Rodzina dysfunkcjonalna - Instytut Psychologii Zdrowia

Rodzina dysfunkcjonalna
Mira Prajsner
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Od początku istnienia Remedium staraliśmy się pokazywać w publikowanych artykułach
różnego rodzaju czynniki mające wpływ na zaburzone funkcjonowanie dziecka w środowisku
społecznym, a zwłaszcza szkolnym. Jak podkreślało wielu autorów, niemal we wszystkich
opisywanych przypadkach decydujące znaczenie okazywała się mieć sytuacja rodzinna
dziecka.
Wśród rozlicznych przykładów określających rodzinę dysfunkcyjną, najczęściej pojawiały się
analizy ukazujące toksyczne relacje wewnątrzrodzinne wynikające z alkoholizmu jednego lub
obojga rodziców oraz powtarzających się aktów przemocy domowej. Jednak problemy te, a
także praktyczne wskazówki dla pedagogów dotyczące pracy z dzieckiem z rodziny alkoholowej
nigdy dotąd nie były przedmiotem uporządkowanego cyklu artykułów. Mamy nadzieję, że taki
cykl spotka się z zainteresowaniem naszych Czytelników i dostarczy im wiedzy potrzebnej do
mądrego, uważnego i twórczego postępowania z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym.
Czym jest rodzina?
Większość współczesnych autorów analizujących funkcjonowanie rodziny alkoholowej i
sytuację dziecka rozwijającego się w takiej rodzinie opiera swoje analizy na koncepcji tzw.
systemów rodzinnych. Teorie systemów zapoczątkował biolog, von Bertalanffy (1968), który
uznał, że w naukach przyrodniczych brakuje modeli dobrze opisujących zjawiska behawioralne i
biologiczne. Zaproponował więc teorię, zgodnie z którą na system składa się zestaw
elementów, związki pomiędzy nimi oraz związki pomiędzy ich własnościami lub cechami.
Czy jest system rodzinny? Rodziny to systemy społeczne, trwające i otwarte. [1] Rodzina jako
system to całość, która jest czymś więcej niż tylko sumą części. Kiedy mówimy o rodzinie jako
systemie społecznym, myślimy przede wszystkim o procesie - komunikowaniu się, działaniu i
współdziałaniu
poszczególnych
elementów, a nie o strukturalnych cechach układu. Tak więc rodzina, jeśli rozpatrywać ją w
perspektywie systemowej, to grupa współzależnych od siebie osobników, których łączy
poczucie historii, więzi emocjonalne oraz strategie działania w celu zaspokojenia potrzeb
zarówno całej rodziny jak i jej członków.
Taka perspektywa wyraźnie zbiega się w historii psychologii z rosnącą tendencją do
analizowania rozwoju człowieka i jego zachowania w kontekście rodziny, społeczności oraz
wzorców społecznych i instytucji kultury. Trend ten odzwierciedla filozofię, zgodnie z którą
indywidua nie żyją i nie rozwijają się w izolacji od innych osób, z którymi współdziałają i które
1/3
Rodzina dysfunkcjonalna
wywierają na nie wpływ. Pełne zrozumienie funkcjonowania rodziny, która stara się o
utrzymywanie na powierzchni i dobrobyt swych członków, możemy osiągnąć jedynie poprzez
zbadanie struktury rodziny, jej dynamiki oraz całego kontekstu, w którym jest osadzona. [2]
Przyjęcie koncepcji rodziny jako systemu wiąże się z tym, jak rozumiemy całą złożoność
problemów rodzin alkoholikowi jak chcemy pomóc dzieciom, które borykają się z lękiem i
kłopotami stwarzanymi przez rodziców nadużywających alkoholu. Alkoholizm, jak podkreślają
specjaliści, jest integralną, nieodłączną częścią składową rodziny i na nim opiera się jej kanwa
społeczna. Można nawet uznać alkoholizm za cichego członka rodziny, ponieważ generuje on
dynamikę rodziny i wywiera wpływ na jej funkcjonowanie poprzez interakcje z poszczególnymi
jej członkami
. [3] Dlatego w pracy z dziećmi z rodzin alkoholowych, konieczne jest
skupienie się nie tylko na samym dziecku, ale także na całym jego kontekście środowiskowym.
Zrozumienie tego kontekstu daje szansę na wypracowanie najbardziej adekwatnej strategii
pomagania.
Czym jest zdrowa rodzina?
Funkcjonalna, zdrowa rodzina jest zdrową glebą, na której jej członkowie mogą wyrosnąć na
dojrzałe istoty ludzkie. Ma ona następujące cechy:
- zabezpiecza przetrwanie i rozwój;
- zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich członków; potrzeby te obejmują znalezienie
równowagi pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań społecznych i
seksualnych;
- zapewnia rozwój i wzrastanie każdego członka, w tym także rodziców;
- jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego "ja";
- jest podstawową "jednostką socjalizacji" i ma decydujące znaczenie dla przetrwania
społeczeństwa.
Wymienione cechy zawierają się z stwierdzeniu, iż rodzina odgrywa podstawową rolę w
kształtowaniu zdrowia psychicznego dziecka, a tym samym kondycja rodziny ma zasadnicze
znaczenie dla zdrowia psychicznego całego społeczeństwa.
Czym jest rodzina dysfunkcjonalna?
Jak przekonuje wielu psychologów, głównym elementem systemu rodzinnego jest związek
małżeński. Fundamentem rodziny, podkreśla J. Bradshaw, jest relacja Mamy ze sobą, relacja
Taty ze sobą oraz wzajemne relacje pomiędzy nimi. W takim ujęciu, mąż i żona są architektami
rodziny.
Kiedy mamy do czynienia z rodzina dysfunkcjonalną? Jak pisze Bradshaw w książce
"Zrozumieć rodzinę":
Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne
małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się
2/3
Rodzina dysfunkcjonalna
wzajemnie i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne
prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym
poziomie dysfunkcji.
Tak więc pierwszą cechą rodziny dysfunkcjonalnej jest to, że jest ona fragmentem
wielopokoleniowego procesu. Tkwi ona, a raczej porusza się w swego rodzaju błędnym kole i
nie potrafi się z niego wydostać opierając się wyłącznie na własnych siłach.
Cechy rodzin dysfunkcjonalnych:
3/3