Wykaz zagadnień do egzaminu doktorskiego z filozofii dla socjologów

prof. nadzw. dr hab. Aldona Pobojewska
Instytut Filozofii UŁ,
HISTORIA FILOZOFII
Problemy do egzaminu doktorskiego
1. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
• Etymologiczny i realny sens słowa filozofia
• Specyfika myślenia filozoficznego
• Filozofia a nauki szczegółowe
• Filozofia a inne dziedziny kultury
• Przedmiot i struktura filozofii
• Działy filozofii (charakterystyka, podstawowe problemy)
• Po co filozofia?
FILOZOFIA STAROŻYTNA
• Narodziny filozofii europejskiej
• Jońska filozofia przyrody
o Problem genezy rzeczywistości (np. Tales, Empedokles, Parmenides)
o Stałość i zmiana (wariabilizm, eleatazm)
o Koncepcja bytu według Parmenidesa
o Problem tego, co jest i tego, co się jawi
o Wiedza (episteme) a mniemanie (doxa)
o Droga poznania
o Różne sensy słowa arche
o Rola jońskiej filozofii przyrody w dziejach filozofii
• Atomizm Demokryta: dwa poziomy świata: atomy i rzeczy
o Determinizm
• Myśl moralna Sokratesa
o Wartości absolutne a indywidualizm w filozofii Sokratesa
o Wiedza i dobro: intelektualizm etyczny
o Racjonalizm etyczny
o Sokratejska metoda nauczania: jej dwa etapy
o Moralność obiektywna a moralność subiektywna
o Kodeksualizm a sytuacjonizm w etyce
• Koncepcja Platona
o Platońska alegoria jaskini i jej filozoficzna interpretacja
o Byt ogólny a byt jednostkowy (idea a rzecz)
o Ciało i dusza.
o Przedmiot i droga poznania (preegzystencja i anamneza)
• Koncepcja Arystotelesa
o Materia i forma, potencja i rzeczywistość
o Teleologiczna wizja świata
o Warunki zaistnienia zmiany w bycie (przyczyny zmiany)
o Koncepcja duszy
o Cel, przedmiot i droga poznania
o Koncepcja prawdy
o Spór o pochodzenie (źródło) wiedzy (natywizm a empiryzm genetyczny)
o Spór o drogę poznania (empiryzm a racjonalizm)
• Kartezjusz - ojciec filozofii nowożytnej
o Podstawowy problem Kartezjusza
o Racjonalizm Kartezjusza
o Sceptycyzm metodologiczny
o Aksjomat epistemologiczny
o Charakterystyka cogito
o Dowód na istnienie świata cielesnego
o Dualizm ontologiczny, jego trudności i próby przezwyciężenia
o Problem psycho-fizyczny i stanowiska w tej kwestii Kartezjusz, okazjonalizm,
paralelizm psycho-fizyczny)
• Empiryzm angielski (oświecenie angielskie)
o Charakterystyka empiryzmu
o Co to jest doświadczenie?
o Empirystyczna koncepcja świadomości Koncepcja Locke”a - relacja między
cechami a ideami
o Argumenty przeciwko natywizmowi
• Ewolucja empiryzmu angielskiego (Locke, Berkley, Hume)
• Destrukcja oświeceniowego ideału wiedzy (episteme) (Hume)
• Hume ojciec pozytywizmu (pięć postulatów myśli pozytywistycznej)
• Problem mostu epistemologicznego
• Filozofia polityczna: prawo natury, stan natury, stan społeczny
• Filozofia Oświecenia francuskiego
o Materializm oświeceniowy
o Encyklopedia i encyklopedyści Przewrót Kopernikański Kanta
o Rola podmiotu w poznaniu
o Granice i warunki poznania
o Funkcja sądów syntetycznych a priori w poznawaniu
o Rzecz „w sobie a fenomen
o Epistemologia a ontologia
o Formy, kategorie, idee regulatywne - ich rola w poznaniu
o Rola zmysłów i rozumu w poznaniu
• Kantowski paradygmat myślenia w filozofii: kto, co i jak poznaje?
FILOZOFIA DZIEJÓW XIX WIEKU
• Historiozofia Hegla
• Koncepcja bytu
• Synchroniczna i diachroniczna analiza absolutu (struktura i rozwój absolutu)
• Czym są dzieje? (ich początek i cel)
• Prawa rozwoju dziejów (negacja i alienacja) Obiektywizacja, alienacja,
emancypacja
• Człowiek i jego rola w dziejach (rola narodów i bohaterów historii)
• Szkoły poartstotelesowskie
o Cel życia i sposób jego osiągnięcia wg. Epikura
o Motywacja i tryb życia mędrca stoickiego
o Kwestia poznania według sceptyków
• Panteizm Plotyna
o Emanacyjna koncepcja bytu
o Droga dotarcia do Jedni
• Problem istnienia bytów ogólnych i stanowiska w tej kwestii
• Problem istnienia bytów ogólnych — jego aspekt ontologiczny i epistemologiczny
• Starożytne rozumienie duszy
• Starożytna koncepcja świata i człowieka
• Starogrecki sens słowa „tworzyć”
• Klasyczna koncepcja prawdy i jej kłopoty
• Nieldasyczne koncepcje prawdy
• Kryteria kwalifikujące czyn do sfery moralności
• Opis — ocena — norma
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA
• Charakterystyka filozofii chrześcijańskiej
• Starożytna a chrześcijańska koncepcja Boga
• Problem rozumienia wolności Boga (dekretalizm i nominalizm)
• Relacja wiary do wiedzy (gnoza, Tertulian, św. Augustyn)
• Koncepcja Boga, człowieka i świata w chrześcijaństwie
• Problem zła w świecie (manicheizm, św. Augustyn)
• Koncepcja predestynacji
• Koncepcje religijności (oparta na uczynkach i na wierze)
• Dowody na istnienie Boga
FILOZOFIA ODRODZENIA
• Odrodzeniowy spór o człowieka (wersja laicka i chrześcijańska sporu)
• Reformacja - jej filozoficzne idee i ich konsekwencje
• Lutra koncepcja chrześcijanina
• Filozofia przyrody
• Galileusza koncepcja przedmiotu poznania
• Metodologia przyrodoznawstwa F. Bacona
FILOZOFIA NOWOŻYTNA
• Tradycyjny (przedkantowski) paradygmat myślenia w filozofii
o Model poznania: kto, co, jak poznaje?
o Rola podmiotu w poznaniu
o Realizm teoriopoznawczy (epistemologiczny) i realizm ontologiczny
• Charakterystyka myśli filozoficznej XVII w.
o Teoria bytu a teoria poznania (jaki jest byt? jak dotrzeć do bytu?)
o Problem prawomocności wiedzy
• Problem części i całości
• Człowiek jako twórca rzeczywistości według K. Marksa
• Praxis: podstawowa kategoria filozofii Marksa (ontologiczna, antropologiczna,
epistemologiczna, historyczna, socjologiczna)
• Koncepcja autokreacji człowieka wg. Marksa
• Problem społecznego charakteru człowieczeństwa
KU AUTONOMII JEDNOSTKI
• Kantowska koncepcja moralności z uwzględnieniem roli jednostki w niej
o Imperatyw kategoryczny i hipotetyczny według Kanta
o Godność a wartość
o Relacje między wolnością — moralnością — racjonalności a w koncepcji I.
Kanta
• Kwestia uzasadnienia moralności (Sokrates, chrześcijaństwo, Kant)
• Rozumienie wolności przez S. Kierkegaarda (sfera jej manifestacji)
o Stadia życia i autentyczność życia wg.. Kierkegaarda
o Kierkegaard jako egzystencjalista
WYBRANE WSPÓŁCZESNE FILOZOFIE CZŁOWIEKA
Dilthey i przełom antynaturalistyczny w humanistyce
Freud i psychoanaliza
Comte i pozytywizm
Egzystencjalizm wg Sartre’a: istota wobec istnienia
ZALECANA LITERATURA
- Tatarkiewicz W., Historia filozofii (wybrane fragmenty, jako zarys problematyki)
- Copleston F., Historia filozofii (odpowiednie fragmenty jako rozbudowana wersja zarysu
problematyki),
- Reale G., Historia filozofii starożytnej
- Kuderowicz Z., Filozofia nowożytnej Europy,
- Suchodolski B., Narodziny nowożytnej filozofii człowieka,
- Anzenbacher A., Wprowadzenie do filozofii (zagadnienia w układzie problemowym)
- Poświęcone poszczególnym myślicielom monograficzne opracowania z serii Myśli i
Ludzie