leibniz, Wyznanie wiary filozofa, oprac.
S. Cichowicz, lub Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu
zła, część pierwsza.
Literatura uzupełniająca:
V. J. Bourke, Historia etyki, r.VII, VIII (s.133-145), IX (s.153-166).
F. Copleston, Historia filozofii, t. IV.
Z. Kuderowicz, Filozofia nowożytnej Europy.
J. Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech.
P. Hazard, Kryzys świadomości europejskiej 1680-1715; Warszawa 1974.
J. Huizinga, Erazm, Warszawa 1964.
A. MacIntyre, Krótka historia etyki, rozdz. 10: Luter, Machiavelli, Hobbes,
Spinoza, s. 167-194.
J. Migasiński, Filozofia nowożytna: idee, postacie, problemy, 2011.
A. Riklin, N. Machiavellego nauka o rządzeniu, 2000.
S. Świeżawski, U źródeł nowożytnej etyki, 1987.
Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
Egzamin ustny. Egzamin obejmuje znajomość zagadnień poruszanych na
wykładach oraz znajomość tekstów czytanych na ćwiczeniach. Warunkiem
dopuszczenia do egzaminu jest zaliczenie ćwiczeń na podstawie obecności i
aktywnego udziału w zajęciach oraz uzyskanie pozytywnej oceny pracy
pisemnej.
57
Historia etyki (z elementami historii filozofii) – XVIII – XX wiek
Osoba prowadząca:
dr Przemysław Spryszak
Kod:
ETH04p
Prerekwizyty:
ETH01p, ETH02p, ETH03p
Semestr:
IV, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć:
Przedmiotem zajęć będą koncepcje etyczne (oraz ewentualnie koncepcje
metafizyczne, teoriopoznawcze bądź społeczne) następujących filozofów: J.
Locke, A. Ashley Cooper, lord Shaftesbury, J. Butler, G. Berkeley, F.
Hutcheson, D. Hume, A. Smith, J. J. Rousseau, I. Kant, G. W. F. Hegel, K.
Marks, J. Bentham, J. S. Mill, H. Sidgwick, F. Nietzsche, G. E. Moore, W. D.
Ross, T. Kotarbiński, R. Ingarden, A. J. Ayer, J. Rawls, R. M. Hare, P. Unger.
Kurs zakłada znajomość dziejów filozofii i etyki od starożytności do końca
wieku XVII.
Literatura przedmiotu:
Obowiązkowa:
1. V. J. Bourke, Historia etyki, przekład A. Białek, Warszawa: Wydawnictwo
Krupski i S-ka, 1994, r. VIII-XVIII i Posłowie.
2.A. MacIntyre, Krótka historia etyki, przekład, wprowadzenie i przypisy A.
Chmielewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1995, rozdziały 11-18.
58
3. D. Hume, Badania dotyczące zasad moralności, przeł. A. Hochfeld,
Warszawa: PWN 1975.
4. J. J. Rousseau, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między
ludźmi [w:] J. J. Rousseau, Trzy rozprawy z filozofii społecznej, przeł. H.
Elzenberg, Warszawa: PWN 1956.
5. I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg,
Warszawa: PWN 1984.
6. I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. J. Gałecki, Warszawa: PWN
2004.
7. J. S. Mill, Utylitaryzm, O wolności, Warszawa: PWN 2005.
8. G. E. Moore, Etyka, przeł. Z. Szawarski, Warszawa: PWN 1980.
Uzupełniająca:
Frederick Copleston, Historia filozofii, t. 5 (Locke, Berkeley, Hume) przeł. J.
Łoziński, t. 6 przeł. J. Łoziński, t. 7 przeł. J. Łoziński, t. 8 przeł. B.
Chwedeńczuk, t. 9 przeł. B. Chwedeńczuk, t. 11 przeł. B. Chwedeńczuk,
Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2005-2009 lub wcześniejsze.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
Egzamin ustny. Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia
ćwiczeń.
Zaliczenie ćwiczeń: systematyczna lektura tekstów, aktywny udział w analizie i
w interpretacji lektur, praca semestralna (7-10 stron A4, czcionka: Times New
Roman 12, interlinia: 1,5, wszystkie marginesy: 2,5 cm, układ strony: pionowy).
59
Polska myśl etyczna
Osoba prowadząca:
dr hab. Piotr Bartula
Kod:
ETH07
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
letni
Liczba godzin:
30
ECTS:
3
Tematyka zajęć:
Wykład koncentruje się wokół dawnej i współczesnej refleksji etycznej w
kontekście jej znaczenia dla zrozumienia sporów ideowych naszych czasów, w
ich związku z szeroko rozumianą praktyką społeczną. Idee etyczne są
przedstawiana jako siły tkwiące we wnętrzu społecznego Polis, uruchamiające
przemiany w gospodarce, prawie i realnej polityce.
Podczas wykładu omawiana będą następujące zagadnienia:
Narodowe i kulturowe uwarunkowania etyki; Zagadnienie wojny sprawiedliwej
w pismach St. ze Skarbimierza i Włodkowica; Etyka, prawo, wolność ( liberum
veto- Fredro i Opaliński vs. Staropolski i Kożuchowski, Konopczyński);
Historyzm (Petrycy z Pilzna), uniwersalizm i/ lub utopizm etyczny (Frycz
Modrzewski); Dylematy wolnej woli i tolerancji w myśli Socyna, krytyka
tolerancji w ujęciu Legutki; Prawa i obowiązki naturalne człowieka (Kołłątaj);
Etyka polskiego romantyzmu: mesjanizm jako etyka pokonanych (Mickiewicz),
problem zła i dobra w dziejach (Cieszkowski); Etyka i polityka (Mochnacki,
Łagowski); Wartości w kontekście kultury i życia (Brzozowski); Etyka i
ekonomia, chrześcijańska moralność polityczna (Kamieński, Krzyżanowski);
Polskie zmagania z wolnością (Walicki, Dzielski); Mit w świecie wartości
(Kołakowski); Etyka solidarności (Tischner), etyka Jana Pawła II; Współczesne
60
spory o etykę prawa karnego (Ślipko, Woleński, Wolniewicz); Etyka dobrej
roboty (Kotarbiński).
Literatura przedmiotu:
Wybrane fragmenty tekstów wymienionych w programie autorów.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
Kurs kończy się egzaminem ustnym, obowiązuje znajomość omawianej
problematyki oraz wskazanych tekstów źródłowych.
61
Inne kursy z działu historia filozofii na kierunku filozofia w Instytucie
Filozofii UJ
Kod
ETH99
62
ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA I FILOZOFIA
SPOŁECZNA
Filozofia społeczna
Osoby prowadzące:
dr hab. Michał Bohun
Kod
ETAS01p
Prerekwizyty:
ETP01p
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Człowiek jako jednostka, społeczność i gatunek. Ontologia społeczeństwa.
Struktura przedmiotu wyższego rzędu. Teorie genezy państwa - konfliktu
(L.Gumplowicz i in.) i kontraktu ( T.Hobbes, J.Locke, J.J. Rousseau). Własność.
Filozofia pracy S.Brzozowskiego, T. Kotarbińskiego i J.Tischnera. Pojęcie
alienacji w oparciu o analizy L. Feuerbacha i K. Marksa. Klasyfikacja ustrojów
i społeczeństwa (wg Platona, Arystotelesa, Tomasza i innych). Teorie
katastroficzne – eschatologiczne (Augustyn), naturalistyczne (teoria upadku
cywilizacji O.Spenglera) i kulturowe (Hezjod, G.Vico, J.Ortega Y Gasset,
Witkacy). Rasizm. Eugenika. Rozwój społeczny. Kultura. Koncepcje narodu i
ojczyzny. Patriotyzm- nacjonalizm- szowinizm. Kosmopolityzm i globalizacja.
Społeczeństwo obywatelskie. Tożsamość europejska.
Na ćwiczeniach omówione zostaną najważniejsze koncepcje społeczności
politycznej, jak: starogrecka idea politei, makiawelizm, konserwatyzm,
anarchizm, marksizm, liberalizm, libertarianizm, komunitaryzm, personalizm
społeczny i totalitaryzm. Podjęte zostaną również takie zagadnienia, jak:
63
wartości i krytyka demokracji, tolerancja jako zasada współżycia społecznego
czy filozofia non-violence Mahatmy Gandhiego.
Literatura przedmiotu
J. Lipiec „Podstawy ontologii społeczeństwa”;
J. Szacki „Historia myśli socjologicznej”(fragmenty);
F. Koneczny „O wielości cywilizacyj” (fragmenty);
L. Gawor „O wielości cywilizacji: filozofia społeczna Feliksa Konecznego”
oraz: „Katastrofizm konsekwentny: o poglądach Mariana Zdziechowskiego i
Stanisława Ignacego Witkiewicza.”;
F. Fukuyama „Koniec historii”;
S. Huntington „Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego”;
S. Brzozowski „Idee: wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej”;
E. Abramowski „Filozofia społeczna. Wybór pism.”' (fragmenty);
M. Weber „Polityka jako zawód i powołanie”;
O. Lange „Ekonomia polityczna. t.1” (fragmenty);
G. Simmel „Socjologia”(fragmenty) oraz: „Filozofia kultury: wybór esejów.”;
R. Aron „Koniec wieku ideologii.” oraz „Esej o wolnościach”(fragmenty);
E. Fromm „Ucieczka od wolności”;
H. Becker, H.E. Barnes „Rozwój wiedzy społecznej od wiedzy ludowej do
socjologii.” (fragmenty);
„Dialogi konfucjańskie” (fragmenty);
A.I. Wójcik „Konfucjusz” (fragmenty);
L. Kołakowski „Główne nurty marksizmu” (fragmenty);
P. Kropotkin „Etyka. Pochodzenie i rozwój moralności.” (fragmenty);
64
K. Brzechczyn „O rewolucji: obraz radykalnej zmiany społecznej.”;
L. Nowak „Dynamika władzy: o strukturze i konieczności zaniku socjalizmu.”;
W. Lenin „Państwo a rewolucja” (fragmenty);
R. Nozick „Anarchia, państwo i utopia” (fragmenty);
Ibn Khaldun „The Muqaddimah. An Introduction to History.” (fragmenty);
R. Tokarczyk „Współczesne doktryny polityczne” (fragmenty);
P. Sztompka „Socjologia. Analiza społeczeństwa” (fragmenty);
K. Grzybowski „Historia doktryn politycznych i prawnych od państwa
niewolniczego do rewolucyj burżuazyjnych” (fragmenty);
P. Rybicki „Społeczeństwo miejskie” (fragmenty);
Bibliografia do ćwiczeń:
Platon „Państwo” (księga VII, VIII i XIX);
Arystoteles „Polityka”;
Św. Augustyn „Państwo Boże” (fragmenty);
Św. Tomasz „ O władzy”;
N. Machiavelli „Książę”;
T. Hobbes „Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i
świeckiego” (fragmenty);
J. Locke „Dwa traktaty o rządzie” (fragmenty); „List o tolerancji”;
K.L. Monteskiusz „O duchu praw” (fragmenty);
M. Król „Filozofia polityczna”;
J. S. Mill „Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii
społecznej”, tom2 (fragmenty);
J. J.Rousseau „Umowa społeczna” oraz „Trzy rozprawy z filozofii społecznej”
(fragmenty);
A. de Tocqueville „O demokracji w Ameryce” (fragmenty);
65
E. Burke „Rozważania o rewolucji we Francji” (fragmenty);
J. Ortega Y Gasset „Bunt mas”;
I. Kant „O wiecznym pokoju”;
G.W.F. Hegel „Wykłady z filozofii dziejów” (fragmenty), a także: „Zasady
filozofii prawa” tamże: „Przedmowa”;
K. Marks „Praca wyobcowana” w: K. Marks, F. Engels „Dzieła wybrane”;
K. Marks, F. Engels „Manifest komunistyczny”;
M. Bakunin „Pisma wybrane” (fragmenty);
P. J. Proudhon „Wybór pism” (fragmenty);
I. Berlin „Dwie koncepcje wolności” w: „Dwie koncepcje wolności i inne
eseje”;
J. Rawls „Teoria sprawiedliwości” (fragmenty);
A. MacIntyre „Dziedzictwo cnoty” (fragmenty);
J. Maritain „Człowiek i państwo” oraz „Trzej reformatorzy: Luter, Descartes,
Rousseau” (fragmenty);
Y. R. Simon „Filozofia rządu demokratycznego” (fragmenty);
K. Popper „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”;
L. Strauss „Czym jest filozofia polityki” w: „Sokratejskie pytania”;
C. Schmitt „Pojęcie polityczności” w: „Teologia polityczna i inne pisma”;
H. Arendt „Kondycja ludzka” (fragmenty), „Wprowadzenie w politykę” w:
„Polityka jako obietnica”, „Korzenie totalitaryzmu” (fragmenty);
G. Agamben „Co zostaje z Auschwitz”;
M.K. Gandhi „Autobiografia” (fragmenty);
D. Pietrzyk – Reeves (red.) „Pytania współczesnej filozofii polityki”;
K.Chojnicka i W. Kozub – Ciembroniewicz (red.) „Doktryny polityczne XIX i
XX wieku”(fragmenty)
66
Forma i warunki zaliczenia
Zaliczenie ćwiczeń w oparciu o:
aktywną obecność na zajęciach, znajomość omawianych tekstów, jak również
referat bądź pracę semestralną.
Egzamin ustny w oparciu o treść wykładów i materiał zrealizowany podczas
ćwiczeń. W ramach kursu studenci przygotowują referaty na temat wybranej
przez siebie koncepcji filozoficznej (jak np. „Realizm polityczny
Machiavellego”, „Tradycja konserwatywna w filozofii polityki”, „Heglowska
koncepcja państwa”, „Społeczeństwo otwarte wg K. Poppera” czy „Totalitaryzm
w ujęciu Hannah Arendt” ). Referaty te prezentowane są podczas ćwiczeń, a
następnie zostają wyłożone w czytelni IF. Przygotowując się do egzaminu,
oprócz materiału z wykładów i lektur omawianych na ćwiczeniach, słuchacze
mają obowiązek zapoznać się szczegółowo z problematyką 15 wybranych
referatów.
67
Antropologia filozoficzna
Osoba prowadząca:
dr Adriana Warmbier
Kod:
ETAS02p
Prerekwizyty:
zaliczenie I roku studiów
Semestr:
III, zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć:
Celem kursu jest prezentacja i analiza poglądów wybranych autorów poruszających problemy
związane z bytową strukturą człowieka, z możliwością samopoznania, rozumienia samego
siebie, działania, powinności i odpowiedzialności. W tym sensie o filozofii człowieka
możemy mówić od momentu pojawienia się refleksji dotyczącej bytu ludzkiego czyli od
starożytności. Wychodząc od najważniejszych systemów filozofii Zachodu (Platon,
Arystoteles, Augustyn, Tomasz z Akwinu, Kartezjusz, Kant, etc.), omówione zostaną
zagadnienia dotyczące: różnych ujęć duszy oraz jej relacji z ciałem, cielesność, problem
wolnej woli, autonomii i warunków etycznego działania, problem tożsamości osobowej oraz
intersubiektywności.
Szczegółowy program zajęć:
1. Omówienie przedmiotu antropologii filozoficznej
antropologia filozoficzna i filozofia człowieka).
2. Koncepcje człowieka obecne w starożytności:
a) źródła niefilozoficzne:
- Homer (człowiek homerycki)
- tragedia grecka
- antropologia hebrajska
b) źródła filozoficzne:
- presokratycy (Heraklit, Demokryt, pitagorejczycy)
(dwa określenia:
68
- Platońska wizja człowieka
- człowiek w filozofii Arystotelesa.
- późnostarożytne koncepcje człowieka (cynicy, epikureizm, stoicyzm,
neoplatonizm)
3. Średniowieczne ujęcia człowieka:
a. Augustyn z Hippony
b. Boecjusz
c. Tomasz z Akwinu
4. Renesansowa wizja człowieka
a. Giovanni Pico della Mirandola
b. Marsilio Ficino
c. Michel de Montaigne
5. Kartezjusz: dualizm duszy i ciała
6. Materialistyczne koncepcje człowieka (J.O. de la Mettrie, L. Feuerbach)
7. Immaterialistyczna koncepcja człowieka (G. Berkeley)
8. Współcześni „klasycy” antropologii filozoficznej
a. Max Scheler
b. Helmuth Plessner
c. Arnold Gehlen
9. Cassirerowska koncepcja człowieka
10. Spór o transhumanizm
Literatura przedmiotu
I. Literatura podstawowa:
Platon, Fajdros; Arystoteles, O duszy ks. II; Augustyn, O wolnej woli ks. I, III; Tomasz z
Akwinu, Summa teologii I-II; Giovanni Pico della Mirandola, Mowa o godności człowieka,
Max Scheler, O idei człowieka, w: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy;
Helmuth Plessner, Elementy ludzkiego zachowania – podrozdział rozdziału Pytanie o
conditio humana, w: Pytanie o conditio humana. Wybór pism; Arnold Gehlen, Ekspozycja
kilku problemów ducha, tłum. E. Paczkowska-Łagowska, w: Antropologia filozoficzna, pod
red. S. Czerniaka i J. Rolewskiego; Ernst Cassirer, Klucz do natury człowieka: symbol; Od
reakcji zwierzęcych do odpowiedzi ludzkich; Ludzki świat czasu i przestrzeni, w: Esej o
człowieku. Wstęp do filozofii kultury; Odo Marquard, Koniec mocy przeznaczenia? Kilka
uwag o nieuchronności tego, czym nie da się rozporządzać, w: Rozstanie z filozofią
69
pierwszych zasad. Studia filozoficzne; Józef Tischner, Wstęp: Świadomość sceny;
Świadomość drugiego; Pytanie o Boga; Rozdział II Odpowiedź na pytanie, czyli wzajemność,
w: Filozofia dramatu; Patricia S. Churchland, Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o
moralności (wstęp oraz rozdział I „Mózg i wartości”); Michael Sandel, Przeciwko
udoskonalaniu człowieka. Etyka w czasach inżynierii genetycznej, rozdziały: III, IV,V; Julian
Savulescu, Ingmar Persson, Moral Enhancement, Freedom and the God Machine, “The
Monist” 95 (3) 2012, 399-421.
II. Literatura uzupełniająca:
1. Czerniak S., Rolewski J. (red.), Antropologia filozoficzna, teksty tłumaczone z oryginałem
porównał S. Czerniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
2. Evans G.R., Filozofia i teologia w Średniowieczu, przeł. J. Kiełbasa, Wydawnictwo Znak,
Kraków 1996.
3. Garin E., Filozofia Odrodzenia we Włoszech, przeł. K. Żaboklicki, PWN, Warszawa 1969.
4. Lewis C.S., Odrzucony obraz: wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej,
przeł. W. Ostrowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.
5. Stevenson L.F., Dziesięć koncepcji natury ludzkiej, przeł. U. Wieczorek, Zakład Narodowy
im. Ossolińskich, Wrocław 2001
6.. Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Wydawnictwo Znak, Kraków1999.
7. Van Peursen C.A., Antropologia filozoficzna. Zarys problematyki, przeł. T. Mieszkowski i
T. Zembrzuski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1971.
Warunki zaliczenia kursu:
Egzamin ustny z treści wykładów i z lektur omawianych na ćwiczeniach.
Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie ćwiczeń. Zaliczenie z
ćwiczeń na podstawie pracy pisemnej i aktywnego udziału w zajęciach.
70
Inne kursy z działu filozofia społeczna na kierunku filozofia w Instytucie
Filozofii UJ
Kod
ETAS99
71
ETYKA SZCZEGÓŁOWA
Bioetyka
Osoba prowadząca:
dr Olga Dryla
Kod:
ETS01p
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
IV, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć:
1) Etyczne zasady opieki medycznej:
a) świadoma zgoda,
b) prawo pacjenta do informacji.
2) Etyczne problemy początku życia:
a) wolność i odpowiedzialność w zakresie prokreacji,
b) status ludzkiego zarodka i płodu,
c) reprodukcja medycznie wspomagana,
d) aborcja.
3) Etyczne problemy końca życia:
a) rezygnacja z podtrzymywania życia,
b) letalna analgezja i terminalna sedacja,
72
c) eutanazja i wspomagane samobójstwo.
4) Etyka badań biomedycznych:
a) badania na ludzkich embrionach i komórkach macierzystych,
b) próby kliniczne,
c) badania z użyciem ludzkich tkanek.
Literatura przedmiotu:
- Tom L. Beauchamp, James F. Childress, Zasady etyki medycznej, tłum. i
wstęp W. Jacórzyński, Książka i Wiedza, Warszawa 1996.
- Antologia bioetyki, t. 1 - 3, redakcja naukowa Włodzimierz Galewicz,
TAiWPN Universitas, Kraków 2011.
- K. Szewczyk, Bioetyka, t. 1 i 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2009.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
Regularny i aktywny udział w ćwiczeniach, ustny egzamin z treści wykładów
Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest uprzednie zaliczenie ćwiczeń.
73
Etyka wolnego rynku
Osoba prowadząca:
prof. dr hab. Justyna Miklaszewska
Kod:
FS29
Prerekwizyty:
(wskazane, lecz nieobowiązkowe) ETE01p, jak
również podstawowa wiedza z zakresu filozofii
politycznej i społecznej
Semestr:
zimowy
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
Tematem kursu jest zarysowanie podstaw filozoficznych gospodarki rynkowej,
ze szczególnym uwzględnieniem problemów etycznych związanych z
funkcjonowaniem współczesnego biznesu. Omawiane są zagadnienia
teoretyczne: etyka a problem konkurencji, etyczne koncepcje własności, jak
również kwestie polityki bieżącej: społeczna odpowiedzialność korporacji,
korupcja, etyka zawodowa, a także współczesny kryzys ekonomiczny i problem
sprawiedliwości globalnej.
Literatura przedmiotu
T. Donaldson, P. Werhane, Ethical Issues in Business. A Philosophical
Approach, Pearson, 2008. (I, 2;, II, 4, 5, 6; III, 7; IV, 11; V, 13)).
J. Dietl, W Gasparski, Etyka biznesu, Warszawa 1997 (lub: W. Gasparski,
Wykłady z etyki biznesu).
74
Etyka biznesu. Z klasyki współczesnej myśli amerykańskiej, pod red. L.V.
Ryana i J. Sójki, Poznań 1997 (wybrane teksty).
Janina Filek, Wprowadzenie do etyki biznesu, Kraków, 2001, s.31-68; 81-96.
W.Gasparski (red.), Biznes, etyka, odpowiedzialność, Warszawa 2012.
J. Miklaszewska, Konkurencja a ograniczenia etyczne (w:)
ekonomia, Kraków 2001, s.69-103.
Filozofia a
Platon na Wall Street, pod red. J. Kloczkowskiego i J. Price’a, Kraków 2010
(wybrane artykuły.)
M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa 2001, s.230-244.
M.E. Porter, M.R. Kramer, Strategy and Society (w:) “Harvard Business
Review”, December 2006.
S. Rose-Ackerman, Korupcja i rządy, Warszawa 2001, s.43-72.
A. Sen, Czy pojęcie etyki biznesu ma sens ekonomiczny (w:) Etyka w biznesie,
pod red. P. M. Minusa, PWN, Warszawa 1995.
G. Sołtysiak (red.) Kodeksy etyczne w Polsce,Wyd. AlmaMer, Warszawa 2006.
Słownik społeczny pod red. B. Szlachty, WAM 2004 ( A. Zwoliński, Etyka
życia gospodarczego, s.280-9; J. Miklaszewska , Własność, s. 1525-38)
M. Yunus, Przedsiębiorstwo społeczne, kapitalizm dla ludzi, Warszawa 2011
(s.19-35)
Forma i warunki zaliczenia
Egzamin pisemny, aktywny udział w zajęciach, referat lub prezentacja, praca
pisemna, udział w forum dyskusyjnym na Pegazie.
75
Etyka środowiskowa
Osoba prowadząca:
prof. dr hab. Zdzisława Piątek
Kod:
ETS03p
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
wiosenny (VI)
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Szczegółowe informacje o kursie zostaną podane w późniejszym terminie
76
Etyka mediów
Osoba prowadząca:
dr hab. Michał Ostrowicki (Sidey Myoo)
Kod:
ETS05
Prerekwizyty:
ETE01p
Semestr:
zimowy
Liczba godzin:
30 (15 + 15)
ECTS:
3
Tematyka zajęć:
Tematyka zajęć związana jest z aksjologicznym wymiarem środowiska
elektronicznego. Mieszczą się tutaj dwa główne zagadnienia. Pierwsze dotyczy
zaistnienia wartości w interaktywnym środowisku sieci w wyniku przenoszenia
do niej ludzkiej aktywności, partycypacji i implementacji różnych treści oraz
powstawania komunikacji sieciowej jako efektu alinearnego kontaktu.
Znaczenie ma tutaj także odczucia pewnego rodzaju wolności, np. swobodnego
przemieszczania się po sieci i stosowania hipertekstowej wypowiedzi, co może
powodować wartościowanie napotkanych treści, a następnie modyfikację
własnych postaw i ocen lub tworzenie tożsamości sieciowej. Może to mieć także
związek z monitoringiem, symulacją lub manipulacją. Drugie zagadnienie
związane jest z otaczaniem się człowieka technologią i powstawaniem nowych,
naznaczonych wartościami fenomenów, np. kryteriologicznego znaczenia
programów ekspertowych lub zabarwionego emocjonalnie nastawienia
człowieka do inteligentnych urządzeń. Tematyka ta związana jest z rozwojem i
powiększaniem się znaczenia sztucznej inteligencji i robotyki, przejawiającej się
w dzisiejszych czasach w różnych sferach rzeczywistości człowieka.
Literatura przedmiotu:
77
1.
Boellstorf T., Dojrzewanie w Second Life. Antropologia człowieka
wirtualnego, (przeł. A. Sadza), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2012.
2.
Dyens O., Metal and Flesh. The Evolution of Man: Technology Takes
Over, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, London 2001.
3.
Fukuyama
F.,
Koniec
człowieka.
Konsekwencje
rewolucji
biotechnologicznej, (przeł. B. Pietrzyk), Wydawnictwo Znak, Kraków 2004.
4.
Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy,
radia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
5.
Hayles N. K., Writing Machines, The MIT Press, Cambridge MA,
London 2001.
6.
Lister M, Dover J., Giddings S., Grant I., Kelly K., Nowe media.
Wprowadzenie, (przeł. M. Lorek, A. Sadza, K. Sawicka), Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009
7.
Jonas H., Zasada odpowiedzialności: etyka dla cywilizacji
technologicznej, (przeł. Marek Klimowicz, Tomasz Kowalski) Wydawnictwo
Platan, 1996.
8.
Lombard D., Globalna wioska cyfrowa. Drugie życie sieci, (przeł. J.
Hutyra), MT Biznes, Warszawa 2009.
9.
Myoo, S. (Ostrowicki, M.), Tożsamość człowieka w środowisku
elektronicznym, w „Kwartalnik filmowy”, Instytut Sztuki Polskiej Akademii
Nauk,
nr
62-63,
lato-jesień
2008
(http://www.ostrowicki.art.pl/Tozsamosc_czlowieka_w_srodowisku_elektronicz
nym.pdf)
10. O’ Regan G., A Brief History of Computing, A Brief History of
Computing, Springer Springer-Verlag London Limited 2008.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu:
78
Podstawą oceny z egzaminu jest końcowa praca pisemna, nakierowana na
analizę filozoficzną, dotycząca wybranego zjawiska wynikającego z technologii
w połączeniu z problematyką aksjologiczną. Praca składa się z tekstu o objętości
minimum 5 stron (1800 znaków na stronie) oraz bibliografii z
książek/czasopism, jak i z sieci. W pracy pisemnej oceniana jest samodzielność
prowadzenia analizy, zdolność wyciągania wniosków, które wykraczają poza
tezy zawarte w materiałach bibliograficznych, także wnikliwość i oryginalność
przedstawienia tematyki. Na ocenę ma również wpływ samodzielne
zaprezentowanie, podczas wykładu, wybranego zagadnienia.
79
Inne kursy z działu etyka na kierunku filozofia w Instytucie Filozofii UJ
Kod
ETS99
80
RÓŻNE
Psychologia
Osoba prowadząca:
dr Katarzyna Sikora, mgr Marta Dora
Kod
ETR01p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
60 (30 + 30)
ECTS:
6
Tematyka zajęć
TREŚĆ WYKŁADU:
1. Czym jest (i czym nie jest) psychologia? Tożsamość psychologii jako
nauki. Główne nurty w psychologii i stojące za nimi koncepcje człowieka.
Wielkie dylematy psychologii.
2. Źródła i metody poznania psychologicznego. Podstawy metodologii
badań psychologicznych. Interpretacja wyników badań.
3. Świadomość i uwaga.
4. Uczenie się.
5. Pamięć.
6. Myślenie, rozumowanie, podejmowanie decyzji. Złudzenia poznawcze.
Inteligencja.
7. Emocje i motywacja.
8. PAC: projekty osobiste, dążenia osobiste, cele życiowe
9. Najwyższy poziom organizacji zachowania - osobowość.
10.Procesy społeczne.
11.Zdrowie psychiczne. Dobrostan psychiczny. Problemy psychologiczne w
życiu człowieka zdrowego.
12.Zaburzenia psychiczne. Możliwości pomocy osobom z zaburzeniami
psychicznymi.
81
13.Rozwój człowieka w biegu życia. Rozwój dziecka. Rozwój człowieka
dorosłego. Rozwój poznawczy/społeczny/ emocjo-nalny/moralny
14.Podsumowanie: co psychologia mówi, a czego nie mówi o człowieku?
Granice psychologii. Możliwości i ograniczenia wiedzy psychologicznej.
15.Ewentualny wykład dodatkowy – na temat wybrany przez uczestników
kursu, szczególnie ich interesujący.
TREŚĆ ĆWICZEŃ:
1. Omówienie kwestii organizacyjnych. Wprowadzenie w problematykę
zajęć.
bez lektury
2. Psychologia i pseudo-psychologia. Jak je odróżnić?
bez lektury
3. Procesy poznawcze: uwaga.
Francuz, P. (2000). Mechanizm uwagi. Przegląd zagadnień w perspektywie
psychologicznej i neurofizjologicznej:
http://www.researchgate.net/profile/Piotr_Francuz/publication/259642486_Mec
hanizm_uwagi_przegld_zagadnie_w_perspektywie_psychologicznej_i_neurofizj
ologicznej/links/02e7e52d0528ce994f000000.pdf
4. Procesy poznawcze: pamięć i przetwarzanie informacji.
Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne. str. 117 – 148.
5. Uczenie (się).
bez lektury
6. Co mierzą testy inteligencji, a czego zmierzyć nie sposób?
Wrońska, J. (2011). Inteligencja to nie wszystko, Psychologia w szkole, 2 (30),
61-69.
7. Emocje, nastroje, uczucia.
Solomon, R.C. (2005), Filozofia emocji, w: Levi, M., Haviland-Jones, J.M.,
(red.) Psychologia emocji; Gdańsk. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
str. 19-34
Frijda, N. (2005), Punkty widzenia psychologów, w: Levi, M., Haviland-Jones,
J.M., (red.) Psychologia emocji; Gdańsk. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, str. 88-107
8. Stres i radzenie sobie z nim.
Tylka, J. (2000). Psychosomatyka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu
Kardynała Stefana Wyszyńskiego, str. 92 – 119.
9. Osobowość.
Gałdowa, A. (1999) (red.), Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości.
Wydawnictwo UJ. str. 9-36.
10. Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami. Postawy, stereotypy, procesy
społeczne.
82
Maciejewska, B. (2007). Jak pisać i mówić o dyskryminacji? Poradnik dla
mediów. Mikuszewo: Stowarzyszenie Inicjatyw Niezależnych:
http://www.bezuprzedzen.org/doc/jak_pisac_mowic_o_dyskryminacji_poradnik
_media.pdf
11. Czym jest szaleństwo? Wybrane zagadnienia.
Szasz, T. (1960). Mit choroby psychicznej http://www.antypsychiatria.info/cms/pages/prof.-thomas-szasz.pl/mit-choroby-psychicznej.php
Szasz, T. (2012). Mit choroby psychicznej po 50 latach http://www.antypsychiatria.info/cms/pages/prof.-thomas-szasz.pl/mit-choroby-psychicznej-po50-latach.php
12. Psychoterapia, pomoc psychologiczna, poradnictwo.
bez lektury
13. Prezentacje (część I).
14. Prezentacje (część II). Podsumowanie kursu.
Literatura przedmiotu
Literatura uzupełniająca
egzaminem):
(zalecana
przy
powtarzaniu
materiału
1.
podręczniki:
•
Zimbardo P., „Psychologia i życie” (wiele kolejnych wydań),
przed
•
Kosslyn S., Rosenberg R. „Psychologia. Mózg-Człowiek-Świat”, Kraków
2006
2. repetytorium:
•
Sternberg R.J. „Wprowadzenie do psychologii”, Warszawa 1999
Forma i warunki zaliczenia
Do zaliczenia przedmiotu obowiązuje:
1. Treść wykładów
2. Zagadnienia poruszane w trakcie ćwiczeń
3. Treść lektur obowiązujących na ćwiczenia (podane powyżej)
83
Ochrona własności intelektualnej
Osoba prowadząca:
dr Joanna Marcinkowska
Kod
ETR02p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
II, letni
Liczba godzin:
15
ECTS:
1
Tematyka zajęć:
Celem wykładu jest przedstawienie znaczenia własności intelektualnej w
społeczeństwie informacyjnym, zdekodowanie terminu, omówienie zasad
(systemów) ochrony oraz wskazanie reguł korzystania z przedmiotów ochrony.
Kurs obejmuje następujące tematy:
- określenie pojęcia „własność intelektualna”,
- znaczenie własności intelektualnej w świecie nauki i życiu gospodarczym,
- podstawowe źródła regulacji prawnej,
- systemy ochrony,
- zakres regulacji wynikający z ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (pojęcie utworu, podmiot praw autorskich treść praw autorskich,
dozwolony użytek, naruszenie praw autorskich plagiat i jego konsekwencje,
zakres praw pokrewnych),
- przedmioty i zasady ochrony w ustawie prawo własności przemysłowej
Literatura:
Red. J. Sieńczyło-Chlabicz, Prawo własności intelektualnej, LexisNexis
84
Translatorium z języka angielskiego
Osoba prowadząca:
dr hab. Krzysztof Guczalski
Kod
ETR03p
Prerekwizyty:
brak
Semestr:
zimowy
Liczba godzin:
30
ECTS:
3
Limit uczestników:
20 osób
Tematyka zajęć
Lektura, przekład na język polski i dyskusja na temat angielskich tekstów
filozoficznych. Zasadą translatorium będzie wykorzystanie tekstów, które
zostały w oryginale napisane po angielsku (a nie są przekładami z innych
języków) i których przekłady na język polski (jeszcze) nie
istnieją.
Szczegółowe propozycje tekstów przedstawione zostaną na pierwszych
zajęciach kursu. Decyzja co do wyboru lektury zostanie podjęta wspólnie na
pierwszych zajęciach przy udziale uczestników kursu.
Forma i warunki zaliczenia
Aktywne uczestnictwo w zajęciach i praca pisemna (tłumaczenie fragmentu
tekstu).
85
Inne kursy z działu różne na kierunku filozofia bądź z oferty spoza
Instytutu Filozofii UJ
Kod
ETR99