Reforma nadzoru finansowego w UE - unia bankowa
advertisement
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro” Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej Angelika Felusiak, Katarzyna Misztal Reforma nadzoru finansowego w UE - unia bankowa Praca podyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadz. UŁ w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Łódź 2016 Spis treści Wstęp…………………………………………………………………………………... 3 Rozdział 1 Sektor bankowy i nadzór finansowy w Europie ……………………… 4 1.1 Sektor bankowy Unii Europejskiej……………………………………………...… 4 1.2 Kryzys bankowy ………………………………………………………………… 6 1.3 Reformy nadzoru finansowego w Europie………………………………..…….… 9 Rozdział 2 Unia bankowa ………………………………………………………..… 13 2.1 Geneza powstania oraz cele powstania unii bankowej…………………….......… 13 2.2 Trzy filary unii bankowej…………………………………………………….….. 14 Rozdział 3 Perspektywa przyjęcia unii bankowej przez kraje spoza strefy euro na przykładzie Polski………………………………………………………………..… 20 Zakończenie ………………………………………………………………………... 25 Bibliografia ………………………………………………………………..…..……. 26 Spis tabel ………………………………………………………………….………… 29 2 Wstęp Unia bankowa to projekt, który ma zapewnić bezpieczeństwo i stabilność sektora finansowego strefy euro. Organy europejskie widzą w niej także sposób na zapobieganie kryzysom. Utrzymanie stabilnego rynku finansowego w strefie euro ma znaczenie również dla krajów spoza strefy. Sytuacja w państwach strefy pośrednio na nie wpływa. Celem pracy jest analiza kosztów i korzyści jakie niesie ze sobą przystąpienie do unii bankowej krajów, które nie należą do strefy euro. Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym znajduje się krótka charakterystyka sektora bankowego Unii Europejskiej oraz przyczyny kryzysu w sektorze bankowym w latach 2008-2011. Mowa także o działaniach, jakie zostały podjęte w celu zmniejszenia lub całkowitego usunięcia jego skutków. Rozdział drugi został poświęcony genezie powstania unii bankowej. Zostały opisane w nim trzy filary, na których opiera się unia bankowa oraz jej struktura. Rozdział drugi zawiera również informacje o celach utworzenia unii bankowej. Rozdział trzeci w całości skupia się na szansach i zagrożeniach przystąpienia do unii bankowej krajów spoza strefy euro, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Przedstawia korzyści, jakie te państwa mogą osiągnąć. Zostały w nim zawarte również rozważania na temat skutków negatywnych wynikających z odmówienia bliskiej współpracy i przystąpienia do unii bankowej. 3 1. Sektor bankowy i nadzór finansowy w Europie 1.1 Sektor bankowy Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny (EBC), banki centralne państw członkowskich strefy euro oraz banki centralne państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie należą do strefy euro tworzą Europejski System Banków Centralnych (ESBC). EBC pełni funkcję odpowiadającą funkcji banków centralnych poszczególnych państw, tzn. przede wszystkim prowadzi politykę pieniężną w strefie euro. W skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych wchodzą: 1. Eurosystem, który składa się z Europejskiego Banku Centralnego oraz banków centralnych państw, które przyjęły walutę euro. Do tych krajów należą: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania, Słowenia, Malta, Cypr, Słowacja, Estonia, Łotwa i Litwa, 2. narodowe banki centralne państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie przyjęły waluty euro (Dania, Szwecja, Wielka Brytania, Polska, Czechy, Węgry, Bułgaria, Rumunia i Chorwacja). W zakresie polityki pieniężnej postępują one zgodnie z ustawami krajowymi i mogą w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną. Organami decyzyjnymi Europejskiego Systemu Banków Centralnych są organy decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego, do których należą Rada Prezesów i Rada Ogólna.1 Do głównych zadań EBC należy osiągniecie i utrzymanie stabilności cenowej na rynku, zdefiniowanie i prowadzenie polityki monetarnej w strefie euro, prowadzenie polityki emisyjnej euro oraz operacji wymiany walut, zarządzanie rezerwami pieniężnymi państw członkowski Unii Europejskiej, opracowanie sprawnego systemu płatniczego, organizacja i funkcjonowanie odpowiedniego systemu rozliczeń, a także gromadzenie informacji statystycznych w ramach analizy i oceny działania całego sektora finansowego.2 1 https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejski_System_Bank%C3%B3w_Centralnych, dostęp 28.04.2016 Sokołowska E., Struktura organizacyjna i zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, http://coin.wne.uw.edu.pl/finanse/Artykuly/Ewa_Sokolowska_Struktura_grganizacyjna_i_zadania_Europejsk ie.html 2 4 Za priorytetowe zasady działania Europejskiego Systemu Banków Centralnych uważa się: niezależność, przejrzystość, przewidywalność i odpowiedzialność. Niezależność od władz politycznych pozwala na utrzymanie stabilności cen, zaś zasada przejrzystości oznacza przekazywanie rynkom i opinii publicznej informacji o działaniach podejmowanych przez ESBC. Ważne, aby informacje te przekazane były w sposób jasny, zrozumiały oraz w odpowiednim czasie. Tak udostępnione informacje na temat podejmowanych działań pozwalają na przewidywalność działań EBC i dostosowanie się rynku do jego reakcji na bodźce gospodarcze. Odpowiedzialność niesie za sobą obowiązek rozliczania się z podejmowanych działań i prowadzenia przez EBC co najmniej kwartalnych sprawozdań, które następnie przedstawiane są Parlamentowi Europejskiemu, Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej oraz Radzie Europejskiej.3 Pod koniec XX wieku banki zaczęły odgrywać coraz większą rolę w gospodarce. Wpłynął na to m.in. znaczący wzrost obrotów na rynkach finansowych, pojawienie się na rynku wielu nowych instrumentów finansowych oraz wzrost zadłużenia podmiotów prywatnych i publicznych. W krajach Unii Europejskiej działają setki banków, jednak w ciągu ostatnich lat ta liczba uległa gwałtownemu zmniejszeniu. Powodem tego były liczne przejęcia i fuzje. W konsekwencji doszło do wstania wielkich konglomeratów oraz holdingów finansowych, wyspecjalizowanych m.in. w dziedzinie bankowości, inwestycji, ubezpieczeń i leasingu. Do największych światowych banków należą: HSBC, BNP Paribas, RBS, Credit Agricole, Banco Santander. Funkcjonowanie tak dużych instytucji finansowych niesie za sobą jednak wiele konsekwencji. Przede wszystkim prowadzi do uzależnienia gospodarki państwowej od sytuacji finansowej banków. Relacja aktywów banków państwowych do PKB danego kraju osiągnęła gigantyczne rozmiary. Na przykład w 2011 roku aktywa ING wynosiły 162% PKB Holandii, zaś aktywa HSBC to 120% PKB Wielkiej Brytanii.4 Oznacza to, że kryzys w sektorze bankowym może wywołać duże konsekwencje w gospodarce nie tylko krajowej, ale także globalnej. 3 Grzesiak M., Europejski Bank Centralny, Wyd. Marszałek, Toruń 2014, str. 25-28, 80-82, 92-94 Węcławski J., Unia bankowa jako element europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katedra Bankowości, 2015, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwiWwLH38b3MAh WHshQKHW1aAMcQFggiMAA&url=https%3A%2F%2Fjournals.umcs.pl%2Fh%2Farticle%2Fdownload% 2F1598%2F1257&usg=AFQjCNGWS8kxS2H7W_tqhcbh49ZxPwJIng&cad=rja, dostęp 01.05.2016 4 5 Tabela 1 Największe banki UE pod względem wartości rynkowej, dane na 31 marca 2014 l.p. Nazwa banku Kraj Kapitalizacja (mld USD) 1. HSBC Wielka Brytania 191,4 2. Banco Santander Hiszpania 110,6 3. AIB Irlandia 100,6 4. BNP Paribas Francja 96,0 5. Lloyds Bank Wielka Brytania 90,9 6. UBS Szwajcaria 78,1 7. BBVA Hiszpania 69,6 8. Barclay Wielka Brytania 63,2 9. RBS (dawniej: ABN Amro) Wielka Brytania 58,7 10. Nordea Szwecja 55,2 Źródło: Krzak M., Co robi w Polsce największy bank w strefie euro?, http://biznes.pl/magazyny/finanse/corobi-w-polsce-najwiekszy-bank-w-strefie-euro/1zb5c, dostęp 09.05.2016 1.2 Kryzys bankowy W drugiej połowie 2008 roku mieliśmy do czynienia z potężnym kryzysem w strefie euro. Przyjmuje się, że kryzys ten był wywołany trzema czynnikami. Za główną przyczynę uważa się kryzys bankowy, spowodowany dynamicznym rozwojem rynku kredytów subprime. Kolejną przyczyną kryzysu w krajach europejskich były zmiany instytucjonalne. Systemy bankowe stały się niestabilną, destrukcyjną częścią gospodarki państwowej. Nie bez echa pozostała także wspólna polityka pieniężna oraz brak mechanizmu, który skutecznie radziłyby sobie w okresie kryzysu.5 5 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp 23.04.2016, str. 181 6 W 2008 roku w mediach błyskawicznie pojawiały się informacje o bankructwach lub zagrożeniu upadłością globalnych instytucji finansowych. Wiadomości te okazały się dla świata wielkim zaskoczeniem, gdyż uważano, że nowe metody zarządzania ryzykiem pozwolą bankom na dostosowywanie strat do poziomu posiadanego kapitału. Zjawisko to wpłynęło znacząco na gospodarkę światową. Mówi się o trzech bezpośrednich źródłach globalnego kryzysu bankowego. Pierwszym z nich był coraz większy popyt na nieruchomości mniej zamożnych obywateli. Zaciągane przez nich kredyty hipoteczne stawały się później trudne do spłacenia, co stawiało wiele gospodarstw domowych w obliczu bankructwa. Kolejną przyczyną kryzysu systemu finansowego była duża konkurencja na rynku kredytów hipotecznych, która przekładała się na niskie koszty produktów kredytowych. Kolejną zaś zezwolenie pożyczkodawcom na udzielenie kredytów ze zmienną stopą procentową, która w teorii dawała możliwość lepszego dostosowania kredytu do możliwości finansowych pożyczkobiorcy, a w praktyce charakteryzowała się niskim, stałym oprocentowaniem w pierwszy okresie kredytowania, a w kolejnych – zmiennym rynkowym. Niestety, rynek kredytów subprime był źle skonstruowany i z czasem okazało się, że przyniósł więcej strat niż zysków. Zła ocena zdolności kredytowej przez instytucje kredytowe doprowadziła do udzielania pożyczek osobom nieposiadającym stałego źródła dochodu. To z kolei wywołało jeszcze większy wzrost popytu na nieruchomości, a co za tym idzie – wzrost cen mieszkań. Chcąc radzić sobie ze wzrastającym popytem na produkty hipoteczne, wprowadzono zmiany w oprocentowaniu kredytów polegające na podwyższeniu stopy procentowej. Te z kolei stały się druzgocące dla wielu kredytobiorców. Często koszty kredytu znacząco przewyższały ich możliwości finansowe. W konsekwencji banki zaczęły borykać się ze wzrastającym problemem niespłacalności kredytów, a przejmowanie od dłużników nieruchomości spowodowało kolejny spadek cen rynkowych przy jednoczesnym spadku popytu. Nie należy jednak zapominać o problemach instytucji kredytowych, które swe depozyty ulokowały w niewypłacalnych bankach, a także o instytucjach finansowych, które zabezpieczały emisję swoich instrumentów finansowych kredytami subprime. Wieści o zaangażowaniu tych instytucji w niespłacalne kredyty subprime, posiadaniu depozytów 7 w upadających instytucjach finansowych oraz bardzo impulsywnemu zachowaniu inwestorów na rynku spowodowały, że wartość funduszy własnych wielu instytucji finansowych znacząco spadła. Z czasem także kapitały własne owych instytucji okazały się zbyt niskie w stosunku do posiadanych zobowiązań. Chcąc podnieść poziom kapitału własnego, powrót odpowiednich wskaźników wypłacalności oraz wysokiego poziomu bezpieczeństwa, instytucje kredytowe próbowały pozbyć się swoich instrumentów finansowych. Ponieważ podaż znacznie przewyższała popyt, wartość ich instrumentów błyskawicznie spadała, a instytucje finansowe znajdowały się na skraju bankructwa. To z kolei negatywnie wpływało na instytucje kredytowe. Coraz droższe kredyty hipoteczne, szybki wzrost liczby niespłacalnych kredytów, spadek wartości aktywów wielu instytucji finansowych, utrata płynności finansowej przez większość instytucji kredytowych oraz spadek zaufania do tych instytucji były konsekwencją wcześniejszych działań. Banki, w obawie przed bankructwem, niechętnie udzielały kredytów. Zaniepokojone sytuacją na rynku niechętnie angażowały się w udzielanie pożyczek. Jeden z największych banków inwestycyjnych w USA, Lehman Brothers, zbankrutował pod ciężarem swoich nietrafionych inwestycji. Wywołało to panikę wśród innych banków oraz inwestorów, także europejskich. Kryzys równie mocno uderzył w banki Unii Europejskiej, które zainwestowały znaczny kapitał na amerykańskim rynku hipotecznym. Z czasem okazało się, że rządy wielu państw, takich jak Francja, Niemcy, Wielka Brytania czy Irlandia, były się jedynym ratunkiem przed upadkiem krajowego sektora bankowego. Pojawiły się obawy, że strefa euro podzieli los gospodarki japońskiej i na długo pozostanie w stagnacji. Przyczyną kryzysu w strefie euro okazały się być także zmiany instytucjonalne w sektorze bankowym. Wcześniej banki postrzegano przede wszystkim jako instytucje, które przyjmowały depozyty i udzielały kredytów dla przedsiębiorstw. Teraz miały w swoich bilansach gigantyczne kredyty hipoteczne. Kolejnym szokiem okazało się załamanie rynkowych cen nieruchomości, które w konsekwencji przysporzyły bankom jeszcze większych kłopotów finansowych. Banki poniosły wówczas bardzo duże straty, co odbiło swe piętno na całej gospodarce. Jedynym dobrym rozwiązaniem okazały się wówczas krótkoterminowe pożyczki międzybankowe. Wadą tego systemu było wzajemne uzależnienie miedzy bankami, a wiec zagrożenie jednoczesnego upadku kilku 8 powiązanych ze sobą banków. Bez pomocy finansowej wiele instytucji finansowych byłoby zmuszonych do ogłoszenia upadłości. Zautomatyzowanie procesu badania zdolności kredytowej potencjalnych kredytobiorców pozwoliło udzielać kredytów hipotecznych na znacznie większą skalę. Źródłem finansowania kredytów hipotecznych były jednak oszczędności, które z czasem okazały się niewystarczające. Dlatego też banki zmuszone były do częstszego zaciągania międzybankowych pożyczek krótkoterminowych, co pociągało za sobą ryzyko upadku systemu bankowego. Powstały wielkie konglomeraty finansowe, których zadaniem było udzielanie pomocy finansowej zadłużonym bankom. Pojawienie się ich wywołało wprawdzie szybki wzrost przeciętnej stopy zwrotu, ale także doprowadziło do zwiększenia jej zmienności, co oznacza wzrost ryzyka podejmowanego przez banki. Z czasem zaciągano także krótkoterminowe pożyczki międzybankowe w innych krajach strefy euro. Było to konsekwencją utworzenia unii walutowej oraz niwelowania ryzyka kursowego, a to z kolei zmniejszało koszty zaciągania pożyczek międzybankowych krajów członkowskich. Niestety, w wielu krajach poziom stóp procentowych był zbyt niski. Dziś śmiało możemy stwierdzić, że przedwczesne przyjecie wspólnej waluty przez kraje, których gospodarki nie były dobrze zintegrowane, przyczyniło się do kryzysu w strefie euro. Przed wybuchem kryzysu utarło się przekonanie, że banki poradzą sobie z ryzykiem bankowym. W założeniach wielkość kapitałów własnych była wystarczająca na pokrycie potencjalnych strat. W rzeczywistości jednak okazało się inaczej. Wiele banków zostało zagrożone upadłością. Ekonomiści nie kryli swojego zdziwienia, gdy kryzys subprime stał się globalnym kryzysem finansowym.6 1.3 Reforma nadzoru finansowego w Europie Jak już wiadomo, ważnym źródłem kryzysu było zaciąganie przez banki pożyczek krótkoterminowych w innych krajach członkowski strefy euro. Inną specyficzną cechą załamania rynku finansowego było „wytworzenie się sprzężenia zwrotnego pomiędzy 6 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp 23.04.2016, str. 182-184 9 kryzysem bankowym i wywołanym nim kryzysem fiskalnym”.7 Konsekwencje kryzysu wiążą się z zapowiadaną już wcześniej reformą systemu finansowego. Unia Europejska zabrała w tej sprawie dobitny głos. Reforma, którą proponowała, miała dotyczyć nie tylko państw członkowskich Unii, ale także krajów pozaeuropejskich. Za najważniejsze uznano wprowadzenie regulacji i nadzoru nad rynkiem kapitałowym. Odtąd żadna instytucja finansowa nie mogłaby funkcjonować bez odpowiedniego nadzoru. Reforma miała dotyczyć także agencji ratingowych, które miały być rejestrowane i poddane nadzorowi publicznemu. Dotychczasowy brak kontroli doprowadził do wprowadzenia na rynek toksycznych aktywów. Kolejnym pomysłem było wprowadzenie księgowości dotyczącej aktywów finansowych na rynku oraz umocnienie międzynarodowych instytucji, które miałyby kontrolować rynek. Pierwsze decyzje zostały podjęte jeszcze w październiku 2008 roku, kiedy to ministrowie państw członkowskich Unii Europejskiej zdecydowali o podwyższeniu minimalnej gwarancji depozytów bankowych z 20 tysięcy euro do 50 tysięcy euro. Miało to uspokoić obywateli, że sytuacja w kryzysie jest jednak opanowana, a złożone przez nich depozyty w bankach są bezpieczne. Władze bały się paniki ze strony obywateli oraz utraty zaufania do sektora bankowego. Postanowiono także uelastycznić postanowienia Paktu Stabilności i Wzrostu, który dotąd ograniczał deficyty budżetowe krajów członkowskich do 3% PKB, a dług publiczny do 60% PKB. Po wybuchu kryzysu granice te mogły być nieco przekroczone. 8 Ważnym celem reformy europejskiego systemu bankowego było wyeliminowanie skłonności wielkich, uniwersalnych banków do podejmowania nadmiernego ryzyka, stworzenie warunków do częściowego upadku tych konglomeratów oraz wyeliminowanie występującego w krajach strefy euro sprzężenia zwrotnego miedzy sytuacją polityczną a bankową. Za najważniejszą, a zarazem najprostszą, uznano podzielenie wielkich banków uniwersalnych na mniejsze instytucje. Przez wiele lat działania małych lub średnich instytucji finansowych w USA nie mieliśmy do czynienia z poważniejszym kryzysem finansowym. Uważało się za dopuszczalne upadki mniejszych instytucji finansowych, 7 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp 23.04.2016, str. 186 8 Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy, https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-iwspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przyczyny__dzialania_naprawcz e__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2255, dostęp 23.04.2016 10 które nie byłyby ściśle powiązane z innymi, mniejszymi instytucjami. Wówczas upadek jednej instytucji nie pociągałby za sobą kapitulacji pozostałych. Niestety, wpływy polityczne banków oraz duże możliwości oddziaływanie na obowiązujące je regulacje powodują, że podzielenie międzynarodowych konglomeratów finansowych na mniejsze instytucje finansowe jest wręcz niemożliwe. Dlatego zdecydowano się na podjęcie reformy, która miałaby maksymalnie zmniejszyć zależność instytucji finansowych od wielkich holdingów. Chęć podjęcia tych zmian przejawia się nie tylko w krajach strefy euro (gdzie powstał już plan Liikanena9), ale także w USA (ustawa Dodda-Franka10) oraz w Wielkiej Brytanii (z inicjatywy komisji Vickersa11). W planie Dallas12 (opracowanym przez Bank Rezerwy Federalnej w Dallas) zaproponowano wydzielenie z istniejących holdingów banków komercyjnych oraz banków inwestycyjnych. Poza tym rozważano ubezpieczenia depozytów oraz dostęp do kredytów refinansowych banku centralnego jedynie dla banków komercyjnych. Mimo, że wszystkie reformy bankowe z krajach strefy euro, ale także poza nią zakładają rozpad wielkich holdingów finansowych na mniejsze, to okazuje się, że inwestorzy nie podchodzą do tego zbyt konsekwentnie. Holdingi wciąż mogą otrzymywać pożyczki na oprocentowaniu niższym niż rynkowe. Nadal utrzymuje się przekonanie, że w razie potrzeby zadłużenia tych banków będą pokrywane z pieniędzy podatników. Wiele państw nie czekało na postanowienia międzynarodowe. Samodzielnie szukano rozwiązań, które miałyby zminimalizować wpływ negatywnych skutków globalnego kryzysu finansowego. Kryzys bankowy doprowadził do bankructwa lub zagrożenia upadłością wielu międzynarodowych instytucji finansowych. Wielokrotnie zdarzało się, ze państwa w obawie przed krachem finansowym dofinansowywało „swoje” holdingi finansowe. Obawiano się skutków upadku tych instytucji finansowych i 9 Koleśnik J., Podział banków jako skuteczna metoda redukcji ryzyka too big to fail, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, http://www.zneiz.pb.edu.pl/data/magazine/article/371/pl/1.5_kolesnik.pdf, dostęp 25.04.2016, str. 69 10 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sad-nad-ustawa-dodda-franka/, dostęp 25.04.2016 11 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/brytyjskie-banki-kondycja-jakosc-aktywowkryzys-w-strefie-euro/ , dostęp 25.04.2016 12 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp 23.04.2016, str. 187 11 „obrażeń”, jakie miałoby odnieść dane państwo. Wprowadzono także ulgi podatkowe dla małych i średnich przedsiębiorstw, w których pokładano duże nadzieje.13 W wielu krajach konieczność przeprowadzenia reform finansowych polegających na podziale holdingów na mniejsze instytucje finansowe jest istnienie banków, których sumy bilansowe są bliskie lub nawet przekraczają poziom PKB. Rząd nie stać na pomoc finansowa dla tych holdingów. Dlatego też zdecydowano się na wspólne dofinansowanie międzynarodowych banków w strefie euro, a co za tym idzie – obniżenie poziomu korelacji miedzy sytuacją finansową państwa a sytuacją finansową wielkich banków narodowych. Skutkiem tego było zawiązanie unii bankowej przez kraje strefy euro, o czym mowa w następnym rozdziale. 14 13 Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy, https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-iwspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przyczyny__dzialania_naprawcz e__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2255, dostęp 23.04.2016 14 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp 23.04.2016, str. 186-188 12 2. Unia bankowa 2.1 Geneza powstania oraz cele unii bankowej Kryzysy są powodem szukania nowych rozwiązań, ulepszania systemów, aby w przyszłości im zapobiegać. W Unii Europejskiej kryzysy są często przyczyną reform i powstawania nowych rozwiązań. Kryzys finansowy z 2008 roku zmusił władze Unii Europejskiej do stworzenia projektu, który w przyszłości uchroni państwa strefy euro przed kryzysem finansowo-bankowym.15 Działanie unii bankowej ograniczono do krajów strefy euro. Państwa spoza strefy należące do Unii Europejskiej mogą dołączyć do unii na zasadzie bliskiej współpracy.16 Głównym powodem kryzysu w strefie euro było nadmierne zadłużenie państw. Z tego względu podjęte działania powinny być skoncentrowane na zdyscyplinowaniu polityki fiskalnej, zwróceniu uwagi na wspólny pieniądz oraz ujednolicenie rozwiązań związanych z nadzorem finansowym, likwidacją i upadłością banków oraz gwarantowaniem depozytów.17 Zaufanie do instytucji finansowych jest niezwykle ważne dla przepływu usług finansowych w strefie euro. Unia bankowa jest potrzebna do przetrwania unii monetarnej. Funkcje nadzorcze nad bankami należącymi będzie sprawował Europejski Bank Centralny. Dzięki temu jakość tych funkcji będzie pełniona na wysokim poziomie. Ponadto ograniczy to arbitraż regulacyjny, obniży koszty banków trans-granicznych, które będą musiały dostosować się do systemu oraz przepisy ostrożnościowe i rynek finansowy będą spójne.18 Dużym problemem stał się brak stabilności euro. Wspólna waluta z jednej strony pogłębia integracja, z drugiej natomiast staja się bardziej odczuwalne skutki międzynarodowych kryzysów bankowych. Na podstawie skutków ostatniego kryzysu bankowego wysnuto wniosek, że zadłużenie banków wpływa na zadłużenie państwa. Organy rządzące wydawały duże sumy na ratowanie banków. Kryzys sektora finansowego ma negatywne skutki także w innych obszarach. Państwa chciały zapobiec rozszerzaniu się 15 Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej - szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w Polsce, s. 30, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 15.04.2016 16 Szóstak G., Supernadzór bankowy w strefie euro, http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/18_G.Szustak_Supernadzor_bankowy_w_st refie_Euro.pdf, dostęp 03.05.2016 17 Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej - szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w Polsce, s. 30, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 15.04.2016 18 Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowej-zalezy-od-dalszejintegracji/, dostęp 16.04.2016 13 kryzysu, podejmowały próby ratowania banków. Skoro systemy państwowe działają nieskutecznie, powstała idea ujednolicenia systemu bankowego w strefie euro. Jednolity rynek finansowy osłabia fragmentacja sektora bankowego. W rozwiązaniu problemów na rynku finansowym strefy euro miało pomóc utworzenie unii bankowej. Z założenia miała ona ograniczać ryzyko wystąpienia kryzysów bankowych, spowodować wzrost zaufania do euro oraz zniwelowałaby zależność między długiem państwowym i bankowym. W maju 2012 roku przedstawiono koncepcję utworzenia unii bankowej. Swoim działaniem miała obejmować trzy systemy: nadzoru europejskiego, gwarantowania depozytów oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. We wrześniu 2012 przedstawione zostały przez Komisję Europejską dwa kolejne rozporządzenia, które dotyczyły powierzania Europejskiemu Bankowi Centralnemu funkcji nadzorczych oraz utworzenia jednolitego systemu nadzoru. Ustanowiono również Europejski Urząd Nadzoru Bankowego. Jednolity system bankowy mógł wejść w życie w marcu 2014 roku dzięki porozumieniu zawartemu w grudniu 2012 roku. W życie nie weszły w tym czasie europejski system gwarantowania depozytów i europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Państwa członkowskie poprzez częste zgłaszanie uwag i wątpliwości spowalniały prace Komisji Europejskiej nad wprowadzeniem unii bankowej. Odmienność zdań i opinii wśród państw członkowskich utrudniała ustalenie ostatecznej wersji projektu.19 Koncepcja unii bankowej nie jest pozbawiona wad. Pod nadzorem Europejskiego Banku Centralnego będzie jedynie około 130 banków strefy euro. Pozostałe banki będą pod nadzorem lokalnych organów. Nieprawdziwym okazało się założenie, że małe banki nie stanowią zagrożenia dla systemu. Potwierdza to przykład lokalnych banków hiszpańskich. Skuteczne funkcjonowanie systemu wymaga wysiłku, ponieważ sprawowanie jednolitego nadzoru nie jest łatwe. Skomplikowany jest również mechanizm uporządkowanej likwidacji i restrukturyzacji banków. Wydano dwa oddzielne dokumenty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Jeden określający zasady ogólne dla krajów Unii Europejskiej i drugi dla członków unii bankowej. Takie rozwiązanie zostało przyjęte, ponieważ obawiano się, że interesy krajowe będą kłócić się z dobrem strefy euro. Obawiano się, że ustanawiając jeden dokument obowiązujący dla ogółu banków Unii Europejskiej nie zostanie osiągnięty kompromis między organami krajowymi i organem 19 Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp 15.04.2016 14 nadzorczym. Inna wadą jest to, że podejmowanie decyzji w sprawach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków może się wydłużać. Wpływa na to liczba instytucji decyzyjnych. Za wadę systemu możemy uznać także sposób w jaki jest finansowany jednolity system restrukturyzacji i uporządkowanej upadłości banków. Wysokość funduszu jest ograniczona, a okres uwspólniania wyznaczono na osiem miesięcy.20 Europejski Bank Centralny pełniąc funkcję głównego nadzorcy zostanie jednocześnie pożyczkodawcą ostatniej instancji. We współczesnym świecie istnieje ryzyko „załamania” się w tym samym czasie kilku banków. Dzieje się tak, ponieważ obecnie między bankami istnieje silna sieć powiązań. Brak pożyczkodawcy ostatniej instancji może spowodować bankructwo rządu. Organ sprawujący funkcje nadzorcze musi posiadać odpowiednią realną wiedzę o podlegających mu bankach. Dlatego nadzór powierza się bankom centralnym.21 Problemem może okazać się to, że unia bankowa nie ogranicza w żaden sposób największych instytucji bankowych, a nawet ułatwia im działalność. Unia bankowa nie rozwiąże także problemu zależności pomiędzy aktywami banków i długiem władz publicznych. Obligacje publiczne są zaliczane do najbezpieczniejszych. Jest to zachęta dla banków do inwestowania w ten rodzaj kapitału. Kredyt konsumencki jest kreowany na mniej ryzykowny niż kredyt dla przedsiębiorców. Zmniejsza to inwestycje w gospodarkę realną.22 2.2 Trzy filary unii bankowej Unia bankowa ma na celu wprowadzenie wspólnych zasad nadzoru, zasad dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz czuwa nad bezpieczeństwem finansowym strefy euro. Trzy filary unii bankowej to: 1. Jednolity europejski nadzór bankowy, 2. Europejski system gwarantowania depozytów, 3. Europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. 20 Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowej-zalezy-od-dalszejintegracji/, dostęp 16.04.2016 21 Wyplosz Ch., Naga prawda o unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/naga-prawda-o-unii-bankowej/, dostęp 16.04.2016 22 Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, s.12, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 17.04.2016 15 Jednolity europejski nadzór bankowy ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa finansowego w Unii Europejskiej. Odpowiada za skuteczne stosowanie norm ostrożnościowych, kontrolę ryzyka oraz zapobieganie kryzysom. Wspólny nadzór bankowy w krajach członkowskich ma zapewnić tym krajom tak samo skutecznie działający system, który ograniczałby upadłość banków i potrzebę interwencji. Odpowiednie organy Unii Europejskiej dysponowałyby uprawnieniami do nadzoru i ewentualnych interwencji w bankach państw wspólnoty. Wielkość i rodzaj banku decydowałyby o poziomie zaangażowania Unii Europejskiej.23 Idea powstania jednolitego europejskiego nadzoru bankowego opierała się na stworzeniu instytucji, która bezstronnie, w jednakowy sposób oceni bilanse banków oraz zmierzy ryzyko. Rolę tej instytucji przejął Europejski Bank Centralny. Został powołany Jednolity Mechanizm Nadzorczy (Single Supervisory Mechanizm), który miał stanowić nadzór nad 121 największymi bankami w strefie euro. Początek jego działań datuje się na 4 listopada 2014 roku. Swoje funkcjonowanie Single Supervisory Mechanizm rozpoczął od oceny bilansów banków.24 Nadzorowi podlegają banki działające w przynajmniej trzech krajach Unii Europejskiej, banki, których aktywa stanowią ponad 30 mld euro oraz banki o aktywach stanowiących ponad 20% PKB jednego z państw członkowskich. Nadzorem będą również banki, które otrzymały pomoc publiczną oraz minimum trzy największe banki w danym kraju. Ministrowie finansów na szczeblu europejskim wyznaczą przewodniczącego Rady Nadzorców. Jego zastępcą będzie wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego. Poza tym w skład rady wejdzie czterech przedstawicieli Europejskiego Banku Centralnego i przedstawiciele państw należących do systemu. Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego rozpatruje postanowienia Rady Nadzorców. Problemem okazały się państwa nie należące do strefy euro. Mogą one zgłosić chęć należenia do systemu. Dołączenie do systemu wiąże się z wstąpieniem przedstawiciela danego kraju do Rady Nadzoru na równych prawach z pozostałymi członkami. Aby uniknąć nieporozumień i działania na niekorzyść państw spoza strefy Rada Prezesów EBC może jedynie przyjąć bądź odrzucić propozycje wypracowane przez Radę nadzorców. Kraje trzecie mają również możliwość 23 Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w Polsce, s. 34, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 09.04.2016 24 Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-unii-bankowej/, dostęp 10.04.2016 16 odwołania się odpowiednio do Rady Prezesów bądź Rady Nadzorców w zależności od źródła problemu. Państwa nie należące do strefy euro mogą wystąpić z systemu lub zostać z niego wykluczone. Ponowne wstąpienie jest możliwe po upływie trzech lat.25 Europejski system gwarantowania depozytów pozytywnie wpływa na wiarygodność banków europejskich oraz zabezpiecza stabilność finansową. W 2014 roku przyjęto przekształcenie dyrektywy z roku 1994, na skutek czego podniesiono minimalną wartość gwarancji do 100 000 euro. Ważną zmianą było również uzależnienie składek od ryzyka, skrócenie z 20 do 7 dni terminów spłaty oraz umożliwienie państwom członkowskim pożyczek między systemami gwarantowania depozytów.26 Powstanie systemu gwarantowania depozytów miało na celu zwiększenie wiarygodności banków, które wyemitowały dużą liczbę obligacji bankrutujących państw. Kolejnym powodem było zmniejszenie ryzyka runu na bank, którego sytuacja nie jest dobra. Fundusz gwarantowania depozytów mają zasilać banki i mają mieć one charakter krajowy. W 2024 roku Europejski system gwarantowania depozytów ma stanowić 0,8% gwarantowanych depozytów. Wprowadzenie europejskiego systemu gwarantowania depozytów ma nastąpić stopniowo. Nie powinny też wzrosnąć koszty banków. Będą mogły one pomniejszać wkłady do krajowych depozytów o wkłady do funduszu europejskiego. Są przewidziane trzy etapy przemieszczenia wkładów krajowych na poziom europejski. Pierwszy etap obejmuje lata 2017-2019. W tym etapie państwowe systemy po wyczerpaniu środków własnych miałyby dostęp do środków europejskich, jeśli dostosowywałyby się do praw europejskich. Jasno określone reguły przyznawania środków maja pomóc chronić przed nadużyciami. W drugim etapie, rok 2020, pieniądze byłyby dostępne już w chwili konieczności realizacji gwarancji. Przenoszenie zabezpieczenia ryzyka następowałoby stopniowo z poziomu krajowego na europejski. W 2023 roku udział środków krajowych wyniósłby 16%, natomiast europejskich 84%. W ostatnim, trzecim etapie, który planuje się 25 Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-potrzebna-ale-wciaz-wiecej-jestpytan-niz-odpowiedzi/, dostęp 15.04.2016 26 Kolassa D., Europejski System Nadzoru Finansowego ESNF, 2015, http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_3.2.5.html, dostęp 09.04.2016 17 na rok 2024 nastąpi całkowite ubezpieczanie depozytów według zasad ogólnoeuropejskich zasad. 27 Ujednolicenie systemu likwidacji banków ma pomóc w sprawnym przeprowadzeniu upadłości i restrukturyzacji banku bez zagrażania systemowi. Polegałoby to na konwersji długu lub wydzieleniu bądź sprzedaży części aktywów.28 Likwidacja banku miałaby nastąpić w czasie maksymalnie skróconym, ale bez zaniechania działalności operacyjnej. W ten sposób można uniknąć efektu domina i wycofywania depozytów.29 Europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków został wprowadzony, żeby ograniczać ryzyko wystąpienia kryzysów bankowych, ułatwić proces likwidacji banków oraz zminimalizować wpływ sytuacji na rynku finansowym na gospodarkę. Jednym z celów tego systemu jest ochrona środków publicznych i zapewnienie stabilności finansowej. Ustalanie w zakresie jednolitego systemu restrukturyzacji i uproszczonej likwidacji banków będą obejmować państwa należące do strefy euro oraz te, które należą do unii bankowej. Organem decyzyjnym tego systemu jest Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji. Do kompetencji Jednolitej Rady należy decydowanie o programach restrukturyzacji i likwidacji banków znajdujących się w bardzo zlej sytuacji. Jest również odpowiedzialna za proces planowania, restrukturyzacji i likwidacji banków nadzorowanych przez Europejski Bank Centralny, czyli banków transgranicznych oraz dużych banków objętych unią bankową. Jednolita Rada odpowiada również za restrukturyzację i likwidację banków, bez względu na ich rozmiar, jeżeli było konieczne skorzystanie z jednolitego funduszu. Organ ten odpowiada za wszystkie banki objęte unią bankową. Po wykorzystaniu wszystkich możliwości przez banki w stanie upadłości do restrukturyzacji i likwidacji banków będzie wykorzystywany Jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Będzie on finansowany przez sektor bankowy. Przewidziany jest ośmioletni okres przejściowy w czasie, którego pule krajowe zostaną uwspólnione. Wysokość środków zgromadzonych w Jednolitym funduszu 27 Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-unii-bankowej/, dostęp 10.04.2016 28 Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-potrzebna-ale-wciaz-wiecej-jestpytan-niz-odpowiedzi/, dostęp 15.04.2016 29 Ramotowski J., Sprzeczności regulacji unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sprzecznosci-regulacji-unii-bankowej/, dostęp 16.04.2016 18 wyniesie w 2024 co najmniej 1% depozytów krajów unii bankowej. Będzie to około 5 ml euro. Składki będą obliczane indywidualnie dla każdego banku, uwzględniając stopień ryzyka jakie podejmuje dana instytucja. Składki będą obliczane na podstawie proporcji kwoty zobowiązań danego banku do wszystkich zobowiązań instytucji kredytowych. Główną zasadą unii bankowej jest to, że koszty związane z upadłościami banków nie powinny być ponoszone przez podatników, a przez sektor finansowy. Dlatego, żeby móc otrzymać środki z funduszu należy dostosować się do przepisów o umorzeniu lub konwersji długu, wytycznych zawartych w dyrektywie o naprawie oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków jak i rozporządzeniu o jednolitym mechanizmie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.30 30 Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-resolution-mechanism/, dostęp 10.04.2016 19 3. Perspektywa przyjęcia unii bankowej przez kraje spoza strefy euro na przykładzie Polski Jednym z powodów, dla którego kraje trzecie zgłaszają chęć wstąpienia do unii bankowej jest podjęcie współpracy, która może pomóc w zapewnieniu stabilności sektora finansowego, w tym szczególnie sektora bankowego. Polskie władze kierując się względami geopolitycznymi boją się, że odmowa współpracy spowoduje spadek znaczenia ich kraju we Wspólnocie.31 Wspólny nadzór spowoduje, że banki mu podlegające będą uważane za bezpieczniejsze. Papiery dłużne banków spoza wspólnego obszaru mogą być uważane za mniej rentowne. Unia bankowa jest niewątpliwie szansą na zbliżenie się do krajów strefy euro i pogłębienie integracji. Odmowa uczestnictwa może doprowadzić do marginalizacji krajów spoza strefy. Podejmowane przez Europejski Bank Centralny decyzje nie powinny mieć złego wpływu na interesy państw spoza unii bankowej. Jednak pośrednio działania podejmowane w obrębie strefy będą wpływały na sytuację w państwach spoza niej. Dowodzi tego przykład Polski, gdzie nad ponad połową sektora bankowego pieczę sprawuje Europejski Bank Centralny. Przystąpienie do unii bankowej da krajom takim jak Polska możliwość ingerencji w decyzje organu nadzorczego.32 Wzrośnie bezpieczeństwo stabilności finansowej strefie euro, ale też w całej Unii Europejskiej. Silna grupa sektora banków będzie nadzorowana przez równie silny organ. Z racji tego, że największe banki działają też w krajach spoza strefy euro bezpieczniejszy będzie obszar całej Unii Europejskiej. Działanie organu nadzorczego uniemożliwi bankom uciekanie do krajów z mniej rygorystycznym nadzorem. Wzrost stabilności finansowej w strefie euro przyczyni się do wzrostu gospodarczego w tym obszarze. Polska pośrednio odniesie również korzyść, ponieważ ma kontakty handlowe z krajami strefy. Europejski Bank Centralny nie będzie narażony na naciski polityczne tak jak narażeni są narodowi nadzorcy.33 Regulacje unii bankowej pozwalają na sprawowanie niektórych elementów polityki makroostrożnościowej przez lokalnych nadzorców. Mają oni bowiem prawo do 31 Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 32 Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 3-4, http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp 01.05.2016 33 Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w Polsce, s. 43-44, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 01.05.2016 20 zastosowania dodatkowych buforów kapitałowych.34 W okresie dobrej koniunktury banki gromadzą kapitał własny tak duży, aby w czasie kryzysu mógł pokryć straty. Banki maja obowiązek, poza 4,5% kapitałem własnym, posiadać bufor antycykliczny i zabezpieczający. Wysokość bufora zabezpieczającego wynosi 2,5% i jego zadaniem jest ochrona kapitału banku. Natomiast bufor antycykliczny zabezpiecza działalność kredytowa banków w czasie zmian cyklu gospodarczego.35 Ponad 65% aktywów sektora bankowego w Polsce stanowią zagraniczne grupy kapitałowe. Dlatego decyzja rządu w sprawie przystąpienia Polski do unii bankowej nie uchroni banków przed nadzorem Europejskiego Banku Centralnego. Ponad połowa sektora bankowego w Polsce będzie podlegała nadzorowi europejskiemu. Dodatkowo bez względu na przynależność do unii bankowej Polskę obowiązywać będą standardy bazylejskie. Polska przystępując do unii bankowej będzie miała swoich przedstawicieli w europejskich organach nadzoru. Zwiększy się, więc dostęp do informacji oraz Polska będzie miała wpływ na decyzję instytucji nadzorczych.36 Istotną kwestią jest również cena, jaką państwa wstępujące do unii bankowej będą płacić. Zapewnie nastąpi moment, w którym Polska wstąpi do strefy euro, a tym samym do unii bankowej. Dlatego ustalenia co do składek są bardzo ważnym aspektem i należy uczestniczyć w nich od początku. Dla Polski korzystna jest wysokość składki na system uporządkowanej upadłości i likwidacji banków zależna od wielkości aktywów bankowych. Dla krajów, w których aktywa banków są duże w stosunku do PKB to kryterium jest niekorzystne. Progresywna stawka opłat, której wysokość zależałaby od wielkości banku hamowałaby wzrost największych banków. Innym sposobem obliczania składek mogłoby być naliczanie ich od pomniejszonych o kapitał własny pierwszej kategorii aktywów. Ten sposób wydaje się być słusznym, jednak może być trudny w realizacji. Pomiar ryzyka nie jest łatwy i może budzić to spory.37 34 Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 35 Wymogi kapitałowe wobec sektora bankowego, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/bankingunion/single-rulebook/capital-requirements/, dostęp 08.05.2016 36 Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 37 Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 5-6, http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp 01.05.2016 21 Analiza szans i zagrożeń powinna być dokonywana w długim okresie i uwzględniać różne kwestie. Ryzyko pozbawienia kraju dalszej integracji politycznej jest dużym bodźcem do przystąpienia do unii bankowej. Rozpad Unii Europejskiej jest większym zagrożeniem niż członkostwo w unii bankowej. Każda decyzja niesie ze sobą zyski i straty, ale należy się kierować wyborem, który przyniesie mniej strat. Unia bankowa podzieli Europę na dwie części i dwa obszary finansowe. Kraje pozostające poza nią mogą być mniej wiarygodne w oczach inwestorów. Sektor finansowy strefy euro może je wyprzeć. 38 Zostając członkiem unii bankowej Polska traci niezależność sektora finansowego i gospodarki, które staną się zależne od koniunktury ekonomicznej i decyzji w strefie euro. Polska będzie musiała dostosować się do zasad przyjętych w całej unii bankowej. Łatwiejszy dostęp do polskiego rynku uzyskają największe europejskie banki. Lokalne instytucje finansowe oraz podatnicy są narażeni na ponoszenie kosztów związanych z ratowaniem europejskich banków. Kontrola nad lokalnymi bankami niepodlegającymi nadzorowi Europejskiego Banku Centralnego przypadnie krajowej Komisji Nadzoru Finansowego. Jednym z nich jest przekładanie konsumpcji nad inwestycje produkcyjne, innym spekulacje finansowe. Trudniejsze stanie się też sprawowanie nadzoru makroostrożnościowego przez władze lokalne. Polski sektor finansowy nie będzie już autonomiczny, przez co będzie trudniej kierować nim tak, żeby pozytywnie wpływał na wzrost gospodarczy. Pozostaje jeszcze kwestia wstąpienia Polski do unii walutowej. Wiadomym jest, że jeżeli kraj chce tego dokonać powinien wstąpić do unii bankowej. Natomiast, jeżeli chce oddalić to w czasie przyjęcie wspólnej waluty może dłużej zwlekać z podjęciem decyzji co do unii bankowej.39 Jednak wejście do unii bankowej to także zagrożenia i zobowiązania. Nie podlega wątpliwości, że nadzór europejski skupi swoją uwagę na największych bankach europejskich. Rynki lokalne, a w szczególności te spoza strefy euro poniosą tego koszty. Odkładanie wymaganych rezerw zamraża część funduszy banków. Wpływa to na spadek wzrostu gospodarczego, ponieważ instytucje kredytowe udzielają mniej pożyczek przedsiębiorstwom. Przystąpienie do unii bankowej wiąże się z utratą suwerenności sektora bankowego, głównym nadzorcą zostanie Europejski Bank Centralny. Jego 38 Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 3-4, http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp 01.05.2016 39 Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 22 zatwierdzenia będzie wymagała decyzja o pozwoleniu rozpoczęcia lub cofnięciu działalności w danym kraju. Ma on też prawo do podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie przejęć na lokalnych rynkach. Duże grupy finansowe mogą mieć łatwiejszy dostęp do rynków goszczących, ponieważ prawdopodobnie będą one uprzywilejowane ze względu na ich znaczenie i duży wpływ na gospodarkę całej wspólnoty.40 Istotną zmianą, którą niesie ze sobą wejście w życie unii bankowej jest to, że nadzór bankowy będzie sprawowany nad grupami kapitałowymi, a nie nad pojedynczymi instytucjami. To oznacza, że zarządzanie płynnością i kapitałem będzie odbywać się na poziomie grupy. Założenie ratowania 25 najważniejszych europejskich banków, jest negatywnym aspektem dla Polski, ponieważ żaden z tych banków nie jest bakiem polskim. Polska nie odniosłaby korzyści, a dodatkowo musiałaby ponieść koszty związane z ratowaniem, któregoś z 25 banków. W tabeli 2 przedstawiono efekt netto, który „liczony jest jako różnica między korzyścią będącą udziałem danego państwa w korzyściach całkowitych, a kosztem będącą udziałem danego państwa w kosztach całkowitych.”41 Wynika z niej, że Polska i Niemcy ponosiliby największe koszty przystąpienia do unii bankowej. Największy zysk osiągnęłaby Wielka Brytania, Szwecja i Hiszpania. Krajowe wzmocnienie nadzoru finansowego jak i zabezpieczenie przed skutkami kryzysu to ważne aspekty sektora finansowego w Polsce. Decyzje europejskich organów nadzorczych nie powinny negatywnie wpływać na sytuację krajowych banków. Aby to osiągnąć działania podejmowane wobec spółek córek powinny być omawiane z krajowym nadzorem. Ważny jest, by Europejski Bank Centralny nie ograniczał regulacji prewencyjnych w Polsce. 42 Utrata pełnej kontroli przez władze narodowe może doprowadzić do sporów. Konieczność dostosowywania się do decyzji organów ponadnarodowych nie zawsze musi mieć pozytywne skutki dla danego kraju. Ponadto nie wszystkie podejmowane działania przez Europejski Bank Centralny będą odpowiadać organom jak i mieszkańcom danych państw w tym Polski. Z drugiej strony członkowstwo w unii bankowej daje możliwość uczestniczenia w podejmowaniu tych decyzji. Polska będąc członkiem unii bankowej będzie mogła wpływać na działanie grup bankowych i przedstawiać kwestie ważne dla jej interesów. Jednak wpływ ten będzie niewielki.43 40 Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 41 Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp 01.05.2016 42 Szpringer Z., Banking union, s. 3-4, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp 01.05.2016 43 Morawski I., Unia bankowa rodzi się w bólach, 23 Tabela 2 Efekt netto uczestnictwa w unii bankowej Państwo członkowskie Aktywa (liczba dużych banków) banków (w bln euro) Wielka Brytania (5) 7,3 Zyski (w %) Koszty (w %) Efekt netto (w %) Uwagi 27,4 14,5 12,9 poza strefą euro Hiszpania (3) 2,1 19,2 8,3 10,9 strefa euro Szwecja (1) 0,7 10,9 2,3 8,6 poza strefą euro Holandia (3) 2,1 7,1 4 3,1 strefa euro Dania (1) 0,5 1,8 1,5 0,3 poza strefą euro Cypr 0 0,1 -0,1 strefa euro Malta 0 0,1 -0,1 strefa euro Estonia 0 0,2 -0,2 strefa euro Luksemburg 0 0,2 -0,2 strefa euro Słowenia 0 0,3 -0,3 strefa euro Łotwa 0 0,3 -0,3 poza strefą euro Litwa 0 0,4 -0,4 poza strefą euro 0,5 1,1 -0,7 strefa euro Słowacja 0 0,7 -0,7 strefa euro Bułgaria 0 0,9 -0,9 poza strefą euro Finlandia 0 1,3 -1,3 strefa euro Węgry 0 1,4 -1,4 poza strefą euro Czechy 0 1,5 -1,5 poza strefą euro 0,8 2,4 -1,6 strefa euro Portugalia 0 1,8 -1,8 strefa euro Austria 0 1,9 -1,9 strefa euro Grecja 0 2 -2 strefa euro Rumunia 0 2,5 -2,5 poza strefą euro Irlandia (1) Belgia (1) 0,1 0,3 Francja (5) 6,8 11,4 14,2 -2,8 strefa euro Włochy (2) 1,6 8,6 12,5 -3,9 strefa euro 0 -4,9 4,9 poza strefą euro strefa euro Polska Niemcy (3) 3,2 12,3 18,9 -6,7 Razem (25 banków) 24,6 100 100 × Źródło: Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp 01.05.2016 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-rodzi-sie-ale-w-wielkich-bolach/, dostęp 03.05.2016 24 Zakończenie W 2008 roku kraje strefy euro zostały znacznie osłabione przez kryzys. Za jego główne przyczyny uznaje się kryzys globalny, zmiany instytucjonalne oraz wspólną politykę pieniężną. Utworzono wielkie konglomeraty, które miały nieść pomoc finansową bankom, które stały na granicy bankructwa. Doprowadziło to jednak do zwiększenia zależności miedzy instytucjami finansowymi. Szukając ucieczki od kryzysu zadecydowano m.in. o podwyższeniu minimalnej gwarancji depozytów. Za najważniejszy cel uznano jednak podział holdingów finansowych na mniejsze jednostki. Kryzys z 2008 roku stał się bodźcem do podjęcia działań, które będą chronić strefę euro przed kolejnymi kryzysami. W tym celu utworzono unię bankową obejmującą państwa strefy euro. Krajom spoza strefy dano możliwość bliskiej współpracy. Unia bankowa obejmuje swoim działaniem nadzór nad bankami, system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz system gwarantowania depozytów. Funkcja głównego nadzorcy została przypisana Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Celem unii bankowej jest zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności rynku finansowego. Przystąpienie do unii bankowej krajów trzecich niesie ze sobą wiele korzyści, ale też i zagrożeń. Uczestniczenie w pogłębianiu integracji jest rzeczą istotną. Pomoże uniknąć marginalizacji danego kraju. W Polsce ponad połowa sektora bankowego znajdzie się pod nadzorem Europejskiego Banku Centralnego bez względu na to, czy Polska zdecyduje się na bliską współpracę. Członkostwo w unii bankowej daje możliwość wpływu na decyzje podejmowane w jej obrębie. Podjęcie bliskiej współpracy wiąz się jednak z utratą niezależności sektora finansowego. Konieczność dostosowywania się do ogólnych postanowień nie zawsze musi przynieść korzyść danemu państwu. Czy Polska powinna zatem przystąpić do unii bankowej? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. Analizując szanse i zagrożenia nie da się wysnuć jednoznacznych związków. Jedne aspekty są bardziej istotne, inne mniej. Odpowiedź zależy od przyjętego stanowiska. Naszym zdaniem Polska jednak powinna podjąć bliską współpracę. Uważamy, że skoro jest członkiem zjednoczonej Europy powinna dalej się integrować. Banki działające w Polsce i tak w większości będą podlegały nadzorowi. Posiadanie krajowego przedstawiciela w organach unii bankowej jest bardzo dużym walorem. Nie zapominamy jednak o zagrożeniach jakie niesie ze sobą unia bankowa. 25 Bibliografia 1. Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf 2. Grzesiak M., Europejski Bank Centralny, Wyd. Marszałek, Toruń 2014 3. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-resolutionmechanism/ 4. Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowejzalezy-od-dalszej-integracji/ 5. Koleśnik J., Podział banków jako skuteczna metoda redukcji ryzyka too big to fail, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, http://www.zneiz.pb.edu.pl/data/magazine/article/371/pl/1.5_kolesnik.pdf 6. Krzak M., Co robi w Polsce największy bank w strefie euro?, http://biznes.pl/magazyny/finanse/co-robi-w-polsce-najwiekszy-bank-w-strefieeuro/1zb5c 7. Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy, https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-iwspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przycz yny__dzialania_naprawcze__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2 255 8. Morawski I., Unia bankowa rodzi się w bólach, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-rodzi-sieale-w-wielkich-bolach/ 9. Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro powinny przystąpić do unii bankowej”, http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja1_unia_bankowa.pdf 10. Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-uniibankowej/ 11. Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi, 26 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowapotrzebna-ale-wciaz-wiecej-jest-pytan-niz-odpowiedzi/ 12. Ramotowski J., Sprzeczności regulacji unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sprzecznosci-regulacjiunii-bankowej/ 13. Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253 14. Sokołowska E., Struktura organizacyjna i zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, http://coin.wne.uw.edu.pl/finanse/Artykuly/Ewa_Sokolowska_Struktura_grganizac yjna_i_zadania_Europejskie.html 15. Szóstak G., Supernadzór bankowy w strefie euro, http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/18_G.Szustak_Su pernadzor_bankowy_w_strefie_Euro.pdf 16. Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf 17. Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w Polsce, s. 30, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf 18. Węcławski J., Unia bankowa jako element europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katedra Bankowości, 2015, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ah UKEwiWwLH38b3MAhWHshQKHW1aAMcQFggiMAA&url=https%3A%2F%2 Fjournals.umcs.pl%2Fh%2Farticle%2Fdownload%2F1598%2F1257&usg=AFQjC NGWS8kxS2H7W_tqhcbh49ZxPwJIng&cad=rja, 19. Wyplosz Ch., Naga prawda o unii bankowej, http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/naga-prawda-o-uniibankowej/, 20. Wymogi kapitałowe wobec sektora bankowego, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-rulebook/capitalrequirements/ 27 21. http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja1_unia_bankowa.pdf 22. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sad-nad-ustawa-doddafranka/, 23. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/brytyjskie-bankikondycja-jakosc-aktywow-kryzys-w-strefie-euro/ 24. https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejski_System_Bank%C3%B3w_Centralnych 28 Spis tabel Tabela 1. Największe banki UE pod względem wartości rynkowej………………….. 6 Tabela 2. Efekt netto uczestnictwa w unii bankowej…………………………………. 23 29
