finanse publiczne

advertisement
Piotr Sokół
POLITYKA
FINANSOWA I FINANSE
PUBLICZNE
Literatura
Stanisław Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i
praktyka, PWN, Warszawa 2013,
Finanse publiczne (red. Tomasz Juja),
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
w Poznaniu, Poznań 2011,
Agnieszka Mikos-Sitek, Piotr Zapadka, Prawo
finansów publicznych, C.H.Beck, Warszawa
2011.
FINANSE PUBLICZNE
Akty prawne:
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r.
o finansach publicznych
t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.
FINANSE PUBLICZNE
Zaliczenie na ocenę
TEST
na ostatnich zajęciach
Przedmiotem
nauki o finansach publicznych
są zjawiska oraz procesy, związane z
gromadzeniem i rozdysponowaniem
pieniężnych środków publicznych,
zapewniających funkcjonowanie
sektora publicznego
Dobra publiczne
Dobra publiczne to takie
dobra, które z przyczyn
naturalnych (cechy fizyczne)
mogą służyć zbiorowości
lokalnej lub całemu
społeczeństwu
(czyste dobra publiczne).
Dobro publiczne
Przykłady:
powietrze, rzeki, jeziora, lasy,
parki, autostrady,
bezpieczeństwo zewnętrzne,
działalność służb
dyplomatycznych itp.
KRYTERIA WYRÓŻNIANIA
DÓBR PUBLICZNYCH
I DÓBR PRYWATNYCH
- Kryterium użyteczności
(kryterium społeczne)
- Kryterium odpłatności
(kryterium ekonomiczne)
Dobro społeczne
Dobra społeczne - to takie
dobra, które ze względów
fizycznych mogą być dobrami
prywatnymi, ale na skutek doktryny
społecznej i prowadzonej przez
władze publiczne polityki
społecznej są dostarczane
obywatelowi nawet wtedy, kiedy on
tego nie akceptuje (dobra należne
społeczeństwu).
DOBRO PUBLICZNE
A
DOBRO SPOŁECZNE
Źródła
finansowania
Fundusze
prywatne
Fundusze
publiczne
Publiczne
sensu largo
Dobra
Źródła
finansowania
Klasyczne Społeczne
Publiczne
sensu
stricto
Fundusze
publiczne
Prywatne
Fundusze prywatne
Dochody indywidualne a
użyteczność
dobra publicznego sensu stricto
Up
Krzywa użyteczności
dobra publicznego
Dochody
indywidualne
Up
Użyteczność
Dochody indywidualne a użyteczność
dobra społecznego
Dochody
indywidualne
Krzywa użyteczności
dobra społecznego
Użyteczność
Współczesne pojęcie „finanse publiczne” występuje w większości
języków świata.
Potocznie oznacza ono publiczne środki pieniężne i posługiwanie się
nimi.
W literaturze, finanse publiczne są określane różnorodnie – najczęściej
jako:
-zasoby publicznych środków finansowych,
-transfery, operacje środkami finansowymi, zjawiska i procesy pieniężne,
-gospodarka publicznymi środkami finansowymi (działalność
finansowa),
-pieniężna forma podziału produktu narodowego (lub krajowego) brutto,
-proces gromadzenia i rozdziału (redystrybucji) zasobów pieniężnych,
-stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i
wydatkowaniem środków pieniężnych.
Czym zajmuje się nauka o finansach publicznych ?
(trzy elementy definicji)
1. wskazuje na zjawiska i procesy
2. dotyczy gromadzenia i dzielenia pieniężnych środków
publicznych
3. odwołuje się do obowiązujących norm prawnych,
zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Finanse dzielimy na:
1. f. przedsiębiorstw
2. f. gospodarstw domowych
3. f. banków i instytucji
kredytowych
4. f. zakładów ubezpieczeń
5. f. publiczne
F I N A N S E (nauka finansów)
Komparatystyka
finansowa
(finanse porównawcze)
Finanse
międzynarodowe
Szczegółowe subdyscypliny finansowe
Finanse
publiczne
Polityka
finansowa
państwa
(samorządu
lokalnego)
Finanse
banków
Inżynieria
finansowa
Finanse
ubezpieczeń
Polityka
finansowa
banku
Polityka
finansowa
instytucji
ubezpieczen.
Finanse
przedsięb.
Finanse
gosp.dom.
Finanse prywatne
Polityka finansowa
Polityka
finansowa
przedsięb.
Polityka
finansowa
gosp. dom.
Ustawa o finansach publicznych stanowi, iż finanse publiczne obejmują
procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, a w szczególności:
1/ gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
2/ wydatkowanie środków publicznych,
3/ finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
4/ finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu
terytorialnego,
5/ zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
6/ zarządzanie środkami publicznymi,
7/ zarządzanie długiem publicznym,
8/ rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej
Finanse publiczne są obiektywną kategorią ekonomiczną i polityczną.
Ich cechą jest to, iż mają charakter:
1) dynamiczny, złożony – procesy gromadzenia dochodów i przychodów
oraz dokonywania wydatków i rozchodów, czyli gospodarowania
środkami pieniężnymi na cele publiczne, zachodzą stale, nieustannie, a
środki pieniężne są ciągle w ruchu;
2) dwustronny – z jednej strony ma miejsce pobieranie (gromadzenie,
czerpanie, uzyskiwanie) dochodów, a także przychodów (wpływów,
wpłat),
z drugiej zaś – rozdysponowanie, podział na różne potrzeby społeczne
za pośrednictwem pieniądza, czyli dokonywanie wydatków oraz
rozchodów (wypłat).
FINANSE PUBLICZNE ODRÓŻNIA SIĘ OD FINANSÓW PRYWATNYCH
Finanse publiczne w państwach demokratycznych mają następujące
cechy:
-są tworzone w drodze aktu władztwa państwa lub innych organów
publicznych
mających
mandat
wyborców
(legitymizowanych
bezpośrednio lub pośrednio w procesie wyborczym);
-ich wielkość i strukturę, jako publicznych środków pieniężnych, ustalają i
kontrolują organy stanowiące władzy publicznej (przede wszystkim
parlamentarne) lub – z ich upoważnienia – inne podmioty publiczne;
-organy publiczne, dysponujące środkami finansowymi są wyposażone w
środki przymusu prawnego podmiotu publicznego (państwa lub
samorządu terytorialnego) i podporządkowania; nie są to więc
instrumenty dobrowolne;
-metody wykorzystywane przy zarządzaniu publicznymi środkami
finansowymi są właściwe trybowi politycznemu i procedurom
administracyjnym, a nie metodom rynkowym, związanym ze stosunkami
umownymi, mającymi cechę równorzędności uprawnień;
-są skierowane na realizację interesu publicznego (społecznego) i jego
ochronę, zaspokajanie zbiorowych potrzeb społecznych, a nie
maksymalizację zysku; ochrona tego interesu następuje z urzędu w formie
zastosowania władztwa (przymusu) państwowego;
-podstawowym dążeniem publicznej działalności finansowej powinno być
utrzymanie równowagi finansowej w skali państwa (wspólnoty terytorialnej)
oraz wartości pieniądza;
-rozmiarami swymi, co do zasady, przewyższają zasoby i środki pieniężne
podmiotów prywatnych, choć w coraz większym stopniu globalne,
wielonarodowe korporacje dysponują kapitałami o stabilniejszym
charakterze i większych rozmiarach.
Finanse publiczne
Finanse prywatne
Cel działania
Realizacja potrzeb
społecznych
Zaspokajanie potrzeb
indywidualnych
Sposób
gromadzenia
środków
Władza publiczna wyposażona
jest w narzędzie przymusu,
umożliwiające gromadzenie
środków
Gromadzenie kapitału na
zasadach dobrowolności
Sposób
wydatkowania
środków
Wydatkowanie środków w celu
zaspokojenia potrzeb
społecznych
Racjonalne (pod względem
ekonomicznym) wydatkowanie
środków finansowych na
potrzeby indywidualne
Skala działania Wielkość zasobów publicznych W skali globalnej wielkość
jest w Polsce nieporównywalna zasobów finansowych sektora
z zasobami prywatnymi
prywatnego jest porównywalna
z zasobami sektora publicznego
Wpływ na
gospodarkę
Decyzje władz publicznych
mają istotny wpływ na
gospodarkę, ze względu m.in.
na wysokie możliwości
alokacyjne sektora
publicznego
Stosunkowo niewielki wpływ na
gospodarkę, jako całość
ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH
1. Jawności
2. Przejrzystości
3. Legalności
4. Celowości
Art. 61, ust. 1 Konstytucji RP
Obywatel ma prawo uzyskiwania informacji o
działalności organów władzy publicznej oraz osób
pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje
również uzyskiwanie informacji o działalności
organów
samorządu
gospodarczego
i
zawodowego, a także innych osób oraz jednostek
organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują
one zadania władzy publicznej i gospodarują
mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu
Państwa.
5. Planowości
6. Ochrony interesu finansowego
państwa
7. Praworządności postępowania
organów finansowych
8. Rachunkowości
9. Sprawozdawczości finansowej
10.Dyscypliny finansowej
Mechanizm
finansów
publicznych
funkcjonuje
prawidłowo, jeśli podmioty dysponujące środkami
publicznymi przestrzegają zasad gospodarowania nimi
ustalonych przez prawo, a zatem jeżeli przestrzegają
ustalonej w tym zakresie dyscypliny. Podstawowym
aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z
przestrzeganiem dyscypliny finansów publicznych jest
ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych.
Pojęcie dyscypliny finansów publicznych można odnieść
do przestrzegania prawnie wyznaczonych reguł ustalania,
poboru i egzekucji należności stanowiących środki
publiczne oraz
gospodarowania nimi w skali
mikroekonomicznej, czyli w jednostkach sektora
finansów publicznych oraz poza nimi, jeśli podmioty te
korzystają ze środków publicznych.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych
Ustawa z 17 XII 2004 r. o odpowiedzialności za
naruszenie dyscypliny finansów publicznych
(Dz. U. Nr 14, poz. 114 ze zm.)
Cechy odrębne tej odpowiedzialności:
-
odpowiedzialność ta jest ponoszona zarówno za umyślne jak i
nieumyślne działania i zaniechania, chyba że naruszenia nie
można było uniknąć mimo dołożenia najwyższej staranności
wymaganej od osób odpowiedzialnych za dobro publiczne,
-
stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu wykroczeń w
odniesieniu do popełnionych czynów - czas i miejsce
popełnienia czynu, skutki błędu czy nieświadomości
- Niezależnie od powyższej
odpowiedzialności przed
sądem karnym, występuje
odpowiedzialność przed
komisją orzekającą w
sprawach o naruszenie
dyscypliny w I-szej instancji
Organy orzekające pierwszej instancji:
1) resortowe komisje orzekające przy ministrach
kierujących działem lub działami administracji
rządowej,
2) komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa
Rady Ministrów,
3) wspólna komisja orzekającą (dla organów nie
należących do administracji rządowej, np. dla
Kancelarii Sejmu, Sądu Najwyższego, NIK),
4) regionalne komisje orzekające przy Regionalnych
Izbach Obrachunkowych (dla budżetu j.s.t. i budżetu
wojewody)
- Organem drugiej instancji
jest Główna Komisja
Orzekająca
Na prawomocne orzeczenia
Głównej Komisji Orzekającej
przysługuje skarga do sądu
administracyjnego.
Wniesienie skargi wstrzymuje
wykonanie prawomocnego
orzeczenia
W ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych
pojęcie dyscypliny finansów publicznych
przedstawiono podając, co stanowi jej naruszenie. Określając
odpowiedzialność, wskazano na podmiotowy i przedmiotowy zakres tej
odpowiedzialności. Najważniejsze poruszone w niej zagadnienia to:
 - czyny powodujące naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art.
5-18c),
 zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych (art. 19-30),
 - kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 31-37),
 - organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów
publicznych (dział III),
 - sposób postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny
finansów publicznych (art. 19-30).
Kary na naruszenie dyscypliny finansów
publicznych
1) upomnienie,
2) nagana,
3) kara pieniężna (w wysokości od 0,25 do trzykrotności
miesięcznego wynagrodzenia),
4) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami
publicznymi na okres od roku do 5 lat (ukaranie tą karą wyklucza
możliwość pełnienia funkcji: kierownika i jego z-cy, dyrektora
generalnego, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego i
jego z-cy, kierownika i jego z-cy odpowiedzialnego za
wykonywanie budżetu lub planu finansowego)
FUNKCJE FINANSÓW
PUBLICZNYCH
- ALOKACYJNA
- REDYSTRYBUCYJNA
- STABILIZACYJNA
GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII
KEYNESOWSKIEJ - INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY
Łagodzenie wahania cyklu koniunkturalnego, a przede wszystkim
walka z bezrobociem przez:
-zwiększenie wydatków publicznych, głównie na cele inwestycyjne
(mnożnik inwestycyjny)
-budżet ma być równoważony, ale nie w roku budżetowym, lecz w
okresie cyklu koniunkturalnego
-w przypadku pojawienia się inflacji, jako rezultatu przegrzania
koniunktury, państwo miało zmniejszać wydatki i tym samym
ograniczać popyt globalny
-wysokie oprocentowanie kredytu banku centralnego i banków
komercyjnych miało hamować ekspansję i wywołaną przez nią
inflację oraz odwrotnie, niskie oprocentowanie miało pobudzać
inwestycje i zmniejszać bezrobocie
GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII
NEOLIBERALNEJ
1.Ograniczanie działalności państwa: najmniejsze obciążanie podatnika
daninami
2.Jak najmniejszy budżet
3.Dominujące podatki pośrednie
4.Twarde ograniczanie deficytu budżetowego
MONETARYZM FRIEDMANA
1.Bank centralny zapewnia stabilność cen przez regulację dopływu
pieniądza do gospodarki, przez co groźba inflacji może być usunięta
2.Oczekiwania stałej wartości pieniądza i eliminacja groźby zniweczenia
oszczędności przez inflację skłaniać będzie do zaangażowania
inwestycyjnego jednostek gospodarczych, a więc wzrostu gospodarczego w
dłuższym okresie
3.Gospodarka sama dostosowuje się do zmieniającej się sytuacji a
interwencja rządu może popsuć cudowną naturę rynku
W przekroju p r a w n y m, system finansów publicznych tworzą:
1.konstytucja lub inna ustawa zasadnicza, zawierająca ogólne zasady tworzenia
funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz
publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych
2.prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju
budżetowego
3.Coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów
4.Ustawy podatkowe
5.Ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
6.Ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych)
7.Ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność
aparatu skarbowego (finansowego)
8.Ustawa karnoskarbowa
9.Ustawa o zobowiązaniach podatkowych; w niektórych krajach (np. w Polsce)
funkcjonują ordynacje podatkowe, będące swoistym kodeksem praw i
obowiązków podatnika
10.Akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu,
innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządów jednostek samorządu
terytorialnego i ich przedstawicieli
Regulacji finansowe w Konstytucji
W Konstytucji finansom poświęcony
jest rozdział X „Finanse publiczne”.
Ponadto do kwestii finansowych mają
zastosowanie takie przepisy powiązane, jak:
art. 2, 4, 15 ust. 2, art. 20, 22, 31 ust. 3, art. 71,
95 ust. 2, art. 98, 146 ust. 4 pkt 4, 5, 6, art. 167,
168 i 240.
Art. 216
1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane
w sposób określony w ustawie.
2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub
akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa,
Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje
na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń
finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie
określonych w ustawie.
5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.
Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto
oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.
Konstytucja a finanse publiczne
Artykuł 216 Konstytucji RP to przepis o
charakterze modelowym i ogólnym, który
wymaga, aby węzłowe dziedziny publicznej
działalności finansowej były normowane
ustawami
oraz
wyznacza
wskaźnik
bezpieczeństwa finansowego państwa.
Konstytucja a finanse publiczne
W
teorii
przyjmuje
się,
że
z
przedmiotowego punktu widzenia na finanse
publiczne składają się:
- finanse państwa,
- finanse zakładów publicznych,
- operacje banku centralnego oraz
- finanse jednostek samorządu terytorialnego.
W konsekwencji należy przyjąć, że we
wszystkich
tych
dziedzinach
obowiązuje
ustawowa forma regulacji prawnej.
Konstytucyjny zakres ustawowej
formy finansów publicznych
Ustawowej formy wymaga więc:
1) finansowanie bezzwrotne, czyli gromadzenie
i wydatkowanie środków finansowych na cele
publiczne;
2) działalność finansowa w sferze majątkowej;
3) monopole państwowe;
4) wydatkowanie zwrotne (pożyczki) oraz
gwarancje i poręczenia, które nie mogą
przekroczyć określonego limitu.
Konstytucja a finanse publiczne
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, „art.
216 Konstytucji wręcz obliguje do ustawowego
uregulowania
problemów
związanych
z
wydatkowaniem środków finansowych na cele
publiczne” i jest potwierdzeniem „kompetencji
ustawodawcy do kształtowania systemu
finansów publicznych”.
Wyr. TK z 15.4.2002 r., K 23/01, OTK-A 2002,
Nr 2, poz. 19; Wyr. TK z 16.3.1999 r., K 35/98,
OTK 1999, Nr 3, poz. 37.
Art. 217
Nakładanie podatków, innych danin
publicznych,
określanie
podmiotów,
przedmiotów opodatkowania i stawek
podatkowych, a także zasad przyznawania
ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów
zwolnionych od podatków następuje w
drodze ustawy.
Konstytucja a finanse publiczne
Przepis art. 217 Konstytucji RP:
1) określa w szczególny sposób relację ustaw podatkowych
do rozporządzeń wykonawczych;
2) zobowiązuje do ustawowego normowania podatków i
danin publicznych;
3) określa zakres ustawowego wywłaszczania przez
„nakładanie” podatków i danin publicznych, czyli wyraża
zasadę władztwa daninowego państwa;
4) wprowadza obowiązek unormowania w ustawie
wszystkich elementów konstrukcyjnych podatku i zarazem
5) ustawowej formy dla wszystkich elementów
konstrukcyjnych podatku;
Konstytucja a finanse publiczne
6) określa sposób ustawowego normowania zasad
przyznawania ulg i umorzeń;
7) wymaga, aby zwolnieniom podlegały „kategorie”
podmiotów;
8) jest narzędziem ochrony wartości konstytucyjnych,
takich jak: zasada demokratycznego państwa prawnego,
prawo
własności,
równość,
sprawiedliwość
i
powszechność opodatkowania;
9) poprzez elementy konstrukcyjne podatku kształtuje
politykę daninową, która musi uwzględniać wartości
wyrażone w Konstytucji.
Art. 218
Organizację Skarbu Państwa oraz
sposób zarządzania majątkiem Skarbu
Państwa określa ustawa.
Z art. 218 Konstytucji RP wynika, że
Skarb Państwa musi mieć organizację oraz
majątek. W literaturze przypisuje się
Skarbowi Państwa także funkcje gospodarcze
i finansowe.
Art. 219
1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w
formie ustawy budżetowej.
2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa,
stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym
powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także
zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa
ustawa.
3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa
w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o
prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu
ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu
ustawy o prowizorium budżetowym.
4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium
budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku
budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę
finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
Art. 219
Normy zawarte w art. 219 Konstytucji RP zawierają postanowienia o:
1) obowiązku uchwalania budżetu przez Sejm;
- rocznym okresie budżetowym;
2) ustawowej formie budżetu;
3) obowiązku ustawowej formy regulacji dla zasady i trybu opracowania
projektu budżetu państwa, stopnia jego szczegółowości oraz wymagań,
którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej;
4) ustawowej formie zasad i trybu wykonywania ustawy budżetowej;
5) dopuszczalności w wyjątkowych przypadkach określania dochodów i
wydatków państwa w okresie krótszym niż rok ustawą o prowizorium
budżetowym;
6) odpowiednim stosowaniu przepisów dotyczących projektu ustawy
budżetowej do projektu ustawy o prowizorium budżetowym;
7) obowiązku prowadzenia przez Radę Ministrów gospodarki finansowej
na podstawie przedłożonego projektu ustawy, jeżeli ustawa budżetowa
albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu
rozpoczęcia roku budżetowego.
Art. 220
1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów
planowanych przez Radę Ministrów nie może
powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu
budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy
budżetowej.
2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać
pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie
zobowiązania w centralnym banku państwa.
Konstytucja a finanse publiczne
Przepis art. 220 Konstytucji RP zawiera dwa zakazy:
1) skierowany do Sejmu zakaz zwiększania deficytu
budżetowego w stosunku do przewidzianego w ustawie
budżetowej mimo zwiększania wydatków lub ograniczania
dochodów planowanych przez Radę Ministrów;
2) zakaz pokrywania deficytu przez zaciąganie
zobowiązania w centralnym banku państwa.
Obydwa odnoszą się bezpośrednio do deficytu
budżetowego, ale dotyczą także równowagi finansowej
całego systemu finansowego.
Pozycja Rady Ministrów
w zakresie finansów
Rada Ministrów jako organ władzy wykonawczej posiada
bardzo silną pozycję ustrojową w zakresie prowadzenia gospodarki
finansowej. Pozycja ta określona jest przez:
a)
art. 221 (wyłączność inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów
w zakresie ustawy budżetowej),
b) art. 220 ust. 1 (zakaz zwiększania przez Sejm deficytu
budżetowego w stosunku do przewidzianego w projekcie
ustawy budżetowej),
c)
art. 219 ust. 4 w zw. z art. 146 ust. 4 pkt 6 Konstytucji RP
(wyłączność kompetencji Rady Ministrów do prowadzenia
gospodarki finansowej państwa oraz kierowania wykonaniem
budżetu na podstawie ustawy budżetowej).
Wyr.TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05, OTK-A 2005, Nr 10, poz. 114.
Art. 221
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie
ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium
budżetowym, zmiany ustawy budżetowej,
ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz
ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych
przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie
Ministrów.
Wyłączność inicjatywy
ustawodawczej Rady Ministrów
Przepis art. 221 Konstytucji RP jest
wyjątkiem, jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą
w zakresie wymienionych w nim ustaw.
Wyłączność inicjatywy ustawodawczej dotyczy nie
tylko projektu budżetu, ale także ustawy o
prowizorium
budżetowym, zmiany
ustawy
budżetowej,
ustawy
o
zaciąganiu
długu
publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji
finansowych. O takim rozwiązaniu przesądzają
powiązania budżetu z tymi projektami.
wyłączność inicjatywy ustawodawczej RM w
zakresie spraw finansowych
Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w tej sprawie,
„że zgodnie z art. 221 Konstytucji, inicjatywa ustawodawcza w
zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie
Ministrów. To zaś oznacza zakaz tworzenia odrębnych budżetów,
a co za tym idzie i odrębnych ustaw budżetowych dla każdej z
trzech władz. Niemożliwe jest także w świetle polskiej
Konstytucji traktowanie poszczególnych części budżetu tak,
jakby były one odrębnymi budżetami – nawet wówczas, gdy
przepisy ustawowe przewidują i gwarantują zarazem
zachowanie pewnych odrębności w procedurze uchwalania i
wykonywania budżetu”.
Wyr.TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05.
Art. 222
Rada Ministrów przedkłada Sejmowi
najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem
roku
budżetowego
projekt
ustawy
budżetowej na rok następny. W wyjątkowych
przypadkach
możliwe
jest
późniejsze
przedłożenie projektu.
Terminy z art. 222 Konstytucji
Przepis art. 222 Konstytucji RP
wyznacza dwa terminy przedłożenia przez
Radę Ministrów projektu budżetu na rok
następny. Pierwszy, jeżeli nie zachodzą
wyjątkowe przypadki – na 3 miesiące przed
rozpoczęciem roku budżetowego. Drugi,
jeżeli zachodzą wyjątkowe przypadki – w
terminie „późniejszym”.
Art. 223
Senat może uchwalić poprawki do
ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia
przekazania jej Senatowi.
Kompetencje Senatu
w zakresie budżetu
Zgodnie z art. 223 Konstytucji RP Senat może
uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od
dnia przekazania jej Senatowi. Wnoszenie poprawek do
ustawy budżetowej, ustawy o zmianie ustawy budżetowej
oraz ustawy o prowizorium budżetowym zostało w
Konstytucji ograniczone 20-dniowym terminem. Senat nie
może odrzucić ustawy budżetowej w całości. Może przyjąć
ustawę budżetową bez poprawek albo uchwalić poprawki.
Jeżeli Senat nie podejmie w terminie 20 dni od dnia
przekazania mu projektu ustawy budżetowej żadnej
uchwały należy uznać, że ustawa budżetowa jest
uchwalona w brzmieniu ustalonym przez Sejm.
Art. 224
1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni
ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium
budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu.
Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium
budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5.
2. W
przypadku
zwrócenia
się
Prezydenta
Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w
sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej
albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej
podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później
niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w
Trybunale.
Dyscyplinujący charakter art. 224
Artykuł 224 Konstytucji RP wyraża
dążenie do skrócenia procesu uchwalania
budżetu przez:
 ograniczenie terminu do podpisania ustawy
budżetowej przez Prezydenta RP,
 nałożenie
na Trybunał Konstytucyjny
obowiązku wydania orzeczenia w sprawie
konstytucyjności ustawy budżetowej w
ciągu 2 miesięcy.
Dyscyplina ustawodawcza w zakresie
finansów c.d.
Podobną
funkcję
dyscyplinującą
spełnia
nałożenie na Trybunał Konstytucyjny obowiązku
wydania orzeczenia w sprawie konstytucyjności
ustawy budżetowej w ciągu 2 miesięcy. W nauce
przyjmuje się, że w przypadku uchybienia terminu
przez TK Prezydent ma mimo to obowiązek
podpisania ustawy. Jednak Prezydent nie może
podpisać ustawy uznanej za niezgodną z Konstytucją.
Art. 225
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia
przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
budżetowej nie zostanie ona przedstawiona
Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu,
Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14
dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Dyscyplina ustawodawcza w zakresie
finansów c.d.
Artykuł 225 Konstytucji RP wyznacza dwa
terminy:
 4-miesięczny dla obu izb parlamentu na
zakończenie postępowania ustawodawczego i
przekazanie Prezydentowi ustawy budżetowej
do podpisu, oraz
 14-dniowy na podjęcie przez Prezydenta decyzji
o ewentualnym skróceniu kadencji parlamentu.
Art. 226
1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia
roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z
wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o
stanie zadłużenia państwa.
2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po
zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli
podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia
Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o
odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.
Art. 226
Artykuł 226 Konstytucji RP reguluje
instytucję absolutorium. Absolutorium to uchwała
Sejmu wyrażająca ocenę wykonania przez rząd
ustawy budżetowej na dany rok, jako zgodnego z
tą ustawą. W ujęciach encyklopedycznych
absolutorium
to
akt
(decyzja)
organu
nadrzędnego,
najczęściej
wybieralnego,
zwalniający
organ
wykonawczy
(podporządkowany) od odpowiedzialności za
wykonanie powierzonych mu zadań.
W przekroju i n s t r u m e n t a l n y m, funkcjonowanie systemu finansów
publicznych zapewniają, zwłaszcza, następujące narzędzia:
1.podatki centralne
2.podatki lokalne
3.opłaty
4.cła
5.dochody z majątku publicznego (np. dywidendy, renty)
6.składki na ubezpieczenie społeczne
7.subwencje
8.dotacje
9.kredyty państwowe i pożyczki publiczne
W przekroju i n s t y t u c j o n a l n y m, system finansów publicznych
tworzą fundusze, przyjmujące najczęściej formę:
1.budżetu państwa
2.budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego
(powiatu samorządowego, regionu samorządowego)
3.funduszy ubezpieczeń społecznych
4.pozostałych funduszy publicznych
5.fundacji publicznych
Ustawa o finansach publicznych z 1998 r.
Art.5.1. Do sektora finansów publicznych zalicza się:
1) Organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne
2) Państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki
organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których
działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub
części, z wyjątkiem:
a/ przedsiębiorstw państwowych
b/ banków państwowych
c/ spółek prawa handlowego
Art. 4. Ustawy z 2005 r.
1. Sektor finansów publicznych tworzą:
1/ organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej,
organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2/ gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami
samorządu terytorialnego”, oraz ich związki;
3/ jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze
jednostek budżetowych;
4/ państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5/ uczelnie publiczne;
6/ jednostki badawczo-rozwojowe;
7/ samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8/ państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
10/ Narodowy Fundusz Zdrowia;
11/ Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
12/ inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na
podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych,
z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
Ustawa o finansach publicznych z 2009 r.
Art. 9 Sektor finansów publicznych tworzą:
1/ organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2/ jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3/ jednostki budżetowe;
4/ samorządowe zakłady budżetowe;
5/ agencje wykonawcze;
6/ instytucje gospodarki budżetowej;
7/ państwowe fundusze celowe;
8/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa
KRUS
9/ Narodowy Fundusz Zdrowia;
10/ samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11/ uczelnie publiczne
12/ Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13/ państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje
filmowe
14/ inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie
odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem
przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.
Podstawowe formy organizacyjne finansów publicznych:
-Jednostka budżetowa,
-Zakład budżetowy,
-Agencja wykonawcza,
-Instytucja gospodarki budżetowej,
-Fundusz celowy,
-Osoba prawna.
Gospodarka finansowa:
1. Brutto:
- Jednostka budżetowa,
2. Netto klasyczne:
- Zakład budżetowy,
- Agencja wykonawcza.
3. Netto specyficzne:
- Agencja wykonawcza,
- Instytucja gospodarki budżetowej,
- Fundusz celowy.
JEDNOSTKI BUDŻETOWE
1.Nie mają osobowości prawnej
2.Pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, samorządu, a
uzyskane dochody odprowadzają do tego budżetu (na rachunek budżetu
państwa lub jednostki samorządu terytorialnego)
3.Działają na podstawie statutu określającego w szczególności ich nazwę,
siedzibę i przedmiot działania
4.Tworzą je, łączą i likwidują:
a/ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne
organy działające na podstawie odrębnych ustaw – państwowe jednostki
budżetowe
b/organy stanowiące jednostek samorządy terytorialnego – gminne,
powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe
5.Organ likwidujący jednostkę budżetową określa przeznaczenie
mienia znajdującego się w jej zarządzie. W przypadku państwowej
jednostki budżetowej decyzja o przeznaczeniu mienia podejmowana
jest w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu
Państwa
6.Należnosci i zobowiązania:
-państwowej jednostki budżetowej przejmuje organ podejmujący
decyzje o likwidacji,
- gminnej, powiatowej lub wojewódzkiej jednostki budżetowej przejmuje urząd odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego
7.Podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków,
zwany planem finansowym
8.Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych wydatki
i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit
9.Kierownik jednostki budżetowej może, w celu realizacji zadań,
zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków
określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki
10. Są zwolnione z podatku dochodowego
Jednostka budżetowa
Jednostki budżetowe nie posiadają
osobowości prawnej:
• nie mogą być podmiotami prawa własności, nie odpowiadają za
swoje zobowiązania,
• w ich imieniu występuje władza państwowa lub samorządowa.
Prowadzą działalność
niekomercyjną o charakterze
nieodpłatnych usług lub
wykonywania różnych zadań
administracji publicznej
• zdarzające się czasem wpływy mają charakter sporadyczny i
nieznaczny (kara za przetrzymanie książek w bibliotece), jedynie w
wypadku sądów wpływy mogą być wyższe (opłaty sądowe, kary
pieniężne)
Rozliczają się z budżetem na
zasadzie brutto:
• koszty pokrywają pieniędzmi z budżetu
• ewentualne dochody odprowadzają do budżetu
• wydatki jednostek budżetowych nie mają związku z ich dochodami!
Podstawą gospodarki finansowej
jednostki budżetowej jest plan
finansowy obejmujący jej dochody
i wydatki
• otrzymane z budżetu środki mają ścisłe przeznaczenie a
niewykorzystane do końca roku przepadają…..
Przykłady jednostek budżetowych:
 żłobki
i przedszkola
 urzędy statystyczne
 sądy i prokuratury
 areszty i więzienia
 ośrodki sportu i rekreacji
 ośrodki wychowawcze
 urzędy administracji samorządowej i
państwowej
JEDNOSTKI BUDŻETOWE
Jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej,
może utworzyć Prezes Rady Ministrów. ( od 1. 01. 2010 r.)
Prezes Rady Ministrów tworząc jednostkę budżetową określa zakres
realizowanych przez nią zadań
Jednostka budżetowa podlega Prezesowi Rady Ministrów albo wskazanemu
przez niego ministrowi lub kierownikowi urzędu centralnego
Art.11a
Oświatowe państwowe i samorządowe jednostki budżetowe uzyskujące
dochody z:
1/ spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki
budżetowej;
2/ odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w
zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej
3/ działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej,
określonej w statucie, polegający m.in. na świadczeniu usług, w tym
szkoleniowych i informacyjnych;
4/ opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, jak
również za sprawdzanie kwalifikacji;
5/ z tytułu odpłatności za wyżywienie i zakwaterowanie uczniów i
młodzieży w bursach i internatach, ponoszonych bezpośrednio przez
rodziców lub opiekunów;
6/ z dopłat bezpośrednich i innych płatności stosowanych w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, otrzymanych na podstawie
odrębnych przepisów.
- mogą je gromadzić na wydzielonym rachunku.
Decyzje o utworzeniu rachunku podejmują kierownicy pjb, po
uzyskaniu zgody organu prowadzącego szkołę.
Dochody jednostek budżetowych są przeznaczone na :
1/ sfinansowanie wydatków bieżących i majątkowych;
2/ cele wskazane przez darczyńcę;
3/ remont lub odtworzenie mienia w przypadku uzyskania
dochodów z tytułu odszkodowań;
Dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczone na
finansowanie wynagrodzeń osobowych.
 Rachunek
dochodów własnych mogą
prowadzić
również
placówki
dyplomatyczne za granicą. Środki te
mogą
być
przeznaczone
na
funkcjonowanie placówek i podobnie
jak w wypadku szkół nie mogą być
przeznaczone
na
wynagrodzenia
osobowe.
ZAKŁADY BUDŻETOWE
1.są to jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność gospodarczą na
zasadzie odpłatności, pokrywając swoje koszty z dochodów własnych
2.nie mają osobowości prawnej
3.mogą być dotowane:
a) dotacje przedmiotowe,
b) dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków z UE i
zagranicznych,
c) dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji
inwestycji,
d) dotacje podmiotowe,
e) dotacja jednorazowa dla nowo tworzonego szb na pierwsze wyposażenie w
środki obrotowe,
Dotacje nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności (z wyłączeniem b, c)
4.tworzą je organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego –
gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe
5.podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy,
obejmujący przychody, w tym dotacje z bjst, koszty i inne obciążenia,
stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i
koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem
6.dokonują do budżetu wpłat nadwyżek środków obrotowych,
ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego
7.jeśli osiągnie w ciągu roku przychody wyższe od planowanych,
może zwiększyć planowane wydatki (nie wolno zmniejszyć wpłat do
budżetu, ani zwiększać dotacji z budżetu)
8.są w zasadzie opodatkowane, za wyjątkami określonymi w ustawie
Likwidując zakład budżetowy, organ uprawniony do likwidacji określa
przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu zakładu.
Pozostałe po likwidacji środki pieniężne, należności i zobowiązania
zlikwidowanego zakładu przejmuje organ, który przeprowadza likwidację,
albo nowo utworzona jednostka organizacyjna. Przejęcie następuje na
podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego.
Zakład budżetowy
Samorządowe zakłady budżetowe nie
posiadają osobowości prawnej, ale korzystają
z ograniczonej samodzielności finansowej:
• swoje dochody przeznacza na pokrycie kosztów, nie przechodzą one przez
budżet
Prowadzą odpłatną działalność usługową o
charakterze użyteczności publicznej:
• łączy cechy podmiotu gospodarczego i jednostki realizującej zadania publiczne
Rozliczają się z budżetem na zasadzie netto:
• Zakład przeznacza otrzymane opłaty (mające charakter częściowy – muszą być
tanie żeby każdy mógł korzystać) na pokrycie swoich kosztów, resztę wydatków
pokrywa dotacja z odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego
• wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków
obrotowych na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący
jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej
Podstawą gospodarki finansowej zakładu
budżetowego jest plan finansowy
Może otrzymać z budżetu jednostki
samorządu terytorialnego dotacje:
• Obejmuje on przychody, w tym dotacje z budżetu jednostki samorządu
terytorialnego, wydatki zakładu, stan środków obrotowych, stan należności i
zobowiązań oraz rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego
• Dotacje przedmiotowe (forma dopłaty do świadczonych usług);
• W szczególnych sytuacjach możliwa jest dotacja celowa i podmiotowa
• Nowo tworzonemu zakładowi może być udzielona dotacja na pierwsze
wyposażenie w środki obrotowe
• Dotacje dla zakładu (poza dotacjami celowymi) nie mogą przekroczyć 50%
kosztów jego działalności
Od 1 stycznia 2010 r.
Zadania własne jednostki samorządu terytorialnego mogą być wykonywane
przez samorządowe zakłady budżetowe w zakresie:
1.gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi
2.dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
3.wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania
ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń
sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia
w energię elektryczną i cieplną oraz gaz
4.lokalnego transportu zbiorowego
5.targowisk i hal targowych
6.zieleni gminnej i zadrzewień
7.kultury fizycznej i sportu
8.utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w
szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu
ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania
9.cmentarzy
FUNDUSZE CELOWE
1.fundusze, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a
wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań
2.stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ
wskazany w ustawie tworzącej fundusz
3.podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy
4.plany ujmuje się w ustawie budżetowej, oddzielnie dla każdego funduszu
5.wydatki mogą być dokonywane, tylko w ramach posiadanych środków
finansowych
6.mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak
stanowi
7.szczegółowe zasady gospodarki finansowej określa, w drodze
rozporządzenia, minister nadzorujący fundusz celowy, w porozumieniu z
Ministrem Finansów
8.projekty planów finansowych przedkładają dysponenci wszystkich
funduszy
9.plany sporządza się w układzie memoriałowym
Państwowy fundusz celowy
Jest szczególną formą
gospodarowania środkami
publicznymi
• Nie posiada osobowości prawnej.
• Stanowi wyodrębniony rachunek bankowy.
• Powołuje się go na konkretny cel i nie można go zmienić.
Fundusz posiada 3 cechy:
• Powoływany mocą ustawy.
• Przychody muszą pochodzić ze środków publicznych.
• Wydatki muszą być przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań.
Fundusz ma własne źródła
dochodów
• Do państwowego funduszu celowego nie zaliczamy funduszu, którego
jedynym źródłem przychodów jest dotacja z budżetu państwa.
• Ma własne źródła dochodów np. składki
Zalety/wady
• Większa elastyczność w gospodarowaniu publicznymi pieniędzmi,
dłuższy horyzont czasowy.
• Usztywnienie gospodarki finansowej.
Przykładowe fundusze celowe:
 Fundusz Gwarancyjnych Świadczeń
Pracowniczych
 Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
 Fundusz Emerytalno Rentowy Rolników
 Fundusz Kościelny
Fundusz – Centralna Ewidencja Pojazdów
i Kierowców
 Fundusz Dopłat
 Fundusz Emerytur Pomostowych
 Fundusz Kolejowy
 Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych
 Fundusz Leśny
 Fundusz Pracy

Z dniem 31 grudnia 2010 roku likwiduje się fundusze celowe:
1/ wojewódzkie i powiatowe fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i
kartograficznym
2/ Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych: centralny i terenowe
Po upływie terminu likwidacji, nieściągnięte należności i nieuregulowane
zobowiązania zlikwidowanych funduszy przejmują jednostki samorządu
terytorialnego, które realizowały wyodrębnione zadania poprzez fundusze
celowe.
Środki pieniężne zlikwidowanych funduszy stają się dochodami budżetów
odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego.
Z dniem 1 stycznia 2012 roku państwowymi funduszami celowymi w
rozumieniu ustawy o finansach publicznych z 2009 roku, stają się
państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną:
1/ Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
2/ Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Narodowych Fundusz Zdrowia nie jest
państwowym funduszem celowym.
 1991 -2005 zakaz tworzenia nowych
funduszy celowych.
 2005 r. zniesiono zakaz.

AGENCJE WYKONAWCZE
Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie
odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa.
Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy obejmujący:
-przychody z prowadzonej działalności,
-dotacje z budżetu państwa,
- zestawienie kosztów funkcjonowania agencji,
- realizację zadań ustawowych, z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek
od nich naliczanych,
-płatności odsetkowych wynikających z zaciągniętych zobowiązań,
-wynik finansowy,
-środki na wydatki majątkowe,
-środki przyznane innym podmiotom,
-stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku,
- stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.
Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, może
zaciągać zobowiązania na okres realizacji danego zadania
przekraczający rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na
obsługę zobowiązania znajdują się w rocznym planie
finansowym.
Agencja wykonawcza jest obowiązana corocznie wpłacać do
budżetu państwa, na rachunek bieżący dochodów państwowej
jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego
nadzór nad agencją, nadwyżkę środków finansowych ustaloną
na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań
podatkowych.
Agencja wykonawcza
Agencja wykonawcza jest
państwową osobą prawną:
Agencja wykonawcza tworzona
jest na podstawie odrębnej
ustawy w celu realizacji
określonych zadań państwa
• Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o
finansach publicznych i w ustawie tworzącej daną agencję.
• Koszty funkcjonowania pokrywa z przychodów: z prowadzonej
działalności oraz uzupełniająco z dotacji z budżetu państwa
• Państwo poprzez nie oddziałuje na działalność gospodarczą w takich
dziedzinach jak: rolnictwo, rozwój przedsiębiorczości, działalność
innowacyjna, przyspieszenie zmian strukturalnych w gospodarce
• Wpłaca na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki
Jest obowiązana corocznie
budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją
wpłacać do budżetu państwa
nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą
nadwyżkę środków finansowych po uregulowaniu zobowiązań podatkowych
Podstawą gospodarki finansowej • Zamieszczany w załączniku do ustawy budżetowej,
agencji wykonawczej jest plan • Ustalany przez jej właściwy organ w porozumieniu z ministrem
sprawującym nadzór nad agencją wykonawczą
finansowy
Z dniem 1 stycznia 2012 roku agencjami wykonawczymi,
w rozumieniu ustawy o finansach publicznych z 2009
roku, stają się:
1.Państwowe agencje:
-Agencja Nieruchomości Rolnych
-Wojskowa Agencja Mieszkaniowa
-Agencja Mienia Wojskowego
-Agencja Rezerw Materiałowych
-Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
-Agencja Rynku Rolnego
-Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
2.Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ
Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych
tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która
-odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania
-pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych
przychodów.
Instytucja gospodarki budżetowej może być utworzona przez:
1/ ministra lub Szefa, za zgodą Rady Ministrów
2/ organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art.139 ust.2 (Kancelaria
Sejmu, Senatu, Prezydenta…itd.), jako organu wykonującego funkcje organu
założycielskiego.
Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą
wpisania do KRS.
Instytucja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań
publicznych.
Instytucja samodzielnie gospodaruje mieniem, kierując się zasadą efektywności
jego wykorzystania.
Instytucje gospodarki budżetowej
Nowa jednostka sektora
finansów publicznych
Posiada osobowość prawną
Cel
• Powstały na podstawie ustawy o finansach publicznych z
2009 r.
• Mogły się w nią przekształcić gospodarstwa pomocnicze
oraz zakłady budżetowe na szczeblu państwowym.
• Uzyskuje ją z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru
Sądowego.
• Tworzone w celu realizacji zadań publicznych.
• Działają na zasadzie samofinansowania.
• Mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa.
Nowo powstała instytucja może uzyskać
jednorazową dotację na pierwsze
wyposażenie w środki obrotowe.
 Jako instytucje gospodarki budżetowej
działają np. przywięzienne zakłady pracy.

Instytucja gospodarki finansowej









Przykłady instytucji gospodarki finansowej
Podlaska Instytucja Gospodarki Budżetowej Bielik
Pomorska Instytucja Gospodarki Budżetowej Pomerania
Bałtycka Instytucja Gospodarki Budżetowej Baltica
Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP
Centralny Ośrodek Sportu
Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej
Centralny Ośrodek Informatyki
Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego
Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS
Pozostałe jednostki sektora
finansów publicznych

Państwowe i samorządowe osoby
prawne
Tworzone na podstawie odrębnych ustaw.
Występują we własnym imieniu i na własną
odpowiedzialność.
3. Zostają wyposażone w majątek stanowiący
własność Skarbu Państwa.
4. Świadczą usługi dotyczące zadań publicznych.
5. Przychody jednostek są zróżnicowane,
zróżnicowany jest zatem udział dotacji
budżetowych.
1.
2.
Pozostałe jednostki sektora
finansów publicznych

1.
2.
Fundacje prawa publicznego
Państwo lub inny podmiot prawa
publicznego przeznacza majątek i środki
publiczne na realizację celu należącego
do zakresu działania władzy publicznej.
Obecnie w Polsce działają 3 takie
fundacje.
Środkami publicznymi są:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z
pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne
niż wymienione w pkt 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a/ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
b/z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego,
c/ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d/z otrzymanych pożyczek i kredytów,
e/z innych operacji finansowych;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z
prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Dochody publiczne
- bezzwrotne (np. podatki, opłaty, cła, kary pieniężne, wpłaty z zysku
NBP) oraz zwrotne (kredyty, pożyczki, sprzedaż bonów skarbowych i
obligacji),
- przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i
dobrowolne ( pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu
Państwa),
- ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw
państwowych) i indywidualne (wpłaty z zysku NBP, dochody z
prywatyzacji konkretnego przedsiębiorstwa czy banku, darowizny,
konfiskata mienia),
-nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i odpłatne (opłaty),
-krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i zagraniczne (środki Unii
Europejskiej, zagraniczne darowizny, pożyczki, przychody z emisji
obligacji na rynki zagraniczne),
- państwowe (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP,
cła, składka na rzecz NFZ, ZUS, Funduszu Pracy) i lokalne (podatki
lokalne np. podatek od nieruchomości, opłaty lokalne np. opłata
targowa, a także dochody samorządowych jednostek budżetowych,
- na rzecz budżetów publicznych, państwa, jednostek samorządu
terytorialnego i budżetów ponadnarodowych (np. składka na rzecz
budżetu UE, w tym część VAT, wpłata kapitału do EBC).
Dochody publiczne:
1. Daniny publiczne:
- podatki,
- składki,
- opłaty,
- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych
Skarbu Państwa,
- inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz
państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy
celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika
z odrębnych ustaw
2. Inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu
terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów
publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub
umów międzynarodowych.
3. Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych
przez jednostki sektora finansów publicznych.
4. Dochody z mienia jednostek sektora finansów
publicznych, w szczególności:
- wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o
podobnym charakterze,
- odsetki od środków na rachunkach bankowych,
- odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów
wartościowych,
- dywidendy z tytułu posiadanych praw majatkowych;
5. Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek
sektora finansów publicznych;
6. Odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych
7. Kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych
z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;
8. Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące
przychodów (ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji
majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego).
ŚRODKI
UNIJNE
FUNDUSZE
PRZED-
PROGRAMY
AKCESYJNE
WSPÓLNOTOWE
POLITYKA
STRUKTURALNA
WSPÓLNA
POLITYKA
ROLNA
FUNDUSZE
STRUKTURALNE
FUNDUSZ
SPÓJNOŚCI
Do środków, o których mowa w pkt 2, zalicza się:
1/ środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i
Europejskiego Funduszu Rybackiego;
2/ niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa
członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA):
a/Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014,
b/Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-
2014,
c/Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy;
3/ środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych oraz
Programu Środki Przejściowe;
4/ środki na realizacje Wspólnej Polityki Rolnej:
a/Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”,
b/Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji,
c/Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich;
5/ środki przeznaczone na realizację:
a/ programu w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna,
b/ programów Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz
programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa;
c/ Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2004-2009,
d/ Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
2004-2009;
5a/ środki przeznaczone na realizację Inicjatywy na rzecz zatrudnienia
ludzi młodych;
5b/ środki Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym;
5c/ środki pochodzące z instrumentu „Łącząc Europę”;
6/ inne środki.
STRUKTURA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH
W POLSCE W LATACH 2004 – 2006
Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego
60,90
Europejski Fundusz
Socjalny
22,90
Europejski Fundusz Orientacji
I Gwarancji Rolnej
Europejski Fundusz
Rybołówstwa
13,80
2,40
FUNDUSZE UNIJNE W PERSPEKTYWIE
FINANSOWEJ 2007 – 2013
W zakresie polityki strukturalnej
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
2. Europejski Fundusz Społeczny
3. Fundusz Spójności
W zakresie Wspólnej Polityki Rolnej
4. Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji
5. Europejski Fundusz Rolniczy Rozwoju Obszarów Wiejskich
6. Europejski Fundusz Rybacki
WIELKOŚĆ ŚRODKÓW Z FUNDUSZY UE
( w mln euro )
NPR
2004 - 2006
NSRO
2007 – 2013
EFRR
5 194, 2
31 088 , 1
EFS
2 042 , 4
8 929 , 9
F Spójności
4 178 , 6
19 513 , 0
EFOiGR
1 192 , 8
----------
Fin.Instr.Wspier.
Rybołówstwa
---------201 , 8
PRZEPŁYWY FINANSOWE POLSKA-UE w okresie 1.05.2004 – 09.2014 (w euro)
105 131 794 691
I
Transfery z UE do Polski
1
Środki przedakcesyjne
2
Polityka spójności
(F.Strukturalne + F.Spójności)
67 234 786 027
3
Instrument poprawy płynności
1 616 632 480
4
Instrument Schengen
5
Wspólna Polityka Rolna
33 608 218 580
- dopłaty bezpośrednie (ARiMR)
18 014 498 823
- interwencje rynkowe (ARR)
- PROW
- pozostałe
1 413 088 950
313 874 505
1 426 652 080
13 542 851 813
116 673 583
II
Wpłaty do budżetu UE
34 206 308 715
6
DNB
23 433 966 030
7
VAT
5 048 497 104
8
TOR
3 447 218 345
9
Rabaty
III
Zwroty do budżetu UE
I-II-III
Saldo rozliczeń Polska – UE
(3+4) – 2
Saldo rozliczeń budżet RP – budżet UE
2 276 627 235
140 220 296
70 792 265 680
-32 275 801 730
Przeznaczenie
środków publicznych
Wydatki
publiczne
Rozchody
publiczne
Spłaty otrzymanych
pożyczek i kredytów
Wykup papierów
wartościowych
Udzielone
pożyczki
Płatności dokonywane
z przychodów z
prywatyzacji
Istota i zakres wydatków publicznych
Wydatki publiczne służą realizacji zadań władzy publicznej. Ich występowanie,
podobnie jak istnienie państwa i pieniądza, ma więc charakter obiektywny.
Dzięki nim władze publiczne realizują cele społeczne (walka z biedą,
bezrobociem, zapewnienie powszechnej ochrony zdrowia i oświaty),
gospodarcze (łagodzenie cykli koniunkturalnych, budowa infrastruktury
technicznej i środowiskowej dla pobudzenia rozwoju gospodarczego) oraz
klasyczne funkcje państwa (bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,
polityka zagraniczna). Cechą wydatków publicznych jest ich arbitralne
ustalanie przez władze publiczne. Jako, że te ostatnie mają zawsze charakter
polityczny, także wysokość i struktura wydatków publicznych w danym
miejscu i czasie są konsekwencją politycznych wyborów.
Rodzaje wydatków publicznych
Najczęściej stosowanym kryterium podziału wydatków publicznych jest cel
(funkcja, kierunek, rodzaj działań) wydatkowania środków.
Można tu wyróżnić wydatki na:
-
gospodarkę narodową;
-
cele socjalne i kulturalne;
-
administrację;
-
wymiar sprawiedliwości;
-
policję i obronę narodową;
-
obsługę długów państwowych.
W zależności od sposobu organizacji publicznej gospodarki finansowej
wyróżnić możemy wydatki budżetowe oraz wydatki z innych niż budżet
źródeł publicznych (wydatki pozabudżetowe).
Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala wyodrębnić wydatki
poszczególnych podmiotów publicznoprawnych.
Odnosząc to kryterium do Polski wyróżniamy:
-
wydatki państwa;
-
wydatki samorządu terytorialnego, które dzielimy na:
- wydatki gmin, powiatów i województw.
Wydatki publiczne
- Wydatki nabywcze (definitywne) –
dokonywane przez jednostki na własny
rachunek ze środków oddanych do jej
dyspozycji. Stanowią zapłatę za zakupione
towary i usługi na rzecz tych jednostek oraz
odszkodowania.
- Wydatki redystrybucyjne (przelewowe,
transfery) – przenoszenie środków
finansowych między podmiotami, niezwiązane
ze świadczeniem wzajemnym).
Wydatki publiczne
OSOBOWE – opłata za wykonana pracę
osobistą w ramach stosunku pracy
(wynagrodzenia), honoraria, nagrody, premie
oraz wydatki socjalne (w tym renty i
emerytury, stypendia, zasiłki z pomocy
społecznej)
 RZECZOWE – bezpośrednie finansowanie
jednostek budżetowych, bezzwrotne,
nieodpłatne dotacje budżetowe na rzecz
różnych podmiotów, finansowanie
konkretnych działów gospodarki narodowej,
prognozy, projekty i zadania.

Wydatki publiczne
MAJĄTKOWE (inwestycyjne,
kapitałowe) – prowadzące do powiększania
majątku danej jednostki,
 BIEŻĄCE – służące funkcjonowaniu danej
jednostki

Wydatki publiczne
- ZDETERMINOWANE (SZTYWNE)
składka do budżetu UE, subwencje ogólne, dotacja dla FUS i
KRUS, na obsługę długu publicznego, wynagrodzenia, renty i
emerytury, zasiłki socjalne, finansowanie dróg, wydatki na
obronę narodową i in.
- ELASTYCZNE
Wydatki publiczne – podział wg funkcji państwa
CELE GOSPODARCZE – na finansowanie
podmiotów i zadań gospodarczych (zmniejsza
się w warunkach polskich),
 CELE SOCJALNO-KULTURALNE –
występuje w finansowaniu z budżetów
jednostek samorządu terytorialnego,
 WYDATKI O CHARAKTERZE
WŁADCZYM – finansują działalność
organów władzy, administracji, sądownictwa,
prokuratury, utrzymywanie sił zbrojnych oraz
porządku wewnętrznego

Wydatki publiczne (budżet państwa)
w ustawie o finansach publicznych (art. 112)
Wydatki budżetu państwa są w szczególności przeznaczone na:

funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji
rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;

zadania wykonywane przez administrację rządową;

subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

wpłaty do budżetu Unii Europejskiej;

subwencje dla partii politycznych;

dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

obsługę długu publicznego;

wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków
europejskich.
Wydatki budżetu państwa
Ustawa o finansach publicznych wyróżnia wydatki
budżetu państwa oraz wydatki budżetu jednostek
samorządu terytorialnego, ale tylko w pierwszym
wypadku określa ich formy prawne.
Wydatki budżetu państwa dzielimy na:
a) dotacje i subwencje;
b) świadczenia na rzecz osób fizycznych;
c) wydatki bieżące jednostek budżetowych;
d) wydatki majątkowe;
e) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;
f) wpłaty środków własnych UE.
a) dotacje i subwencje
Przez dotacje należy rozumieć świadczenia dokonywane w trybie władczym
ze środków ujętych w budżecie państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego na rzecz osób trzecich na podstawie prawa budżetowego lub
odrębnych materialno-prawnych norm prawa.
Przez subwencje można rozumieć świadczenie publicznoprawne państwa na
rzecz innych podmiotów publicznych będących prawnofinansowym odbiciem
ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo a te podmioty.
Subwencji udziela się z budżetu państwa jedynie na rzecz jednostek
samorządu terytorialnego oraz dla partii politycznych. Różnica między
dotacjami a subwencjami tkwi jednak nie tyle w innym oznaczeniu
beneficjentów jednych i drugich wydatków, ile w tym, że beneficjentom
subwencji przysługuje roszczenie o ich wypłatę, natomiast uprawnienia takiego
nie mają beneficjenci dotacji.
• rodzaje dotacji:
-
dotacje celowe służące finansowaniu lub dofinansowaniu:
- zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom
samorządu terytorialnego ustawami;
- ustawowo określonych zadań , w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad
kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu
terytorialnego;
- bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;
- zadań agencji wykonawczych;
- zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym;
- kosztów realizacji inwestycji.
dotacje podmiotowe służące dofinansowaniu działalności bieżącej
ustawowo wskazanego podmiotu;
- dotacje przedmiotowe stanowiące dopłaty do określonych rodzajów
wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych;
- dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych;
- dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe dla nowo
otworzonych zakładów budżetowych.
-
b) świadczenia na rzecz osób fizycznych
Obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na
podstawie odrębnych przepisów bezpośrednio lub
pośrednio do osób fizycznych, a niebędące
wynagrodzeniem za świadczoną pracę. Do świadczeń tego
typu zaliczamy:
- alimenty;
- zasiłki rodzinne;
- renty;
- emerytury;
- stypendia;
- nagrody;
- rekompensaty;
- odszkodowania.
C) WYDATKI BIEŻĄCE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH
Zaliczamy do nich:
- wynagrodzenia i uposażenia;
- zakup towarów i usług;
- koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem
jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych działań;
- koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora
finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń.
D) WYDATKI MAJĄTKOWE
Zaliczamy do nich:
- wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do
spółek prawa handlowego;
- wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych
oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie
kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.
E) WYDATKI NA OBSŁUGĘ DŁUGU SKARBU
PAŃSTWA
Obejmują one w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu:
- oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych;
- oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek;
- wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i
gwarancjami;
- kosztów związanych z emisją skarbowych papierów wartościowych.
F) WPŁATY ŚRODKÓW WŁASNYCH UE
Dotyczą:
- ceł, opłat rolnych i cukrowych;
- środków obliczonych na podstawie podatku od towarów i
usług;
- środków obliczonych na podstawie wartości rocznego
produktu krajowego brutto;
- odsetek i kar za nieterminowe lub nieprawidłowe naliczone
płatności.
Wydatki budżetów jednostek samorządu
terytorialnego
Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na
realizację zadań określonych ustawami, a w szczególności na:
• zadania własne jednostek samorządu terytorialnego
• zadania zlecone z zakresu administracji rządowej
• zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w
drodze umowy lub porozumienia
• zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu
terytorialnego
• pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu
terytorialnego
Zasady dokonywania wydatków publicznych
Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych
w:
-
ustawie budżetowej;
uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego;
planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.
Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z
przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków.
Wydatki oraz łączne rozchody ujęte w budżecie państwa, budżetach
jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek
budżetowych stanowią nieprzekraczalny limit.
Wydatki publiczne powinny być dokonywane:
-
w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasad:
- uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;
- optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych
celów.
-
w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
-
w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych
zobowiązań.
Mechanizm budżetowy
Budżetowy mechanizm dokonywania wydatków publicznych odnosi się do
wykonywania budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego
przez np. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe.
Mechanizm ten opiera się na następujących założeniach:
-
-
dysponentami środków budżetu państwa są dysponenci części
budżetowych i kierownicy podległych tym dysponentom jednostek
budżetowych, którzy zgodnie z odrębnymi przepisami dokonują wydatków
budżetu państwa ujętych w planie finansowym jednostki lub realizują
dochody budżetu państwa;
dokonywanie wydatków budżetowych następuje w terminach określonych
przepisami prawa i zgodnie z harmonogramem realizacji budżetu państwa
oraz w granicach kwot określonych w planach finansowych;
-
istnieją ograniczone możliwości zmiany w ciągu roku budżetowego planów
finansowych, w tym budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu
terytorialnego;
-
finansowanie wydatków nadzwyczajnych może być dokonywane z rezerwy
ogólnej lub rezerw celowych;
wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa mają pierwszeństwo przed
innymi wydatkami;
wykonywanie budżetu podlega bieżącej kontroli;
-
w toku wykonywania budżetu mogą być stosowane działania sankcyjne
polegające m.in.: na blokowaniu wydatków budżetowych;
-
dokonywanie wydatków budżetowych odbywa się za pomocą rachunków
budżetowych prowadzonych w ramach kasowej obsługi budżetu, przez
odpowiednie banki.
Planowanie i racjonalizacja wydatków
publicznych
-
poziom wydatków publicznych ustala się w zależności od możliwości ich
sfinansowania. Planowanie powinno zapewniać wydatkom publicznym
właściwą strukturę – ma to na celu sprawienie aby środki publiczne trafiły
do tych, którzy ich potrzebują i w takich rozmiarach, które zaspokajają ich
potrzeby;
-
planowanie powinno być efektywne i poddane kontroli;
-
w ramach planowania finansowego nie można zmienić ustaleń
wynikających z przepisów prawnych. Można to uczynić tylko poprzez
zmianę prawa;
-
w toku planowania można natomiast kształtować strukturę wydatków
publicznych, określając ich wielkość.
Metody planowania wydatków publicznych
Nowoczesne planowanie ma następujące cechy:
- za podstawę prac przyjmuje się wyznaczanie celów (programów),
- obowiązek badania racjonalności wydatków jest określony prawnie,
- analizy opierają się na porównywalnych kryteriach oceny,
- programy mają być realizowane niezależnie od ograniczeń wynikających z
rocznego okresu planowania budżetowego,
- realizacja programów pozwala przełamać bariery resortowej organizacji
administracji,
- racjonalizacja wyborów zakłada permanentne badanie racjonalności
wcześniej podjętych decyzji,
- przedmiotem analizy i wyboru są najważniejsze potrzeby, nie zaś te, które
wynikają z przeszłości,
- całościowe określenie kosztów umożliwia eliminację marnotrawstwa
środków.
DŁUG PUBLICZNY, NADWYŻKA I DEFICYT SEKTORA
FINANSÓW PUBLICZNYCH
Nadwyżką sektora finansów publicznych jest dodatnia
różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami
publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Deficytem sektora finansów publicznych jest ujemna
różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami
publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Państwowy dług publiczny to nominalne zadłużenie
podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po
wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy
podmiotami tego sektora.
.
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do
sfinansowania:
1/ deficytu
- budżetu państwa
- budżetu środków europejskich
2/ rozchodów budżetu państwa
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa mogą być sfinansowane
przychodami pochodzącymi z:
1/ sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku
krajowym i zagranicznym
2/ kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
3/ pożyczek
4/ prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
5/ kwot uzyskanych ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów
6/ nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych
7/ nadwyżki budżetu środków europejskich (tylko pokrycie deficytu
budżetu środków europejskich)
8/ innych operacji finansowych
Depozyt jest instrumentem płynnościowym- jego istota polega
na czasowym przekazaniu środków finansowych jednostki
sektora finansów publicznych Ministrowi Finansów.
Środki te o charakterze quasi pożyczkowym przeznaczane
mogą być na sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu
państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu
Państwa
Depozyty mogą mieć charakter:
1/Dobrowolny
-jednostki samorządu terytorialnego
-instytucje gospodarki budżetowej
-ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze
-samodzielne publiczne ZOZ
-PAN
-uczelnie publiczne
-państwowe i samorządowe instytucje kultury
-państwowe instytucje filmowe
-samorządowe osoby prawne
2/ Obligatoryjny
-agencje wykonawcze
-Narodowy Fundusz Zdrowia
-państwowe osoby prawne utworzone na podstawie
odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych
W przypadku depozytu dobrowolnego:
1) Minister Finansów przyjmuje wolne środki w depozyt na
warunkach określonych w umowie;
2) przyjęcie wolnych środków w depozyt na okres do 3 dni
może nastąpić wyłącznie, jeżeli bankową obsługę jednostki
sektora finansów publicznych prowadzi Bank Gospodarstwa
Krajowego.
W przypadku depozytu obligatoryjnego,
wolne środki przyjmowane są w depozyt przez Ministra
Finansów na czas oznaczony i podlegają zwrotowi w tej samej
ilości zgodnie z dyspozycją danej jednostki sektora finansów
publicznych.
Minister Finansów, w ramach zarządzania długiem Skarbu
Państwa oraz w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych
budżetu państwa, jest upoważniony do przyjmowania w
zarządzanie wolnych środków państwowych funduszy
celowych (oprócz funduszy zarządzanych przez ZUS i KRUS)
Podmioty te są obowiązane przekazywać wolne środki
Ministrowi Finansów w zarządzanie, z wyjątkiem środków
pochodzących z dotacji z budżetu.
Dług publiczny
To skumulowane zobowiązania
finansowe sektora publicznego w
stosunku do podmiotów krajowych i
zagranicznych, wynikające na ogół z
zaciągniętych pożyczek.
W literaturze finansowej, dług
publiczny definiuje się jako kredyty
zaciągnięte przez państwo i
samorząd terytorialny.
Art. 216 Konstytucji RP o długu publicznym
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać
gwarancji i poręczeń finansowych, w
następstwie których, państwowy dług
publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego
produktu krajowego brutto.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO ORAZ ŹRÓDŁA POKRYCIA:
PRZYCZYNY:
l. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług
publiczny.
2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych.
3. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymywanie
deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu
państwowego.
4. Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie
podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych.
5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia - konieczność obsługi
istniejących już zobowiązań, co wymaga zaciągania kolejnych pożyczek i
powiększania kwoty długu w sytuacji, gdy bieżące dochody nie wystarczają na
pokrycie zaplanowanych kosztów.
6. Budżet państwa może zaciągać zobowiązania również poza rynkiem finansowym w
celu realizacji określonych celów - np. dokapitalizowania pewnych instytucji
finansowych. Przyrost długu nie jest powiązany z wpływami do budżetu, a skutkuje
koniecznością spłaty i obsługi.
7. Pojawienie się zaległości o charakterze odszkodowań czy rekompensat w wyniku
nie wywiązywania się budżetu ze świadczeń wobec ludności.
8. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych poręczeń i gwarancji finansowych,
udzielanych w ramach ustaw budżetowych oraz zobowiązań tworzonych przez
fundusze, agencje rządowe i inne jednostki sfery budżetowej.
9. Zobowiązania odszkodowawcze
10. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności.
ŹRÓDŁA POKRYCIA DŁUGU
PUBLICZNEGO:
1. Sprzedaż skarbowych
papierów wartościowych
na rynku krajowym i
zagranicznym.
2. Kredyty zaciągane w
bankach krajowych i
zagranicznych.
3. Pożyczki.
4. Prywatyzacja majątku
Skarbu Państwa.
5. Nadwyżka budżetu
państwa z lat ubiegłych.
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy to różnica
pomiędzy dochodami a
wydatkami budżetu. Deficyt jest
zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki
są większe od dochodów. Jeśli
natomiast jest odwrotnie
(dochody większe od wydatków)
wtedy powstaje nadwyżka
budżetowa
Ujęcie prawne
Rodzaje deficytu wynikające z ustawy o finansach
publicznych:
1. Deficyt sektora finansów publicznych
Jest to ujemna różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi
o bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a
wydatkami publicznymi na koniec okresu rozliczeniowego.
Deficyt ten ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych
pomiędzy podmiotami tego sektora, czyli po „oczyszczeniu" o
rozliczenia wewnątrz sektora (np. płatności subwencji ogólnej lub
dotacji z budżetu państwa, stanowiących wydatek tego budżetu, a
dochód jednostek samorządu terytorialnego).
2. Deficyty budżetowe
Deficyty budżetowe powstają w :
* Budżecie państwa
* Budżecie środków europejskich
* Budżetach jednostek samorządu terytorialnego
Przyczyny deficytu
Deficyt budżetowy może wynikać:
1. z nadmiernych wydatków budżetowych
2. z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą
wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu
ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu
narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji
gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia,
kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost
3. z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta
bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych
grup społecznych
4. wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym,
różne siły społeczne, z jednej strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest
zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.
Źródła pokrycia deficytu
budżetowego:
1. Sprzedaż skarbowych papierów
wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym.
2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i
zagranicznych.
3. Pożyczki.
4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa.
5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych.
6. Podwyższenie-stopy podatkowej.
7. Dodatkowa emisja pieniądza.
PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE I SANACYJNE
WG USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH Z 2009 r.
W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do
produktu krajowego brutto:
1/ jest większa od 50%, a nie większa od 55%
to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym
relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być
wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z
roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej
Od 1.01.2014 r. nie obowiązuje
2/ jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to
a/ na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w
którym:
- nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy
dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający że relacja długu Skarbu
Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy
projekt ustawy, będzie niższa od relacji długu SP do PKB, ogłoszonej za rok
poprzedni
-nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery
budżetowej
-waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego
wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez GUS za
poprzedni rok budżetowy
-wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z
wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich
-nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w
art.139 ust.2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej
b/ Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa
finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz
przeglądu programów wieloletnich
c/ Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu
obniżenie relacji PDP/PKB
d/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą
być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z
lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze
środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi, innych niż z budżetu UE
3/ jeśli jest równa lub większa od 60%, to:
a/ stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a i b
b/ Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od ogłoszenia relacji,
przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej
relacji do poziomu poniżej 60%
c/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie
mogą być wyższe niż dochody tego budżetu
d/ poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu relacji, jednostki sektora
finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
DŁUG
SKARBU
PAŃSTWA
w mld zł
569,9
631,5
701,8
767,9
793,9
838,0
759,5
804,8
832,1
869,1
899,3
w relacji do
PKB (w%)
44,8
47,0
49,6
51,6
49,8
51,2
44,8
45,4
44,3
43,7
42,4
w mld zł
597,8
669,9
747,9
817,4
840,5
882,3
807,5
850,0
880,1
915,2
943,1
w relacji do
PKB (w %)
47,0
49,9
52,8
53,8
52,7
53,9
47,7
48,0
46,9
46,0
44,5
PAŃSTWOWY
DŁUG
PUBLICZNY
DEFICYT I DŁUG PUBLICZNY W UE w 2013 r
Deficyt/nadwyżka
w % PKB
Dług publiczny
w % PKB
GRECJA
-12,7
175,1
WŁOCHY
-3,0
132,6
PORTUGALIA
-4,9
129,0
IRLANDIA
-7,2
123,7
CYPR
-5,4
111,7
BELGIA
-2,6
101,5
HISZPANIA
-7,1
93,9
FRANCJA
-4,3
93,5
WLK. BRYT.
-5,8
90,6
WĘGRY
-2,2
79,2
NIEMCY
0,0
78,4
AUSTRIA
-1,5
74,5
HOLANDIA
-2,5
73,5
MALTA
-2,8
73,0
-14,7
71,7
CHORWACJA
-4,9
67,1
POLSKA
-4,3
57,1
FINLANDIA
-2,1
57,0
SŁOWENIA
SŁOWACJA
-2,8
55,4
CZECHY
-1,5
46,0
DANIA
-0,8
44,5
SZWECJA
-1,1
40,6
LITWA
-2,2
39,4
RUMUNIA
-2,3
38,4
ŁOTWA
-1,0
38,1
LUKSEMBURG
0,1
23,1
BUŁGARIA
-1,5
18,9
ESTONIA
-0,2
10,0
STREFA EURO
-3,1
92,7
UE
-3,3
87,1
MODELE
ZARZĄDZANIA
DŁUGIEM
PUBLICZNYM
MODEL
BANKOWY
MODEL
RZĄDOWY
MODEL
AGENCYJNY
MODELE ZARZĄDZANIA
PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM
1.Model bankowy – zarządzanie w gestii banku centralnego
-instrumentalne podejście; skupianie się na celach polityki pieniężnej
-skłonność do podnoszenia stóp procentowych w sytuacji zagrożenia inflacją
-podejrzenia o wykorzystywanie w zarządzaniu długiem nieznanych jeszcze rynkowi
informacji
2. Model rządowy – zarządzanie w gestii jednego z ministerstw
-niebezpieczeństwo przedkładania krótkoterminowych celów budżetowych ponad
długoterminowe cele zarządzania długiem
-zbiurokratyzowane struktury administracji – brak wystarczającej elastyczności i
szybkości reagowania na zmiany warunków rynkowych
-trudności z pozyskaniem i utrzymaniem odpowiednich specjalistów – mało
konkurencyjne warunki zatrudnienia
3. Model agencyjny – zarządza wyspecjalizowana instytucja
-wysoki poziom autonomii w zakresie wyboru sposobu zarządzania
-ograniczone ryzyko podporządkowania decyzji krótkoterminowym celom polityki
fiskalnej
-lepsze mechanizmy kontrolne oraz sprawozdawcze – wzrost zaufania inwestorów,
niższe koszty finansowania potrzeb pożyczkowych
-klarowne procedury pozwalające na podejmowanie szybkich decyzji dotyczących
transakcji rynkowych
MODELE ZARZĄDZANIA
PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM
W PAŃSTWACH UE
1. MODEL AGENCYJNY – Austria, Belgia Finlandia, Francja, Grecja,
Holandia, Irlandia, Łotwa, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Węgry,
Wlk. Brytania
2. MODEL BANKOWY - Cypr, Dania, Malta
3. MODEL RZĄDOWY – Czechy, Estonia, Hiszpania, Litwa, Luksemburg,
Polska, Słowenia, Włochy
Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny
służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z
funkcjami państwa
Najważniejsze cechy budżetu państwa:
1. jest aktem prawnym
2. akt ten ma moc obowiązującą w ściśle określonym czasie
3. obejmuje dochody i wydatki, przychody i rozchody
4. jest sporządzany ex ante, w określonym układzie formalnym
5. ma charakter strumieniowy
6. jest własnością skarbu państwa, tj. państwa w jego funkcji kasjera i
bankiera
GŁÓWNE CECHY INSTYTUCJI BUDŻETU I INSTYTUCJI FUNDUSZU CELOWEGO
BUDŻET
CECHA
FUNDUSZ CELOWY
Przedmiot finansowania
ogólny
ściśle określony
Okres finansowania
roczny
nieokreślony
Ciągłość finansowania
brak
zapewniona
Bezpieczeństwo finansowania zadań
niskie – konkurencyjność zadań
wysokie – brak
konkurencyjności zadań
Arbitralność w alokacji środków
istotna
nieistotna
Możliwość akumulacji środków finansowych po roku
finansowym
nie istnieje
istnieje
Zasady gospodarki finansowej
sztywne (rygorystyczne)
elastyczne
Możliwość mobilizacji dochodów
minimalne
znaczne
Możliwość kontroli ze strony władz przedstawicielskich
istotna
ograniczona
Racjonalizacja wydatków
ograniczona
znaczna
Możliwość realokacji środków finansowych stosownie
do zmieniających się warunków społecznych i
politycznych
duża
mała
Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w
wyniku działania grup nacisku
duża
mała
Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi środkami
publicznymi
mała
duża
KLASYFIKACJA BUDŻETOWA
Podział na części to podział podmiotowo – przedmiotowy.
Podmiotowy – na organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów,
trybunałów oraz administracji rządowej.
Każdą częścią budżetu dysponuje tzw. dysponent budżetowy – I, II i III stopnia
Przedmiotowy – gdy w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się:
1. Obsługę zadłużenia zagranicznego
2. Obsługę zadłużenia krajowego
3. Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
4. Przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i
rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej – dysponentem tych części jest
Minister Finansów
Klasyfikacja działowa odpowiada podstawowym dziedzinom
działalności;
Jest to podział branżowy (według Klasyfikacji gospodarki
narodowej)
Przykład:
Klasyfikacja działów
Symbole branż wg. KGN
01. Przemysł
011-291
31. Budownictwo
311-391
40. Rolnictwo
401-441
45. Leśnictwo
451-491
50. Transport
501-581
59. Łączność
591-599
61. Handel wewnętrzny
611-638 i 651
Podział na rozdziały odpowiada grupom jednostek organizacyjnych lub
zadań budżetowych;
Wydatki w każdym dziale są podzielone na rozdziały, które mają niejednolity
charakter podmiotowo – przedmiotowy.
Dział 01 – Przemysł
ROZDZIAŁY
2712 Drukarnie
2994 Zadania w zakresie bezpiecznego wykorzystywania energii jądrowej
2995 Pozostała działalność
2997Gospodarstwa pomocnicze
Dział 40 – Rolnictwo
ROZDZIAŁY
4001 Krajowe Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
4002 Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych
4004 Inspekcja Nasienna
Paragrafy odpowiadają określonym źródłom dochodów oraz rodzajom
wydatków budżetowych; jest to szczegółowy podział w ramach części, działu i
rozdziału.
Paragrafy dochodów:
01 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu
administracji rządowej, wykonywane przez samorząd województwa
12 Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego
13 Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych
15 Podatek dochodowy od osób fizycznych
16 Podatek dochodowy od osób prawnych
21 Podatek od gier
22 Cła
23 Podatek od towarów i usług od importu towarów (VAT)
25 Podatek od towarów i usług (VAT)
26 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej
27 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych importowanych
44 Wpływy z Funduszu Prywatyzacji
Paragrafy wydatków
Dotacje i subwencje
01, 03, 05, 07, 09, 27, 46-48, 49, 51-53, 55
Świadczenia na rzecz osób fizycznych 20 – 25, 30, 33
Wydatki bieżące
11-17, 19, 26, 28, 29, 31
Wydatki majątkowe
02, 04, 06, 08, 10, 50, 72-74
Rozliczenia z bankami
61 – bez rozdz. 9410, 9411
Obsługa długu publicznego
61 - bez rozdz. 9416, 9491
ZASADY BUDŻETOWE
Zasady budżetowe są to postulaty nauki formułowane pod adresem
konstruktorów budżetu państwa. Tylko nieliczne z nich przybierają
postać normy prawnej. Mają zapewnić prawidłowe działanie
gospodarki budżetowej.
1. Zasada jedności
2. Zasada powszechności
3. Zasada jawności
4. Zasada szczegółowości
5. Zasada niewiązania wydatków z dochodami
6. Zasada specjalizacji
7. Zasada gospodarności i oszczędności
8. Zasada równoważenia budżetu
9. Zasada przejrzystości
ETAPY TWORZENIA BUDŻETU PAŃSTWA.
OBIEG BUDŻETU
I.
Planowanie budżetowe
II.
Przedłożenie i uchwalenie
III. Wykonywanie
IV. Kontrola
I.
PLANOWANIE BUDŻETOWE
1.Art.219 ust. 2 Konstytucji RP – zasady określa ustawa
2.Szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do
projektu budżetu państwa przygotowuje Minister Finansów w tzw.
nocie budżetowej
3.Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają
Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych
4.Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu
budżetu państwa, uwzględniające ustalenia przyjęte w Wieloletnim
Planie Finansowym Państwa
5.Do 25 października dysponenci części budżetowych zawiadamiają
jednostki podległe o kwotach dochodów i wydatków budżetowych
wpisanych do projektu ustawy budżetowej
6.Do 1 grudnia jednostki podległe opracowują i przekazują
dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych
WIELOLETNI PLAN FINANSOWY PAŃSTWA to plan dochodów i wydatków
oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata
budżetowe. Sporządzany jest w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z
celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji i uwzględnia:
-cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o
zasadach prowadzenia polityki rozwoju
-kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w podziale na poszczególne lata
budżetowe, określa:
1.Podstawowe wielkości makroekonomiczne
2.Kierunki polityki fiskalnej
3.Prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa
4.Kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich
sfinansowania
5.Prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich
6.Wynik budżetu środków europejskich
7.Skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych
8.Kwotę państwowego długu publicznego
Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt Wieloletniego Planu
Finansowego Państwa. Rada Ministrów uchwala Plan i ogłasza go w Dz. U. RP
Monitor Polski. Plan jest aktualizowany przez RM, w drodze uchwały,
corocznie, w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej i
uwzględnia prognozę na kolejne 3 lata. Aktualizacja polega na doprowadzeniu
danych zawartych w WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok
budżetowy.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa stanowi podstawę przygotowywania
projektu ustawy budżetowej na kolejny rok.
W projekcie ustawy budżetowej, przedstawianym przez Radę Ministrów
Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony
na ten rok w Wieloletnim Planie.
II.
PRZEDŁOŻENIE I UCHWALANIE BUDŻETU
1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o
prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w
terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art.222
Konstytucji RP). Projekt jest autoryzowany przez Radę Ministrów.
2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy ustawy
odnoszące się do projektu ustawy budżetowej; projekt ustawy budżetowej,
Rada Ministrów przedstawia Sejmowi, nie później niż na 3 miesiące przed
zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym.
3.Gdy ustawa nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia
odpowiedniej ustawy, podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony
Sejmowi projekt ustawy; stawki należności budżetowych oraz składki na
fundusze celowe obowiązują w wysokości ustalonej dla roku
poprzedzającego rok budżetowy.
4.Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów (art.. 221
Konstytucji RP)
5.Dopuszcza się możliwość późniejszego przedłożenia projektu ustawy
budżetowej, jeśli zaistnieją jakieś wyjątkowe okoliczności.
6.Projekt uchwalony przez Sejm jest przekazywany do Senatu, który ma 20
dni na naniesienie w dokumencie poprawek (art.. 223 Konstytucji RP)
7.Łącznie, obie izby parlamentu mają 4 miesiące na uchwalenie ustawy
budżetowej i przedłożenie jej do podpisu Prezydentowi.
8.Jeśli warunek ten nie zostałby spełniony, Prezydent w ciągu 14 dni może
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art.. 225 Konstytucji RP)
9.W stosunku do uchwalonej ustawy budżetowej, w przeciwieństwie do
innych ustaw, Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Może natomiast
zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadania zgodności ustawy
budżetowej z Konstytucją. Trybunał ma obowiązek orzec w tej sprawie nie
później, niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku.
10.Zakaz zmieniania treści innych ustaw, przy okazji uchwalania ustawy
budżetowej - ”obładowywania ustawy budżetowej”
III. WYKONYWANIE BUDŻETU
1.Wykonywaniem budżetu kieruje Rada Ministrów
2.Obowiązki dysponentów budżetowych:
a/ opracowanie układu wykonawczego budżetu – 21 dni od dnia ogłoszenia
ustawy budżetowej – przedłożenie Ministrowi Finansów
b/ 21 dni na przekazanie jednostkom podległym informacji o ostatecznych
kwotach dochodów i wydatków
c/ informują podległe i nadzorowane jednostki o harmonogramie dochodów i
wydatków opracowanym przez Ministra Finansów w porozumieniu z
dysponentami budżetowymi
d/ sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych
im jednostek organizacyjnych
3.Obowiązki i uprawnienia Ministra Finansów
a/ opiniuje inne ustawy, jeśli wywołują one skutki budżetowe
b/ sprawuje funkcje kontrolne
c/ opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków wszystkich
dysponentów
ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU
1.Zasada pełnej realizacji zadań, w terminach określonych przepisami i
opracowanym harmonogramem
2.Ustalanie , pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych na
zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów
3.Zasada dokonywania wydatków budżetowych wyłącznie w granicach kwot
określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo
dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób
celowy i oszczędny
4.Wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków
pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi, mogą
być dokonane po uzyskaniu tych środków
5.Zasada zlecania zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z
uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych
6.Zasada dokonywania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa – przed
innymi wydatkami budżetu państwa
7.Zasada pokrywania z budżetu wydatków nieprzewidzianych, których
obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych, bez względu na
poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być
refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji
budżetowej lub z rezerw
8.Zasada przenoszenia wydatków budżetowych w budżecie państwa tylko na
zasadach zawartych w ustawie
9.Dotacje z budżetu państwa, wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem
lub pobrane w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu wraz z
odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych w ciągu
15 dni
DOKONYWANIE PRZENIESIEŃ W PLANACH BUDŻETOWYCH
Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać zmian w ustawie
budżetowej tylko w zakresie ustalonym
1.Między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji, w ramach danej części i
działu budżetu państwa
2.Żadne z przeniesień nie może zwiększać planowanych wydatków na
wynagrodzenia
3.Nie można dokonywać zmian w środkach zaplanowanych w załącznikach
do ustawy budżetowej na finansowanie inwestycji i programów wieloletnich,
tj. nie mogą one być wykorzystane na inne cele. Na dokonanie takich zmian
w planie finansowym może wyrazić zgodę tylko Rada Ministrów, po
uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej Komisji Finansów Publicznych
4.Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu:
-wydatków majątkowych - wymaga zawiadomienia Ministra
Finansów
-wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys.zł. –
wymaga zgody Ministra Finansów
-wydatków przeznaczonych na realizację programów
finansowanych z udziałem środków europejskich – wymaga zgody
ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego
BLOKOWANIE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH
Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub
obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością
planowanych wydatków, albo wstrzymanie przekazywania środków na
realizację zadań finansowanych z budżetu państwa.
Decyzje o blokowaniu środków podejmuje:
1. Rada Ministrów o w drodze rozporządzenia – w przypadku zagrożenia
realizacji ustawy budżetowej, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji
do spraw budżetu
2. Minister Finansów – w przypadku stwierdzenia niegospodarności w
określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych
środków oraz naruszenia zasad gospodarki finansowej
3. Dysponenci części budżetowych – w zakresie ich części budżetu państwa, o
czym muszą poinformować Ministra Finansów
REZERWY BUDŻETOWE
W budżecie państwa rezerwy mogą być utworzone tylko w wydzielonej
części ustawy.
1.Rezerwa ogólna – w wysokości nie wyższej niż 0,2% wydatków budżetu.
Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów.
Rezerwa ogólna nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków,
które w wyniku przeniesień między rozdziałami i paragrafami, zostały
uprzednio zmniejszone.
2.Rezerwy celowe tworzone są na:
a/wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej,
nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu
b/wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej
c/na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z
udziałem środków unijnych
d/gdy inne ustawy tak stanowią
Suma rezerw celowych (z pkt a i d) nie może przekroczyć 5% wydatków
budżetu
WYDATKI NIEWYGASAJĄCE Z KOŃCEM ROKU BUDŻETOWEGO
Nie zrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego
(zasada jednoroczności budżetu).
Zasady tej nie stosuje się do:
1.Przychodów z kredytów zagranicznych
2.Środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi
3.Środków przeznaczonych na współfinansowanie programów realizowanych z
niepodlegających zwrotowi środków ze źródeł zagranicznych
4.Wydatków inwestycyjnych i programów wieloletnich pod warunkiem, że Rada
Ministrów, w porozumieniu z komisją sejmową, do 15 grudnia wykaże je w
zestawieniu przedstawiającym dysponenta części budżetowej, rodzaj wydatku,
kwotę wydatku i termin zakończenia inwestycji lub programu.
Jeśli termin zakończenia inwestycji lub programu nie zostanie dotrzymany, środki
te muszą zostać przekazane do budżetu państwa.
KONTROLA I SPRAWOZDAWCZOŚĆ BUDŻETOWA
1.Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego
przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz
z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 Konstytucji RP).
2.Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią
Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia
Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia
Radzie Ministrów absolutorium.
3.Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji Finansów Publicznych
i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu
państwa także za I półrocze – w terminie do 10 września tego roku.
Budżet zadaniowy daje odpowiedzi na 5 podstawowych pytań:
1/ jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne
2/ jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania
3/ jakie cele mają być osiągnięte
4/ jakie efekty (rezultaty) mają przynieść zamierzone cele
5/ w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów
STRUKTURA FUNKCJONALNA ZADANIOWEGO UKŁADU
WYDATKÓW
1. FUNKCJE PAŃSTWA
grupują wydatki jednego obszaru działalności państwa
2. ZADANIA BUDŻETOWE
główna jednostka klasyfikacji budżetowej;
grupują wydatki wg celów; odnoszą się do wyodrębnionych
obszarów działalności dysponenta (posiadają cele i mierniki)
3. PODZADANIA
niższy stopień klasyfikacji budżetowej; mają charakter operacyjny;
przypisane są do nich wydatki, służące realizacji celów zadania;
dla zachowania odpowiedniego poziomu agregacji podzadań
ustalono ich limit do 5 w ramach jednego zadania
(posiadają cele i mierniki)
4. DZIAŁANIA
układ wykonawczy wydatków; pozwolą na uzyskanie struktury
rodzajowej wydatków dla poszczególnych działań
FUNKCJE PAŃSTWA
Funkcja 1. Zarządzanie Państwem
Funkcja 2. Działalność na rzecz zapewnienia i poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego i
porządku publicznego
Funkcja 3. Działalność edukacyjna, wychowawcza i opiekuńcza państwa
Funkcja 4. Zarządzanie finansami państwa
Funkcja 5 . Ochrona praw i interesów Skarbu Państwa
Funkcja 6. Koordynacja polityki gospodarczej
Funkcja 7 . Gospodarka przestrzenna, wspieranie rozwoju budownictwa i mieszkalnictwa
Funkcja 8. Wspieranie kultury fizycznej i sportu
Funkcja 9. Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego
Funkcja 10. Wspieranie rozwoju polskiej nauki
Funkcja 11. Działalność na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i
nienaruszalności granic
Funkcja 12. Ochrona i poprawa stanu środowiska
Funkcja 13. Zabezpieczenie społeczne i wspieranie rodziny
Funkcja 14. Rynek pracy
Funkcja 15. Prowadzenie polityki zagranicznej
Funkcja 16. Sprawy obywatelskie
Funkcja 17. Zapewnienie równomiernego rozwoju kraju
Funkcja 18. Działalność państwa na rzecz zapewnienia zasady sprawiedliwości
Funkcja 19. Budowa, rozbudowa i utrzymanie infrastruktury transportowej
Funkcja 20. Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna
Funkcja 21. Prowadzenie polityki rolnej oraz rybackiej
Funkcja 22. Tworzenie i koordynacja polityki
Zadanie wspólne dla każdego dysponenta:
„TWORZENIE I KOORDYNACJA POLITYKI”
1/ merytoryczna koordynacja działalności dysponenta, planowanie
strategiczne, obsługa merytoryczna urzędu
2/ administracyjna obsługa realizacji zadań (kadry, księgowość,
kontrola wewnętrzna i audyt, archiwum itd.)
3/ obsługa techniczna (usługi transportowe, informatyczne, ochrona,
sprzątanie, remonty itd.)
CELE powinny być:
1/ konkretne – nie mogą pozostawiać pola dla swobodnej
interpretacji; precyzyjnie sformułowane, aby można było w
oparciu o nie ustalić mierniki
2/ mierzalne, co pozwala na stwierdzenie, czy zostały osiągnięte
3/ zaakceptowane przez jednostki odpowiedzialne za jego
realizację
4/ realistyczne – ambitne, lecz zarazem możliwe do osiągnięcia
5/ określone w czasie
MIERNIKI wykorzystywane w procesie ewaluacji muszą być:
1/ adekwatne – ściśle powiązane z celami zadania; muszą
odzwierciedlać podstawowy cel
2/ akceptowane przez jednostki, realizujące dane zadanie
3/ wiarygodne, a także łatwe do zrozumienia dla osób
nieposiadających szczegółowej znajomości tematu
4/ łatwe do monitorowania; proces pozyskiwania danych nie może być
droższy niż realizacja samego zadania lub stanowić istotnej części
jego kosztów
5/ odporne na manipulacje
Wdrożenie budżetu zadaniowego pozwala m.in. na:
1/ zwiększenie efektywności wydatkowania środków
2/ znaczną poprawę skuteczności wydatków publicznych
3/ realną wycenę poszczególnych zadań państwa
4/ zwiększenie jawności i przejrzystości budżetu państwa
5/ koncentrację części wydatków na zadaniach uznanych za
priorytetowe w programie rządu
6/ lepszą koordynację działań administracji publicznej oraz
wyeliminowanie dublujących się funkcji i kompetencji w
poszczególnych resortach
RÓŻNICE MIĘDZY BUDŻETEM W UKŁADZIE TRADYCYJNYM A ZADANIOWYM
TRADYCYJNY
ZADANIOWY
Narzędzie wydatkowania
Narzędzie zarządzania
Utrudnione powiązanie z celami rządu; słaba
kontrola skuteczności realizacji zadań
Sprzyja sprecyzowaniu celów działania
rządu, monitorowania skuteczności ich
realizacji
Wydatki budżetu niezintegrowane z
pozostałymi wydatkami sektora publicznego
Globalne podejście do wydatków sektora
publicznego
Utrudniona hierarchizacja wydatków
Hierarchia wydatków i instrumentów wg
istotności dla rozwoju społ-gosp.
Statyczne ujęcie – rok budżetowy
Długofalowe podejście roczny budżet
wynikający z wieloletniego programowania
budżetowego
Brak wiedzy o efektywności poniesionych
wydatków
Pomiar stosunku nakładów do wyników –
efektywność
Resortowe podejście
Sprzyja współpracy w rządzie i pozostałych
instytucjach sektora publicznego
Klasyfikacja budżetowa wymaga
specjalistycznej wiedzy
Czytelna informacja o wydatkach
budżetowych
Ukierunkowuje dyskusję w Sejmie na
pojedyncze pozycje wydatkowe
Umożliwia merytoryczną dyskusję o
programach rządowych
Dysponent administruje środkami
Dysponent zarządza środkami; jest
odpowiedzialny za realizację programu
Download