finanse publiczne
advertisement
Piotr Sokół POLITYKA FINANSOWA I FINANSE PUBLICZNE Literatura Stanisław Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013, Finanse publiczne (red. Tomasz Juja), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2011, Agnieszka Mikos-Sitek, Piotr Zapadka, Prawo finansów publicznych, C.H.Beck, Warszawa 2011. FINANSE PUBLICZNE Akty prawne: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm. FINANSE PUBLICZNE Zaliczenie na ocenę TEST na ostatnich zajęciach Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy, związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego Dobra publiczne Dobra publiczne to takie dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu (czyste dobra publiczne). Dobro publiczne Przykłady: powietrze, rzeki, jeziora, lasy, parki, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych itp. KRYTERIA WYRÓŻNIANIA DÓBR PUBLICZNYCH I DÓBR PRYWATNYCH - Kryterium użyteczności (kryterium społeczne) - Kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne) Dobro społeczne Dobra społeczne - to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy, kiedy on tego nie akceptuje (dobra należne społeczeństwu). DOBRO PUBLICZNE A DOBRO SPOŁECZNE Źródła finansowania Fundusze prywatne Fundusze publiczne Publiczne sensu largo Dobra Źródła finansowania Klasyczne Społeczne Publiczne sensu stricto Fundusze publiczne Prywatne Fundusze prywatne Dochody indywidualne a użyteczność dobra publicznego sensu stricto Up Krzywa użyteczności dobra publicznego Dochody indywidualne Up Użyteczność Dochody indywidualne a użyteczność dobra społecznego Dochody indywidualne Krzywa użyteczności dobra społecznego Użyteczność Współczesne pojęcie „finanse publiczne” występuje w większości języków świata. Potocznie oznacza ono publiczne środki pieniężne i posługiwanie się nimi. W literaturze, finanse publiczne są określane różnorodnie – najczęściej jako: -zasoby publicznych środków finansowych, -transfery, operacje środkami finansowymi, zjawiska i procesy pieniężne, -gospodarka publicznymi środkami finansowymi (działalność finansowa), -pieniężna forma podziału produktu narodowego (lub krajowego) brutto, -proces gromadzenia i rozdziału (redystrybucji) zasobów pieniężnych, -stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Czym zajmuje się nauka o finansach publicznych ? (trzy elementy definicji) 1. wskazuje na zjawiska i procesy 2. dotyczy gromadzenia i dzielenia pieniężnych środków publicznych 3. odwołuje się do obowiązujących norm prawnych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Finanse dzielimy na: 1. f. przedsiębiorstw 2. f. gospodarstw domowych 3. f. banków i instytucji kredytowych 4. f. zakładów ubezpieczeń 5. f. publiczne F I N A N S E (nauka finansów) Komparatystyka finansowa (finanse porównawcze) Finanse międzynarodowe Szczegółowe subdyscypliny finansowe Finanse publiczne Polityka finansowa państwa (samorządu lokalnego) Finanse banków Inżynieria finansowa Finanse ubezpieczeń Polityka finansowa banku Polityka finansowa instytucji ubezpieczen. Finanse przedsięb. Finanse gosp.dom. Finanse prywatne Polityka finansowa Polityka finansowa przedsięb. Polityka finansowa gosp. dom. Ustawa o finansach publicznych stanowi, iż finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: 1/ gromadzenie dochodów i przychodów publicznych, 2/ wydatkowanie środków publicznych, 3/ finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, 4/ finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego, 5/ zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, 6/ zarządzanie środkami publicznymi, 7/ zarządzanie długiem publicznym, 8/ rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej Finanse publiczne są obiektywną kategorią ekonomiczną i polityczną. Ich cechą jest to, iż mają charakter: 1) dynamiczny, złożony – procesy gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów, czyli gospodarowania środkami pieniężnymi na cele publiczne, zachodzą stale, nieustannie, a środki pieniężne są ciągle w ruchu; 2) dwustronny – z jednej strony ma miejsce pobieranie (gromadzenie, czerpanie, uzyskiwanie) dochodów, a także przychodów (wpływów, wpłat), z drugiej zaś – rozdysponowanie, podział na różne potrzeby społeczne za pośrednictwem pieniądza, czyli dokonywanie wydatków oraz rozchodów (wypłat). FINANSE PUBLICZNE ODRÓŻNIA SIĘ OD FINANSÓW PRYWATNYCH Finanse publiczne w państwach demokratycznych mają następujące cechy: -są tworzone w drodze aktu władztwa państwa lub innych organów publicznych mających mandat wyborców (legitymizowanych bezpośrednio lub pośrednio w procesie wyborczym); -ich wielkość i strukturę, jako publicznych środków pieniężnych, ustalają i kontrolują organy stanowiące władzy publicznej (przede wszystkim parlamentarne) lub – z ich upoważnienia – inne podmioty publiczne; -organy publiczne, dysponujące środkami finansowymi są wyposażone w środki przymusu prawnego podmiotu publicznego (państwa lub samorządu terytorialnego) i podporządkowania; nie są to więc instrumenty dobrowolne; -metody wykorzystywane przy zarządzaniu publicznymi środkami finansowymi są właściwe trybowi politycznemu i procedurom administracyjnym, a nie metodom rynkowym, związanym ze stosunkami umownymi, mającymi cechę równorzędności uprawnień; -są skierowane na realizację interesu publicznego (społecznego) i jego ochronę, zaspokajanie zbiorowych potrzeb społecznych, a nie maksymalizację zysku; ochrona tego interesu następuje z urzędu w formie zastosowania władztwa (przymusu) państwowego; -podstawowym dążeniem publicznej działalności finansowej powinno być utrzymanie równowagi finansowej w skali państwa (wspólnoty terytorialnej) oraz wartości pieniądza; -rozmiarami swymi, co do zasady, przewyższają zasoby i środki pieniężne podmiotów prywatnych, choć w coraz większym stopniu globalne, wielonarodowe korporacje dysponują kapitałami o stabilniejszym charakterze i większych rozmiarach. Finanse publiczne Finanse prywatne Cel działania Realizacja potrzeb społecznych Zaspokajanie potrzeb indywidualnych Sposób gromadzenia środków Władza publiczna wyposażona jest w narzędzie przymusu, umożliwiające gromadzenie środków Gromadzenie kapitału na zasadach dobrowolności Sposób wydatkowania środków Wydatkowanie środków w celu zaspokojenia potrzeb społecznych Racjonalne (pod względem ekonomicznym) wydatkowanie środków finansowych na potrzeby indywidualne Skala działania Wielkość zasobów publicznych W skali globalnej wielkość jest w Polsce nieporównywalna zasobów finansowych sektora z zasobami prywatnymi prywatnego jest porównywalna z zasobami sektora publicznego Wpływ na gospodarkę Decyzje władz publicznych mają istotny wpływ na gospodarkę, ze względu m.in. na wysokie możliwości alokacyjne sektora publicznego Stosunkowo niewielki wpływ na gospodarkę, jako całość ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH 1. Jawności 2. Przejrzystości 3. Legalności 4. Celowości Art. 61, ust. 1 Konstytucji RP Obywatel ma prawo uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 5. Planowości 6. Ochrony interesu finansowego państwa 7. Praworządności postępowania organów finansowych 8. Rachunkowości 9. Sprawozdawczości finansowej 10.Dyscypliny finansowej Mechanizm finansów publicznych funkcjonuje prawidłowo, jeśli podmioty dysponujące środkami publicznymi przestrzegają zasad gospodarowania nimi ustalonych przez prawo, a zatem jeżeli przestrzegają ustalonej w tym zakresie dyscypliny. Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z przestrzeganiem dyscypliny finansów publicznych jest ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Pojęcie dyscypliny finansów publicznych można odnieść do przestrzegania prawnie wyznaczonych reguł ustalania, poboru i egzekucji należności stanowiących środki publiczne oraz gospodarowania nimi w skali mikroekonomicznej, czyli w jednostkach sektora finansów publicznych oraz poza nimi, jeśli podmioty te korzystają ze środków publicznych. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Ustawa z 17 XII 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. Nr 14, poz. 114 ze zm.) Cechy odrębne tej odpowiedzialności: - odpowiedzialność ta jest ponoszona zarówno za umyślne jak i nieumyślne działania i zaniechania, chyba że naruszenia nie można było uniknąć mimo dołożenia najwyższej staranności wymaganej od osób odpowiedzialnych za dobro publiczne, - stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu wykroczeń w odniesieniu do popełnionych czynów - czas i miejsce popełnienia czynu, skutki błędu czy nieświadomości - Niezależnie od powyższej odpowiedzialności przed sądem karnym, występuje odpowiedzialność przed komisją orzekającą w sprawach o naruszenie dyscypliny w I-szej instancji Organy orzekające pierwszej instancji: 1) resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działem lub działami administracji rządowej, 2) komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, 3) wspólna komisja orzekającą (dla organów nie należących do administracji rządowej, np. dla Kancelarii Sejmu, Sądu Najwyższego, NIK), 4) regionalne komisje orzekające przy Regionalnych Izbach Obrachunkowych (dla budżetu j.s.t. i budżetu wojewody) - Organem drugiej instancji jest Główna Komisja Orzekająca Na prawomocne orzeczenia Głównej Komisji Orzekającej przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Wniesienie skargi wstrzymuje wykonanie prawomocnego orzeczenia W ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych pojęcie dyscypliny finansów publicznych przedstawiono podając, co stanowi jej naruszenie. Określając odpowiedzialność, wskazano na podmiotowy i przedmiotowy zakres tej odpowiedzialności. Najważniejsze poruszone w niej zagadnienia to: - czyny powodujące naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 5-18c), zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 19-30), - kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 31-37), - organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dział III), - sposób postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 19-30). Kary na naruszenie dyscypliny finansów publicznych 1) upomnienie, 2) nagana, 3) kara pieniężna (w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia), 4) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat (ukaranie tą karą wyklucza możliwość pełnienia funkcji: kierownika i jego z-cy, dyrektora generalnego, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego i jego z-cy, kierownika i jego z-cy odpowiedzialnego za wykonywanie budżetu lub planu finansowego) FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH - ALOKACYJNA - REDYSTRYBUCYJNA - STABILIZACYJNA GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII KEYNESOWSKIEJ - INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY Łagodzenie wahania cyklu koniunkturalnego, a przede wszystkim walka z bezrobociem przez: -zwiększenie wydatków publicznych, głównie na cele inwestycyjne (mnożnik inwestycyjny) -budżet ma być równoważony, ale nie w roku budżetowym, lecz w okresie cyklu koniunkturalnego -w przypadku pojawienia się inflacji, jako rezultatu przegrzania koniunktury, państwo miało zmniejszać wydatki i tym samym ograniczać popyt globalny -wysokie oprocentowanie kredytu banku centralnego i banków komercyjnych miało hamować ekspansję i wywołaną przez nią inflację oraz odwrotnie, niskie oprocentowanie miało pobudzać inwestycje i zmniejszać bezrobocie GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII NEOLIBERALNEJ 1.Ograniczanie działalności państwa: najmniejsze obciążanie podatnika daninami 2.Jak najmniejszy budżet 3.Dominujące podatki pośrednie 4.Twarde ograniczanie deficytu budżetowego MONETARYZM FRIEDMANA 1.Bank centralny zapewnia stabilność cen przez regulację dopływu pieniądza do gospodarki, przez co groźba inflacji może być usunięta 2.Oczekiwania stałej wartości pieniądza i eliminacja groźby zniweczenia oszczędności przez inflację skłaniać będzie do zaangażowania inwestycyjnego jednostek gospodarczych, a więc wzrostu gospodarczego w dłuższym okresie 3.Gospodarka sama dostosowuje się do zmieniającej się sytuacji a interwencja rządu może popsuć cudowną naturę rynku W przekroju p r a w n y m, system finansów publicznych tworzą: 1.konstytucja lub inna ustawa zasadnicza, zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych 2.prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego 3.Coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów 4.Ustawy podatkowe 5.Ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych 6.Ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych) 7.Ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego) 8.Ustawa karnoskarbowa 9.Ustawa o zobowiązaniach podatkowych; w niektórych krajach (np. w Polsce) funkcjonują ordynacje podatkowe, będące swoistym kodeksem praw i obowiązków podatnika 10.Akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu, innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządów jednostek samorządu terytorialnego i ich przedstawicieli Regulacji finansowe w Konstytucji W Konstytucji finansom poświęcony jest rozdział X „Finanse publiczne”. Ponadto do kwestii finansowych mają zastosowanie takie przepisy powiązane, jak: art. 2, 4, 15 ust. 2, art. 20, 22, 31 ust. 3, art. 71, 95 ust. 2, art. 98, 146 ust. 4 pkt 4, 5, 6, art. 167, 168 i 240. Art. 216 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Konstytucja a finanse publiczne Artykuł 216 Konstytucji RP to przepis o charakterze modelowym i ogólnym, który wymaga, aby węzłowe dziedziny publicznej działalności finansowej były normowane ustawami oraz wyznacza wskaźnik bezpieczeństwa finansowego państwa. Konstytucja a finanse publiczne W teorii przyjmuje się, że z przedmiotowego punktu widzenia na finanse publiczne składają się: - finanse państwa, - finanse zakładów publicznych, - operacje banku centralnego oraz - finanse jednostek samorządu terytorialnego. W konsekwencji należy przyjąć, że we wszystkich tych dziedzinach obowiązuje ustawowa forma regulacji prawnej. Konstytucyjny zakres ustawowej formy finansów publicznych Ustawowej formy wymaga więc: 1) finansowanie bezzwrotne, czyli gromadzenie i wydatkowanie środków finansowych na cele publiczne; 2) działalność finansowa w sferze majątkowej; 3) monopole państwowe; 4) wydatkowanie zwrotne (pożyczki) oraz gwarancje i poręczenia, które nie mogą przekroczyć określonego limitu. Konstytucja a finanse publiczne Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, „art. 216 Konstytucji wręcz obliguje do ustawowego uregulowania problemów związanych z wydatkowaniem środków finansowych na cele publiczne” i jest potwierdzeniem „kompetencji ustawodawcy do kształtowania systemu finansów publicznych”. Wyr. TK z 15.4.2002 r., K 23/01, OTK-A 2002, Nr 2, poz. 19; Wyr. TK z 16.3.1999 r., K 35/98, OTK 1999, Nr 3, poz. 37. Art. 217 Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Konstytucja a finanse publiczne Przepis art. 217 Konstytucji RP: 1) określa w szczególny sposób relację ustaw podatkowych do rozporządzeń wykonawczych; 2) zobowiązuje do ustawowego normowania podatków i danin publicznych; 3) określa zakres ustawowego wywłaszczania przez „nakładanie” podatków i danin publicznych, czyli wyraża zasadę władztwa daninowego państwa; 4) wprowadza obowiązek unormowania w ustawie wszystkich elementów konstrukcyjnych podatku i zarazem 5) ustawowej formy dla wszystkich elementów konstrukcyjnych podatku; Konstytucja a finanse publiczne 6) określa sposób ustawowego normowania zasad przyznawania ulg i umorzeń; 7) wymaga, aby zwolnieniom podlegały „kategorie” podmiotów; 8) jest narzędziem ochrony wartości konstytucyjnych, takich jak: zasada demokratycznego państwa prawnego, prawo własności, równość, sprawiedliwość i powszechność opodatkowania; 9) poprzez elementy konstrukcyjne podatku kształtuje politykę daninową, która musi uwzględniać wartości wyrażone w Konstytucji. Art. 218 Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa. Z art. 218 Konstytucji RP wynika, że Skarb Państwa musi mieć organizację oraz majątek. W literaturze przypisuje się Skarbowi Państwa także funkcje gospodarcze i finansowe. Art. 219 1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. 2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa. 3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym. 4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Art. 219 Normy zawarte w art. 219 Konstytucji RP zawierają postanowienia o: 1) obowiązku uchwalania budżetu przez Sejm; - rocznym okresie budżetowym; 2) ustawowej formie budżetu; 3) obowiązku ustawowej formy regulacji dla zasady i trybu opracowania projektu budżetu państwa, stopnia jego szczegółowości oraz wymagań, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej; 4) ustawowej formie zasad i trybu wykonywania ustawy budżetowej; 5) dopuszczalności w wyjątkowych przypadkach określania dochodów i wydatków państwa w okresie krótszym niż rok ustawą o prowizorium budżetowym; 6) odpowiednim stosowaniu przepisów dotyczących projektu ustawy budżetowej do projektu ustawy o prowizorium budżetowym; 7) obowiązku prowadzenia przez Radę Ministrów gospodarki finansowej na podstawie przedłożonego projektu ustawy, jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego. Art. 220 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Konstytucja a finanse publiczne Przepis art. 220 Konstytucji RP zawiera dwa zakazy: 1) skierowany do Sejmu zakaz zwiększania deficytu budżetowego w stosunku do przewidzianego w ustawie budżetowej mimo zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów; 2) zakaz pokrywania deficytu przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Obydwa odnoszą się bezpośrednio do deficytu budżetowego, ale dotyczą także równowagi finansowej całego systemu finansowego. Pozycja Rady Ministrów w zakresie finansów Rada Ministrów jako organ władzy wykonawczej posiada bardzo silną pozycję ustrojową w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej. Pozycja ta określona jest przez: a) art. 221 (wyłączność inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w zakresie ustawy budżetowej), b) art. 220 ust. 1 (zakaz zwiększania przez Sejm deficytu budżetowego w stosunku do przewidzianego w projekcie ustawy budżetowej), c) art. 219 ust. 4 w zw. z art. 146 ust. 4 pkt 6 Konstytucji RP (wyłączność kompetencji Rady Ministrów do prowadzenia gospodarki finansowej państwa oraz kierowania wykonaniem budżetu na podstawie ustawy budżetowej). Wyr.TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05, OTK-A 2005, Nr 10, poz. 114. Art. 221 Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Wyłączność inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów Przepis art. 221 Konstytucji RP jest wyjątkiem, jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą w zakresie wymienionych w nim ustaw. Wyłączność inicjatywy ustawodawczej dotyczy nie tylko projektu budżetu, ale także ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych. O takim rozwiązaniu przesądzają powiązania budżetu z tymi projektami. wyłączność inicjatywy ustawodawczej RM w zakresie spraw finansowych Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w tej sprawie, „że zgodnie z art. 221 Konstytucji, inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. To zaś oznacza zakaz tworzenia odrębnych budżetów, a co za tym idzie i odrębnych ustaw budżetowych dla każdej z trzech władz. Niemożliwe jest także w świetle polskiej Konstytucji traktowanie poszczególnych części budżetu tak, jakby były one odrębnymi budżetami – nawet wówczas, gdy przepisy ustawowe przewidują i gwarantują zarazem zachowanie pewnych odrębności w procedurze uchwalania i wykonywania budżetu”. Wyr.TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05. Art. 222 Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Terminy z art. 222 Konstytucji Przepis art. 222 Konstytucji RP wyznacza dwa terminy przedłożenia przez Radę Ministrów projektu budżetu na rok następny. Pierwszy, jeżeli nie zachodzą wyjątkowe przypadki – na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Drugi, jeżeli zachodzą wyjątkowe przypadki – w terminie „późniejszym”. Art. 223 Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Kompetencje Senatu w zakresie budżetu Zgodnie z art. 223 Konstytucji RP Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Wnoszenie poprawek do ustawy budżetowej, ustawy o zmianie ustawy budżetowej oraz ustawy o prowizorium budżetowym zostało w Konstytucji ograniczone 20-dniowym terminem. Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej w całości. Może przyjąć ustawę budżetową bez poprawek albo uchwalić poprawki. Jeżeli Senat nie podejmie w terminie 20 dni od dnia przekazania mu projektu ustawy budżetowej żadnej uchwały należy uznać, że ustawa budżetowa jest uchwalona w brzmieniu ustalonym przez Sejm. Art. 224 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Dyscyplinujący charakter art. 224 Artykuł 224 Konstytucji RP wyraża dążenie do skrócenia procesu uchwalania budżetu przez: ograniczenie terminu do podpisania ustawy budżetowej przez Prezydenta RP, nałożenie na Trybunał Konstytucyjny obowiązku wydania orzeczenia w sprawie konstytucyjności ustawy budżetowej w ciągu 2 miesięcy. Dyscyplina ustawodawcza w zakresie finansów c.d. Podobną funkcję dyscyplinującą spełnia nałożenie na Trybunał Konstytucyjny obowiązku wydania orzeczenia w sprawie konstytucyjności ustawy budżetowej w ciągu 2 miesięcy. W nauce przyjmuje się, że w przypadku uchybienia terminu przez TK Prezydent ma mimo to obowiązek podpisania ustawy. Jednak Prezydent nie może podpisać ustawy uznanej za niezgodną z Konstytucją. Art. 225 Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Dyscyplina ustawodawcza w zakresie finansów c.d. Artykuł 225 Konstytucji RP wyznacza dwa terminy: 4-miesięczny dla obu izb parlamentu na zakończenie postępowania ustawodawczego i przekazanie Prezydentowi ustawy budżetowej do podpisu, oraz 14-dniowy na podjęcie przez Prezydenta decyzji o ewentualnym skróceniu kadencji parlamentu. Art. 226 1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Art. 226 Artykuł 226 Konstytucji RP reguluje instytucję absolutorium. Absolutorium to uchwała Sejmu wyrażająca ocenę wykonania przez rząd ustawy budżetowej na dany rok, jako zgodnego z tą ustawą. W ujęciach encyklopedycznych absolutorium to akt (decyzja) organu nadrzędnego, najczęściej wybieralnego, zwalniający organ wykonawczy (podporządkowany) od odpowiedzialności za wykonanie powierzonych mu zadań. W przekroju i n s t r u m e n t a l n y m, funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają, zwłaszcza, następujące narzędzia: 1.podatki centralne 2.podatki lokalne 3.opłaty 4.cła 5.dochody z majątku publicznego (np. dywidendy, renty) 6.składki na ubezpieczenie społeczne 7.subwencje 8.dotacje 9.kredyty państwowe i pożyczki publiczne W przekroju i n s t y t u c j o n a l n y m, system finansów publicznych tworzą fundusze, przyjmujące najczęściej formę: 1.budżetu państwa 2.budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego (powiatu samorządowego, regionu samorządowego) 3.funduszy ubezpieczeń społecznych 4.pozostałych funduszy publicznych 5.fundacji publicznych Ustawa o finansach publicznych z 1998 r. Art.5.1. Do sektora finansów publicznych zalicza się: 1) Organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne 2) Państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub części, z wyjątkiem: a/ przedsiębiorstw państwowych b/ banków państwowych c/ spółek prawa handlowego Art. 4. Ustawy z 2005 r. 1. Sektor finansów publicznych tworzą: 1/ organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały; 2/ gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu terytorialnego”, oraz ich związki; 3/ jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych; 4/ państwowe i samorządowe fundusze celowe; 5/ uczelnie publiczne; 6/ jednostki badawczo-rozwojowe; 7/ samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 8/ państwowe i samorządowe instytucje kultury; 9/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze; 10/ Narodowy Fundusz Zdrowia; 11/ Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; 12/ inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego. Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. Art. 9 Sektor finansów publicznych tworzą: 1/ organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały; 2/ jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 3/ jednostki budżetowe; 4/ samorządowe zakłady budżetowe; 5/ agencje wykonawcze; 6/ instytucje gospodarki budżetowej; 7/ państwowe fundusze celowe; 8/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS 9/ Narodowy Fundusz Zdrowia; 10/ samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 11/ uczelnie publiczne 12/ Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; 13/ państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe 14/ inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego. Podstawowe formy organizacyjne finansów publicznych: -Jednostka budżetowa, -Zakład budżetowy, -Agencja wykonawcza, -Instytucja gospodarki budżetowej, -Fundusz celowy, -Osoba prawna. Gospodarka finansowa: 1. Brutto: - Jednostka budżetowa, 2. Netto klasyczne: - Zakład budżetowy, - Agencja wykonawcza. 3. Netto specyficzne: - Agencja wykonawcza, - Instytucja gospodarki budżetowej, - Fundusz celowy. JEDNOSTKI BUDŻETOWE 1.Nie mają osobowości prawnej 2.Pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, samorządu, a uzyskane dochody odprowadzają do tego budżetu (na rachunek budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego) 3.Działają na podstawie statutu określającego w szczególności ich nazwę, siedzibę i przedmiot działania 4.Tworzą je, łączą i likwidują: a/ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw – państwowe jednostki budżetowe b/organy stanowiące jednostek samorządy terytorialnego – gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe 5.Organ likwidujący jednostkę budżetową określa przeznaczenie mienia znajdującego się w jej zarządzie. W przypadku państwowej jednostki budżetowej decyzja o przeznaczeniu mienia podejmowana jest w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa 6.Należnosci i zobowiązania: -państwowej jednostki budżetowej przejmuje organ podejmujący decyzje o likwidacji, - gminnej, powiatowej lub wojewódzkiej jednostki budżetowej przejmuje urząd odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego 7.Podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym 8.Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych wydatki i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit 9.Kierownik jednostki budżetowej może, w celu realizacji zadań, zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki 10. Są zwolnione z podatku dochodowego Jednostka budżetowa Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej: • nie mogą być podmiotami prawa własności, nie odpowiadają za swoje zobowiązania, • w ich imieniu występuje władza państwowa lub samorządowa. Prowadzą działalność niekomercyjną o charakterze nieodpłatnych usług lub wykonywania różnych zadań administracji publicznej • zdarzające się czasem wpływy mają charakter sporadyczny i nieznaczny (kara za przetrzymanie książek w bibliotece), jedynie w wypadku sądów wpływy mogą być wyższe (opłaty sądowe, kary pieniężne) Rozliczają się z budżetem na zasadzie brutto: • koszty pokrywają pieniędzmi z budżetu • ewentualne dochody odprowadzają do budżetu • wydatki jednostek budżetowych nie mają związku z ich dochodami! Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan finansowy obejmujący jej dochody i wydatki • otrzymane z budżetu środki mają ścisłe przeznaczenie a niewykorzystane do końca roku przepadają….. Przykłady jednostek budżetowych: żłobki i przedszkola urzędy statystyczne sądy i prokuratury areszty i więzienia ośrodki sportu i rekreacji ośrodki wychowawcze urzędy administracji samorządowej i państwowej JEDNOSTKI BUDŻETOWE Jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej, może utworzyć Prezes Rady Ministrów. ( od 1. 01. 2010 r.) Prezes Rady Ministrów tworząc jednostkę budżetową określa zakres realizowanych przez nią zadań Jednostka budżetowa podlega Prezesowi Rady Ministrów albo wskazanemu przez niego ministrowi lub kierownikowi urzędu centralnego Art.11a Oświatowe państwowe i samorządowe jednostki budżetowe uzyskujące dochody z: 1/ spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej; 2/ odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej 3/ działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej, określonej w statucie, polegający m.in. na świadczeniu usług, w tym szkoleniowych i informacyjnych; 4/ opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, jak również za sprawdzanie kwalifikacji; 5/ z tytułu odpłatności za wyżywienie i zakwaterowanie uczniów i młodzieży w bursach i internatach, ponoszonych bezpośrednio przez rodziców lub opiekunów; 6/ z dopłat bezpośrednich i innych płatności stosowanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, otrzymanych na podstawie odrębnych przepisów. - mogą je gromadzić na wydzielonym rachunku. Decyzje o utworzeniu rachunku podejmują kierownicy pjb, po uzyskaniu zgody organu prowadzącego szkołę. Dochody jednostek budżetowych są przeznaczone na : 1/ sfinansowanie wydatków bieżących i majątkowych; 2/ cele wskazane przez darczyńcę; 3/ remont lub odtworzenie mienia w przypadku uzyskania dochodów z tytułu odszkodowań; Dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych. Rachunek dochodów własnych mogą prowadzić również placówki dyplomatyczne za granicą. Środki te mogą być przeznaczone na funkcjonowanie placówek i podobnie jak w wypadku szkół nie mogą być przeznaczone na wynagrodzenia osobowe. ZAKŁADY BUDŻETOWE 1.są to jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność gospodarczą na zasadzie odpłatności, pokrywając swoje koszty z dochodów własnych 2.nie mają osobowości prawnej 3.mogą być dotowane: a) dotacje przedmiotowe, b) dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków z UE i zagranicznych, c) dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, d) dotacje podmiotowe, e) dotacja jednorazowa dla nowo tworzonego szb na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe, Dotacje nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności (z wyłączeniem b, c) 4.tworzą je organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe 5.podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody, w tym dotacje z bjst, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem 6.dokonują do budżetu wpłat nadwyżek środków obrotowych, ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego 7.jeśli osiągnie w ciągu roku przychody wyższe od planowanych, może zwiększyć planowane wydatki (nie wolno zmniejszyć wpłat do budżetu, ani zwiększać dotacji z budżetu) 8.są w zasadzie opodatkowane, za wyjątkami określonymi w ustawie Likwidując zakład budżetowy, organ uprawniony do likwidacji określa przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu zakładu. Pozostałe po likwidacji środki pieniężne, należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu przejmuje organ, który przeprowadza likwidację, albo nowo utworzona jednostka organizacyjna. Przejęcie następuje na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego. Zakład budżetowy Samorządowe zakłady budżetowe nie posiadają osobowości prawnej, ale korzystają z ograniczonej samodzielności finansowej: • swoje dochody przeznacza na pokrycie kosztów, nie przechodzą one przez budżet Prowadzą odpłatną działalność usługową o charakterze użyteczności publicznej: • łączy cechy podmiotu gospodarczego i jednostki realizującej zadania publiczne Rozliczają się z budżetem na zasadzie netto: • Zakład przeznacza otrzymane opłaty (mające charakter częściowy – muszą być tanie żeby każdy mógł korzystać) na pokrycie swoich kosztów, resztę wydatków pokrywa dotacja z odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego • wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest plan finansowy Może otrzymać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacje: • Obejmuje on przychody, w tym dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wydatki zakładu, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań oraz rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego • Dotacje przedmiotowe (forma dopłaty do świadczonych usług); • W szczególnych sytuacjach możliwa jest dotacja celowa i podmiotowa • Nowo tworzonemu zakładowi może być udzielona dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe • Dotacje dla zakładu (poza dotacjami celowymi) nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności Od 1 stycznia 2010 r. Zadania własne jednostki samorządu terytorialnego mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady budżetowe w zakresie: 1.gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi 2.dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego 3.wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz 4.lokalnego transportu zbiorowego 5.targowisk i hal targowych 6.zieleni gminnej i zadrzewień 7.kultury fizycznej i sportu 8.utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania 9.cmentarzy FUNDUSZE CELOWE 1.fundusze, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań 2.stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz 3.podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy 4.plany ujmuje się w ustawie budżetowej, oddzielnie dla każdego funduszu 5.wydatki mogą być dokonywane, tylko w ramach posiadanych środków finansowych 6.mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak stanowi 7.szczegółowe zasady gospodarki finansowej określa, w drodze rozporządzenia, minister nadzorujący fundusz celowy, w porozumieniu z Ministrem Finansów 8.projekty planów finansowych przedkładają dysponenci wszystkich funduszy 9.plany sporządza się w układzie memoriałowym Państwowy fundusz celowy Jest szczególną formą gospodarowania środkami publicznymi • Nie posiada osobowości prawnej. • Stanowi wyodrębniony rachunek bankowy. • Powołuje się go na konkretny cel i nie można go zmienić. Fundusz posiada 3 cechy: • Powoływany mocą ustawy. • Przychody muszą pochodzić ze środków publicznych. • Wydatki muszą być przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz ma własne źródła dochodów • Do państwowego funduszu celowego nie zaliczamy funduszu, którego jedynym źródłem przychodów jest dotacja z budżetu państwa. • Ma własne źródła dochodów np. składki Zalety/wady • Większa elastyczność w gospodarowaniu publicznymi pieniędzmi, dłuższy horyzont czasowy. • Usztywnienie gospodarki finansowej. Przykładowe fundusze celowe: Fundusz Gwarancyjnych Świadczeń Pracowniczych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Fundusz Emerytalno Rentowy Rolników Fundusz Kościelny Fundusz – Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców Fundusz Dopłat Fundusz Emerytur Pomostowych Fundusz Kolejowy Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych Fundusz Leśny Fundusz Pracy Z dniem 31 grudnia 2010 roku likwiduje się fundusze celowe: 1/ wojewódzkie i powiatowe fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym 2/ Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych: centralny i terenowe Po upływie terminu likwidacji, nieściągnięte należności i nieuregulowane zobowiązania zlikwidowanych funduszy przejmują jednostki samorządu terytorialnego, które realizowały wyodrębnione zadania poprzez fundusze celowe. Środki pieniężne zlikwidowanych funduszy stają się dochodami budżetów odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Z dniem 1 stycznia 2012 roku państwowymi funduszami celowymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych z 2009 roku, stają się państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną: 1/ Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 2/ Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Narodowych Fundusz Zdrowia nie jest państwowym funduszem celowym. 1991 -2005 zakaz tworzenia nowych funduszy celowych. 2005 r. zniesiono zakaz. AGENCJE WYKONAWCZE Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy obejmujący: -przychody z prowadzonej działalności, -dotacje z budżetu państwa, - zestawienie kosztów funkcjonowania agencji, - realizację zadań ustawowych, z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek od nich naliczanych, -płatności odsetkowych wynikających z zaciągniętych zobowiązań, -wynik finansowy, -środki na wydatki majątkowe, -środki przyznane innym podmiotom, -stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku, - stan środków pieniężnych na początek i koniec roku. Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, może zaciągać zobowiązania na okres realizacji danego zadania przekraczający rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na obsługę zobowiązania znajdują się w rocznym planie finansowym. Agencja wykonawcza jest obowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa, na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad agencją, nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań podatkowych. Agencja wykonawcza Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną: Agencja wykonawcza tworzona jest na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji określonych zadań państwa • Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych i w ustawie tworzącej daną agencję. • Koszty funkcjonowania pokrywa z przychodów: z prowadzonej działalności oraz uzupełniająco z dotacji z budżetu państwa • Państwo poprzez nie oddziałuje na działalność gospodarczą w takich dziedzinach jak: rolnictwo, rozwój przedsiębiorczości, działalność innowacyjna, przyspieszenie zmian strukturalnych w gospodarce • Wpłaca na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki Jest obowiązana corocznie budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją wpłacać do budżetu państwa nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą nadwyżkę środków finansowych po uregulowaniu zobowiązań podatkowych Podstawą gospodarki finansowej • Zamieszczany w załączniku do ustawy budżetowej, agencji wykonawczej jest plan • Ustalany przez jej właściwy organ w porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad agencją wykonawczą finansowy Z dniem 1 stycznia 2012 roku agencjami wykonawczymi, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych z 2009 roku, stają się: 1.Państwowe agencje: -Agencja Nieruchomości Rolnych -Wojskowa Agencja Mieszkaniowa -Agencja Mienia Wojskowego -Agencja Rezerw Materiałowych -Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości -Agencja Rynku Rolnego -Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 2.Narodowe Centrum Badań i Rozwoju INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która -odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania -pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Instytucja gospodarki budżetowej może być utworzona przez: 1/ ministra lub Szefa, za zgodą Rady Ministrów 2/ organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art.139 ust.2 (Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta…itd.), jako organu wykonującego funkcje organu założycielskiego. Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS. Instytucja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych. Instytucja samodzielnie gospodaruje mieniem, kierując się zasadą efektywności jego wykorzystania. Instytucje gospodarki budżetowej Nowa jednostka sektora finansów publicznych Posiada osobowość prawną Cel • Powstały na podstawie ustawy o finansach publicznych z 2009 r. • Mogły się w nią przekształcić gospodarstwa pomocnicze oraz zakłady budżetowe na szczeblu państwowym. • Uzyskuje ją z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. • Tworzone w celu realizacji zadań publicznych. • Działają na zasadzie samofinansowania. • Mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa. Nowo powstała instytucja może uzyskać jednorazową dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Jako instytucje gospodarki budżetowej działają np. przywięzienne zakłady pracy. Instytucja gospodarki finansowej Przykłady instytucji gospodarki finansowej Podlaska Instytucja Gospodarki Budżetowej Bielik Pomorska Instytucja Gospodarki Budżetowej Pomerania Bałtycka Instytucja Gospodarki Budżetowej Baltica Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP Centralny Ośrodek Sportu Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Centralny Ośrodek Informatyki Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych Państwowe i samorządowe osoby prawne Tworzone na podstawie odrębnych ustaw. Występują we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. 3. Zostają wyposażone w majątek stanowiący własność Skarbu Państwa. 4. Świadczą usługi dotyczące zadań publicznych. 5. Przychody jednostek są zróżnicowane, zróżnicowany jest zatem udział dotacji budżetowych. 1. 2. Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych 1. 2. Fundacje prawa publicznego Państwo lub inny podmiot prawa publicznego przeznacza majątek i środki publiczne na realizację celu należącego do zakresu działania władzy publicznej. Obecnie w Polsce działają 3 takie fundacje. Środkami publicznymi są: 1) dochody publiczne; 2) środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2; 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: a/ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych, b/z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c/ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, d/z otrzymanych pożyczek i kredytów, e/z innych operacji finansowych; 5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł. Dochody publiczne - bezzwrotne (np. podatki, opłaty, cła, kary pieniężne, wpłaty z zysku NBP) oraz zwrotne (kredyty, pożyczki, sprzedaż bonów skarbowych i obligacji), - przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i dobrowolne ( pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu Państwa), - ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych) i indywidualne (wpłaty z zysku NBP, dochody z prywatyzacji konkretnego przedsiębiorstwa czy banku, darowizny, konfiskata mienia), -nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i odpłatne (opłaty), -krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i zagraniczne (środki Unii Europejskiej, zagraniczne darowizny, pożyczki, przychody z emisji obligacji na rynki zagraniczne), - państwowe (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP, cła, składka na rzecz NFZ, ZUS, Funduszu Pracy) i lokalne (podatki lokalne np. podatek od nieruchomości, opłaty lokalne np. opłata targowa, a także dochody samorządowych jednostek budżetowych, - na rzecz budżetów publicznych, państwa, jednostek samorządu terytorialnego i budżetów ponadnarodowych (np. składka na rzecz budżetu UE, w tym część VAT, wpłata kapitału do EBC). Dochody publiczne: 1. Daniny publiczne: - podatki, - składki, - opłaty, - wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych Skarbu Państwa, - inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw 2. Inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych. 3. Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych. 4. Dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, w szczególności: - wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, - odsetki od środków na rachunkach bankowych, - odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, - dywidendy z tytułu posiadanych praw majatkowych; 5. Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; 6. Odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych 7. Kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; 8. Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów (ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego). ŚRODKI UNIJNE FUNDUSZE PRZED- PROGRAMY AKCESYJNE WSPÓLNOTOWE POLITYKA STRUKTURALNA WSPÓLNA POLITYKA ROLNA FUNDUSZE STRUKTURALNE FUNDUSZ SPÓJNOŚCI Do środków, o których mowa w pkt 2, zalicza się: 1/ środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego; 2/ niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA): a/Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014, b/Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009- 2014, c/Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy; 3/ środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych oraz Programu Środki Przejściowe; 4/ środki na realizacje Wspólnej Polityki Rolnej: a/Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”, b/Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, c/Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich; 5/ środki przeznaczone na realizację: a/ programu w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, b/ programów Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa; c/ Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2004-2009, d/ Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2004-2009; 5a/ środki przeznaczone na realizację Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych; 5b/ środki Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym; 5c/ środki pochodzące z instrumentu „Łącząc Europę”; 6/ inne środki. STRUKTURA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W POLSCE W LATACH 2004 – 2006 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 60,90 Europejski Fundusz Socjalny 22,90 Europejski Fundusz Orientacji I Gwarancji Rolnej Europejski Fundusz Rybołówstwa 13,80 2,40 FUNDUSZE UNIJNE W PERSPEKTYWIE FINANSOWEJ 2007 – 2013 W zakresie polityki strukturalnej 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2. Europejski Fundusz Społeczny 3. Fundusz Spójności W zakresie Wspólnej Polityki Rolnej 4. Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji 5. Europejski Fundusz Rolniczy Rozwoju Obszarów Wiejskich 6. Europejski Fundusz Rybacki WIELKOŚĆ ŚRODKÓW Z FUNDUSZY UE ( w mln euro ) NPR 2004 - 2006 NSRO 2007 – 2013 EFRR 5 194, 2 31 088 , 1 EFS 2 042 , 4 8 929 , 9 F Spójności 4 178 , 6 19 513 , 0 EFOiGR 1 192 , 8 ---------- Fin.Instr.Wspier. Rybołówstwa ---------201 , 8 PRZEPŁYWY FINANSOWE POLSKA-UE w okresie 1.05.2004 – 09.2014 (w euro) 105 131 794 691 I Transfery z UE do Polski 1 Środki przedakcesyjne 2 Polityka spójności (F.Strukturalne + F.Spójności) 67 234 786 027 3 Instrument poprawy płynności 1 616 632 480 4 Instrument Schengen 5 Wspólna Polityka Rolna 33 608 218 580 - dopłaty bezpośrednie (ARiMR) 18 014 498 823 - interwencje rynkowe (ARR) - PROW - pozostałe 1 413 088 950 313 874 505 1 426 652 080 13 542 851 813 116 673 583 II Wpłaty do budżetu UE 34 206 308 715 6 DNB 23 433 966 030 7 VAT 5 048 497 104 8 TOR 3 447 218 345 9 Rabaty III Zwroty do budżetu UE I-II-III Saldo rozliczeń Polska – UE (3+4) – 2 Saldo rozliczeń budżet RP – budżet UE 2 276 627 235 140 220 296 70 792 265 680 -32 275 801 730 Przeznaczenie środków publicznych Wydatki publiczne Rozchody publiczne Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów Wykup papierów wartościowych Udzielone pożyczki Płatności dokonywane z przychodów z prywatyzacji Istota i zakres wydatków publicznych Wydatki publiczne służą realizacji zadań władzy publicznej. Ich występowanie, podobnie jak istnienie państwa i pieniądza, ma więc charakter obiektywny. Dzięki nim władze publiczne realizują cele społeczne (walka z biedą, bezrobociem, zapewnienie powszechnej ochrony zdrowia i oświaty), gospodarcze (łagodzenie cykli koniunkturalnych, budowa infrastruktury technicznej i środowiskowej dla pobudzenia rozwoju gospodarczego) oraz klasyczne funkcje państwa (bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, polityka zagraniczna). Cechą wydatków publicznych jest ich arbitralne ustalanie przez władze publiczne. Jako, że te ostatnie mają zawsze charakter polityczny, także wysokość i struktura wydatków publicznych w danym miejscu i czasie są konsekwencją politycznych wyborów. Rodzaje wydatków publicznych Najczęściej stosowanym kryterium podziału wydatków publicznych jest cel (funkcja, kierunek, rodzaj działań) wydatkowania środków. Można tu wyróżnić wydatki na: - gospodarkę narodową; - cele socjalne i kulturalne; - administrację; - wymiar sprawiedliwości; - policję i obronę narodową; - obsługę długów państwowych. W zależności od sposobu organizacji publicznej gospodarki finansowej wyróżnić możemy wydatki budżetowe oraz wydatki z innych niż budżet źródeł publicznych (wydatki pozabudżetowe). Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala wyodrębnić wydatki poszczególnych podmiotów publicznoprawnych. Odnosząc to kryterium do Polski wyróżniamy: - wydatki państwa; - wydatki samorządu terytorialnego, które dzielimy na: - wydatki gmin, powiatów i województw. Wydatki publiczne - Wydatki nabywcze (definitywne) – dokonywane przez jednostki na własny rachunek ze środków oddanych do jej dyspozycji. Stanowią zapłatę za zakupione towary i usługi na rzecz tych jednostek oraz odszkodowania. - Wydatki redystrybucyjne (przelewowe, transfery) – przenoszenie środków finansowych między podmiotami, niezwiązane ze świadczeniem wzajemnym). Wydatki publiczne OSOBOWE – opłata za wykonana pracę osobistą w ramach stosunku pracy (wynagrodzenia), honoraria, nagrody, premie oraz wydatki socjalne (w tym renty i emerytury, stypendia, zasiłki z pomocy społecznej) RZECZOWE – bezpośrednie finansowanie jednostek budżetowych, bezzwrotne, nieodpłatne dotacje budżetowe na rzecz różnych podmiotów, finansowanie konkretnych działów gospodarki narodowej, prognozy, projekty i zadania. Wydatki publiczne MAJĄTKOWE (inwestycyjne, kapitałowe) – prowadzące do powiększania majątku danej jednostki, BIEŻĄCE – służące funkcjonowaniu danej jednostki Wydatki publiczne - ZDETERMINOWANE (SZTYWNE) składka do budżetu UE, subwencje ogólne, dotacja dla FUS i KRUS, na obsługę długu publicznego, wynagrodzenia, renty i emerytury, zasiłki socjalne, finansowanie dróg, wydatki na obronę narodową i in. - ELASTYCZNE Wydatki publiczne – podział wg funkcji państwa CELE GOSPODARCZE – na finansowanie podmiotów i zadań gospodarczych (zmniejsza się w warunkach polskich), CELE SOCJALNO-KULTURALNE – występuje w finansowaniu z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, WYDATKI O CHARAKTERZE WŁADCZYM – finansują działalność organów władzy, administracji, sądownictwa, prokuratury, utrzymywanie sił zbrojnych oraz porządku wewnętrznego Wydatki publiczne (budżet państwa) w ustawie o finansach publicznych (art. 112) Wydatki budżetu państwa są w szczególności przeznaczone na: funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów; zadania wykonywane przez administrację rządową; subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; wpłaty do budżetu Unii Europejskiej; subwencje dla partii politycznych; dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami; obsługę długu publicznego; wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Wydatki budżetu państwa Ustawa o finansach publicznych wyróżnia wydatki budżetu państwa oraz wydatki budżetu jednostek samorządu terytorialnego, ale tylko w pierwszym wypadku określa ich formy prawne. Wydatki budżetu państwa dzielimy na: a) dotacje i subwencje; b) świadczenia na rzecz osób fizycznych; c) wydatki bieżące jednostek budżetowych; d) wydatki majątkowe; e) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa; f) wpłaty środków własnych UE. a) dotacje i subwencje Przez dotacje należy rozumieć świadczenia dokonywane w trybie władczym ze środków ujętych w budżecie państwa lub jednostek samorządu terytorialnego na rzecz osób trzecich na podstawie prawa budżetowego lub odrębnych materialno-prawnych norm prawa. Przez subwencje można rozumieć świadczenie publicznoprawne państwa na rzecz innych podmiotów publicznych będących prawnofinansowym odbiciem ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo a te podmioty. Subwencji udziela się z budżetu państwa jedynie na rzecz jednostek samorządu terytorialnego oraz dla partii politycznych. Różnica między dotacjami a subwencjami tkwi jednak nie tyle w innym oznaczeniu beneficjentów jednych i drugich wydatków, ile w tym, że beneficjentom subwencji przysługuje roszczenie o ich wypłatę, natomiast uprawnienia takiego nie mają beneficjenci dotacji. • rodzaje dotacji: - dotacje celowe służące finansowaniu lub dofinansowaniu: - zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - ustawowo określonych zadań , w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego; - bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego; - zadań agencji wykonawczych; - zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym; - kosztów realizacji inwestycji. dotacje podmiotowe służące dofinansowaniu działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu; - dotacje przedmiotowe stanowiące dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych; - dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych; - dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe dla nowo otworzonych zakładów budżetowych. - b) świadczenia na rzecz osób fizycznych Obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a niebędące wynagrodzeniem za świadczoną pracę. Do świadczeń tego typu zaliczamy: - alimenty; - zasiłki rodzinne; - renty; - emerytury; - stypendia; - nagrody; - rekompensaty; - odszkodowania. C) WYDATKI BIEŻĄCE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH Zaliczamy do nich: - wynagrodzenia i uposażenia; - zakup towarów i usług; - koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych działań; - koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń. D) WYDATKI MAJĄTKOWE Zaliczamy do nich: - wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego; - wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki. E) WYDATKI NA OBSŁUGĘ DŁUGU SKARBU PAŃSTWA Obejmują one w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu: - oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych; - oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek; - wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami; - kosztów związanych z emisją skarbowych papierów wartościowych. F) WPŁATY ŚRODKÓW WŁASNYCH UE Dotyczą: - ceł, opłat rolnych i cukrowych; - środków obliczonych na podstawie podatku od towarów i usług; - środków obliczonych na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto; - odsetek i kar za nieterminowe lub nieprawidłowe naliczone płatności. Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych ustawami, a w szczególności na: • zadania własne jednostek samorządu terytorialnego • zadania zlecone z zakresu administracji rządowej • zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia • zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego • pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego Zasady dokonywania wydatków publicznych Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w: - ustawie budżetowej; uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego; planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki oraz łączne rozchody ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych stanowią nieprzekraczalny limit. Wydatki publiczne powinny być dokonywane: - w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasad: - uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów; - optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. - w sposób umożliwiający terminową realizację zadań; - w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Mechanizm budżetowy Budżetowy mechanizm dokonywania wydatków publicznych odnosi się do wykonywania budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego przez np. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe. Mechanizm ten opiera się na następujących założeniach: - - dysponentami środków budżetu państwa są dysponenci części budżetowych i kierownicy podległych tym dysponentom jednostek budżetowych, którzy zgodnie z odrębnymi przepisami dokonują wydatków budżetu państwa ujętych w planie finansowym jednostki lub realizują dochody budżetu państwa; dokonywanie wydatków budżetowych następuje w terminach określonych przepisami prawa i zgodnie z harmonogramem realizacji budżetu państwa oraz w granicach kwot określonych w planach finansowych; - istnieją ograniczone możliwości zmiany w ciągu roku budżetowego planów finansowych, w tym budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego; - finansowanie wydatków nadzwyczajnych może być dokonywane z rezerwy ogólnej lub rezerw celowych; wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa mają pierwszeństwo przed innymi wydatkami; wykonywanie budżetu podlega bieżącej kontroli; - w toku wykonywania budżetu mogą być stosowane działania sankcyjne polegające m.in.: na blokowaniu wydatków budżetowych; - dokonywanie wydatków budżetowych odbywa się za pomocą rachunków budżetowych prowadzonych w ramach kasowej obsługi budżetu, przez odpowiednie banki. Planowanie i racjonalizacja wydatków publicznych - poziom wydatków publicznych ustala się w zależności od możliwości ich sfinansowania. Planowanie powinno zapewniać wydatkom publicznym właściwą strukturę – ma to na celu sprawienie aby środki publiczne trafiły do tych, którzy ich potrzebują i w takich rozmiarach, które zaspokajają ich potrzeby; - planowanie powinno być efektywne i poddane kontroli; - w ramach planowania finansowego nie można zmienić ustaleń wynikających z przepisów prawnych. Można to uczynić tylko poprzez zmianę prawa; - w toku planowania można natomiast kształtować strukturę wydatków publicznych, określając ich wielkość. Metody planowania wydatków publicznych Nowoczesne planowanie ma następujące cechy: - za podstawę prac przyjmuje się wyznaczanie celów (programów), - obowiązek badania racjonalności wydatków jest określony prawnie, - analizy opierają się na porównywalnych kryteriach oceny, - programy mają być realizowane niezależnie od ograniczeń wynikających z rocznego okresu planowania budżetowego, - realizacja programów pozwala przełamać bariery resortowej organizacji administracji, - racjonalizacja wyborów zakłada permanentne badanie racjonalności wcześniej podjętych decyzji, - przedmiotem analizy i wyboru są najważniejsze potrzeby, nie zaś te, które wynikają z przeszłości, - całościowe określenie kosztów umożliwia eliminację marnotrawstwa środków. DŁUG PUBLICZNY, NADWYŻKA I DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Nadwyżką sektora finansów publicznych jest dodatnia różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego. Deficytem sektora finansów publicznych jest ujemna różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego. Państwowy dług publiczny to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora. . Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania: 1/ deficytu - budżetu państwa - budżetu środków europejskich 2/ rozchodów budżetu państwa Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z: 1/ sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym 2/ kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych 3/ pożyczek 4/ prywatyzacji majątku Skarbu Państwa 5/ kwot uzyskanych ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów 6/ nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych 7/ nadwyżki budżetu środków europejskich (tylko pokrycie deficytu budżetu środków europejskich) 8/ innych operacji finansowych Depozyt jest instrumentem płynnościowym- jego istota polega na czasowym przekazaniu środków finansowych jednostki sektora finansów publicznych Ministrowi Finansów. Środki te o charakterze quasi pożyczkowym przeznaczane mogą być na sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa Depozyty mogą mieć charakter: 1/Dobrowolny -jednostki samorządu terytorialnego -instytucje gospodarki budżetowej -ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze -samodzielne publiczne ZOZ -PAN -uczelnie publiczne -państwowe i samorządowe instytucje kultury -państwowe instytucje filmowe -samorządowe osoby prawne 2/ Obligatoryjny -agencje wykonawcze -Narodowy Fundusz Zdrowia -państwowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych W przypadku depozytu dobrowolnego: 1) Minister Finansów przyjmuje wolne środki w depozyt na warunkach określonych w umowie; 2) przyjęcie wolnych środków w depozyt na okres do 3 dni może nastąpić wyłącznie, jeżeli bankową obsługę jednostki sektora finansów publicznych prowadzi Bank Gospodarstwa Krajowego. W przypadku depozytu obligatoryjnego, wolne środki przyjmowane są w depozyt przez Ministra Finansów na czas oznaczony i podlegają zwrotowi w tej samej ilości zgodnie z dyspozycją danej jednostki sektora finansów publicznych. Minister Finansów, w ramach zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, jest upoważniony do przyjmowania w zarządzanie wolnych środków państwowych funduszy celowych (oprócz funduszy zarządzanych przez ZUS i KRUS) Podmioty te są obowiązane przekazywać wolne środki Ministrowi Finansów w zarządzanie, z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu. Dług publiczny To skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych, wynikające na ogół z zaciągniętych pożyczek. W literaturze finansowej, dług publiczny definiuje się jako kredyty zaciągnięte przez państwo i samorząd terytorialny. Art. 216 Konstytucji RP o długu publicznym Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których, państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO ORAZ ŹRÓDŁA POKRYCIA: PRZYCZYNY: l. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny. 2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych. 3. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego. 4. Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych. 5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia - konieczność obsługi istniejących już zobowiązań, co wymaga zaciągania kolejnych pożyczek i powiększania kwoty długu w sytuacji, gdy bieżące dochody nie wystarczają na pokrycie zaplanowanych kosztów. 6. Budżet państwa może zaciągać zobowiązania również poza rynkiem finansowym w celu realizacji określonych celów - np. dokapitalizowania pewnych instytucji finansowych. Przyrost długu nie jest powiązany z wpływami do budżetu, a skutkuje koniecznością spłaty i obsługi. 7. Pojawienie się zaległości o charakterze odszkodowań czy rekompensat w wyniku nie wywiązywania się budżetu ze świadczeń wobec ludności. 8. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych poręczeń i gwarancji finansowych, udzielanych w ramach ustaw budżetowych oraz zobowiązań tworzonych przez fundusze, agencje rządowe i inne jednostki sfery budżetowej. 9. Zobowiązania odszkodowawcze 10. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności. ŹRÓDŁA POKRYCIA DŁUGU PUBLICZNEGO: 1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym. 2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych. 3. Pożyczki. 4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa. 5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych. Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów. Jeśli natomiast jest odwrotnie (dochody większe od wydatków) wtedy powstaje nadwyżka budżetowa Ujęcie prawne Rodzaje deficytu wynikające z ustawy o finansach publicznych: 1. Deficyt sektora finansów publicznych Jest to ujemna różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a wydatkami publicznymi na koniec okresu rozliczeniowego. Deficyt ten ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora, czyli po „oczyszczeniu" o rozliczenia wewnątrz sektora (np. płatności subwencji ogólnej lub dotacji z budżetu państwa, stanowiących wydatek tego budżetu, a dochód jednostek samorządu terytorialnego). 2. Deficyty budżetowe Deficyty budżetowe powstają w : * Budżecie państwa * Budżecie środków europejskich * Budżetach jednostek samorządu terytorialnego Przyczyny deficytu Deficyt budżetowy może wynikać: 1. z nadmiernych wydatków budżetowych 2. z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost 3. z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych 4. wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym, różne siły społeczne, z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami. Źródła pokrycia deficytu budżetowego: 1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym. 2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych. 3. Pożyczki. 4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa. 5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych. 6. Podwyższenie-stopy podatkowej. 7. Dodatkowa emisja pieniądza. PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE I SANACYJNE WG USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH Z 2009 r. W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto: 1/ jest większa od 50%, a nie większa od 55% to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej Od 1.01.2014 r. nie obowiązuje 2/ jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to a/ na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: - nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji długu SP do PKB, ogłoszonej za rok poprzedni -nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej -waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez GUS za poprzedni rok budżetowy -wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich -nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art.139 ust.2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej b/ Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich c/ Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji PDP/PKB d/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi, innych niż z budżetu UE 3/ jeśli jest równa lub większa od 60%, to: a/ stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a i b b/ Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od ogłoszenia relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60% c/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu d/ poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu relacji, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 DŁUG SKARBU PAŃSTWA w mld zł 569,9 631,5 701,8 767,9 793,9 838,0 759,5 804,8 832,1 869,1 899,3 w relacji do PKB (w%) 44,8 47,0 49,6 51,6 49,8 51,2 44,8 45,4 44,3 43,7 42,4 w mld zł 597,8 669,9 747,9 817,4 840,5 882,3 807,5 850,0 880,1 915,2 943,1 w relacji do PKB (w %) 47,0 49,9 52,8 53,8 52,7 53,9 47,7 48,0 46,9 46,0 44,5 PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY DEFICYT I DŁUG PUBLICZNY W UE w 2013 r Deficyt/nadwyżka w % PKB Dług publiczny w % PKB GRECJA -12,7 175,1 WŁOCHY -3,0 132,6 PORTUGALIA -4,9 129,0 IRLANDIA -7,2 123,7 CYPR -5,4 111,7 BELGIA -2,6 101,5 HISZPANIA -7,1 93,9 FRANCJA -4,3 93,5 WLK. BRYT. -5,8 90,6 WĘGRY -2,2 79,2 NIEMCY 0,0 78,4 AUSTRIA -1,5 74,5 HOLANDIA -2,5 73,5 MALTA -2,8 73,0 -14,7 71,7 CHORWACJA -4,9 67,1 POLSKA -4,3 57,1 FINLANDIA -2,1 57,0 SŁOWENIA SŁOWACJA -2,8 55,4 CZECHY -1,5 46,0 DANIA -0,8 44,5 SZWECJA -1,1 40,6 LITWA -2,2 39,4 RUMUNIA -2,3 38,4 ŁOTWA -1,0 38,1 LUKSEMBURG 0,1 23,1 BUŁGARIA -1,5 18,9 ESTONIA -0,2 10,0 STREFA EURO -3,1 92,7 UE -3,3 87,1 MODELE ZARZĄDZANIA DŁUGIEM PUBLICZNYM MODEL BANKOWY MODEL RZĄDOWY MODEL AGENCYJNY MODELE ZARZĄDZANIA PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM 1.Model bankowy – zarządzanie w gestii banku centralnego -instrumentalne podejście; skupianie się na celach polityki pieniężnej -skłonność do podnoszenia stóp procentowych w sytuacji zagrożenia inflacją -podejrzenia o wykorzystywanie w zarządzaniu długiem nieznanych jeszcze rynkowi informacji 2. Model rządowy – zarządzanie w gestii jednego z ministerstw -niebezpieczeństwo przedkładania krótkoterminowych celów budżetowych ponad długoterminowe cele zarządzania długiem -zbiurokratyzowane struktury administracji – brak wystarczającej elastyczności i szybkości reagowania na zmiany warunków rynkowych -trudności z pozyskaniem i utrzymaniem odpowiednich specjalistów – mało konkurencyjne warunki zatrudnienia 3. Model agencyjny – zarządza wyspecjalizowana instytucja -wysoki poziom autonomii w zakresie wyboru sposobu zarządzania -ograniczone ryzyko podporządkowania decyzji krótkoterminowym celom polityki fiskalnej -lepsze mechanizmy kontrolne oraz sprawozdawcze – wzrost zaufania inwestorów, niższe koszty finansowania potrzeb pożyczkowych -klarowne procedury pozwalające na podejmowanie szybkich decyzji dotyczących transakcji rynkowych MODELE ZARZĄDZANIA PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM W PAŃSTWACH UE 1. MODEL AGENCYJNY – Austria, Belgia Finlandia, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Łotwa, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Węgry, Wlk. Brytania 2. MODEL BANKOWY - Cypr, Dania, Malta 3. MODEL RZĄDOWY – Czechy, Estonia, Hiszpania, Litwa, Luksemburg, Polska, Słowenia, Włochy Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa Najważniejsze cechy budżetu państwa: 1. jest aktem prawnym 2. akt ten ma moc obowiązującą w ściśle określonym czasie 3. obejmuje dochody i wydatki, przychody i rozchody 4. jest sporządzany ex ante, w określonym układzie formalnym 5. ma charakter strumieniowy 6. jest własnością skarbu państwa, tj. państwa w jego funkcji kasjera i bankiera GŁÓWNE CECHY INSTYTUCJI BUDŻETU I INSTYTUCJI FUNDUSZU CELOWEGO BUDŻET CECHA FUNDUSZ CELOWY Przedmiot finansowania ogólny ściśle określony Okres finansowania roczny nieokreślony Ciągłość finansowania brak zapewniona Bezpieczeństwo finansowania zadań niskie – konkurencyjność zadań wysokie – brak konkurencyjności zadań Arbitralność w alokacji środków istotna nieistotna Możliwość akumulacji środków finansowych po roku finansowym nie istnieje istnieje Zasady gospodarki finansowej sztywne (rygorystyczne) elastyczne Możliwość mobilizacji dochodów minimalne znaczne Możliwość kontroli ze strony władz przedstawicielskich istotna ograniczona Racjonalizacja wydatków ograniczona znaczna Możliwość realokacji środków finansowych stosownie do zmieniających się warunków społecznych i politycznych duża mała Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w wyniku działania grup nacisku duża mała Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi środkami publicznymi mała duża KLASYFIKACJA BUDŻETOWA Podział na części to podział podmiotowo – przedmiotowy. Podmiotowy – na organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej. Każdą częścią budżetu dysponuje tzw. dysponent budżetowy – I, II i III stopnia Przedmiotowy – gdy w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: 1. Obsługę zadłużenia zagranicznego 2. Obsługę zadłużenia krajowego 3. Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego 4. Przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej – dysponentem tych części jest Minister Finansów Klasyfikacja działowa odpowiada podstawowym dziedzinom działalności; Jest to podział branżowy (według Klasyfikacji gospodarki narodowej) Przykład: Klasyfikacja działów Symbole branż wg. KGN 01. Przemysł 011-291 31. Budownictwo 311-391 40. Rolnictwo 401-441 45. Leśnictwo 451-491 50. Transport 501-581 59. Łączność 591-599 61. Handel wewnętrzny 611-638 i 651 Podział na rozdziały odpowiada grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych; Wydatki w każdym dziale są podzielone na rozdziały, które mają niejednolity charakter podmiotowo – przedmiotowy. Dział 01 – Przemysł ROZDZIAŁY 2712 Drukarnie 2994 Zadania w zakresie bezpiecznego wykorzystywania energii jądrowej 2995 Pozostała działalność 2997Gospodarstwa pomocnicze Dział 40 – Rolnictwo ROZDZIAŁY 4001 Krajowe Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 4002 Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych 4004 Inspekcja Nasienna Paragrafy odpowiadają określonym źródłom dochodów oraz rodzajom wydatków budżetowych; jest to szczegółowy podział w ramach części, działu i rozdziału. Paragrafy dochodów: 01 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez samorząd województwa 12 Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego 13 Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych 15 Podatek dochodowy od osób fizycznych 16 Podatek dochodowy od osób prawnych 21 Podatek od gier 22 Cła 23 Podatek od towarów i usług od importu towarów (VAT) 25 Podatek od towarów i usług (VAT) 26 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej 27 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych importowanych 44 Wpływy z Funduszu Prywatyzacji Paragrafy wydatków Dotacje i subwencje 01, 03, 05, 07, 09, 27, 46-48, 49, 51-53, 55 Świadczenia na rzecz osób fizycznych 20 – 25, 30, 33 Wydatki bieżące 11-17, 19, 26, 28, 29, 31 Wydatki majątkowe 02, 04, 06, 08, 10, 50, 72-74 Rozliczenia z bankami 61 – bez rozdz. 9410, 9411 Obsługa długu publicznego 61 - bez rozdz. 9416, 9491 ZASADY BUDŻETOWE Zasady budżetowe są to postulaty nauki formułowane pod adresem konstruktorów budżetu państwa. Tylko nieliczne z nich przybierają postać normy prawnej. Mają zapewnić prawidłowe działanie gospodarki budżetowej. 1. Zasada jedności 2. Zasada powszechności 3. Zasada jawności 4. Zasada szczegółowości 5. Zasada niewiązania wydatków z dochodami 6. Zasada specjalizacji 7. Zasada gospodarności i oszczędności 8. Zasada równoważenia budżetu 9. Zasada przejrzystości ETAPY TWORZENIA BUDŻETU PAŃSTWA. OBIEG BUDŻETU I. Planowanie budżetowe II. Przedłożenie i uchwalenie III. Wykonywanie IV. Kontrola I. PLANOWANIE BUDŻETOWE 1.Art.219 ust. 2 Konstytucji RP – zasady określa ustawa 2.Szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa przygotowuje Minister Finansów w tzw. nocie budżetowej 3.Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych 4.Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa, uwzględniające ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa 5.Do 25 października dysponenci części budżetowych zawiadamiają jednostki podległe o kwotach dochodów i wydatków budżetowych wpisanych do projektu ustawy budżetowej 6.Do 1 grudnia jednostki podległe opracowują i przekazują dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych WIELOLETNI PLAN FINANSOWY PAŃSTWA to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe. Sporządzany jest w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji i uwzględnia: -cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju -kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów. Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w podziale na poszczególne lata budżetowe, określa: 1.Podstawowe wielkości makroekonomiczne 2.Kierunki polityki fiskalnej 3.Prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa 4.Kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich sfinansowania 5.Prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich 6.Wynik budżetu środków europejskich 7.Skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych 8.Kwotę państwowego długu publicznego Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt Wieloletniego Planu Finansowego Państwa. Rada Ministrów uchwala Plan i ogłasza go w Dz. U. RP Monitor Polski. Plan jest aktualizowany przez RM, w drodze uchwały, corocznie, w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej i uwzględnia prognozę na kolejne 3 lata. Aktualizacja polega na doprowadzeniu danych zawartych w WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok budżetowy. Wieloletni Plan Finansowy Państwa stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok. W projekcie ustawy budżetowej, przedstawianym przez Radę Ministrów Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok w Wieloletnim Planie. II. PRZEDŁOŻENIE I UCHWALANIE BUDŻETU 1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art.222 Konstytucji RP). Projekt jest autoryzowany przez Radę Ministrów. 2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy ustawy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej; projekt ustawy budżetowej, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi, nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym. 3.Gdy ustawa nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy, podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy; stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe obowiązują w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy. 4.Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów (art.. 221 Konstytucji RP) 5.Dopuszcza się możliwość późniejszego przedłożenia projektu ustawy budżetowej, jeśli zaistnieją jakieś wyjątkowe okoliczności. 6.Projekt uchwalony przez Sejm jest przekazywany do Senatu, który ma 20 dni na naniesienie w dokumencie poprawek (art.. 223 Konstytucji RP) 7.Łącznie, obie izby parlamentu mają 4 miesiące na uchwalenie ustawy budżetowej i przedłożenie jej do podpisu Prezydentowi. 8.Jeśli warunek ten nie zostałby spełniony, Prezydent w ciągu 14 dni może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art.. 225 Konstytucji RP) 9.W stosunku do uchwalonej ustawy budżetowej, w przeciwieństwie do innych ustaw, Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Może natomiast zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadania zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. Trybunał ma obowiązek orzec w tej sprawie nie później, niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. 10.Zakaz zmieniania treści innych ustaw, przy okazji uchwalania ustawy budżetowej - ”obładowywania ustawy budżetowej” III. WYKONYWANIE BUDŻETU 1.Wykonywaniem budżetu kieruje Rada Ministrów 2.Obowiązki dysponentów budżetowych: a/ opracowanie układu wykonawczego budżetu – 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej – przedłożenie Ministrowi Finansów b/ 21 dni na przekazanie jednostkom podległym informacji o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków c/ informują podległe i nadzorowane jednostki o harmonogramie dochodów i wydatków opracowanym przez Ministra Finansów w porozumieniu z dysponentami budżetowymi d/ sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych 3.Obowiązki i uprawnienia Ministra Finansów a/ opiniuje inne ustawy, jeśli wywołują one skutki budżetowe b/ sprawuje funkcje kontrolne c/ opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków wszystkich dysponentów ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU 1.Zasada pełnej realizacji zadań, w terminach określonych przepisami i opracowanym harmonogramem 2.Ustalanie , pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów 3.Zasada dokonywania wydatków budżetowych wyłącznie w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny 4.Wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonane po uzyskaniu tych środków 5.Zasada zlecania zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych 6.Zasada dokonywania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa – przed innymi wydatkami budżetu państwa 7.Zasada pokrywania z budżetu wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych, bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji budżetowej lub z rezerw 8.Zasada przenoszenia wydatków budżetowych w budżecie państwa tylko na zasadach zawartych w ustawie 9.Dotacje z budżetu państwa, wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem lub pobrane w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych w ciągu 15 dni DOKONYWANIE PRZENIESIEŃ W PLANACH BUDŻETOWYCH Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać zmian w ustawie budżetowej tylko w zakresie ustalonym 1.Między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji, w ramach danej części i działu budżetu państwa 2.Żadne z przeniesień nie może zwiększać planowanych wydatków na wynagrodzenia 3.Nie można dokonywać zmian w środkach zaplanowanych w załącznikach do ustawy budżetowej na finansowanie inwestycji i programów wieloletnich, tj. nie mogą one być wykorzystane na inne cele. Na dokonanie takich zmian w planie finansowym może wyrazić zgodę tylko Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej Komisji Finansów Publicznych 4.Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu: -wydatków majątkowych - wymaga zawiadomienia Ministra Finansów -wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys.zł. – wymaga zgody Ministra Finansów -wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich – wymaga zgody ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego BLOKOWANIE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków, albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu środków podejmuje: 1. Rada Ministrów o w drodze rozporządzenia – w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji do spraw budżetu 2. Minister Finansów – w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków oraz naruszenia zasad gospodarki finansowej 3. Dysponenci części budżetowych – w zakresie ich części budżetu państwa, o czym muszą poinformować Ministra Finansów REZERWY BUDŻETOWE W budżecie państwa rezerwy mogą być utworzone tylko w wydzielonej części ustawy. 1.Rezerwa ogólna – w wysokości nie wyższej niż 0,2% wydatków budżetu. Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów. Rezerwa ogólna nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków, które w wyniku przeniesień między rozdziałami i paragrafami, zostały uprzednio zmniejszone. 2.Rezerwy celowe tworzone są na: a/wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej, nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu b/wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej c/na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków unijnych d/gdy inne ustawy tak stanowią Suma rezerw celowych (z pkt a i d) nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu WYDATKI NIEWYGASAJĄCE Z KOŃCEM ROKU BUDŻETOWEGO Nie zrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego (zasada jednoroczności budżetu). Zasady tej nie stosuje się do: 1.Przychodów z kredytów zagranicznych 2.Środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi 3.Środków przeznaczonych na współfinansowanie programów realizowanych z niepodlegających zwrotowi środków ze źródeł zagranicznych 4.Wydatków inwestycyjnych i programów wieloletnich pod warunkiem, że Rada Ministrów, w porozumieniu z komisją sejmową, do 15 grudnia wykaże je w zestawieniu przedstawiającym dysponenta części budżetowej, rodzaj wydatku, kwotę wydatku i termin zakończenia inwestycji lub programu. Jeśli termin zakończenia inwestycji lub programu nie zostanie dotrzymany, środki te muszą zostać przekazane do budżetu państwa. KONTROLA I SPRAWOZDAWCZOŚĆ BUDŻETOWA 1.Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 Konstytucji RP). 2.Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. 3.Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji Finansów Publicznych i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu państwa także za I półrocze – w terminie do 10 września tego roku. Budżet zadaniowy daje odpowiedzi na 5 podstawowych pytań: 1/ jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne 2/ jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania 3/ jakie cele mają być osiągnięte 4/ jakie efekty (rezultaty) mają przynieść zamierzone cele 5/ w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów STRUKTURA FUNKCJONALNA ZADANIOWEGO UKŁADU WYDATKÓW 1. FUNKCJE PAŃSTWA grupują wydatki jednego obszaru działalności państwa 2. ZADANIA BUDŻETOWE główna jednostka klasyfikacji budżetowej; grupują wydatki wg celów; odnoszą się do wyodrębnionych obszarów działalności dysponenta (posiadają cele i mierniki) 3. PODZADANIA niższy stopień klasyfikacji budżetowej; mają charakter operacyjny; przypisane są do nich wydatki, służące realizacji celów zadania; dla zachowania odpowiedniego poziomu agregacji podzadań ustalono ich limit do 5 w ramach jednego zadania (posiadają cele i mierniki) 4. DZIAŁANIA układ wykonawczy wydatków; pozwolą na uzyskanie struktury rodzajowej wydatków dla poszczególnych działań FUNKCJE PAŃSTWA Funkcja 1. Zarządzanie Państwem Funkcja 2. Działalność na rzecz zapewnienia i poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego Funkcja 3. Działalność edukacyjna, wychowawcza i opiekuńcza państwa Funkcja 4. Zarządzanie finansami państwa Funkcja 5 . Ochrona praw i interesów Skarbu Państwa Funkcja 6. Koordynacja polityki gospodarczej Funkcja 7 . Gospodarka przestrzenna, wspieranie rozwoju budownictwa i mieszkalnictwa Funkcja 8. Wspieranie kultury fizycznej i sportu Funkcja 9. Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Funkcja 10. Wspieranie rozwoju polskiej nauki Funkcja 11. Działalność na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i nienaruszalności granic Funkcja 12. Ochrona i poprawa stanu środowiska Funkcja 13. Zabezpieczenie społeczne i wspieranie rodziny Funkcja 14. Rynek pracy Funkcja 15. Prowadzenie polityki zagranicznej Funkcja 16. Sprawy obywatelskie Funkcja 17. Zapewnienie równomiernego rozwoju kraju Funkcja 18. Działalność państwa na rzecz zapewnienia zasady sprawiedliwości Funkcja 19. Budowa, rozbudowa i utrzymanie infrastruktury transportowej Funkcja 20. Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna Funkcja 21. Prowadzenie polityki rolnej oraz rybackiej Funkcja 22. Tworzenie i koordynacja polityki Zadanie wspólne dla każdego dysponenta: „TWORZENIE I KOORDYNACJA POLITYKI” 1/ merytoryczna koordynacja działalności dysponenta, planowanie strategiczne, obsługa merytoryczna urzędu 2/ administracyjna obsługa realizacji zadań (kadry, księgowość, kontrola wewnętrzna i audyt, archiwum itd.) 3/ obsługa techniczna (usługi transportowe, informatyczne, ochrona, sprzątanie, remonty itd.) CELE powinny być: 1/ konkretne – nie mogą pozostawiać pola dla swobodnej interpretacji; precyzyjnie sformułowane, aby można było w oparciu o nie ustalić mierniki 2/ mierzalne, co pozwala na stwierdzenie, czy zostały osiągnięte 3/ zaakceptowane przez jednostki odpowiedzialne za jego realizację 4/ realistyczne – ambitne, lecz zarazem możliwe do osiągnięcia 5/ określone w czasie MIERNIKI wykorzystywane w procesie ewaluacji muszą być: 1/ adekwatne – ściśle powiązane z celami zadania; muszą odzwierciedlać podstawowy cel 2/ akceptowane przez jednostki, realizujące dane zadanie 3/ wiarygodne, a także łatwe do zrozumienia dla osób nieposiadających szczegółowej znajomości tematu 4/ łatwe do monitorowania; proces pozyskiwania danych nie może być droższy niż realizacja samego zadania lub stanowić istotnej części jego kosztów 5/ odporne na manipulacje Wdrożenie budżetu zadaniowego pozwala m.in. na: 1/ zwiększenie efektywności wydatkowania środków 2/ znaczną poprawę skuteczności wydatków publicznych 3/ realną wycenę poszczególnych zadań państwa 4/ zwiększenie jawności i przejrzystości budżetu państwa 5/ koncentrację części wydatków na zadaniach uznanych za priorytetowe w programie rządu 6/ lepszą koordynację działań administracji publicznej oraz wyeliminowanie dublujących się funkcji i kompetencji w poszczególnych resortach RÓŻNICE MIĘDZY BUDŻETEM W UKŁADZIE TRADYCYJNYM A ZADANIOWYM TRADYCYJNY ZADANIOWY Narzędzie wydatkowania Narzędzie zarządzania Utrudnione powiązanie z celami rządu; słaba kontrola skuteczności realizacji zadań Sprzyja sprecyzowaniu celów działania rządu, monitorowania skuteczności ich realizacji Wydatki budżetu niezintegrowane z pozostałymi wydatkami sektora publicznego Globalne podejście do wydatków sektora publicznego Utrudniona hierarchizacja wydatków Hierarchia wydatków i instrumentów wg istotności dla rozwoju społ-gosp. Statyczne ujęcie – rok budżetowy Długofalowe podejście roczny budżet wynikający z wieloletniego programowania budżetowego Brak wiedzy o efektywności poniesionych wydatków Pomiar stosunku nakładów do wyników – efektywność Resortowe podejście Sprzyja współpracy w rządzie i pozostałych instytucjach sektora publicznego Klasyfikacja budżetowa wymaga specjalistycznej wiedzy Czytelna informacja o wydatkach budżetowych Ukierunkowuje dyskusję w Sejmie na pojedyncze pozycje wydatkowe Umożliwia merytoryczną dyskusję o programach rządowych Dysponent administruje środkami Dysponent zarządza środkami; jest odpowiedzialny za realizację programu
