1. Podstawowe pojęcia teorii komunikacji społecznej

Wojciech Małuszyński
KOMUNIKACJA W GRUPIE I ORGANIZACJI
(konspekt)
Podstawowe definicje i słowa kluczowe :
Grupa: co najmniej trzy osoby złączone wspólnym celem (celami) i kontaktujące się w sposób
pozwalający im wpływać wzajemnie na siebie i mające poczucie przynależności d o danej
zbiorowości.
Grupa podstawowa: grupa, której głównym celem jest zaspokajanie potrzeb członków grupy
(np. potrzeba przynależenia do jakiejś zbiorowości) oraz potrzeb emocjonalnych (np.
przyjaźni, koleżeństwa, bezpieczeństwa).
Grupa wtórna: grupa, której głównym celem jest wypełnienie zadań takich jak podjęcie
decyzji, rozwiązanie problemu, napisanie sprawozdania lub opracowanie wariantowych
propozycji dla osób mających podjąć ostateczną decyzję.
Mała grupa: grupa licząca na tyle mało osób, iż mogą si ę one kontaktować bezpośrednio, w
tym także w sposób nieformalny, postrzegać wzajemnie jako indywidua, posiadające
jednak pewne wspólne, odróżniające ich od członków innych grup cechy. Mają zbliżone
poglądy na sposób funkcjonowania grupy, styl kierowania n ią i akceptują zarówno
sposób działania grupy jako całości jak i zachowania poszczególnych członków.
Rola: wzorzec zachowania przejawianego i oczekiwanego w odniesieniu do członka grupy lub
organizacji. Związana jest na ogół z pełnioną funkcją, statusem i tp.
Status: miejsce członka grupy lub organizacji w hierarchii. Wyznaczany jest on
posiadaną
siłą, wpływami, prestiżem.
Reguły grupowe: zasady określające jak członkowie towarzystwa, organizacji, grupy, słowem
jakiejś zbiorowości, winni się zachowywać; mo gą być wprowadzone formalnie lub
nieformalnie (tak jak w przypadku normy).
Norma: nieformalna reguła postępowania lub zachowania członka grupy, często nie jest
formułowana explicite, na ogół wymuszana presją silnych o podobnym statusie, wieku,
randze, przynależności grupowej, narodowej itp.
Spójność: siła więzi pomiędzy członkami grupy. Powiązana z homogenicznością i stopniem
atrakcyjności związan ej z przynależeniem do danej grupy.
Postawa: uogólniony stan gotowości do reagowania określonymi zachowaniami w odniesieniu
do pewnych idei i obiektów. Wywodzi się z uznawanego systemu wartości i przekonań
danej osoby.
Wojciech Małuszyński Komunikacja w grupie i organizacji
2
Elementy pozwalające identyfikować grupę
Zmienne pozwalające identyfikować grupę umieścimy na trzech poziomach:
poziom zmiennych podstawowych określających warunki wstępne, zmiennych
procesualnych charakteryzujących grupę w trakcie jej działania i poziom
zmiennych opisujących efekty działalności. W trakcie istnienia i pracy grupy
wartości przyjmowane przez poszczególne zmienne mogą, na zasadzie sp rzężenia
zwrotnego, wpływać na zmianę wartości parametrów
przyjmowanych przez
zmienne innego poziomu.
Zmienne podstawowe opisywane są w trzech obszarach. Są to: środowisko,
członkowie i zasoby. W obszarze określanym mianem „środowiska” pojawią się
wszystkie zmienne związane ze środowiskiem fizycznym i społecznym,
zobowiązania wobec organizacji macierzystej w stosunku do grupy, kultura, a
także grupy konkurujące z opisywaną. Zmienne związane z obszarem
„członkowie” to potrzeby i motywy członków grupy, ich p ostawy, przekonania,
systemy wartości, umiejętności którymi dysponują, a także liczebność grupy.
Obszar „zasobów” to dostępna grupie wiedza i narzędzia którymi rozporządza,
fundusze pozostające w jej dyspozycji i wreszcie czas, który ma na wypełnienie
postawionych zadań.
Zmienne poziomu procesualnego to zachowania członków, role, normy,
status członków, powiązania pomiędzy nimi, charakter kontaktów wyrażający się
między innymi takimi parametrami jak spójność, współpraca, konflikt, sieci
komunikacyjne. Procesy tego poziomu to komunikowanie się, podejmowanie
decyzji, rozwiązywanie problemów, wspólne działania itp.
Zmienne poziomu efektów działalności to prócz samych końcowych
wyników także osobista satysfakcja członków grupy, modyfikacje strukturalne i
personalne grupy, rozwój osobisty członków a także rozwój organizacyjny grupy.
Wojciech Małuszyński Komunikacja w grupie i organizacji
3
Analiza wybranych zmiennych od których zależy
skuteczne funkcjonowanie grup wtórnych - sytuacja idealna.
Zmienne podstawowe
 Członkowie uznają te same wartości i podobnie widzą cele grupy. Mają w
odniesieniu do siebie podobne oczekiwania..
 Liczba członków jest wystarczająco mała by wszyscy mogli być aktywnymi
uczestnikami, by mogli wzajemnie się postrzegać i odróżniać jako jednostki,
jednak wystarczająco duża by zapewnić dopływ wiedz y i umiejętności
potrzebnych dla uzyskania efektów działań charakteryzujących się wysoką
jakością.
 Zasoby konieczne do osiągnięcia celów są osiągalne.
 Relacje z innymi grupami i organizacjami stanowiącymi środowisko grupy
pozwalają jasno sprecyzować cele grupy i uzyskać niezbędne środki dla ich
realizacji.
 Cele grupy są zrozumiałe dla wszystkich członków i akceptowane przez nich.
 Grupa dysponuje miejscem w którym może się spotykać, dyskutować,
pracować.
 Grupa ma wystarczająco dużo czasu na wykonanie pracy.
Zmienne procesualne
 Zachowania członków są wzajemnie przewidywalne.
 Role pełnione przez członków grupy są relatywnie stabilne, ogólnie zrozumiałe
i akceptowane przez wszystkich członków grupy.
 Członkowie grupy mają w przybliżeniu równy status, tak że każdy może
wywierać wpływ raczej przez swą wiedzę, posiadane umiejętności i pomysły
aniżeli poprzez fakt zajmowania wyższego miejsca w hierarchii grupy bądź
poza nią .
 Normy i reguły oraz wartości leżące u ich podstaw są zrozumiałe i przystają do
siebie nawzajem; a jeśli nawet tak nie jest, to istnieje możliwość otwartego ich
przedyskutowania i zmiany, w przypadku gdyby okazały się dysfunkcjonalne.
 Wszyscy mają dostęp do informacji związanych z funkc jonowaniem grupy.
 Członkowie grupy potrafią zaprezentować swoje stanowisko i są z uwagą
słuchani przez innych.
 W idealnej grupie wszyscy członkowie grupy akceptują efektywne procedury i
dążą do osiągnięcia grupowego celu.
Wojciech Małuszyński Komunikacja w grupie i organizacji
4
Efekty końcowe.
 Członkowie grupy mają świadomość osiągnięcia celu.
 Członkowie grupy osiągają satysfakcję z roli, którą odgrywają w grupie, z
pracy grupy i z relacji pomiędzy członkami grupy.
 Spójność grupy jest wysoka.
 Istnieje zgoda co do roli lidera i struktury przywództwa w grupie.
 Organizacja macierzysta (jeśli taka istnieje) ulega w efekcie działania małej
grupy wzmocnieniu.
Postawy w odniesieniu do siebie i innych
Istnieje wiele sposobów klasyfikowania postaw w odniesieniu do siebie
samego i innych. W badaniach nad problemami ko munikacyjnymi niezwykle
wygodną okazała się klasyfikacja oparta na dwu wymiarach: stosunku do siebie i
stosunku do innego przez proste sformułowanie sądu oddawanego najtrafniej
angielskim zwrotem "I'm Okay". Otóż możemy teraz zbudować cztery pola. Jeśli
mój stosunek do siebie nacechowany jest wysokim poczuciem własnej wartości i
równocześnie postrzegam innych jako osoby potencjalnie wartościowe, to taką
postawę nazywać będziemy asertywną. Docenianie innych przy braku zaufania do
siebie prowadzi do zachowań pasywnych, wysoki wskaźnik zaufania do siebie
przy niskiej ocenie innych stymuluje zachowania agresywne, natomiast niska
ocena zarówno swojej osoby jak i innych prowadzi do zachowań pasywno agresywnych. Prawidłowa komunikacja wymaga asertywności.
Innym często spotykanym sposobem klasyfikacji jest tzw. Okno Johary. Ta
klasyfikacja jest także dwuwymiarowa. Pierwszy z wymiarów dotyczy tego co
wiem sam o sobie, drugi co wiedzą o mnie inni. Pełni ona jednak raczej rolę
opisową i jest mniej dynamiczna i instruktywna aniżeli klasyfikacja
przedstawiona powyżej.
Myślenie grupowe
Praca zespołowa daje często znacznie lepsze efekty niż bardzo dobrze
nawet koordynowana praca indywidualna. Problem synergii będzie omawiany na
jednej z późniejszych sesji, tutaj tylko chc ielibyśmy zwrócić uwagę na pewno
negatywne zjawisko, które wyraźnie ochłodziło początkowo bezkrytycznie
Wojciech Małuszyński Komunikacja w grupie i organizacji
5
entuzjastyczny stosunek do wszelkiego rodzaju inicjatyw zespołowych. Mamy na
myśli tzw. "groupthink", który nie doczekał się jeszcze zgrabnej i powszech nie
uznanej polskiej nazwy, chociaż podążając za określeniem "zachowanie stadne"
można by tu zaproponować "stadne myślenie”. Owo "stadne myślenie" występuje
wtedy, gdy grupa charakteryzuje się wysoką spójnością i w dodatku poddawana
jest silnej presji uzyskania konsensusu. Prowadzi to do wypracowywania
jednostronnej oceny sytuacji i podejmowania w związku z tym mylnych decyzji.
Wysoka spójność grupy związana jest z atrakcyjnością przynależenia do niej. Tak
więc członkami takich grup są zazwyczaj ludzie o po dobnych przekonaniach i
systemach
wartości,
poddani
podobnemu
treningowi
kulturowemu
i
edukacyjnemu. Jest to bardzo częsta sytuacja zarówno partii politycznych,
zwłaszcza tych niewielkich, kanapowych, jak też wypróbowanych i zgranych
sztabów antykryzysowych, które mają za sobą niejedną operację rzeczywistą lub
symulowaną w ramach treningu.
Wyróżnia się w zasadzie trzy podstawowe kategorie symptomów
charakterystycznych dla grup przejawiających owo stadne myślenie:
 Grupa przecenia swoją siłę, autorytet, w tym autorytet moralny.
 Grupa zamyka się w kręgu swoich własnych stereotypów, rytuałów i iluzji nie
dopuszczając do swej świadomości informacji z nimi niezgodnych.
 Grupowa presja wymusza postawy konformistyczne.
Pojawia się pytanie, czy można temu zjawisku zap obiec. Można, o ile grupa
zaakceptuje możliwość, że jej też się może taka przygoda przydarzyć, co nie jest
bynajmniej zjawiskiem powszechnym. Przeciwdziałanie wymaga z reguły silnego
przywództwa, które skłonne byłoby doprowadzić raczej do zadrażnień i
konfliktów niż wejść na niebezpieczną drogę przekształcania grupy lub
organizacji w kółko wzajemnej adoracji. A oto proponowane w literaturze
przedmiotu i wypróbowane w praktyce środki zaradcze:
 Przydzielić każdemu członkowi grupy osobę bądź grupę osób pełniąc ych rolę
krytyka i ewaluatora.
 Lider powinien ograniczać, ze względu na siłę, którą dysponuje, swoją
aktywność przy sugerowaniu rozwiązań bądź podejmowaniu decyzji.
 Lider powinien wyznaczyć dwie (lub więcej) niezależnych podgrup pracujących
nad tym samym problemem.
 Lider winien podjąć wszelkie możliwe kroki utrudniające grupie izolowanie
się, zamykanie w kręgu własnych pomysłów, stereotypów, ideologii.