Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3
advertisement
Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat Przygotowała Magdalena Klimek vel Klimczak Specjalistyczna Poradnia Doradztwa Zawodowego i dla Dzieci z Wadami Rozwojowymi w Łodzi ŚREDNIE DZIECIŃSTWO wiek przedszkolny Teoria umysłu • zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowanych zachowań i traktowania ich jako przejawów stanów nieobserwowalnych. Teoria umysłu sprawności językowe i komunikacyjne, zachowania społeczne. Warto więc zwracać uwagę i stymulować rozwój zdolności narracyjnych – opowiadanie i skłanianie do opowiadań Teoria umysłu 3-latki nie rozumieją jeszcze różnicy pomiędzy światem realnym, a światem w umyśle, nie odróżniają przekonań własnych od cudzych na temat konkretnej sytuacji Teoria umysłu 4-5-latki dostrzegają, że przekonania na jakiś temat mogą być fałszywe Teoria umysłu 4-latki zaczynają odróżniać przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości 4-5-latki potrafią odróżnić przekonania własne od przekonań innych na temat tego samego fragmentu rzeczywistości Teoria umysłu Dzięki teorii umysłu dzieci w okresie średniego dzieciństwa potrafią: Dokonywać transformacji informacji z otoczenia, umysł może wzbogacać lub fałszować obraz rzeczywistości, rozumieją metafory, kłamstwa, żarty, rozumieją i opisują wewnętrzny świat bohaterów (literackich, filmowych) Rozwój emocjonalny Zachodzi jedynie w sytuacjach społecznych, we wspólnym działaniu, w dyskursie. Wiedza dziecka o emocjach koreluje ze sprawnościami językowymi, poznawczymi, a tym samym z rozumieniem fałszywych przekonań. Rozwój emocjonalny 4-latki przewidują reakcje emocjonalne na zdarzenia przykre i przyjemne, przewidują stany emocjonalne osoby, której pragnienia zostały lub nie zostały zaspokojone, uważają, że skutki czyichś działań są intencjonalne, rozumieją, rozpoznają, nazywają i okazują emocje mają trudności z regulowaniem emocji mieszanych. Rozwój emocjonalny 5-latki • łączą z działaniami intencjonalnymi tylko skutki negatywne. Ok. 6 r.ż. • dostrzegają różnicę pomiędzy przeżywaniem emocji, a ich ekspresją. Rozwój społeczny Prawidłowy rozwój społeczny przejawia się w zdolności do osiągania celów społecznych: angażowania się w coraz bardziej złożone interakcje, nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni, włączania się w grupę i zdobywania akceptacji. Rozwój społeczny Trudności ujawniane w wieku przedszkolnym w w/w obszarach skutkują: Kłopotami z komunikowaniem swoich potrzeb, Rozpoznawaniem podstawowych emocji, Rozwiązywaniem konfliktów interpersonalnych Trudnościami z nawiązywaniem relacji z innymi w późniejszym okresie rozwojowym Ograniczonym zakresem korzystania ze stwarzanych przez szkołę warunków edukacyjnych. Rozwój społeczny Co może pomóc? PRZYJAŹŃ Rozwój społeczny PRZYJAŹŃ Co pomaga kształtować kontakty przyjacielskie? • wspólna zabawa w udawanie Dzielenie przestrzeni wyobrażeniowej i podzielanie pozytywnych emocji Relacje intymności przyjacielskiej Porozumiewanie się , nawet nieudane Rozwój społeczny PRZYJAŹŃ Co utrudnia nawiązywanie przyjaźni? Dyspozycje osobiste dziecka: nieśmiałość, nadaktywność, nieprawidłowości w rozwoju teorii umysłu Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne. Czym się charakteryzują? Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Zachowania prospołeczne: pomoc, dzielenie się, empatia. Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne 3-4-latki reagują empatyczne na zmartwienia dzieci, z którymi się kolegują 5-6-latki są zdolne do empatii wobec osób nieznanych i postaci fikcyjnych Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Zachowania negatywne Agresja instrumentalna: służy uzyskaniu upragnionego przedmiotu, zanika pomiędzy 5-6 rokiem życia. Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Agresja wroga: skierowana na osobę w celu odwetowym, używana dla ustalenia dominacji, rośnie pomiędzy 4-7 rokiem życia Rozwój moralny Współwystępuje z rozwojem emocjonalnym, społecznym i poznawczym. Czym się charakteryzuje dziecięca moralność? Ma charakter heterotoniczny Rozwój moralny Jest związany z odróżnianiem dobra od zła, Ok. 4 r.ż dzieci zaczynają odczuwać powściąg, ponieważ: rozumieją przeżycia innych, rozwija się u nich poczucie winy, zaczynają odczuwać wstyd. Zdolność do samokontroli Czym jest samokontrola? Jest zdolnością do działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli; jest przejawem rozwoju osobowości. Zdolność do samokontroli Co obejmuje samokontrola?: kontrolę poznawczą, kontrolę motoryczną, odraczanie gratyfikacji (okres końca późnego dzieciństwa), zdolność do powstrzymywania się od natychmiastowego działania, ujawnianie emocji, szybkie wyprowadzanie wniosków. Rozwój obrazu własnej osoby Czym jest obraz własnej osoby? Jest przejawem rozwoju osobowości; pozwala odróżniać siebie od innych: pozwala na współdziałanie i rozwiązywanie konfliktów; rozwija umiejętność rozróżniania zachowań zamierzonych od niezamierzonych Rozwój obrazu własnej osoby Dzieci agresywne: mają trudności z diagnozowaniem intencji zachowań innych, dostrzegają w zachowaniu innych wrogie motywy nawet, gdy ich nie ma. Samoocena Kształtuje się już w wieku przedszkolnym. Sądy opisowe na swój temat utrwalają się. Samoocena Czym skorupka za młodu…. Już w okresie przedszkolnym uwidaczniają się względnie stałe cechy osobowości takie jak: agresywność, wycofanie. Zabawa Zabawa Dlaczego jest taka ważna? Spontaniczna zabawa społeczna: w dużej mierze kreuje dziecko, rozwija poczucie wspólnoty, rozwija zdolność do kooperacji, uczy przestrzegania reguł zachowania zgodnie z przyjętą rolą, umożliwia podzielanie wyobrażeń i współdziałanie w tworzeniu tematu. Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnym Uspołecznianie dziecięcych działań Zwiększenie zakresu kontroli nad własnymi działaniami i towarzyszącymi im przeżyciami. Opanowanie postaw społecznie aprobowanych. Nabywanie wiedzy i umiejętności służących rozumieniu najbliższego otoczenia Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnym Kamieniami milowymi w rozwoju dziecięcej moralności, bez której nie jest możliwe uspołecznianie działań, są: • Poczucie wstydu • Poczucie winy. Przeciwności i zagrożenia Działanie po linii najmniejszego oporu, czyli najprostszy sposób umożliwiający uzyskanie maksymalnej przyjemności. Dostępność przedmiotów z otoczenia ma największe znaczenie w uspołecznianiu działań. Przeciwności i zagrożenia Ja sobie z tym radzić? Ograniczanie dostępności. Przeciwności i zagrożenia Co przynosi ograniczanie dostępności? 1. dziecko poszukuje nowej formy działania, 2. daje możliwości wprowadzania w obszar pragnień dziecka tego, czym samo nie zainteresowałoby się, 3. dorosły przejmuje kontrolę nad pragnieniami dziecka i zmusza je w ten sposób do działania po największej linii oporu Przeciwności i zagrożenia Działanie po największej linii oporu, czyli zgodnie z regułami społecznymi i z użyciem określonej wiedzy i umiejętności. Przeciwności i zagrożenia Ryzyko dziecko zacznie traktować dorosłego jak wroga, zacznie rywalizować z dorosłym zamiast podejmować współpracę dorosły staje się dla dziecka źródłem frustracji, ograniczeń zakazów i nakazów. Przeciwności i zagrożenia Działanie po najmniejszej linii oporu Działanie po największej linii oporu Satysfakcjonująca dziecko i dorosłego forma działania Przeciwności i zagrożenia Zbyt długo utrzymujący się negatywizm dziecka uniemożliwia: opanowanie zasad organizowania współpracy rówieśniczej, działanie pod kierunkiem dorosłego Przeciwności i zagrożenia Co może pomóc? Zabawa na niby Przeciwności i zagrożenia Zabawa na niby pozwala: częściowo spełnić swoje pragnienia, doświadczyć w formie zabawowej negatywnych skutków zaspokajania swoich pragnień przeżyć frustrację, która może przestraszyć dziecko na tyle, żeby nie podejmowała działań po najmniejszej linii oporu. Przeciwności i zagrożenia Zagrożenie procesu uspołeczniania mogą pojawić się w efekcie: 1. niedostrzegania niezadowolenia dorosłych nie pojawia się poczucie winy i wstydu dziecko nie odczuwa konfliktu, Przeciwności i zagrożenia 2. niezadowolenie rodziców/dorosłych nie wywołuje w dziecku negatywnych uczuć dziecko nie odczuwa konfliktu Przeciwności i zagrożenia 3. nierozpoznawanie związku niezadowolenia dorosłych, które wywołuje u dziecka negatywne uczucia, z własnymi działaniami dziecka dziecko odczuwa konflikt, z którym nie potrafi sobie poradzić Przeciwności i zagrożenia 4. rozpoznaje prawidłowo związek niezadowolenia dorosłych wywołujący w nim negatywne uczucia, z własnymi działaniami i nie potrafi ich powstrzymać dziecko odczuwa konflikt uczuć, przeżywa jednocześnie występowanie sprzecznych uczuć Przeciwności i zagrożenia tkwiące w środowisku dziecka: Dziecko • Deprywacja – nudy • Przeciążenie-wycofanie • Zagubienie-dezorganizacja • Frustracja potrzeb-agresja • Dysfunkcjonalność-konflikty • Nieadekwatnośćniesamodzielność • pomieszanie-konflikty Zmiana w otoczeniu • Wzbogacenie otoczenia • Zubożenie otoczenia • Ograniczenie • Poszerzenie • Przebudowa • Dostosowanie • uregulowanie Podsumowanie okresu średniego dzieciństwa SFERA ROZWOJU POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO Rozwój emocjonalny •Identyfikuje wyrazy mimiczne podstawowych emocji, zna ich nazwy. •Używa czasownikowych określeń emocji. •Doświadcza wstydu, poczucia winy, zakłopotania, zazdrości, dumy (wzrastająca samoświadomość). •Orientuje się w zewnętrznych przyczynach emocji •Orientuje się w mentalnych przyczynach emocji. •Potrafi opanować złość i strach. •Boi się wytworów własnej wyobraźni. •Manipuluje emocjami innych, kontroluje swoje w relacjach z innymi. SFERA ROZWOJU Rozwój społeczny POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO •Jest zdolne do samoobsługi. •Wykazuje tendencje do wspólnej zabawy. •Nawiązuje pierwsze, niestałe jeszcze przyjaźnie. KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO •Samoobsługa bez wsparcia dorosłego. •Współdziała w grupie, lubi dominować. •Opanowuje wiele reguł zachowania. •Przejawia empatię wobec osób nieznanych i •Rzadko przejawia agresję fikcyjnych. instrumentalną, częściej agresję wrogą. •Agresja skierowana na osobę. SFERA ROZWOJU POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO Rozwój moralny •Odróżnia reguły moralne •Realizm moralny, od konwencji przestrzega norm dla społecznych. uzyskania nagrody. •Kieruje się normami •Opanowuje wiele narzuconymi, aby uniknąć istotnych reguł kary. moralnych. •Uważa, że kara powinna być związana tematycznie z przewinieniem. SFERA ROZWOJU Rozwój osobowości POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO •Następuje identyfikacja płciowa •Ujmuje podstawy różnic płciowych. •Ma potrzebę osiągnięć. •Jest wrażliwe na krytykę. •Z trudnością odracza gratyfikacje. •Na tworzenie obrazu własnej osoby ma wpływ stan posiadania. PÓŹNE DZIECIŃSTWO młodszy wiek szkolny Zadania okresu wczesnoszkolnego: 1) Zbudowanie poczucia własnych kompetencji. 2) Umiejętność korzystania z ważnych narzędzi kulturowych – czytania, pisania, liczenia. 3) Funkcjonowanie w świecie społecznym w sposób dający uczucie satysfakcji. 4) Budowanie predyspozycji do odnoszenia sukcesów. Obszary zmian w późnym dzieciństwie Autonomia moralna Rozwój moralny Relacje z dorosłymi Relacje z rówieśnikami Zanik dziecięcego egocentryzmu Rozwój poznaczy Poczucie kompetencji Rozwój społeczny samoocena Postawa pracy Początek refleksji Świadomość własnych przeżyć Rozwój emocjonalny Rozwój samodzielności Rozwój emocjonalny i społeczny Początek refleksji: dzieci dostrzegają nie tylko sytuacyjne przyczyny działań, dostrzegają w przyczynach działań względnie stałe cechy dyspozycyjne (cechy psychiczne), Rozwój emocjonalny i społeczny 8-9 lat Rozwija się zdolność do decentracji, czyli zdolność do dostrzegania wewnętrznych przyczyn zachowań innych, dzięki przyjmowaniu innego niż własny punktu widzenia. Rozwój emocjonalny i społeczny Jak przebiega rozwój umiejętności przyjmowania cudzej perspektywy? Rozwój emocjonalny i społeczny PERSPEKTYWA ORIENTACYJNY WIEK CHARAKTERYSTYKA Perspektywa Subiektywnaniezróżnicowana 5-9 rok życia Perspektywa osobista odwzajemniona 7-12 rok życia •Inni ludzie mogą mieć odmienną perspektywę, opinie, motywy, ponieważ mają dostęp do innych informacji na temat danej sytuacji. Nie wiążą tego z innym sposobem widzenia danej sytuacji. •Dzieci odkrywają, że inne opinie i motywy mogą pojawiać także wtedy, gdy ludzie mają tę samą wiedzę na dany temat. •Są zdolne do rozważania sposobu widzenia sytuacji przez drugą osobę. •Nie potrafią jednocześnie analizować własnego i cudzego punktu widzenia. Rozwój emocjonalny i społeczny Relacje rówieśnicze, a popularność w grupie: dzieci popularne – otwarte i mają optymistyczne nastawienie i usposobienie, są towarzyskie i mają wysokie kompetencje społeczne, dzieci odrzucane – mają trudności w nawiązaniu konstruktywnych relacji z rówieśnikami, przejawiają wiele i antyspołecznych zachowań, dzieci ignorowane – unikają bycia w diadzie, są nieśmiałe, mało stanowcze, wycofują się w obliczu agresji. Rozwój emocjonalny i społeczny Czym jest przyjaźń dla dzieci wczesnoszkolnych? Rozwój emocjonalny i społeczny Przyjaźń: wspólnota zainteresowań, wspólnota gustów i poglądów, wzajemność, segregacja płciowa Rozwój emocjonalny i społeczny Rozwój rozumienia i wyrażania emocji Ok. 7 roku życia – okres umysłowy Dostrzeganie: wewnętrznego charakteru przeżyć emocjonalnych i ich związku z pragnieniami, przekonaniami, różnicy między emocjami przeżywanymi, a okazywanymi. Rozwój emocjonalny i społeczny Rozwój rozumienia i wyrażania emocji 9 – 11 lat – okres refleksyjny: jednoczesne przeżywanie różnych stanów emocjonalnych regulacja emocji wpływ rozumowania moralnego na emocje Rozwój emocjonalny i społeczny Agresja Rektywna - reakcja na czyjeś działanie, Proaktywna – występuje bez prowokacji, jest przemyślana, towarzyszy jej niski poziom emocji, ma za zadanie pomóc w uzyskaniu lepszej pozycji w grupie. Rozwój emocjonalny i społeczny Stres i sposoby radzenia sobie z nim: wzrasta umiejętność znoszenia napięcia emocjonalnego, wzrasta umiejętność dystansowania się do własnych przeżyć, pojawia się dążenie do osiągnięcia celu mimo odczuwanego napięcia emocjonalnego. Rozwój moralny Rozwój moralny Rozumowanie moralne: Pozwala na formułowanie sądów co do własnej powinności i odpowiedzialności w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Rozwój moralny Zachowania prospołeczne: przejawy altruizmu, dzielnie się, udzielanie pomocy, współpraca. Rozwój moralny Jak wspomagać rozwój wnioskowania moralnego: oczekuj od dziecka podawania przyczyn, dla których czegoś chce, chwal za przestrzeganie zwyczajów i używanie form grzecznościowych, wyjaśniaj powody kary i podpowiedz, jak uniknąć kary w przyszłości, naprawić zło, ucz wzajemności, rozsądnie przydzielaj obowiązki, zachęca do posłuszeństwa na zasadzie szacunku, a nie strachu. podważaj dziecięcy egocentryzm Osobowość Następuje wzrost: Pracowitości, Pilności, wytrwałości. Rozwija się poczucie własnych kompetencji Osobowość Niebezpieczeństwo! poczucie niższości dziecko nie jest zdolne do uporania się z zadaniami stawianymi przez siebie lub dorosłych Osobowość SAMOAKCEPTACJA Poczucie własnej wartości SAMOOCENA: Sport, wygląd, kompetencje szkolne, popularność, postępowanie własne. Poziom lubienia własnej osoby Osobowość Samoocena 7-8 lat nie formułują samooceny w odniesieniu do poszczególnych obszarów, tworzą ogólny psychologiczny obraz siebie. Osobowość Poczucie własnej skuteczności Wysoka samoocena kompetencji szkolnych Niska samoocena kompetencji szkolnych • Sukcesy przypisują swoim zdolnościom, • Porażki przypisują niewystarczającym staraniom lub zbyt dużą trudnością zadania • Sukcesów nie dostrzegają, lub przypisują okolicznościom zewnętrznym • Porażki przypisują posiadanym cechom – syndrom wyuczonej bezradności. Postawa pracy Oznacza wytrwałość w wykonywaniu podjętego działania i dbałość o wynik. na postawę pracy składa się także: podpatrywanie jak inni działają i uczenie się od nich, szukanie różnych sposobów pokonywania przeszkód, zwracanie się o pomoc w trudnych sytuacjach. Postawa pracy Ważne ! Zorganizować dziecku środowisko i proces edukacyjny tak, aby: ukazać im przyjemność nauki i pracy, pokazać, ze nauka i praca mogą być źródłem rzeczywistej satysfakcji życiowej. Podsumowanie okresu późnego dzieciństwa okresu wczesnoszkolnego STREFA ROZWOJU PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7-8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9-11 LAT Rozwój emocjonalny Rośnie wiedza dziecka o emocjach – rozumie związki pomiędzy emocjami i innymi stanami umysłowymi; zauważa różnicę pomiędzy emocjami przeżywanymi, a okazywanymi. Rośnie wiedza o emocjach, świadomość możliwości regulowania swoich stanów emocjonalnych i rozumienie wpływu rozumowania moralnego na emocje. Zwiększa się świadomość, że przeżywanie jednocześnie różnych emocji o tym samym znaku. Pojawia się świadomość możliwości jednoczesnego przezywania emocji o różnych znakach, odczuwanych wobec dwu, a potem do jednego obiektu STREFA ROZWOJU Rozwój emocjonalny PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7-8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9-11 LAT Dziecko uczy się właściwego zachowania, a także stosuje nowe formy agresji – tyranizowanie. Przejawiając agresję liczy się z opinią grupy, jest zdolne do agresji proaktywnej, Przeżywa lęki szkolne, Rozwija umiejętności dystansowania się do swoich przeżyć, wzrasta odporność psychiczna STREFA ROZWOJU PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7-8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9-11 LAT Rozwój społeczny Dostrzega wewnętrzne przyczyny zachowania innych; rozumie subiektywność perspektywy innej osoby, bo potrafi przyjąć odmienny od własnego punkt widzenia. Rozumie, że inni ludzie mogą inaczej postrzegać sytuację mimo, że mają dostęp do tej samej wiedzy o niej. Spędza więcej czasu z rówieśnikami niż z rodzicami. Rośnie rola rówieśników jako źródła wsparcia społecznego. Wciąż są dla niego ważne więzi z rodzicami. Przyjaźnie opierają się na wspólnocie zainteresowań. Przyjaźnie są zawierane w oparciu o bliskość psychiczną i lojalność. FAZA ROZWOJU PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7-8 LAT Rozwój moralny Zaczyna dostrzegać zróżnicowanie oczekiwań w różnych grupach i kontekstach społecznych. Kłamstwo to mówienie nieprawdy. Odchodzi od kryteriów oceny moralnej pochodzących od autorytetu. POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9-11 LAT Uważa, że reguły moralne są możliwymi do zmiany konwencjami społecznymi. Kieruje się zasadą harmonii interpersonalnej i podkreśla znaczenie oczekiwań społecznych i braku aprobaty wobec zachowań niepożądanych. Odkrywa znaczenie intencji dla oceny czynu, np. kłamstwa. Bibliografia wykorzystana do prezentacji: • Boyd. D. (2008). Psychologia rozwoju człowieka. Zysk i S-ka Wydawnictwo s.j., Poznań, • Brzezińska. A. I. (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk, • Trempała. J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukow PWN. Warszawa. Dziękuję za uwagę Magdalena Klimek vel Klimczak
