Wydział Filozoficzny Cele terapii u kobiet i mężczyzn, a głębokość
advertisement
Wydział Filozoficzny Psychologia Cele terapii u kobiet i mężczyzn, a głębokość uzależnienia od alkoholu Zuzanna Kasprzak Praca magisterska wykonana pod opieką prof. dr hab Józefa Krzysztofa Gierowskiego w Instytucie Psychologii UJ Kraków, 2013 3571551387(1) Zuzanna Kasprzak Nr albumu: 1046282 Oświadczam, że przedstawioną do oceny pracę magisterską, zatytułowaną: "Cele terapii u kobiet i mężczyzn, a głębokość uzależnienia od alkoholu", wykonałam osobiście i po raz pierwszy poddaję ocenie. Zuzanna Kasprzak Prezentowane wyniki dotyczą fragmentu projektu kierowanego przez dr Barbarę Bętkowską – Korpała, realizowanego przez Zakład Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, pt. "Wzorce funkcjonowania psychospołecznego osób uzależnionych od alkoholu". Badania o charakterze longitudinalnym przeprowadzono od 2009-2011 roku w 12 placówkach leczenia uzależnienia od alkoholu: w poradniach, oddziałach dziennych i stacjonarnych w kilku miastach Polski. 2032129592(2) Dziękuję Panu Prof. dr hab Józefowi Krzysztofowi Gierowskiemu za rady i wskazówki udzielane podczas pisania pracy. Specjalne podziękowania chciałabym złożyć Pani dr Barbarze Bętkowskiej - Korpała, za zaangażowanie i wsparcie merytoryczne. Dziękuję także mgr Agnieszce Wojtowicz za konsultacje statystyczne. 2893335094(3) Streszczenie Wstęp: Zespół Uzależnienia od alkoholu jest zaburzeniem różnorodnym w swoim obrazie klinicznym. To jak bardzo nasilone są poszczególne objawy jest istotne nie tylko ze względu na diagnozę, ale i leczenie. Cele terapii uzależnień wyznaczają kierunek realizacji procesu zdrowienia pacjenta. Ze względu na specyfikę uzależnienia analizowano w jakim stopniu głębokość uzależnienia – rozumiana przez nasilenie objawów Zespołu Uzależnienia od Alkoholu – wpływa u kobiet i mężczyzn na wartościowanie proponowanych celów terapii. Metoda: W badaniu wykorzystano Skalę Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu, na której specjaliści określali nasilenie poszczególnych objawów oraz ankietę w której badani odpowiadając na pytanie „Czego oczekuje Pan/i od leczenia?” samodzielnie przypisywali wartości dwunastu wyszczególnionym celom terapii. Osoby badane: W badaniu wzięło udział 1095 osób uzależnionych od alkoholu na początku programu leczenia. Byli to pacjenci, zaproszonych do współpracy poradni, oddziałów dziennych oraz stacjonarnych, prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu na terenie Polski. W grupie było 837 mężczyzn i 258 kobiet. Średnia wieku wynosi 42 lata. Rezultaty: Głównym celem dla osób uzależnionych podejmujących leczenie jest utrzymanie abstynencji. Bez względu na to jak głęboko są uzależnieni. Wyniki badań wskazują na zależność między pozostałymi celami a nasileniem poszczególnych objawów ZUA. Okazuje się, że uzależnione od alkoholu kobiety mają inne oczekiwania w stosunku do terapii niż uzależnieni od alkoholu mężczyźni. Słowa kluczowe: Zespół Uzależnienia od Alkoholu u kobiet i mężczyzn, ZUA, głębokość uzależnienia, cele terapii. 4 1491753864(4) Summary Introduction: Alcohol addiction syndrome is a various disorder in its clinical picture. The way how particular symptoms are severe is important not only because of the diagnosis, but also treatment. The objectives of addiction treatment determines the process of recovery of the patient. Due to the nature of addiction the influence of the depth of addiction - understood as the severity of alcohol dependence syndrome – on women and men in the valuation of the proposed goals of therapy was analyzed. Method: In the study following instruments were used: The Development of the Alcoholism Scale (SRUA), in which experts determined the severity of each symptom and a survey in which respondents by answering the question "What do you expect from treatment?" were valuating twelve specified goals of therapy. Subjects: The study involved 1,095 people with alcohol addiction at the beginning of their treatment program. Those were patients from cooperating counseling centers, residential treatment facilities that were doing the therapy for alcohol dependent patients in Poland. The group consisted of 837 men and 258 women. The average age was 42 years. Results: The main objective for alcohol addicted people during the treatment is to abstain from alcohol. No matter how deeply they are addicted. The results show the relationship between the intensification of particular symptoms of alcohol addiction syndrome and the other objectives. It turns out that alcohol dependent women have different expectations in relation to the treatment than alcohol dependent men. Keywords: alcohol dependence syndrome among women and men, the depth of addiction, treatment goals. 5 1378152110(5) Spis Treści I - PREZENTACJA ZAGADNIEŃ TEORETYCZNYCH .............................................................. 7 ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU ..................................................................................... 8 GŁĘBOKOŚĆ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU A OBRAZ KLINICZNY ZESPOŁU UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU ......................................................................................................................... 12 BIOPSYCHOSPOŁECZNE KONSEKWENCJE UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU U KOBIET I MĘŻCZYZN ........ 18 CELE JAKO WYZNACZNIK UKIERUNKOWANIA ZMIANY ZACHOWANIA .............................................. 22 CELE PSYCHOTERAPII UZALEŻNIEŃ ........................................................................................ 26 II - BADANIA WŁASNE ........................................................................................................ 30 METODOLOGIA BADAŃ ...................................................................................................... 31 OSOBY BADANE .................................................................................................................. 33 NARZĘDZIA ........................................................................................................................ 33 PROCEDURA:...................................................................................................................... 34 STATYSTYCZNA ANALIZA DANYCH ........................................................................................... 34 WYNIKI ................................................................................................................................ 35 WARTOŚCIOWANIE POSZCZEGÓLNYCH CELÓW TERAPII W BADANEJ GRUPIE KLINICZNEJ .................. 35 ZWIĄZEK MIĘDZY NASILENIEM GŁĘBOKOŚCI UZALEŻNIENIA A WARTOŚCIOWANIEM CELÓW TERAPII ... 36 W całej grupie badanej ......................................................................................... 37 W grupie mężczyzn i w grupie kobiet .................................................................... 38 OSZACOWANIA WPŁYWU NASILENIA KAŻDEGO Z OBJAWÓW ZUA NA WARTOŚCIOWANIE POSZCZEGÓLNYCH CELÓW TERAPII ......................................................................................... 40 W całej grupie badanej ......................................................................................... 40 W grupie badanych mężczyzn .............................................................................. 42 W grupie badanych kobiet .................................................................................... 44 DYSKUSJA WYNIKÓW ........................................................................................................ 46 WNIOSKI ............................................................................................................................. 51 LITERATURA CYTOWANA ................................................................................................... 53 ANEKS ................................................................................................................................ 58 LEGENDA: ......................................................................................................................... 58 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY KLINICZNEJ ........................................................................................................................................ 58 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY MĘŻCZYZN 61 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY KOBIET .... 64 ZAŁĄCZNIKI ........................................................................................................................ 65 SKALA ROZWOJU UZALENIENIA OD ALKOHOLU (SRUA) – OCENA NASILENIA OBJAWÓW UZALEŻNIENIA WG KLASYFIKACJI ICD-10 ............................................................................... 65 6 4368922095(6) I - Prezentacja zagadnień teoretycznych 7 3358314456(7) Zespół Uzależnienia od Alkoholu Na początku warto opisać problem nadmiernego używania alkoholu z perspektywy statystycznej. Według Światowej Organizacji Zdrowia (Wasilewski, 2013) około 140 milionów ludzi na całym świecie doświadcza cierpienia z powodu zaburzeń związanych z nadużywaniem alkoholu. Według tych analiz problem dotyka 15% populacji, z czego około u 4% zdiagnozowano Zespół Uzależnienia od Alkoholu (ZUA). Obserwuje się, że mężczyźni wcześniej zaczynają nadużywać alkoholu i piją większe ilości niż kobiety. Raport Europejski (2006) podaje, że na przeciętnego Europejczyka przypada około 11 litrów czystego alkoholu w ciągu roku, podczas gdy Europejki w tym czasie wypijają 7,5 litra. Takie ilości stwarzają ryzyko wystąpienia poważnych szkód zarówno zdrowotnych, psychologicznych oraz społecznych. Statystyki podają, że to mężczyźni zgłaszają więcej problemów wynikających z ZUA oraz powikłań somatycznych szkodliwego picia (Anderson i Baumberg, 2006). Wiadomo też, że mężczyźni uzależnieni od alkoholu umierają wcześniej niż kobiety, a czas przeżycia od chwili pierwszej hospitalizacji jest zdecydowanie krótszy niż u kobiet (Wasilewski, 2013). Badania przeprowadzane w ośrodkach terapii uzależnień pokazują, że w przeciągu ostatnich 10 lat średnia rejestrujących się osób uzależnionych wynosi około 150 tys. rocznie, zarówno kobiet jak i mężczyzn (za: Badania statystyczne – raport PARPA, 2005). Analizując grupę pacjentów lecznictwa odwykowego, można zauważyć, że większość stanowią mężczyźni (82%) mieszczący się w przedziale 20 – 55 lat. Zazwyczaj pochodzą z dużych lub średnich miast, o wykształceniu średnim lub zawodowym (Nikodemska, 1999). Kobiety również w większości są mieszkankami dużych miast, uczącymi się lub bezrobotnymi, o wykształceniu średnim lub wyższym. Mieszczące się w przedziale wiekowym 19-24 lub 35-45lat. Mają dzieci i często są również w trakcie lub po rozwodzie (Nikodemska, 1999). Zarówno obserwacje kliniczne jak i dane statystyczne wskazują, że coraz więcej kobiet zgłasza się do leczenia w związku z uzależnieniem od alkoholu. Obecnie stanowią one około 25% leczących się osób (Bętkowska-Korpała, 2013, 2012). Dodatkowo badania wskazują, że zarówno mężczyźni jak i kobiety, którzy zgłaszają się na leczenie, średnio od około 10 lat spożywają alkohol w sposób wskazujący na utratę kontroli picia nad ilością i częstością (Bętkowska-Korpała, 2013, 2012). W polskim badaniu APETA (Analiza przebiegu i efektów terapii alkoholików) stwierdzono, że pacjenci uzależnieni od alkoholu kończący podstawowy program terapii, w późniejszym okresie częściej utrzymują pełną abstynencję. W grupie badanych pacjentów, którzy ukończyli etap podstawowy leczenia w 8 2531360498(8) formie ambulatoryjnej lub stacjonarnej, do używania alkoholu wraca odpowiednio 38% vs. 62% w ciągu sześciu miesięcy, po roku odsetek ten wynosi odpowiednio 57% vs. 27%, a po dwóch latach jest to 52% vs. 20% (Kucińska, Mellibruda, 1997, za: Bętkowska-Korpała, 2013). Zatem ZUA, może dotyczyć każdego, bez względu na wiek, płeć, wykształcenie, czy status ekonomiczny. Uzależnienie od alkoholu jest różnie konceptualizowane. Najbardziej popularną klasyfikacją w Europie jest ICD-10, na podstawie której diagnozuje się ZUA. Warto zaznaczyć, że kolejna wersja klasyfikacji jest już w przygotowaniu, choć ujęcie uzależnienia od alkoholu najprawdopodobniej zmianie nie ulegnie (M.B. First, 2006). Należy również podkreślić fakt, że na świecie także funkcjonuje klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM. W maju 2013 roku została do użytku wprowadzona V edycja, w której zrezygnowano z rozdzielania uzależnienia i używania szkodliwego. Pojawiła się nowa kategoria „problemy związane z używaniem alkoholu” (substance use disorder), w której istnienie problemu i jego poziom, diagnozuje się na podstawie ilości objawów i częstotliwości z jaką występują (Jakubczyk, 2013). W klasyfikacji europejskiej nie uwzględniono poziomów nasilenia objawów, na dzień dzisiejszy nadal jest to ujęcie kategorialne i dychotomiczne – występowanie objawu lub jego brak. W Polsce od 1997 roku obowiązuje klasyfikacja chorób WHO – ICD-10 (2000), gdzie zgrupowano zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zależne od używania substancji chemicznych. Tym związanym z używaniem alkoholu nadano symbol F10. Natomiast zespół uzależnienia od alkoholu ma numer F10.2 i jest definiowany jako kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych oraz poznawczych, wśród których najważniejszą i dominującą aktywnością staje się przyjmowanie alkoholu, degradując tym samym wartość innych zachowań. Charakterystyczne jest to, że nawet po długim okresie abstynencji, przyjęcie substancji spowodować może gwałtowny nawrót innych objawów zespołu (Klasyfikacja zaburzeń, 2000). Aby rozpoznać uzależnienie należy zidentyfikować trzy lub więcej, z poniżej opisanych, objawów występujących wspólnie na przestrzeni ostatniego roku (Klasyfikacja zaburzeń, 2000). 1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia, nazywane również „głodem alkoholowym”. 2. Upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem: trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia do wcześniej założonego poziomu, nieskuteczność wysiłków zmierzających do zmniejszenia lub kontrolowania picia. 3. Fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego, pojawiającego się gdy picie jest ograniczane lub przerywane - drżenie mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, nudności wymioty, 9 2222739299(9) biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, drażliwość, lęki, padaczka poalkoholowa, omamy wzrokowe lub słuchowe, majaczenie drżenne - albo używanie alkoholu lub pokrewnie działającej substancji (np. leków) w celu złagodzenia ww. objawów, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich. 4. Zmieniona, najczęściej zwiększona, tolerancja alkoholu - ta sama dawka alkoholu, nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożycia większych dawek dla wywołania oczekiwanego efektu. 5. Z powodu picia alkoholu narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie alkoholu lub jego picie bądź uwolnienia się od następstw jego działania. 6. Przyjmowanie substancji, mimo wyraźnych dowodów takich jak jawnie szkodliwych następstw, jak: uszkodzenie wątroby na skutek intensywnego picia, stany obniżonego nastroju w wyniku intensywnego przyjmowania substancji albo polekowe obniżenie funkcji poznawczych; należy dążyć do ustalenia, czy osoba przyjmująca substancje była lub mogła być świadoma rodzaju i rozmiaru szkód (Pużyński i Wciórka, 2000). Model Minnesota natomiast prezentuje rozumienie ZUA jako choroby pierwotnej, co równoznaczne jest z tym, że może stanowić podłoże dla wielu innych chorób (somatycznych i psychicznych). Uznaje też, że ZUA jest chorobą śmiertelną. Nie leczone nieuchronnie prowadzi do śmierci, gdyż powikłania somatopsychiczne stają się coraz poważniejsze. Nawet po długiej abstynencji wypicie alkoholu przez osobę uzależnioną może doprowadzić do gwałtownego wystąpienia innych objawów tego zespołu, co oznacza, że ZUA jest chorobą chroniczną – czyli nieuleczalną. Nie da się jej wyleczyć, można jedynie powstrzymać jej rozwój (Jellinek, 1952/1987; Kasprzak, 2010). Medyczne podejście, prezentowane przez Jellinka (1952/1987) jest obecnie rozwijane w kierunku zauważania współwystępowalności ZUA i innych zaburzeń psychicznych i zachowania. Zespół uzależnienia od alkoholu w swoim obrazie klinicznym jest różnorodny. W literaturze można napotkać typologie alkoholizmu, mające na celu usystematyzowanie tego obrazu. Elvin Morton Jellinek (1942 za: Woronowicz 2009) jako pierwszy wyróżnił pięć postaci, jakie może przyjmować ta choroba: Alfa, Beta, Gamma Delta i Epsilon (Jellinek, 1960) oraz określił fazy jej rozwoju: 1.Wstępna 2.Ostrzegawcza 3.Krytyczna 4.Przewlekła (Jellinek, 1952/1987). Postulował również, że alkoholizm przewlekły występuje przy każdym spożywaniu alkoholu powodującym szkody dla osoby pijącej lub jej otoczenia. Odmienną typologię alkoholizmu zaprezentował Cloninger (1987), który wyróżnił 10 2889903762(10) dwa typy alkoholizmu. Typ I - uwarunkowany środowiskowo, gdzie alkoholizm jest problemem pierwotnym, a stopień zależności od alkoholu jest niższy niż, w uwarunkowanym genetycznie, typie II, w którym alkoholizm najprawdopodobniej rozwija się wtórnie, na bazie innych zaburzeń osobowości. Cloninger (1987) twierdził że wszelkie zaburzenia funkcjonowania społecznego, zachowania antyspołeczne wynikają z rodzinnego obciążenia alkoholizmem, co znaczy, że im jest większe tym negatywne skutki są większe, niezależnie od prezentowanego typu (za: Cierpiałkowska, 2006). Lesch natomiast zaakcentował zależność między zaburzeniami psychicznymi a zespołem uzależnienia od alkoholu. Wyróżnił cztery typy alkoholizmu. Typ 1 - z wczesnymi objawami uzależnienia, bez obciążeń rodzinnych; typ 2 i 3 występujący u osób używających alkoholu do złagodzenia objawów psychotycznych i neurotycznych oraz typ 4 występujący u osób z uszkodzeniami organicznymi, używające alkoholu od dzieciństwa (Iwanicka, Malicki, Olajossy, 2011). Ważną klasyfikację przedstawił także Zucker (1987). Wyszczególnił w alkoholizmie typ antyspołeczny – o wczesnym początku, obciążeniem rodzinnym i ciężkim przebiegu choroby oraz typ kumulacyjny – gdzie uzależnienie jest pierwotne. Typ, w którym występujące zaburzenia afektywne są 'leczone' alkoholem i występuje raczej u kobiet oraz typ rozwojowy – znaczny wzrost spożycia alkoholu w okresie adolescencji ze zmniejszaniem się w miarę dorastania. Ciekawą typologię alkoholizmu u kobiet zaproponował Gąsior (2005), odnosząc się jedynie do grupy uzależnionych kobiet. Uwzględniając cechy osobowości wyróżnił 3 typy: Typ 1 z dominującymi cechami osobowości neurotyczno-depresyjnej - kobiety bez obciążeń rodzinnych, o podwyższonym poziomie niepokoju i znacznym nasileniu przedchorobowych cech lękowo-depresyjnych. Typ 2A z dominującymi cechami osobowości chwiejnej – kobiety rodzinnie obciążone alkoholizmem, o wysokim poziomie niepokoju i nieprzystosowania oraz dużym nasileniem przedchorobowych cech antyspołecznych. Typ 2B z dominującymi cechami osobowości antyspołecznej –kobiety rodzinnie obciążone alkoholizmem, o niskim poziomie niepokoju i umiarkowanym nasileniu przedchorobowych cech socjalnych. W badaniach osobowości testem NEO-PI-R w grupie polskich pacjentów (kobiet i mężczyzn) wyodrębniono dwa profile osobowości. Pierwszy profil wskazywał na normę populacyjną, a drugi obejmujący blisko 60% badanych wiązał się z wysoką neurotycznością i niską sumiennością. Grupa o drugim profilu ma gorsze rokowania w leczeniu (Bętkowska11 1311305928(11) Korpała, 2010) Różnorodność prezentowanych typologii, może świadczyć o bogactwie klinicznego obrazu osób uzależnionych od alkoholu. Ponadto różnorodność ZUA związana jest ze współwystępowaniem zaburzeń psychicznych, osobowości oraz chorób somatycznych. Głębokość uzależnienia od alkoholu a obraz kliniczny Zespołu Uzależnienia od Alkoholu Początek uzależnienia jest trudny do zdefiniowania. Bowiem granica pomiędzy piciem towarzyskim a nałogowym jest bardzo płynna. Zależy to od wielu czynników i każdy człowiek inaczej reaguje na alkohol. Stąd są osoby, które przez wiele lat nie odczuwają fizycznie skutków picia, a degradacja organizmu jest czasem znikoma. Podobnie bywa z funkcjonowaniem psychicznym. Są osoby, które mimo długotrwałego picia funkcjonują na pozór w sposób zdrowy, nie ulegając znacznej degradacji psychicznej, a są również i tacy, którzy mogą przebywać jedynie na oddziale psychiatrycznym. Są również tacy, którzy na zewnątrz, w ocenie społeczeństwa funkcjonują zdrowo, jednak po badaniach psychologicznych okazuje się, że nagle są na poziomie intelektualnym osoby zdolnej do ukończenia jedynie szkoły specjalnej (Kasprzak, 2010) Istotą tej choroby, tak jak każdej innej, jest stopniowa utrata zdrowia. Nie przebiega to nagle, lecz może trwać całymi latami.. Ma swój początek, indywidualny przebieg i koniec. Pużyński i Wciórka (2000) zwracają uwagę na niejednoznaczne kryteria rozpoznawania objawów uzależnienia według WHO, tym samym podkreślając potrzebę określania nasilenia zachowań związanych z poszczególnymi kryteriami. Można wyróżnić kilka etapów przebiegu tej choroby. Kasprzak (2010) wyróżnia 4 poziomy nasilenia ZUA, przejawiające się w charakterystyczny sposób, dla każdego z kolejnych objawów wg ICD-10. Kasprzak i Bętkowska-Korpała (2011a; 2011b) opisali rozwój nasilenia objawów związany z kryterialnym i dymensjonalnym rozumieniem choroby. Pierwsze kryterium to "głód alkoholowy" – stan wzmożonej i trudnej do odparcia potrzeby spożycia alkoholu, której towarzyszy rozdrażnienie, narastające napięcie emocjonalne, niepokój, a nawet lęk. Sięgnięcie po alkohol staje się tu formą ucieczki przed cierpieniem, przynoszącą ukojenie i spokój. Na początku osoby uzależnione potrafią się jeszcze trochę kontrolować. Wzmożona potrzeba picia nie jest rejestrowana jako głód, lecz często mylona z chęcią dobrej zabawy, spotkania z przyjaciółmi, odreagowania napięcia. W tym czasie pojawia się wiele, szczególnie pozytywnych, skojarzeń związanych z piciem alkoholu. Przyjemne wspomnienia mogą wywoływać chęć napicia się, z czasem tworzone są kategorie sytuacji bezpośrednio 12 1384715805(12) związanych z alkoholem, o których myśl automatycznie budzi chęć wypicia alkoholu. Rośnie niepokój, napięcie, rozdrażnienie, które są doskonałym argumentem do sięgania po alkohol. Z czasem napięcie i rozdrażnienie coraz silniej dają o sobie znać w okresie, gdy substancja nie jest dostarczana do organizmu. Uciążliwość tego stanu prowadzi do pojawienia się potrzeby szybkiej redukcji napięcia, a najlepszym sposobem przynoszącym pozytywne efekty jest picie alkoholu. Dlatego też tak niecierpliwie wyczekiwane są sytuacje, w których mogłaby zaistnieć taka możliwość. Zdarza się jednak tak, że takie sytuacje nie nadchodzą szybko np. jest dopiero połowa tygodnia i trzeba czekać do weekendu lub jest wielki post, czy też inny okres, w którym z jakichś powodów podejmowana jest abstynencja. Osoby uzależnione mogą doświadczać w tym czasie monotonii, pustki, nudy, ciągle wzrastającego napięcia, szczególnie, że najczęściej bardzo dokładnie odliczają dni pozostałe do końca założonego czasu abstynencji (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Najbliższe otoczenie może zaobserwować, że zachowania takich osób stają się charakterystyczne i schematyczne. Dlatego najbliższe osoby obserwując zmienne nastroje, niecierpliwość, męczliwość, wahania energii czy pogorszenie koncentracji dość łatwo poznają, że zbliża się czas ponownego sięgnięcia po alkohol. Następnie myśli o napiciu się są coraz intensywniejsze, znacznie częstsze, wręcz natrętne. Mogą się również pojawić objawy przypominające AZA, w szczególności nadmierne pocenie się, niepokój, drżenie, bóle mięśniowe. Może wystąpić również bardzo charakterystyczne samopoczucie, porównywalne z tym, pojawiającym się nazajutrz po wypijaniu dużych dawek alkoholu, nazywane potocznie "suchym kacem". Wszystko to powoduje, że aktywność takich osób zaczyna ograniczać się do poszukiwania i prowokowania okazji do napicia się, ponieważ może towarzyszyć im przekonanie, że to jedyny sposób mogący przynieść ulgę (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). W najbardziej nasilonej formie głód alkoholowy jest dość widoczny, tak że najbliższe otoczenie bez problemu je rozpoznaje, a także osoba doznająca głodu jest w stanie bezbłędnie go zidentyfikować. Na tym etapie rozpoczęcie spożywania alkoholu uruchamia przymus kontynuacji picia. Mówi się tu o przemożnej chęci, określanej niejednokrotnie przez osoby uzależnione jako "piekło w brzuchu", "pustynie w ustach", czy "wewnętrzne ssanie". Okresy abstynencji pojawiają się coraz rzadziej, jednak kiedy się pojawią, towarzyszy im ogromne napięcie, rozdrażnienie, pojawiają się bardzo rzeczywiste sny alkoholowe oraz natrętne myśli o piciu. Drugim kryterium jest upośledzenie kontroli zachowań związanych ze spożywaniem alkoholu. Upośledzenie, a nawet utrata kontroli, może odnosić się zarówno do ilości, czasu 13 2393056054(13) trwania, jak i do samego rozpoczynania picia – momentu podjęcia decyzji o sięgnięciu po alkohol. Pierwszy poziom głębokości upośledzenia kontroli związany jest z nierozpoznawaniem sytuacji zagrażających. Osoby uzależnione nie dostrzegają u siebie powtarzającego się schematu i nie odmawiają napicia się alkoholu. Pierwsza dawka okazuje się niewystarczająca, w związku z czym podejmowane próby przerwania picia stają się nieskuteczne. Już na tym etapie zdarza się nieplanowane picie, jako reakcja na pojawiający się głód alkoholowy. Coraz częściej zdarza się to w nieodpowiednim czasie i miejscu np. w pracy, podczas opieki nad dziećmi. Zdarza się też prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu. Zwrócenie uwagi na nieodpowiednie zachowanie na tym poziomie może skutkować spontanicznym podejmowaniem abstynencji (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Z czasem może pojawić się trudność w utrzymaniu podjętej abstynencji, nawet, gdy aktualna sytuacja życiowa by tego wymagała. Picie rozpoczynane pod wpływem przypadkowych bodźców kojarzących się z alkoholem, planowanie ogranicza się do wyboru miejsc, sytuacji, w których prawdopodobieństwo obecności alkoholu jest wysokie. Coraz mniej jest sytuacji bezalkoholowych, gdyż nie są wystarczająco stymulujące. Coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których ilość spożywanego alkoholu stanowczo odbiega od wcześniej czynionych założeń. Narasta głód alkoholowy. Przymus jest tak silny, że osoba uzależniona przestaje kontrolować swoje decyzje, nie jest w stanie zaplanować początku, a tym bardziej końca picia. Nie panuje również nad spożywaną ilością. Oznaką pogłębiania się problemu jest sięganie po alkohol w miejscach, w których do tej pory nie osoby uzależnione nie odważyły się pić (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Ostatni poziom głębokości odnoszący się do tego kryterium to każdorazowa utrata kontroli nad zachowaniami związanymi z piciem alkoholu. Występują 'ciągi alkoholowe' – okresy w których codziennie spożywana jest nawet niewielka ilość alkoholu i trwać mogą od kilku dni do kilku tygodni. Czas i miejsce przestają mieć znaczenie. Znika złudzenie kontroli zachowań związanych z piciem. Wynikające z tego problemy zdrowotne, prawne, czy społeczne stają się coraz bardziej widoczne. Osobom uzależnionym towarzyszyć może lęk przed cierpieniem związanym z odstawieniem substancji (Martyniuk, Papuć, Rejdak, Stelmasiak, 2011). Każde nadmiarowe (ponad dawkę standardową) spożywanie alkoholu wiąże się z zatruciem organizmu aldehydem octowym, co zazwyczaj skutkuje wystąpieniem objawów 14 1398649964(14) fizycznych – popularnie zwanych 'kacem'. U osób uzależnionych mówi się o zespole abstynencyjnym spowodowanym zredukowaniem, bądź przerwaniem picia (AZA). To trzecie kryterium diagnostyczne, dla którego charakterystyczne jest występowanie objawów zarówno fizycznych jak i psychicznych: drżenia mięśniowego, nadciśnienia tętniczego, tachykardii, nudności, wymiotów, biegunki, bezsenności, rozszerzenie źrenic, wysuszenia śluzówek, wzmożonej potliwości, drażliwego lub obniżonego nastroju, lęków, nadwrażliwości na bodźce, zaburzeń snu oraz spożywania alkoholu lub substancji działających podobnie w celu złagodzenia objawów abstynencyjnych (za: Martyniuk, Papuć, Rejdak, Stelmasiak, 2011). Pierwszy poziom objawów AZA wiąże się z tym, że stosowane do tej pory sposoby łagodzenia nieprzyjemnych objawów fizycznych, takie jak piciem dużej ilości płynów, jedzenie lekkich potraw, czy wysiłek fizyczny, przestają być skuteczne. Jedynym środkiem przynoszącym ukojenie jest alkohol. Po pewnym czasie oprócz fizycznych objawów, zespołowi absynencyjnemu, towarzyszy też wyraźne pogorszenie kondycji psychicznej. Łagodzenie tych objawów przy użyciu alkoholu staje się coraz częstsze. Jednak na tym poziomie mają jeszcze znaczenie zewnętrzne ograniczenia, chociażby wizyta w miejscach wymagających bycia trzeźwym lub fizyczny brak dostępu do alkoholu. Gdy pojawiają się zaburzenia snu, a zaburzenia nastroju mają charakter lękowo-depresyjny, z towarzyszącym gniewem i drażliwością. Zdarza się, że pojawiają się również majaczenia alkoholowe, przewidzenia lub napady drgawkowe (tak zwana "padaczka alkoholowa"). Czas utrzymywania się dolegliwości wydłuża się nawet do kilku tygodni. Kiedy organizm jest tak przyzwyczajony do obecności alkoholu, że spadek jego stężenia we krwi powoduje natychmiastowe pogorszenie się stanu psychofizycznego (Martyniuk, Papuć, Rejdak, Stelmasiak, 2011), możemy mówić o trzecim poziomie głębokości. Na tym etapie każda próba podjęcia abstynencji kończy się wystąpieniem nasilonych objawów AZA, z możliwym powikłaniem w postaci majaczenia lub drgawek. Osoby uzależnione boją się dotkliwych objawów AZA, więc sięgają po alkohol by nie cierpieć, tym samym wpadając w "błędne koło", które trwać może nawet kilka lat. Tolerancja na alkohol może różnić się u poszczególnych osób. Ma na to wpływ wiele czynników takich jak płeć, wiek, masa ciała, zawartość wody i tłuszczu w organizmie, a także poziom wybranych hormonów (np. poziom estrogenu w trakcie cyklu u kobiet), czy aktywność niektórych enzymów (Cierpiałkowska, Ziarko, 2010). Ważny jest fakt, że poziom tolerancji może się zmienić, w wyniku starzenia lub zmiany warunków wewnętrznych (np. 15 2028166311(15) zmiany hormonalne) oraz zewnętrznych. Zmiana tolerancji na alkohol to czwarte kryterium diagnostyczne. Organizm coraz lepiej przystosowany jest do neutralizacji efektów rozkładu alkoholu, więc ilość spożywanej substancji, po której nie występują objawy zatrucia aldehydem octowym, zwiększa się. Także uzyskanie oczekiwanego stanu po wypiciu alkoholu następuje później niż niegdyś. O pogłębiającym się problemie stanowi utrzymywanie przez osoby uzależnione, że pod wpływem alkoholu funkcjonują równie sprawnie jak na trzeźwo, mimo że coraz częściej jednorazowo wypijają spore ilości alkoholu (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Podwyższona tolerancja na alkohol może utrzymywać się nawet do kilku lat. Jednak systematyczne zwiększanie dawki spożywanego alkoholu prowadzi do osiągnięcia 'maximum' organizmu, czego efektem jest stan upojenia osiągnięty po spożyciu mniejszej ilości alkoholu niż zazwyczaj. Tego rodzaju sytuacja, dla osób uzależnionych, bywa tak niezwykła i zaskakująca, tłumaczą ją raczej niestrawnością, stresem lub złym samopoczuciem. Spadek tolerancji jest charakterystyczny dla trzeciego poziomu głębokości opisywanego kryterium. Ostatni poziom charakteryzuje wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż kiedyś. Możliwe jest upijanie się kieliszkiem wina, czy szklanką piwa, nawet kilka razy dziennie. Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu to piąte kryterium diagnostyczne ZUA. Wiąże się z ograniczeniem do jednego lub dwóch schematów zachowań i postępującym w czasie zaniedbywaniem innych aktywności, do tej pory dających przyjemność. Charakterystyczne jest to, że alkohol staje się jedyną formą radzenia sobie ze stresem, relaksowania się, odprężenia. Pojawiają się rytuały związane z piciem alkoholu i rosnąca dbałość, o tak zwany, "komfort picia" (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Początkowa faza wiąże się głównie z przywiązywaniem uwagi do atmosfery w jakiej spożywany jest alkohol, do miejsca, pewnych rytuałów, przyzwyczajeń. Na tym etapie sposoby radzenia sobie ze stresem jeszcze mogą być dosyć konstruktywne. Mimo to, kwestie związane z alkoholem stają się coraz bardziej absorbujące, co wpływa na relacje z najbliższym otoczeniem. Coraz więcej energii poświęcanej jest na sprawy związane z piciem, wynajdywaniu okazji, dbaniu o dostępność alkoholu. Zrezygnowanie z picia alkoholu staje się coraz trudniejsze. Spotkania towarzyskie, w których alkohol był dodatkiem, zaczynają zamieniać się w spotkania, gdzie towarzystwo jest dodatkiem do alkoholu. Co również wpływa na pogorszenie kontaktów społecznych. Ludzie, a także dotychczasowe zainteresowania zaczynają schodzić na drugi plan. Problemy interpersonalne na tym etapie są często 16 3317660944(16) bagatelizowane. Alkohol staje się głównym źródłem redukcji stresu i pozytywnych doznań. Z czasem konsekwencje są coraz poważniejsze i dotykają praktycznie każdej sfery życia. Repertuar zachowań związanych z piciem ogranicza się często do jednego schematu np. picia alkoholu w sobotę na imprezie lub w samochodzie podczas powrotu z pracy. Coraz więcej aktywności jest podporządkowanych piciu alkoholu, w związku z czym, staje się widoczna ogólna dezorganizacja funkcjonowania. O czwartym poziomie głębokości tego kryterium możemy mówić, gdy spożywanie alkoholu staje się jedynym sposobem na poradzenie sobie z życiowymi problemami. Osobom uzależnionym towarzyszy psychofizyczne cierpienie, z którym nie są w stanie sobie inaczej poradzić (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Ważnym wskaźnikiem jest również najbliższe otoczenie, które na tym etapie najczęściej składa się jedynie z osób nadużywających alkoholu. Utrata pracy, pozycji społecznej, kontaktu z rodziną, problemy finansowe i prawne oraz zdecydowane pogorszenie stanu zdrowotnego, to konsekwencje, których w tej fazie nie da się nie zauważyć. Ostatnie, szóste kryterium ZUA, to picie alkoholu pomimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia. Pierwszy poziom głębokości tego kryterium odnosi się przede wszystkim do silnych objawów zatrucia aldehydem octowym. Mogą pojawić się zaburzeniami układu krążenia wzrost ciśnienia, kołatanie serca, przyspieszone tętno; zaburzeniami układu pokarmowego mdłości; zaburzeniami układu oddechowego - trudności w swobodnym oddychaniu (Tchórz, 2011). Mimo nieprzyjemnych konsekwencji, osoby uzależnione przekraczają standardową porcję alkoholu po raz kolejny. Występowanie danych objawów nie zawsze jest wiązane ze spożywaniem substancji. Z czasem świadomość pochodzenia dolegliwości jest większa. Jednoznaczne sygnały ze strony rodziny lub lekarza nie są wystarczające, aby stać się powodem ograniczenia spożywania alkoholu. W trzeciej fazie dochodzi do ograniczenia spożywanego alkoholu. Jest to jednak efekt aktualnej sytuacji życiowej, która wymaga utrzymywania abstynencji. Na tym etapie charakterystyczne są epizody hospitalizacji oraz dosadne informacje ze strony lekarza o tym, że abstynencja jest konieczna, by uzyskać poprawę stanu zdrowotnego. Czwarta faza to spożywanie alkoholu mimo zauważalnych konsekwencji zdrowotnych, niejednokrotnie zagrażających życiu pijącego. Diagnoza poważnych schorzeń fizycznych nie stanowi argumentu do ograniczenia picia. Każde spożycie alkoholu skutkuje zatruciem organizmu. Towarzyszy temu silny ból fizyczny i znaczne pogorszenie kondycji 17 4631688102(17) psychicznej (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Podsumowując spojrzenie na kolejne objawy uzależnienia w sposób dymensjonalny, a nie kategorialny pozwala na rozpoznanie problemów, które do tej pory wymykały się dychotomicznej diagnozie, opartej jedynie na potwierdzeniu lub zaprzeczeniu występowania danego objawu. Diagnoza prowadzona w ten sposób była bardziej intuicyjna niż merytoryczna, co sprawiało, że początkujący diagnosta mógł pominąć znaczące dla diagnozy aspekty funkcjonowania. Biopsychospołeczne konsekwencje uzależnienia od alkoholu u kobiet i mężczyzn Długotrwałe spożywanie alkoholu prowadzi nieuchronnie do wielu negatywnych konsekwencji. Jednak społeczne i psychologiczne czynniki, wpływające na problemy zdrowotne, szczególnie odnośnie uzależnienia, nie mieszczą się w wąskich ramach modelu biomedycznego. Warto zatem odnieść się do modelu opisanego przez George Engel’a (1977). Model biopsychospołeczny poszerza rozumienie choroby o rozumienie człowieka cierpiącego na niemoc spowodowaną występującymi objawami choroby dającymi się zaobserwować w funkcjonowaniu człowieka na poziomie biologicznym, psychicznym jak i społecznym. Dlatego też konsekwencje wynikające z uzależnienia od alkoholu należy rozpatrywać na wszystkich trzech poziomach funkcjonowania, gdyż tworzą one spójną całość. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że spośród wszystkich chorób dotykających ludzkość, około 60 związanych jest z ryzykownym i szkodliwym piciem alkoholu. Zestawienia dotyczące krajów Unii Europejskiej, wskazują na trzy, główne, czynniki negatywnie wpływające na stan zdrowia populacji są to: nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów oraz alkohol (Anderson i Baumberg, 2006). W Polsce ponad 10% pacjentów korzysta z porad lekarskich w związku z problemami wynikającymi z nadużywania alkoholu, a spośród osób zgłaszających się po pomoc na ostry dyżur, około 20% to osoby pijące ryzykownie lub szkodliwie (Cierpiałkowska, 2010). Dzieje się tak, ponieważ zmiany somatyczne zachodzące pod wpływem permanentnego zatruwania organizmu są coraz bardziej odczuwalne, z czasem stają się nieodwracalne i mogą zagrażać życiu osoby pijącej. Szkody zdrowotne mogą dotyczyć wszystkich układów: pokarmowego, sercowonaczyniowego, oddechowego, immunologicznego, a także ruchowego. Przewlekłe używanie dużych ilości alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia takich schorzeń układu pokarmowego jak: marskość wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, stłuszczenie wątroby, zapalenie trzustki, cukrzyca typu II, kamica żółciowa. Nadciśnienie tętnicze, 18 1592168010(18) arytmia, migotanie przedsionków, przerost mięśnia sercowego, choroba wieńcowa, udary niedokrwienne i krwotoczne mózgu, ostra niewydolność oddechowa, zapalenie płuc i gruźlica, to kolejne schorzenia, które mogą wystąpić w wyniku nadużywania alkoholu (Anderson i Baumberg, 2006). Negatywne oddziaływanie substancji wpływa również na układ endokrynny i funkcje seksualne. Przede wszystkim zaburzony zostaje poziom hormonów w organizmie, tak więc jeśli alkohol używany jest przez adolescentów, może poskutkować to opóźnieniem pokwitania (Anderson i Baumberg, 2006). U dorosłych osób powoduje spadek popędu i wydolności seksualnej. Mężczyznom grozi impotencja, a także zanik męskich cech fizycznych, spowodowany dużym spadkiem testosteronu we krwi. U kobiet natomiast może doprowadzić do zaburzenia cyklu miesiączkowego i niepłodności. Wzrasta także ryzyko poronienia oraz upośledzenia rozwoju płodu, jeśli alkohol spożywany jest przez kobiety w ciąży. W grupie ryzyka znajdują się szczególnie kobiety nadużywające alkoholu, przechodzące menopauzę, ponieważ towarzyszący temu spadek produkcji steroidowych hormonów płciowych oznacza utratę ochronnego działania estrogenu m.in. przeciw chorobie wieńcowej czy osteoporozie (Fudała, 2008). Należy zaznaczyć, że od strony biologicznej kobiety są bardziej narażone na wszelkie negatywne konsekwencje wynikające z picia alkoholu (Wasilewski, 2013). U kobiet alkohol powoduje silniejsze dysfunkcje mózgu i upośledzenie funkcji poznawczych, a zdolności psychomotoryczne zostają zakłócone w większym stopniu niż u pijących mężczyzn, szczególnie odnośnie zdolności do wykonywania zadań złożonych (Fudała, 2008). Wynika to z faktu, że u kobiet metabolizm alkoholu przebiega znacznie wolniej niż u mężczyzn. Jest to związane z proporcjonalnie większą ilością tkanki tłuszczowej, mniejszą ilością wody w organizmie, a także cyklem menstruacyjnym, kiedy poziom hormonów i nawodnienia ulega zmianie. To wszystko powoduje, że koncentracja alkoholu we krwi u kobiet jest większa, organizm wolniej się go pozbywa, objawy zatrucia aldehydem octowym są wyraźniejsze (Gąsior, 2005). Dlatego też uszkodzenia organów wewnętrznych u kobiet występują po około czternastu latach intensywnego picia, podczas gdy u mężczyzn mogą wystąpić nawet po dwudziestu (Woronowicz, 2009). Różnicującym schorzeniem jest marskość wątroby, która u nadużywających alkoholu kobiet może wystąpić po około pięciu latach nadużywania alkoholu, natomiast u mężczyzn okres ten wynosi zazwyczaj od dziesięciu do dwudziestu lat. Ryzyko zachorowalności na nowotwory również jest wyższe w grupie uzależnionych kobiet (Anderson i Baumberg, 2006) – stwierdzono związek między piciem alkoholu a występowaniem raka sutka (Kowalcze, 2009). Faktem jest, że stałe zatruwanie organizmu, skutkuje niedożywieniem (szczególnie podczas ciągów alkoholowych), pozbawieniem 19 7206370112(19) potrzebnych witamin, mikro- i makroelementów, czego wynikiem jest ogólny spadek odporności i zwiększone ryzyko zachorowania na AIDS, bez względu na płeć. Długotrwałe nadużywanie alkoholu prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń funkcjonowania psychicznego. Mogą wystąpić zespoły otępienne, upośledzenie procesów poznawczych, zaburzenia nastroju, zaburzenia osobowości, zaburzenia psychotyczne o późnym początku oraz alkoholowy zespół abstynencyjny powikłany z majaczeniem. Charakterystycznym zaburzeniem występującym u mężczyzn jest paranoja alkoholowa, tak zwany "zespół Otella" – alkoholowy obłęd zazdrości, będący postacią przewlekłej psychozy. Rozwija się zazwyczaj około czterdziestego roku życia, gdy pojawiają się wyraźne problemy seksualne spowodowane nadużywaniem alkoholu. Niejednokrotnie wiąże się to z agresją i stosowaniem przemocy wobec partnerek. Wielu sprawców przemocy, działa pod wpływem alkoholu, gdyż jego obecność w organizmie sprzyja uaktywnianiu się agresji, zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Jednakże, jak wskazują badania (Cierpiałkowska, 2006), przy spożyciu jednakowej dawki alkoholu, to kobiety wykazują większy poziom agresji niż mężczyźni, szczególnie w miejscach publicznych. W literaturze odnaleźć można wiele doniesień wskazujących na to, że osoby nadużywające alkoholu także bywają ofiarami przemocy. Problem ten szczególnie dotyczy uzależnionych kobiet, których partnerzy stosują przemoc, jako jedyną możliwość "poradzenia sobie" z chorobą partnerki. Dotyczy również tych, które uzależniły się, ponieważ zaczęły nadużywać alkoholu nie mogąc poradzić sobie z doświadczeniami gwałtu, molestowania itp. przejawami przemocy seksualnej. Gąsior (2005) podkreśla fakt, że występowanie problemów psychicznych i emocjonalnych, szczególnie związanych z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi, jest bardziej charakterystyczne dla uzależnionych kobiet. Dlatego też negatywne emocje mają większe znaczenie przy rozwoju uzależnienia u kobiet niż u mężczyzn. Mężczyźni częściej sięgają po alkohol z przyczyn socjalnych. Kobiety natomiast piją ze względu na wahania nastrojów, poczucie osamotnienia, gdy relacje z partnerem nie wyglądają tak, jakby sobie tego życzyły. Mężczyźni częściej piją z powodu pracy, niestabilnej sytuacji zawodowej. Kobiety sięgają po alkohol w związku z sytuacją domową, ponieważ to one są odpowiedzialne za dom, wychowanie dzieci (Buzun, 2000). Oczekiwania stawiane wobec kobiet znacząco różnią się od tych stawianych mężczyznom. Uzależnione od alkoholu kobiety nie są w żaden sposób akceptowane społecznie, a moralność ich czynów również jest oceniana przez pryzmat płci. Dzieję się tak, głównie z tego względu, że kobiety znacznie szybciej, niż mężczyźni, wypadają z ról społecznych. Zaniedbania wynikające z nadużywania alkoholu 20 3210976414(20) poczynione względem dzieci, partnera, siebie są bardziej widoczne niż w przypadku mężczyzn. Powoduje to jeszcze większą stygmatyzację w otoczeniu, niż w przypadku pijących mężczyzn, czego konsekwencją jest odrzucenie przez najbliższe środowisko, narastające poczucie winy i ukrywanie problemu. Skutkuje to tym, że kobiety, znacznie szybciej osiągają kolejne stadia ZUA. Dodatkowo, dłużej niż mężczyźni, odwlekają decyzję o zasięgnięciu specjalistycznej pomocy (Buzun, 2000). Wszelkie zaburzenia funkcjonowania fizycznego i psychicznego wynikające z ZUA bezpośrednio przekładają się na różne sfery życia osób uzależnionych. Sposób funkcjonowania odbija się często na życiu zawodowym. Nieobecności, spóźnienia, obniżona zdolność do pracy z powodu dolegliwości fizycznych, zły nastrój, kłótliwość, obniżona koordynacja wzrokowo-ruchowa, bądź po prostu nieproduktywność wynikająca ze stanu upojenia alkoholowego, często prowadzą do utraty miejsca pracy, a tym samym pogorszenia sytuacji społeczno-ekonomicznej. U mężczyzn może to skutkować znacznym obniżeniem poczucia własnej wartości, brakiem źródła satysfakcji, a tym samym utwierdzeniem w tym, że tylko alkohol może sprawić, że poczuje się lepiej. Ponieważ choroba jednego z członków rodziny ma wpływ na funkcjonowanie pozostałych, to cały system rodzinny ulega zaburzeniu. Pijący ojciec lub matka, w znaczący sposób przyczynia się do zmiany środowiska, w jakim wychowują się dzieci. Ciągłe napięcia, kłótnie, nieporozumienia, wahania nastrojów, niespełnione obietnice, agresja i przemoc powodują, że nie ma tam miejsca na wzajemną akceptację, miłość, szacunek czy samorealizację. Osoby uzależnione, w przeciwieństwie do nieuzależnionych, przez długi czas nie zauważają licznych zmian dotyczących zaangażowania w bliskie relacje międzyludzkie. Nie widzą jak pogarszają się ich relacje społeczne, w tym relacje z płcią przeciwną. Jak maleją ich kompetencje w osiąganiu ważnych życiowych celów oraz jak spadają możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb (Chodkiewicz, 2007). Dopiero poważne zagrożenie dla zdrowia lub życia, często związane z wystąpieniem silnych objawów AZA, głęboki kryzys, groźby związane z utratą rodziny lub rozpadem małżeństwa oraz pojawienie się lęku przed samym sobą, wynikającym z niemożności skontrolowania własnych zachowań, mogą stanowić kulminacyjny moment, od którego osoby uzależnione zaczynają poszukiwać specjalistycznej pomocy (Cierpiałkowska, 2001) i stawiają sobie nowe cele. 21 1877349148(21) Cele jako wyznacznik ukierunkowania zmiany zachowania Cel w psychologii funkcjonuje w wielu formach znaczeniowych. Sięgając do Słownika Psychologii (2008) można napotkać definicję mówiącą o tym, że cel jest stanem końcowym, ku któremu jest kierowane zachowanie, zakłada zatem związek z pojęciem woli i przedstawia cel jako pojęcie pewnego, końcowego rezultatu. Inne przedstawiają cel jako myśl symboliczną, wyobrażenie, czy też pogląd na rzeczony końcowy rezultat ukierunkowanego zachowania. Można cel ująć także jako zamiar ustalany przez jednostkę, hipotetyczny wyznacznik zachowania, który wykazuje ukierunkowanie i wytrwałość w stosunku do jakiegoś celu. Odnosząc się zatem do ostatniej definicji, można mówić o tym, że obieranie celów i spełnianie zamierzeń to środki bezpośrednio służące kontroli podmiotowej. Heinz Hartmann (1958/1939, za: Doliński, Strelau, 2008) rozróżnia cele służące lub bezpośrednio zagrażające integracji osobowości i adaptacji psychologicznej. Te które są przyjemne, moralne, a przede wszystkim realistyczne, według Hartmanna najbardziej służą integracji osobowości. Inny podział w 1996 roku zaproponował Emmons. Wyróżnił cele dystalne – nazywane również celami odległymi, dążeniami osobistymi oraz cele proksymalne będące celami bliskimi, dającymi się zwerbalizować tym samym konkretyzując osobiste dążenia. Z tego powodu cele proksymalne stają się standardami dla aktualnie zachodzącego procesu samoregulacji, polegającego na monitorowaniu myśli, uczuć oraz modyfikowaniu zachowań zgodnie z aktualnie aktywizowanym celem. Natomiast cel dystalny przez to, że jest celem długoterminowym, wpływa na wybór celów bliskich, wpływając jednocześnie na wytrwałość w dążeniu do aktualnie obieranych celów. Z badań (Emmons, 1996) wynika, że cele bliskie często wynikają ze świata społecznego, w którym funkcjonuje jednostka. Role społeczne i zawodowe, które podejmuje, często związane są ze zobowiązaniami wobec innych, co bezpośrednio może jednostkę prowadzić do obierania celów niezwiązanych z jej prywatnymi preferencjami, czy marzeniami. Cele aktualnie realizowane przez jednostkę mają przełożenie na jej dobrostan. Dlatego tak ważne jest, aby wybierane cele były zgodne z jej potrzebami i preferencjami. Dążenia do nawiązania głębokich i wzajemnie satysfakcjonujących związków z innymi ludźmi wpływają na zadowolenie z życia, poczucie szczęścia oraz zadowolenie z samego siebie (Emmons, 1996). Natomiast dominacja dążeń związanych z chęcią władzy negatywnie wpływa na dobrostan psychiczny. Dla osób ukierunkowanych na kontrolę poczucie szczęścia zależne 22 2274323465(22) jest od sukcesu, a każda porażka wpływa negatywnie na zadowolenie z życia i samego siebie, znacznie obniżając ich komfort psychiczny (McIntosch i Martin 1992 za: Doliński, Strelau, 2008). Negatywny wpływ na dobrostan mają również cele związane z motywacją zewnętrzną, podczas gdy cele o charakterze autotelicznym sprzyjają zadowoleniu z życia (Kasser i Ryan 1993 za: Doliński, Strelau, 2008). Jeśli bezpośrednio wynikają z potrzeb jednostki, jej wnętrza oraz służą rozwojowi i samorealizacji, to szansa na wytrwanie w powziętych działaniach również rośnie (Emmons, 1996), wpływając pozytywnie na zadowolenie z siebie i poczucie własnej wartości. Ważnym elementem konstruowania celów jest ich specyfikacja. W zależności od tego czy cel jest skonkretyzowany, czy ujęty bardziej abstrakcyjnie, może różnie wpływać na dobrostan jednostki. Badania Emmonsa (1992) wskazują na to, że ujmowanie celów w sposób abstrakcyjny, mało konkretny, wiąże się ze skłonnością do obniżonego nastroju, szczególnie występowania lęku i depresji. Z kolei cele konkretne, szczegółowe związane są z dobrostanem psychicznym. Skonkretyzowane cele są łatwiejsze do osiągnięcia, a środki realizacji bardziej klarowne przez co ich stresogenność jest znacznie mniejsza, niż w przypadku celów abstrakcyjnych, mogących wywoływać skrajnie negatywne emocje. Poznanie celów osoby podejmującej terapię ma ogromne znaczenie. Terapeuta posiadający wiedzę na temat dążeń osobistych pacjenta, ma możliwość pomocy w weryfikacji i konkretyzacji danych celów oraz "wyposażenie" pacjenta w narzędzia pomocne w ich realizowaniu. Wieczorkowska (1992, za: Doliński, Strelau, 2008) podkreśla, że adekwatne nazwanie obieranego celu, wpływa na to, jakie działania będą obierane w dalszym etapie by zaspokoić potrzeby lub wykonać zaplanowane zadanie. Można mówić o dwóch strategiach realizacji obranego celu: punktowej i przedziałowej (Wieczorkowska, Burnstein, 1999, za: Doliński, Strelau, 2008). Punktowe realizowanie celu związane jest ze szczegółowym planowaniem, łatwością w rozpoczęciu i zakończeniu aktywności służącej osiągnięciu celu, ale przez to charakteryzuje się małą elastycznością w sekwencyjnym działaniu. Natomiast punktowa strategia wiąże się z dużą elastycznością, symultanicznością działania, ogólnymi planami, przez co często aktywności, mające zbliżyć jednostkę do osiągnięcia celu, są odwlekane w czasie bądź zupełnie porzucane. Dlatego też należy dokładnie omawiać z pacjentami cele oraz alternatywne formy działania. Wagę prawidłowego rozpoznania dostępnych możliwości, skorzystania z alternatywnych sposobów, osiągania zamierzonego celu oraz adekwatnego rozpoznania konsekwencji będących następstwem obieranego sposobu jego realizacji w swojej pracy w sposób szczególny podkreśla Czabała (1997). Nieadekwatne rozpoznawanie możliwości 23 2947474106(23) realizacji życiowych celów może być związane z właściwościami jednostki (Czabała, 1997). Dlatego osobiste właściwości pacjenta oraz zmienne związane z relacją terapeutyczną, są niezwykle ważnymi czynnikami wpływającymi na skuteczność terapii. Istotny jest również kontekst leczenia oraz strategie i techniki terapeutyczne. Jednakże badania Lamberta i Bergina (1992, za: Czabała,1997) pokazują, że psychoterapia jest skuteczna bez względu na wybrany model teoretyczny. Z sukcesem może być wykorzystywana jako metoda pomocnicza w leczeniu wielu chorób, w tym uzależnień. W swoich badaniach Prochaska i Norcross (1994) zwracają uwagę na to, że pacjenci często mają własne wyobrażenie tego w czym pomoże im psychoterapia. Najczęściej wymieniane oczekiwania związane są ze zmianą zachowania, natężenia objawów, nierzystosowawczych schematów poznawczych, rozwiązania konfliktów intrapsychicznych, bądź aktualnych konfliktów interpersonalnych oraz zmianę w zakresie funkcjonowania systemowego. Badania dotyczące oczekiwań, niejednokrotnie wykazały pozytywny związek między poziomem oczekiwań a motywacją do realizacji założonego wyniku (Lewin, 1951; Oettingen, 1996 za: Strelau, Doliński, 2008). Okazuje się, że im wyższe oczekiwania, tym wyższa motywacja, a tym samym wyniki również wyższe i bardziej satysfakcjonujące dla pacjentów, nawet w sytuacjach gdy wynik jest w rezultacie niższy od oczekiwań. Oznacza to, że wyższym rezultatom, towarzyszą wyższe wyniki oraz zauważalnie większa satysfakcja z podejmowanego działania, co może zadziałać na pacjentów bardzo motywująco, napędzając ich do dalszej pracy nad sobą. Zgodnie z modelem celowego działania Petera Gollwitzera można mówić o intencjach implementacyjnych (1996 za: Kadzikowska-Wrzosek), które mają postać postanowienia. Gollwitzer wyróżnia 4 fazy podejmowania działania. W pierwszej, przeddecyzyjnej, dokonywany jest wybór między różnymi pragnieniami - kończy się ogólnym określeniem celu. W drugiej fazie, przeddziałaniowej, budowany jest plan działania, określający: kiedy, gdzie i w jaki sposób zamiar miałby być zrealizowany. Ta faza kończy się sformułowaniem intencji implementacyjnej (planu), która jest realizowana w kolejnej fazie – działania. Ostatnią fazę, którą wyróżnił Gollwitzer można nazwać podziałaniową, gdzie jednostka ocenia osiągnięty wynik (za: Słownik Psychologii, 2008). Podjęcie działania wymaga przejścia od pragnień do zamiarów (celów). Odnosząc się do procesu terapeutycznego, można powiedzieć, że cel ma za zadanie uruchomić zachowania ukierunkowane na zmianę, a terapia powinna być sytuacją, w której pacjent ma możliwość realizowania swoich celów, tworzyć warunki umożliwiające zmianę. 24 3497121591(24) Prochaska wraz z DiClemente i Norcross’em (1994) zaproponowali Transteoretyczny Model zmiany, znany też jako „Stage of Change Model” – fazowy, stopniowy model zmiany, który wyróżnia sześć zdefiniowych stadiów: 1. Faza prekontemplacji – to faza kiedy człowiek nie jest świadomy lub niedocenia swojego problemu, nie ma zamiaru zmieniać swoich zachowań w najbliższym czasie; niekiedy, pod wpływem namów lub presji ze strony osób z najbliższego otoczenia, podejmuje pewne próby, które zarzuca gdy presja znika i wraca do poprzednich zachowań. 2. Faza kontemplacji – to czas gdy człowiek uświadamia sobie swój problem i poważnie myśli o zmianie w najbliższym czasie, rozważa "za i przeciw", ale jeszcze nie jest gotowy do wprowadzania zmiany w życie. 3. Faza przygotowania – na tym etapie człowiek podejmuje decyzje o zmianie zachowania i planuje dokonać jej w najbliższym czasie. 4. Faza działania (wprowadzania zmiany) – w tej fazie dochodzi do modyfikacji zachowania, praktyki i środowiska tak aby rozwiązać swój problem; wymaga to konsekwencji, czasu i energii dla osiągnięcia założonego celu. 5. Faza podtrzymywania – to etap na którym człowiek stara się zapobiegać powrotowi do poprzednich zachowań oraz utrwalać to co uzyskał przez swoje działanie; jest to faza kontynuacji zmian. 6. Faza zakończenia zmiany – mówimy o niej gdy zmiana jest całkowicie zintegrowana ze stylem życia; proces zmiany zakończył się. U większości ludzi pierwsze próby zmiany zachowań nie zawsze kończą się sukcesem. Każde stadium jest przewidywalne. Następuje po pewnym okresie i obejmuje serię zadań, które muszą zostać wykonane by przejść do kolejnego. Jednakże osiągnięcie określonego stadium nie musi prowadzić w sposób nieunikniony do następnego. Niepowodzenia powodują konieczność powrotu od wcześniejszych faz i nowych prób. Zmiana nie jest procesem liniowym (systematycznego przechodzenia z fazy do fazy) lecz procesem spiralnym. Model ten przyciągnął uwagę wielu praktyków, szczególnie psychoterapeutów uzależnień. Doskonale nadaje się do leczenia osób uwikłanych w różne destrukcyjne zachowania, w tym osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Model transteoretyczny zachęca terapeutów do stosowania szerszego zbioru procesów, dobranych do stadium zmiany na którym aktualnie znajduje się pacjent, dając mu tym samym realną możliwość osiągnięcia celu. 25 7871498656(25) Alternatywnym konstruktem teoretycznym na którym opierana jest praca z osobami uzależnionymi jest model Health Action Process Approach (HAPA) Schwarzera (za: Łuszczyńska, 2004), rozszerzony o wymiar samoskuteczności przez Łuszczyńską (2004). Model pomija rolę czynników biologicznych i emocjonalnych skupiając się przede wszystkim na wpływie czynników społeczno-poznawczych, takich jak planowanie, oczekiwanie zysków i strat, formułowanie własnych intencji, poczucie skuteczności w inicjowaniu zachowań, utrzymywanie zmiany (ograniczanie nawrotów) oraz wsparcie społeczne. Jest to procesualne podejście zakładające trzy fazy zmiany nawyków: 1. Faza preintencjonalna - to etap na którym pacjenci analizują straty jakie ponoszą w wyniku picia i próbują oszacować zyski jakie niesie ze sobą życie w trzeźwości. 2. Faza postintencjonalna – dotyczy planowania zmiany, podjęcia próby wprowadzenia jej w życie i utrzymania. Na tym etapie duży nacisk kładzie się na zindywidualizowanie pracy z pacjentem. 3. Faza ograniczania nawrotów – akceptacja ograniczeń wynikających z choroby i dostrzeganie korzyści płynących z utrzymywania zmiany. To etap w którym podkreślana jest waga wsparcia społecznego. Model HAPA odnosi się bezpośrednio do procesu motywacyjnego, zwracając uwagę na formalne i treściowe właściwości motywacji. Formalne dotyczą realizacji celu jakim jest zmiana zachowania, podczas gdy treściowe obejmują predyspozycje indywidualne, które uzewnętrzniają się w postaci konkretnych działań. Cele psychoterapii uzależnień Terapeuta tworzy dla pacjentów uzależnionych program, który jest zewnętrznym, operacyjnym schematem działania, pozwalającym sprawniej i skuteczniej łagodzić cierpienie i godnie je przeżywać. Program ten jest strategią postępowania wobec konkretnego pacjenta, czy też wobec większej grupy pacjentów cierpiących na to samo schorzenie. Funkcjonowanie terapeuty powinno, więc uwzględniać podobne cele oraz podobne schematy postępowania. Cele leczenia są ważnym elementem dla konstruowania kontraktu i planu terapii. W ustalaniu celów analizuje się perspektywy specjalisty zajmującego się leczeniem i instytucji udzielającej pomocy, jak i pacjenta. Pacjenci, którzy sami ustalają cele terapii przejawiają 26 4324134813(26) większe zaangażowanie w proces leczenia. W badaniach wśród polskich pacjentów lecznictwa odwykowego oczekiwania badanych wobec leczenia są zgodne z celami zakładanymi w programie terapii uzależnień. Wskazano, że pacjentom zależy na poprawie tych obszarów funkcjonowania, które szczególnie ulegają zaburzeniu w związku z rozwojem uzależnienia. Jednakże na początku leczenia u części pacjentów obserwuje się trudności w artykułowaniu specyficznych dla siebie celów leczenia (Bętkowska-Korpała, Kasprzak, Ryniak i wsp. 2009). Według Sobolewskiej i Mellibrudy (2011) najważniejszymi celami dla osób uzależnionych, które powinny być uwzględnione w programie są: zwiększenie zdolności do trwałego utrzymywania abstynencji zwiększenie zdolności do rozwiązywania problemów osobistych zwiększenie zdolności do prowadzenia konstruktywnego sposobu życia usuwanie zaburzeń somatycznych i psychicznych Sobolewska i Mellibruda (2011) utrzymanie abstynencji wskazują jako podstawę pracy z osobami uzależnionymi. Jednakże utrzymywanie abstynencji w literaturze fachowej nie zawsze jest traktowane jako cel sam w sobie. Babor wraz ze współpracownikami (1988) proponuje, aby abstynencja była rozumiana jako optymalna strategia, pozwalająca osiągać inne, ważne dla uzależnionego pacjenta cele. Bez względu na to, które podejście jest brane pod uwagę przez specjalistów terapii uzależnień, to zaprzestanie picia jest elementem niezbędnym do pracy nad trzeźwością. Standardowy program psychoterapii uzależnienia od alkoholu realizowany w polskich placówkach odwykowych (Kasprzak, 2010) powstał na bazie doświadczeń amerykańskich programów terapeutycznych funkcjonujących w tzw. modelu Minnesota, z doświadczeń nurtu behawioralno-poznawczego oraz koncepcji psychologicznych mechanizmów uzależnienia Jerzego Mellibrudy. Podejście to nazywa się strategiczno - strukturalną psychoterapią uzależnienia, ponieważ obejmuje zarówno zalecenia dotyczące strategii postępowania terapeuty w kolejnych etapach procesu terapii jak i wskazuje na procedury kształtujące strukturę różnych sytuacji terapeutycznych, niezbędnych do realizacji tych strategii. Długość terapii (etap intensywny) to około 6-8 tygodni w placówkach stacjonarnych i dziennych i około 12 miesięcy w placówkach ambulatoryjnych. Przyjmuje się, jako 27 4553721215(27) standard 240 godzin terapii grupowej i około 50 godzin terapii indywidualnej. Kontynuowanie terapii ambulatoryjnej na etapie pogłębionym trwa kolejne 6-12 miesięcy. Łącznie cały proces terapeutyczny trwa około 24 miesięcy (Kasprzak, 2010). Oznacza to, że poszczególne etapy: diagnozy i motywowania do terapii, Intensywnego Programu Psychoterapii Uzależnień, Pogłębionego Programu Psychoterapii Uzależnień oraz Programu Kontynuowania Terapii, różnią się od siebie czasem trwania, zadaniami, stawianymi celami i stosowanymi strategiami terapeutycznymi. W placówkach prowadzących psychoterapię uzależnień, na różnych etapach leczenia pojawia się problem związany z uczestnictwem w jednej grupie kobiet i mężczyzn. Często pada pytanie: „Leczyć razem z mężczyznami czy osobno?” (Kowalcze, 2009 str. 25). Problem dotyczy bardziej uczestnictwa kobiet, ponieważ jest to mniejsza populacja osób uzależnionych. Zauważono, że kobiety uczestnicząc w grupie wraz z mężczyznami mają większą motywację do dbania o siebie, mogą odkrywać swoją kobiecość dzięki zainteresowaniu mężczyzn, stając się bardziej świadome własnych potrzeb. Uczestnicy dzięki wymianie doświadczeń i przedstawianiu własnej perspektywy mają szansę na weryfikację swoich dotychczasowych poglądów dotyczących płci przeciwnej. Uczą się wzajemnego szacunku, partnerstwa i współpracy, tym samym walcząc ze stereotypowymi przekonaniami na temat tradycyjnych ról pełnionych przez kobiety i mężczyzn w społeczeństwie (Woydyłło, 2008). Jednak grupy mieszane niosą również ze sobą ryzyko tworzenia się związków intymnych między uczestnikami grupy. Mogą pojawiać się problemy związane z oporem przed poruszaniem trudnych, intymnych treści, czemu pacjenci często zaprzeczają podczas uczestnictwa w grupie. To wszystko może powodować spadek komfortu uczestnictwa w zajęciach i cenzurowania własnych historii życiowych w związku z przeżywaniem silnego wstydu. Z myślą o tego typu problemach, mogących pojawić się na grupach koedukacyjnych, stworzone zostały rozmaite programy ukierunkowane na pracę z kobietami uzależnionymi. W takich programach pojawiają się treści kładące nacisk na rolę kobiet w społeczeństwie i wychodzące naprzeciw kobiecym potrzebom relacji interpersonalnych. Terapia w grupach kobiecych obejmuje również wiele problematycznych, wstydliwych treści związanych z wykorzystywaniem seksualnym, napaściami i przemocą seksualną, kazirodztwem oraz zaburzeniami seksualnymi. Ważny element stanowi też praca odnosząca się bezpośrednio do umiejętności rodzicielskich, kontaktów z dziećmi i opieka nad nimi podczas udziału w terapii. Poruszane są również tematy związane z leczeniem chorób somatycznych oraz 28 3387729702(28) psychicznych, gdyż problem podwójnej diagnozy występuje także u kobiet (Kowalcze, 2009). Pojawia się również problem uzależnienia krzyżowego, ponieważ często w wyniku samoleczenia kobiety uzależnione od alkoholu uzależniają się od środków farmakologicznych, a uczestnictwo w grupie jednolitej pozwala na swobodniejsze dzielenie się doświadczeniami wynikającymi z tego faktu, w wyniku często większego zrozumienia, niż mogłoby to mieć miejsce na grupie koedukacyjnej. W badaniach o charakterze populacyjnym wśród polskich uzależnionych kobiet stwierdzono, że gdyby była możliwość sesji grupowych tylko dla kobiet chętnie zajęłyby się tematem: kobiecości, intymności, seksualności oraz relacji z mężczyznami (Bętkowska – Korpała, 2012). Wydawałoby się, że obie formy pomocy niosą ze sobą pozytywy jak i negatywy, dlatego też kwestia ta jest nadal żywo dyskutowana w środowisku osób zajmujących się psychoterapią uzależnień. Jest wiele zmiennych (związanych z cechami osobowości pacjentek, ich historią, osobowością terapeuty, płcią terapeuty, jego kompetencjami zawodowymi) mogących wpływać na trudność w określeniu bezpośredniego wpływu rodzaju grupy na efektywność Jest to jednak terapii w takiej, czy innej grupie. Jest to nadal otwarty temat i na chwilę obecną jedynie obserwacje kliniczne, mogą być źródłem tych rozważań, gdyż rzetelne badanie tych zagadnień jest niezwykle trudne od strony metodologicznej (Rakowska, 2005). 29 3625828007(29) II - Badania własne 30 3282585026(30) Metodologia badań Cel badań W prezentowanej pracy ogólnym celem jest określenie związku między głębokością uzależnienia pacjentów rozpoczynających leczenie, a celami terapii zgłaszanymi przez nich. Przeprowadzone badanie miało pomóc w ustaleniu czy nasilenie konkretnych objawów ZUA ma bezpośredni związek z tym, jakie oczekiwania od terapii mają pacjenci zgłaszający się do placówek odwykowych. Próbowano również ustalić czy związek między nasileniem objawów ZUA a wartościowaniem poszczególnych celów w równym stopniu wystąpi zarówno w grupie badanych mężczyzn jak i w grupie badanych kobiet. Pytania badawcze Przeprowadzone badania miały charakter eksploracyjny, a ich zakres został oparty o analizę prac teoretycznych i empirycznych dotyczących problematyki uzależnienia od alkoholu oraz prac związanych z celami psychologicznymi i oczekiwań pacjentów względem psychoterapii, która została przedstawiona we wcześniejszych rozdziałach. Uwzględniając obecny stan wiedzy oraz cel badań, sformułowano następujące pytania badawcze: 1. Czy utrzymanie abstynencji jest głównym celem terapii dla osób uzależnionych od alkoholu? Pytanie to jest istotne gdyż w leczeniu uzależnienia abstynencja traktowana jest jako warunek zdrowienia (McClean, 2010 por. Bętkowska – Korpała, Kasprzak, 2013), a w programach terapii uzależnienia od alkoholu ma kluczowe znaczenie (Kasprzak, 2010; Sobolewska i Mellibruda, 2011). 2. Czy uzależnione od alkoholu kobiety mają inne oczekiwania w stosunku do terapii niż uzależnieni od alkoholu mężczyźni? Biorąc pod uwagę różnicę w przebiegu uzależnienia i leczenie u kobiet i mężczyzn, wydaje się istotne zbadanie ich oczekiwań co do terapii. 3. Czy istnieje związek między oczekiwaniami względem terapii a nasileniem objawów ZUA? To pytanie ma charakter eksploracyjny, na które odpowiedź ma duże znaczenie aplikacyjne w budowaniu programów terapii uwzględniających płeć pacjentów. 31 5694704458(31) Hipotezy i zmienne Niewiele jest badań skoncentrowanych na analizie celów terapii, jak i na próbach odpowiedzi czy nasilenie poszczególnych objawów ZUA faktycznie może wpływać na to jakie oczekiwania od terapii mają osoby uzależnione rozpoczynając leczenie. Przedstawione w pierwszej części pracy, informacje pochodzące z publikowanych obserwacji klinicznych na temat funkcjonowania osób uzależnionych oraz badań prowadzonych w tak zawężonej grupie, pozwalają na postawienie następujących hipotez badawczych: 1. Dla osób podejmujących terapię najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji. 2. Ważność celów na początku terapii jest inna u kobiet, a inna u mężczyzn. 2.1 Dla kobiet podejmujących terapię ważniejsza jest poprawa relacji społecznych i relacji rodzinnych. 2.2 Dla mężczyzn podejmujących terapię ważniejsza jest poprawa zdrowia fizycznego, sytuacji zawodowej, materialnej oraz możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami. 3. Istnieje pozytywny związek między nasileniem poszczególnych kryteriów ZUA, a tym jak ważne są poszczególne cele terapii: 3.1 Im większy przymus picia, tym ważniejsza jest możliwość radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz uzyskania wsparcia społecznego. 3.2 Im większe upośledzenie kontroli picia, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy relacji społecznych, poprawy sytuacji zawodowej i materialnej oraz utrzymania abstynencji. 3.3 Im silniejsze objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy sytuacji zawodowej oraz poprawy relacji rodzinnych. 3.4 Im większa zmiana tolerancji, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy relacji rodzinnych i relacji społecznych. 3.5 Im większe zaniedbywanie innych źródeł uzyskiwania przyjemności, tym ważniejsza jest możliwość poprawy relacji rodzinnych, relacji społecznych oraz sytuacji zawodowej. 3.6 Im większe natężenie picia, przy jednoczesnym pomijaniu występujących szkód zdrowotnych, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia. 32 2210390296(32) W badaniu wyszczególniono następujące zmienne: Objawy ZUA – (K-Kryterium diagnostyczne) K1. Przymus picia/ Głód alkoholowy, K2. Upośledzenie kontroli, K3. Występowanie alkoholowego zespołu abstynencyjnego, K4. Zmiana tolerancji, K5. Zaniedbywanie innych źródeł uzyskiwania przyjemności, K6. Picie mimo wiedzy o szkodliwości. Nasilenie objawów określano na podstawie wyniku uzyskanego na Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA). Cele terapii - a. utrzymanie abstynencji, b. poprawa relacji rodzinnych, c. poprawa relacji społecznych, d. poprawa stanu zdrowia, e. poprawa sytuacji zawodowej, f. poprawa sytuacji materialnej, g. poczucie zadowolenia z siebie, h. radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, i. pełniejsze odczuwanie, j. możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami, k. wsparcie społeczne, l. inne (np. święty spokój). Wartość celów określano na podstawie siedmiostopniowej skali zamieszczonej w ankiecie stworzonej na potrzeby projektu badawczego. Płeć osób badanych – kobiety, mężczyźni. Osoby badane W badaniu wzięło udział 1095 osób uzależnionych od alkoholu na początku programu leczenia. Byli to pacjenci, zaproszonych do współpracy, w ramach projektu badawczego "Wzorce funkcjonowania psychospołecznego osób uzależnionych od alkoholu", poradni, oddziałów dziennych oraz stacjonarnych, prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu na terenie Polski. W grupie było 837 mężczyzn (76,44%) i 258 kobiet (23,56%). Średnia wieku wynosi 42 lata (43 lata u mężczyzn, 41 lat u kobiet). Narzędzia Do badań wykorzystano: Skala Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) - autorstwa Jacka Kasprzaka (załącznik nr 1) "opiera się nie tylko na odniesieniu do obecności objawu lecz również do nasilenia. W skali zaproponowano cztery etapy nasilenia każdej z sześciu cech, a ich podział wynika z wieloletniego doświadczenia klinicznego. W trakcie licznych konsultacji, metodą sędziów kompetentnych analizowano i przyporządkowywano nasilenie objawów do etapu rozwoju uzależnienia. Podstawą były szczegółowe rozmowy z osobami w przeszłości leczonymi z powodu uzależnienia od alkoholu, którzy analizowali swoja historie rozwoju choroby. 33 1401012285(33) Następnie na podstawie skali dokonywały autodiagnozy, która była również przeprowadzana przez lekarzy psychiatrów, psychologów klinicznych i certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień, często biegłych sądowych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu.(...) Analiza rzetelności wewnętrznej zgodności alfa Cronbacha dla Skali SRUA w badanej grupie jest wysoka i wynosi 0,85." (za: Bętkowska-Korpała, Kasprzak, 2013). Opis narzędzia w pracy zamieszczony został za zgodą autorów Ankieta dotycząca celów leczenia skonstruowana na potrzeby projektu badawczego (załącznik nr 2). Ankieta zawiera 12 pozycji, będących propozycją odpowiedzi na pytanie: „Czego oczekuje Pan/i od leczenia?”. Osoba badana oceniała każdą z nich na siedmiostopniowej skali, gdzie 0 oznacza „nie ma znaczenia”, a 6 oznacza „ma bardzo duże znaczenie”. Analiza rzetelności wewnętrznej zgodności alfa Cronbacha wynosi 0,90. Procedura: Całość badania prowadzili specjaliści psychoterapii uzależnień, prowadzący w danej placówce terapię indywidualną. Pacjenci, u których zdiagnozowano uzależnienie od alkoholu, byli informowani o prowadzonych w placówce badaniach i zapraszani do udziału w projekcie. W czasie kolejnych spotkań pacjenci byli proszeni o wyrażenie pisemnej zgody na udział w badaniu. Następnie na spotkaniu indywidualnym z pacjentem specjaliści przeprowadzali ankietę, w której między innymi na podstawie wywiadu diagnostycznego oceniali nasilenie objawów uzależnienia na Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA). Ankietę dotyczącą celów leczenia osoby badane wypełniały samodzielnie. Kryteriami włączającymi do badania były: pisemna zgoda na udział w badaniu, diagnoza uzależnienia od alkoholu oraz stan zdrowia pozwalający na wypełnienie testów. Statystyczna analiza danych W celu weryfikacji postawionych hipotez dokonano obliczeń statystycznych przy pomocy pakietu statystycznego STATISCTICA 10.0. Do analiz wykorzystano test rzetelności - Alfa Cronbacha, test t-Studenta, macierze korelacji oraz krokową- wsteczną analizę regresji. 34 2959828572(34) Wyniki Wartościowanie poszczególnych celów terapii w badanej grupie klinicznej Analizując, w jaki sposób poszczególne cele terapii były wartościowane w badanej grupie klinicznej, zestawiono średnie wyniki punktacji poszczególnych pozycji ankiety. Następnie aby sprawdzić czy płeć jest czynnikiem różnicującym grupę kliniczną, wykonano test t-Studenta. Poniżej zamieszczona tabela nr 1 przedstawia: zestawienie uśrednionych wartości nadawanych poszczególnym celom, odchylenie standardowe średnich oraz poziom istotności różnic zaistniałych w wartościowaniu poszczególnych celów przez mężczyzn i kobiety. Tabela 1. Średnie wartości i odchylenie standardowe dla poszczególnych celów oraz poziom istotności różnic zaistniałych w wartościowaniu poszczególnych celów przez mężczyzn i kobiety Mężczyźni Średnia Od. St. a-utrzymanie abstynencji b-p.relacji rodzinnych c-p.relacji społecznych d-p.stanu zdrowia Kobiety Średnia Od. St. p 5,71 0,69 5,84 0,46 0,015 5,32 1,07 5,48 1,08 0,000 4,72 1,40 5,13 1,24 0,000 5,08 1,31 5,11 1,39 >0,05 5,17 1,37 4,87 1,39 0,001 5,09 1,37 4,95 1,33 0,034 5,42 0,96 5,61 0,82 0,001 5,51 0,87 5,23 1,07 0,000 5,03 1,19 5,26 1,15 0,001 j-życie w zgodzie z wartościami 5,22 1,09 5,49 0,96 0,000 k-wsparcie społeczne 4,54 1,47 4,91 1,45 0,000 l-inne 4,11 1,79 4,42 1,89 0,000 e-p.sytuacji zawodowej f-p.sytuacji materialnej g-zadowolenie z siebie h-radzenie sobie z trudnymi syt. i-pełniejsze odczuwanie Okazuje się, że kobiety w porównaniu z mężczyznami, w swych odpowiedziach nieco inaczej wartościowały poszczególne cele leczenia. Zarówno u kobiet jak i u mężczyzn najwyższą średnią ocenę uzyskała pozycja a - utrzymanie abstynencji. Jedynie różnica w ocenie podpunktu d – poprawa stanu zdrowia, okazała się nieistotna statystycznie. 35 2997900286(35) W celu określenia średniego poziomu nasilenia objawów ZUA w badanej grupie klinicznej wykonano statystyki porównawcze. Poniżej zamieszczona tabela nr 2 przedstawia wyniki tej analizy, uwzględniając średnie nasilenie kolejnych objawów oraz odchylenie standardowe w całej badanej grupie uwzględniono również podział grupy ze względu na płeć. Tabela 2. Średnie wartości nasilenia poszczególnych objawów uzależnienia od alkoholu w badanej grupie z uwzględnieniem podziału ze względu na płeć Objawy OGÓŁEM Średnia Od. St. KOBIETY Średnia Od. St. MĘŻCZYŹNI Średnia Od. St. K1-głód alkoholowy 3,2 0,8 3,2 0,8 3,2 0,8 K2upośledzenie kontroli 3,3 0,8 3,2 0,8 3,3 0,8 K3-AZA 3,1 0,9 3,0 0,9 3,1 0,9 K4-Zmiana tolerancji 2,9 0,9 2,9 0,9 3,0 0,9 K5Zaniedbywanie innych przyjemności 3,2 0,9 3,2 0,9 3,1 0,9 K6-Picie mimo wiedzy o szkodliwości 3,0 1,0 3,0 1,0 3,1 1,0 Analiza wyników nasilenia poszczególnych objawów w grupie badanych pacjentów, zgłaszających się na terapię, wskazuje na to, że są to pacjenci będący już na trzecim poziomie głębokości uzależnienia. Związek między nasileniem głębokości uzależnienia a wartościowaniem celów terapii W celu sprawdzenia czy istnieje zależność wartościowania poszczególnych celów terapii z nasileniem objawów osiowych ZUA, wykonano korelację R-Sparmana. Poniżej zamieszczona tabela nr 3 przedstawia uzyskane wyniki. Natomiast aby sprawdzić czy płeć jest czynnikiem różnicującym w badanej grupie klinicznej, wykonano osobne korelacje RSpearmana dla grup badanych mężczyzn i kobiet, których wyniki kolejno przedstawiają tabela nr 4 i tabela nr 5. Na czerwono oznaczono wartości istotne statystycznie (p<0,05). 36 2664388635(36) W całej grupie badanej Tabela 3. Korelacja między nasileniem poszczególnych objawów, a tym jak wartościowane były cele w całej grupie klinicznej K1-głód alkoholowy K2upośledzenie kontroli K3-AZA K4-Zmiana tolerancji K5Zaniedbywanie innych przyjemności K6-Picie mimo wiedzy o szkodliwości 0,09 0,06 0,11 0,11 0,09 0,1 0,06 0,06 0,09 0,12 0,03 0,05 0,1 0,24 0,16 0,2 0,18 0,18 0,23 0,32 0,27 0,3 0,19 0,28 0,18 0,3 0,27 0,26 0,22 0,27 0,21 0,28 0,28 0,22 0,15 0,22 0,18 0,16 0,07 0,13 0,09 0,12 h-radzenie sobie z trudnymi syt. 0,16 0,16 0,14 0,17 0,14 0,17 i-pełniejsze odczuwanie 0,14 0,17 0,09 0,18 0,08 0,07 j-życie w zgodzie z wartościami 0,19 0,24 0,18 0,2 0,11 0,14 0,22 0,31 0,19 0,27 0,21 0,19 0,05 0,08 0,09 0,12 0,06 0,08 cele objawy a-utrzymanie abstynencji b-p.relacji rodzinnych c-p.relacji społecznych d-p.stanu zdrowia e-p.sytuacji zawodowej f-p.sytuacji materialnej g-zadowolenie z siebie k-wsparcie społeczne l-inne Wyniki wskazują na to, że większość celów w istotny sposób koreluje dodatnio z kryteriami diagnostycznymi ICD-10, odnoszącymi się do uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Co oznacza, że w zależności od nasilenia poszczególnych objawów choroby, osoby badane mogą inaczej wartościować poszczególne cele terapii. Jedynie cele dotyczące utrzymania abstynencji i poprawy relacji rodzinnych nie są zależne od poziomu nasilenia objawów. 37 1151277352(37) W grupie mężczyzn i w grupie kobiet Tabela 4. Wyniki korelacji nasilenia poszczególnych objawów z wartościowaniem poszczególnych celów w grupie mężczyzn cele objawy a-utrzymanie abstynencji b-p.relacji rodzinnych c-p.relacji społecznych d-p.stanu zdrowia e-p.sytuacji zawodowej f-p.sytuacji materialnej g-zadowolenie z siebie h-radzenie sobie z trudnymi syt. i-pełniejsze odczuwanie j-życie w zgodzie z wartościami k-wsparcie społeczne l-inne K2K4K1-głód upośledzeni K3-AZA Zmiana alkoholowy e kontroli tolerancji 0,11 0,08 0,15 0,11 0,13 0,13 0,05 0,06 0,11 0,11 0,06 0,05 0,13 0,29 0,21 0,23 0,25 0,21 0,24 0,35 0,31 0,35 0,24 0,32 0,18 0,3 0,25 0,3 0,23 0,26 0,25 0,33 0,3 0,25 0,19 0,22 0,2 0,17 0,07 0,12 0,11 0,14 0,14 0,14 0,16 0,13 0,14 0,17 0,15 0,18 0,1 0,17 0,1 0,08 0,22 0,28 0,22 0,2 0,16 0,16 0,26 0,36 0,24 0,31 0,27 0,22 0,07 0,12 0,12 0,15 0,09 0,09 38 1478200826(38) K5K6-Picie Zaniedbywanie mimo wiedzy innych o przyjemności szkodliwości Tabela 5. Wyniki korelacji nasilenia poszczególnych objawów z wartościowaniem poszczególnych celów w grupie kobiet K2K1-głód objawy upośledzenie alkoholowy kontroli cele a-utrzymanie abstynencji b-p.relacji rodzinnych c-p.relacji społecznych d-p.stanu zdrowia e-p.sytuacji zawodowej f-p.sytuacji materialnej g-zadowolenie z siebie h-radzenie sobie z trudnymi syt. i-pełniejsze odczuwanie j-życie w zgodzie z wartościami k-wsparcie społeczne l-inne K3AZA K4Zmiana tolerancji K5Zaniedbywanie innych przyjemności K6-Picie mimo wiedzy o szkodliwości -0,2 -0,08 -0,2 -0,12 -0,13 -0,13 0,05 0,02 0,01 0,13 -0,07 0,03 -0,09 -0,02 -0 -0,05 -0,15 0,01 0,13 0,18 0,09 -0,02 0,02 0,07 0,15 0,3 0,33 0 0,16 0,32 0,06 0,13 0,19 0,1 0,04 0,18 0,02 0,11 0,07 0,12 -0,02 -0,01 0,28 0,31 0,06 0,3 0,18 0,2 0,05 0,16 0,1 0,11 0 0,04 -0,14 0 0,01 0,1 -0,19 -0,02 -0,03 0,11 0,01 -0,01 -0,02 0,04 -0,03 -0,1 -0 -0,02 -0,07 0,02 Wartości, jakie badani mężczyźni nadawali poszczególnym celom, w większości przypadków, w sposób istotny dodatnio korelują z nasileniem objawów osiowych. U kobiet sytuacja wygląda zupelnie inaczej. Tylko dwa z dwunastu celów, w istotny sposób, korelują dodatnio z danymi kryteriami. Pierwszy z nich to e - poprawa sytuacji zawodowej, który koreluje dodatnio z upośledzeniem kontroli (K2), występowaniem alkoholowego zespołu abstynencyjnego (K3), piciem mimo wiedzy o szkodliwości (K6). Drugi cel to h radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, który koreluje w sposób dodatni z upośledzeniem kontroli (K2) i zmianą tolerancji (K4). 39 3725619448(39) Oszacowania wpływu nasilenia każdego z objawów ZUA na wartościowanie poszczególnych celów terapii Następnym krokiem było wykonanie analizy regresji krokowej wstecznej, w celu oszacowania wpływu głębokości uzależnienia na poszczególne cele terapii. Powstało dwanaście modeli, w których badano zależność między wartościowaniem konkretnych celów terapii, a nasileniem objawów osiowych ZUA. Ponieważ wcześniej wykonane korelacje wykazały, że płeć jest czynnikiem różnicującym w badanej grupie klinicznej, analizę regresji krokowej wstecznej, wykonano również osobno dla grup badanych kobiet i mężczyzn. Analiza statystyczna wykazała znaczną różnicę między badanymi grupami. Aby tę różnicę uwidocznić, w opisie wyników przytoczone zostały podstawowe parametry, nawet te wyjaśniające znikomy procent zmiennej zależnej. Tabele z wynikami dokonanych analiz zamieszczono w aneksie. W całej grupie badanej Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu utrzymania abstynencji (tabela nr 6 - aneks) okazał się istotny (F(1,1054)=7,57; p<0,006), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R2=0,01). Istotny wpływ miał jeden z uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,08; t=2,75; p<0,006). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy relacji rodzinnych (tabela nr 7- aneks) okazał się istotny (F(1,1019)=13,06; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R2=0,01). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,11; t=3,61; p<0,000) Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy relacji społecznych (tabela nr 8- aneks) okazał się istotny (F(2,956)=15,82); p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 3% zmiennej zależnej (R2=0,03). Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,10; t=2,78; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,10; t=2,87; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy stanu zdrowia (tabela nr 9- aneks) okazał się istotny (F(3,977)=19,22; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 6% zmiennej zależnej (R2=0,06). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,08; t=2,05; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,11; t=2,95; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,10; t=2,63; p<0,000). 40 1129334625(40) Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy sytuacji zawodowej (tabela nr 10 - aneks) okazał się istotny (F(3,864)=20,63; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 7% zmiennej zależnej (R2=0,07). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,11; t=2,86; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,11; t=2,82; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,09; t=2,41; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy sytuacji materialnej (tabela nr 11- aneks) okazał się istotny (F(2,953)=19,12; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 4% zmiennej zależnej (R2=0,04). Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,14, t=3,77; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,09; t=2,36; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu zmiany poczucia zadowolenia z siebie (tabela nr 12- aneks) okazał się istotny (F(1,1041)=9,39; p<0,002), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R 2=0,01). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,09; t=3,06; p<0,002). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (tabela nr 13- aneks) okazał się istotny (F(2,1021)=12,20; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R 2=0,02). Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*0,08; t=2,18; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,10; t=2,86; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu pełniejszego odczuwania (tabela nr 14- aneks) okazał się istotny (F(2,1000)=11,04; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R2=0,02). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,10, t=2,84; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami (tabela nr 15- aneks) okazał się istotny (F(2,1021)=10,26; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R 2=0,02). Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,07, t=2,12; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,09; t=2,51; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu wsparcia społecznego (tabela nr 16- aneks) okazał się istotny (F(2,925)=20,65; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 4% zmiennej zależnej (R2=0,04). Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,12, t=3,23; p<0,000) i zmiana 41 4707164993(41) tolerancji (b*=0,12; t=0,20; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie innych, nie sprecyzowanych w ankiecie, celów (tabela 17- aneks) okazał się istotny (F(1,354)=4,78; p<0,029), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R 2=0,01). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,11, t=2,19; p<0,029). Tak więc analiza statystyczna wskazuje na istnienie istotnych zależności w badanej grupie klinicznej, jednak procent zmiennych zależnych wyjaśnianych przez predyktory jest bardzo niski, mieści się w przedziale 1-6%. W grupie badanych mężczyzn Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu utrzymania abstynencji (tabela nr 18- aneks), okazał się istotny (F(5,799)=2178,3; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 93% zmiennej zależnej (R2=0,93). Istotny wpływ miało pięć z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,22; t=4,29; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,31; t=5,49; p<0,000), występowanie AZA (b*=0,14; t=2,77; p<0,006), zaniedbywania innych źródeł uzyskiwania przyjemności (b*=0,14; t=2,86; p<0,004), picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,15; t=3,55; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy relacji rodzinnych (tabela nr 19- aneks), okazał się istotny (F(5,772)=1295,7; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 89% zmiennej zależnej (R2=0,89). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,25; t=3,73; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,32; t=4,53; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,17; t=2,71; p<0,007). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu poprawy relacji społecznych (tabela nr 20- aneks), okazał się istotny (F(3,734)=1535,7; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 86% zmiennej zależnej (R2=0,86). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,46; t=6,18; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,25; t=3,68; p<0,000) oraz zaniedbywania innych źródeł uzyskiwania przyjemności (b*=0,23; t=3,12; p<0,002). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu poprawy stanu zdrowia (tabela nr 21- aneks), okazał się istotny (F(4,747)=1373,7; 42 2644775904(42) p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 88% zmiennej zależnej (R2=0,88). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,20; t=2,69; p<0,007), upośledzenie kontroli (b*=0,29; t=3,83; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,23; t=3,63; p<0,000) i picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,24; t=3,95; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu poprawy sytuacji zawodowej (tabela nr 22- aneks), okazał się istotny (F(3,680)=1758,3; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 89% zmiennej zależnej (R2=0,89). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,40; t=5,79; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,31; t=4,84; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,23; t=3,80; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu poprawy sytuacji materialnej (tabela nr 23- aneks), okazał się istotny (F(5,731)=1027,4; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 87% zmiennej zależnej (R2=0,87). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,19; t=2,41; p<0,016), upośledzenie kontroli (b*=0,35; t=4,35; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,17; t=2,47; p<0,013) i picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,13; t=2,10; p<0,040). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu dotyczącego poczucia zadowolenia z siebie (tabela nr 24- aneks), okazał się istotny (F(4,791)=1823,8; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 90% zmiennej zależnej (R2=0,90). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,28; t=4,56; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,33; t=5,13; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,20; t=3,72; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,15; t=2,92; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu dotyczącego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (tabela nr 25- aneks), okazał się istotny (F(5,776)=1388,8; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 90% zmiennej zależnej (R2=0,90). Istotny wpływ miało pięc z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,17; t=2,53; p<0,011), upośledzenie kontroli (b*=0,30; t=4,31; p<0,000), występowanie AZA (b*=0,19; t=2,38; p<0,004), zmiana tolerancji (b*=0,14; t=2,38; p<0,017) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,16; t=3,02; p<0,003). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu pełniejszego odczuwania (tabela nr 26- aneks), okazał się istotny (F(3,762)=1934,1; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 88% zmiennej zależnej (R 2=0,88). 43 9841380401(43) Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,26; t=3,76; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,42; t=6,04; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,27; t=4,57; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu dotyczącego możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami (tabela nr 27- aneks) okazał się istotny (F(4,775)=1622,0; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 89% zmiennej zależnej (R2=0,89). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,21; t=3,24; p<0,001), upośledzenie kontroli (b*=0,37; t=5,54; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,22; t=3,85; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,14; t=2,67; p<0,008). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie celu wsparcia społecznego (tabela nr 28- aneks), okazał się istotny (F(4,706)=1117,1; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 86% zmiennej zależnej (R 2=0,86). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,28; t=3,40; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,23; t=2,68; p<0,007) i zmiana tolerancji (b*=0,27; t=3,78; p<0,000). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn, na wartościowanie innych, nie sprecyzowanych w ankiecie, celów (tabela 29-aneks), okazał się istotny (F(3,281)=950,84; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 91% zmiennej zależnej (R2=0,91). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,31, t=2,00; p<0,047), zmiana tolerancji (b*=0,30 ; t=2,01; p<0,04) i występowanie AZA (b*=0,36; t=2,25; p<0,02 ). Analiza statystyczna wyników regresji krokowej - wstecznej w grupie mężczyzn wskazuje na istotny poziom zależności oraz wysoki procent, mieszczący się w zakresie 8693%, wyjaśniania zmiennych zależnych przez predyktory. W grupie badanych kobiet Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie celu poprawy stanu zdrowia (tabela nr 32 - aneks), okazał się istotny (F(1,228)=9,5732; p<0,002), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 4% zmiennej zależnej (R2=0,040). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: występowanie AZA (b*=0,20; t=3,09; p<0,002). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie 44 2226018002(44) celu poprawy sytuacji zawodowej (tabela nr 33- aneks), okazał się istotny (F(1,183)=4,3125; p<0,039), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R 2=0,02). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zaniedbywania innych źródeł uzyskiwania przyjemności (b*=0,15; t=2,08; p<0,040). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie celu poprawy sytuacji materialnej (tabela nr 34- aneks), okazał się istotny (F(1,218)=5,6603; p<0,018), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R2=0,02). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,16; t=2,38; p<0,020). Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie celu możliwości życia zgodnie ze swoimi wartościami (tabela nr 35- aneks), okazał się istotny (F(1,243)=5,9324; p<0,016), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R2=0,02). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,15; t=2,44; p<0,016). Mimo istotnej zależności predykatory wyjaśniają jedynie 2-4% zmiennej. Natomiast modele dotyczące wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie celu utrzymania abstynencji (F(2,249)=2,1279; p<0,121) (tabela nr 30- aneks), oraz celu poprawy relacji rodzinnych (F(2,249)=2,1279; p<0,121) (tabela nr 31- aneks), okazały się nieistotne. Odnośnie celu poprawy relacji społecznych, zmiany poczucia zadowolenia z siebie, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, pełniejszego odczuwania, wsparcia społecznego oraz innych, nie wyszczególnionych w ankiecie celów, analiza statystyczna nie wykazała zależności między nasileniem objawów osiowych ZUA , a wyżej wymienionymi celami. 45 3010982786(45) Dyskusja wyników Głównym celem niniejszej pracy było określenie ważności celów terapii uzależnień dla przystępujących do terapii osób uzależnionych od alkoholu oraz to, w jakim stopniu głębokość uzależnienia – rozumiana przez nasilenie objawów ZUA - wpływa na wartościowanie deklarowanych celów. Pierwsza z postawionych hipotez zakładała, że dla osób rozpoczynających leczenie najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji. Przytoczone w pracy wyniki badań wykazały, że utrzymywanie abstynencji jest tym, czego oczekują osoby, które podejmują terapię. Jest to szczególnie istotne w związku z definicją zdrowienia w uzależnieniu (McClean, 2010), gdzie abstynencja jest warunkiem trzeźwienia. Był to najwyżej wartościowany cel zarówno przez kobiety jak i mężczyzn, biorących udział w badaniu. Osoby uzależnione, zgłaszające się do placówek odwykowych, zarówno te skierowane przez sąd jak i podejmujące leczenie z własnej woli, często nie radzą sobie z utrzymaniem abstynencji. Niejednokrotnie podejmowane, nieudane próby utrzymania abstynencji (Kasprzak, 2010) i narastające konsekwencje jasno pokazały, że potrzebna jest pomoc z zewnątrz (Burl, Gilliland, 2005). Należy też podkreślić, że na początku, dla wielu pacjentów, utrzymanie abstynencji jest jedynym celem terapii (Kasprzak, 2010). Wyniki wskazują na to, że istnieje pozytywny związek między nasileniem upośledzenia kontroli u pacjenta, a tym jak ważny jest dla niego cel związany z utrzymaniem abstynencji. Wiedząc, że nasilenie tego objawu skutkuje niemożnością powstrzymania się od picia alkoholu oraz utratą kontroli nad wypijaną ilością, zdawałoby się, że jest to logiczna zależność (Habrat, 1998). Ciekawe jest to, że w badanej grupie kobiet nie występują żadne istotne zależności, mogące sugerować, że nasilenie objawów ZUA wpływa na wartościowanie celu związanego z utrzymaniem abstynencji. Mogłoby to oznaczać, że ten cel jest dla kobiet najważniejszy, bez względu na to, jak głęboko są uzależnione. Natomiast wyniki badanej grupy męskiej wskazują na to, że utrzymanie abstynencji jest tym ważniejsze, im bardziej nasilone są objawy głodu alkoholowego, zespołu abstynencyjnego, upośledzenia kontroli, zaniedbywania alternatywnych źródeł przyjemności oraz picia mimo nasilających się szkód zdrowotnych. Jedynym objawem, który nie wpływa na ocenę ważności utrzymania abstynencji, jest zmiana tolerancji. Jest to równoznaczne z tym, że ten objaw w badanej grupie dominował na trzecim i czwartym poziomie głębokości uzależnienia (por. BętkowskaKorpała, Kasprzak, 2013). 46 5185756169(46) Kolejne hipotezy zakładały różnicę wartościowania celów między grupą kobiet i mężczyzn. Mianowicie zakładano, że dla kobiet podejmujących terapię ważniejsza jest poprawa relacji społecznych i relacji rodzinnych, podczas gdy mężczyźni większą wagę przykładają do poprawy zdrowia fizycznego, sytuacji zawodowej, materialnej oraz możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami. Kobiety istotnie wyżej wartościowały swoje oczekiwania od terapii związane z poprawą relacji rodzinnych i relacji społecznych. Co więcej okazało się, że oczekiwania związane z : uzyskaniem wsparcia społecznego, nabyciem umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, większego zadowolenia z siebie, życia w zgodzie z własnymi wartościami oraz pełniejszego odczuwania, również są ważniejsze dla tej grupy. Kobiety często sięgają po alkohol, by móc poradzić sobie z intensywnymi emocjami (Fudała, 2007). Piją ponieważ czują się samotne, bezwartościowe. Często muszą same radzić sobie ze wszystkimi trudnościami dnia codziennego. Ponieważ oczekuje się od nich solidnego wypełniania roli matki, żony, córki, a nie skupiania się na sobie (Marszałek, 2008), dochodzi do tego, że przestają sobie radzić, w konstruktywny sposób, z trudnościami. Na leczenie trafiają w kryzysowych sytuacjach, gdy zagrożone jest ich macierzyństwo bądź małżeństwo. Badania Cierpiałkowskiej (2012) wskazują, że ogromne znaczenie w leczeniu kobiet ma rozwijanie kompetencji rodzicielskich. Podejmując leczenie, chcą przede wszystkim zapobiec deprecjonizacji siebie jako matki, żony, kobiety, a także zrozumieć co się z nimi dzieje, by móc w pełni przeżywać wszystkie, nawet nieprzyjemne uczucia (Golińska, 2008). Hipoteza zakładała, że to dla mężczyzn będzie ważniejsze życie w zgodzie z własnymi wartościami, wyniki jednak wskazują, że to kobiety wyżej wartościowały ten cel. Może to oznaczać, że wartości związane z rodziną, macierzyństwem oraz małżeństwem są dla nich na tyle istotne, by stać się motywacją do zmiany. Natomiast jeśli chodzi o oczekiwania dotyczące poprawy zdrowia fizycznego zakładano, że będzie to ważniejszy cel dla mężczyzn przystępujących do terapii. Uzależnieni mężczyźni później niż kobiety mogą odczuwać negatywny wpływ alkoholu na organizm (Golińska, 2008), a o terapii zaczynają myśleć, gdy objawy AZA są coraz bardziej dotkliwe lub gdy dowiedzą się o jakimś schorzeniu, którego leczenie wymaga ograniczenia spożywanego alkoholu (Burl, Gilliland, 2005). Wyniki jednak wskazują na to, że nie jest to cel, który różnicuje badaną grupę. Poprawa stanu zdrowia jest dla kobiet tak samo ważna jak dla mężczyzn. Ważniejsze dla mężczyzn są natomiast cele związane z poprawą sytuacji zawodowej, a tym samym poprawą sytuacji materialnej. Jest to związane z tradycyjną rolą mężczyzny, która wymaga od niego utrzymania rodziny, zapewnienia jej podstawowych dóbr 47 2884675377(47) (Harwas – Napierała, 2001). Mężczyzna, który ma pracę jest spostrzegany przez społeczeństwo jako mężczyzna wartościowy (Doliński, Strelau, 2008), dlatego też bezrobocie jest sytuacją deprecjonującą jego znaczenie. Możliwość ponownego zatrudnienia, zarabiania pieniędzy, a tym samym poprawy sytuacji materialnej, wpływa na poczucie własnej wartości, poczucie mocy, przez co może być silnym motywem do podjęcia leczenia. Następne hipotezy dotyczyły istnienia związku między nasileniem w badanej grupie poszczególnych objawów ZUA, a tym jak wartościowane były proponowane cele terapii. Pierwsze założenie dotyczyło głodu alkoholowego. Zakładano, że im większy przymus picia, tym ważniejsza dla osób podejmujących terapię jest możliwość radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz uzyskania wsparcia społecznego. Analiza danych wskazuje, że istotnie wzrost nasilenia głodu alkoholowego wpływa na wartościowanie powyższych celów, jednak dotyczy to tylko grupy badanych mężczyzn. W tej grupie zależność nie występuje jedynie w związku z chęcią poprawy relacji społecznych i poprawy sytuacji materialnej. Natomiast w badanej grupie kobiet intensywniejszy głód alkoholowy przekłada się jedynie na wyższe wartościowanie możliwości życia w zgodzie z własnymi wartościami. Być może jest to związane z tym, że występowanie głodu alkoholowego może dekompensować kobiety, tym samym często nie pozwalając im na wypełnianie nałożonych im ról społecznych, w szczególności roli matki. Dlatego może być to dotkliwa sytuacja, budząca cierpienie, rodząca potrzebę realizowania w trzeźwym życiu działań zgodnych z wartościami, które zaniedbały w związku z piciem. Kolejna hipoteza zakładała pozytywny związek między upośledzeniem kontroli, a wartościowaniem możliwości poprawy stanu zdrowia, relacji społecznych, sytuacji zawodowej i materialnej oraz utrzymania abstynencji jako celów terapii. Okazuje się, że wzrost upośledzenia kontroli w istotny sposób wpływa na wyższe wartościowanie wszystkich możliwych celów w grupie badanych mężczyzn. U kobiet natężenie upośledzenia kontroli wpływa jedynie na chęć poprawy sytuacji materialnej. Osoby uzależnione z czasem wypijają coraz większe ilości alkoholu, wydają na picie coraz więcej pieniędzy, a także przeznaczają na te działania coraz więcej czasu. Nagle może się okazać, że proporcje zmieniają się do tego stopnia, że sprawy związane z piciem zajmują większość dnia. Gdy przestają kontrolować sytuację zawodową, przychodzą pod wpływem alkoholu do pracy, bądź opuszczają godziny pracy, są coraz mniej produktywni, automatycznie zmniejszając swoje zarobki, a tym samym możliwości finansowe (Kasprzak, 2010). Obserwacje specjalistów terapii uzależnień sygnalizują, że prawdopodobnie mężczyźni zarobione pieniądze często dzielą na te, które przeznaczają na potrzeby rodziny oraz na potrzeby własne, głównie przeznaczone na alkohol. 48 7201549588(48) Nie interesują się tym czy środki są wystarczające na zapewnienie podstawowych potrzeb rodzinie. Kobiety zazwyczaj biorą to pod uwagę, szczególnie gdy wychowują dzieci. Często prowadzą dom, co daje im lepszą orientację w stanie budżetu domowego i ewentualnych niedoborów. Dlatego też, bez względu na to czy pracują zawodowo i zarabiają, czy pracują w domu i wykradają pieniądze z budżetu domowego, może być to dla nich bardziej odczuwalne. Trzecia hipoteza zakładała, że dla osób z nasilonymi objawami alkoholowego zespołu abstynencyjnego ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy sytuacji zawodowej oraz poprawy relacji rodzinnych. Wyniki wskazują na to, że wzrost nasilenia objawów AZA nie ma wpływu na wartościowanie poprawy relacji społecznych, ani sytuacji zawodowej. Ciekawe jest to, że przy nasilających się objawach, poprawa zdrowia jest ważniejsza jedynie dla kobiet. U mężczyzn ważniejszy jest cel dotyczący nabycia umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Może być to związane z tym, że mężczyźni inaczej niż kobiety przeżywają zespół abstynencyjny (Woydyłło, 2008). Często nie koncentrują się na objawach, przez co mają problem z ich różnicowaniem. Kobiety zwracają większą uwagę na swoje zdrowie i szybciej wychwytują nieprzyjemne stany (Walsh, 2000; TNS OBOP, 2007). Następnie zakładano, że im głębsza faza zmiany tolerancji, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, relacji rodzinnych i społecznych. Wyniki są zaskakujące, ponieważ wskazują na brak jakiejkolwiek zależności między nasileniem tego objawu, a wartościowaniem celów w grupie badanych kobiet. Natomiast w grupie męskiej pozytywny związek dotyczy każdego z proponowanych celów po kolei. Oznaczałoby to, że faza zmiany tolerancji, w jakiej aktualnie znajdują się uzależnieni mężczyźni, wpływa na to, jak ważne są dla nich poszczególne cele. Dla kobiet nie ma to żadnego znaczenia. Żadnego związku nie wykazała również analiza statystyczna w grupie kobiecej, między ważnością celów, a natężeniem picia, przy jednoczesnym pomijaniu występujących szkód zdrowotnych. Hipoteza zakładała pozytywny związek z celem dotyczącym poprawy stanu zdrowia. Zależność taka ma miejsce tylko w grupie badanych mężczyzn. Dodatkowo im bardziej nasilony objaw, tym ważniejsza dla mężczyzn jest możliwość poprawy sytuacji zawodowej, materialnej, nabycie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, życia w zgodzie z własnymi wartościami, zadowolenie z siebie oraz możliwość utrzymania abstynencji. Nasilenie tego objawu związane jest z tym, że nawet rozległe szkody zdrowotne, diagnoza kolejnych chorób i ostrzeżenia lekarzy nie są w stanie sprawić, że osoba uzależniona utrzyma abstynencję (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Resztę zależności 49 1433930635(49) mógłby tłumaczyć stan fizyczny mężczyzn, u których ten objaw został zdiagnozowany na trzecim lub czwartym poziomie głębokości uzależnienia. Dodatkową konsekwencją rozwoju uzależnienia jest zaburzenie CUN i funkcji wykonawczych, co skutkuje utrudnionym funkcjonowaniem w rolach społecznych i realizacji zadań związanych z utrzymaniem abstynencji (Ericson, 2007 por. Bętkowska – Korpała, 2013). Jeśli chorują, mają gorsza kondycję, są mniej wydajni, bądź tracą możliwość pracy. Stawia ich to w trudnej sytuacji, z którą nie zawsze potrafią sobie poradzić. Tak więc może się to przekładać, na chęć poprawy sytuacji zawodowej i materialnej. Ponieważ praca zawodowa i umiejętność rozwiązywania problemów jest bardziej kojarzona z rolą mężczyzny, logiczna zdaje się być chęć poprawy własnej wartości i zadowolenia z siebie. Ostatnia hipoteza zakładała, że im większe zaniedbywanie alternatywnych możliwości uzyskiwania przyjemności, tym ważniejsza jest możliwość poprawy relacji rodzinnych, relacji społecznych oraz sytuacji zawodowej. Wyniki wskazują jedynie na dwie istotne zależności. Mianowicie dla mężczyzn, u których ten objaw jest bardziej nasilony, ważniejsza jest poprawa relacji społecznych, natomiast dla kobiet ważniejsza jest poprawa sytuacji zawodowej. Należy pamiętać, że ten objaw wiąże się również ze zmianą wzorca picia. Kontakty ograniczone zostają do osób pijących alkohol. Z czasem alkohol przestaje wspomagać relacje towarzyskie, a wręcz odwrotnie, znacząco je zubaża (Kasprzak, 2010). Faktycznie dla mężczyzn może być to bardziej bolesne doświadczenie, stąd chęć powrotu do szerokiego kontaktowania się z innymi ludźmi. Potrzeba może być tak silna, że prowadzi do ciężkiego wyboru między uczestnictwem w spotkaniach, a przestrzeganiem zasad dla trzeźwiejących osób uzależnionych. Zależność, która pojawiła się w grupie kobiecej, być może związana jest z tym, że dla kobiet praca jest sytuacją, w której mają możliwość realizowania się i nawiązywania kontaktów społecznych (Marszałek, 2008). Pewnie dlatego traktują ten obszar inaczej niż mężczyźni. Nie jest to wyłącznie kwestia rywalizacji, spełniania ambicji, czy zadaniowego wypełniania poleceń. Kobiety w pracy mogą porozmawiać z innymi kobietami, nawiązać przyjaźnie. Praca jest polem kontaktów mogących dawać przyjemność (Marszałek, 2008). Gdy alkohol zaczyna dominować w ich życiu starają się ukryć swój sekret, wstydzą się, piją w samotności izolując się, przez co kontakty się rozluźniają lub całkiem zrywają (Woydyłło, 2008). Możliwość pracy może być dla kobiet motywacją do większej aktywności również w innych sferach życia i czerpania z niego większej przyjemności bez użycia alkoholu. 50 2938355057(50) Wnioski Na podstawie statystycznej analizy wyników przeprowadzonych badań można wnioskować, że dla osób przystępujących do terapii uzależnień, bezwzględnie najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji. Programy terapeutyczne są konstruowane tak, by pomóc pacjentom w budowaniu stabilnej abstynencji, dostarczać potrzebnych do tego umiejętności oraz wdrażać pro-trzeźwościową postawę, tak by w trudnych dla siebie sytuacjach, umieli, a przede wszystkim chcieli, sobie poradzić inaczej niż za pomocą alkoholu. Dodatkowo badania wykazały, że u mężczyzn głębokość uzależnienia znacząco wpływa na oczekiwania względem terapii. Nasilenie poszczególnych objawów przekłada się na wagę konkretnych celów. U kobiet tych zależności jest zdecydowanie mniej, co może sugerować, że zgłaszając się na terapię, mają określone cele bez względu na to, jak głęboko są uzależnione. Oczekiwania wobec terapii w grupie kobiecej wiążą się przede wszystkim z odzyskaniem kontroli, wpływu na to, co dzieje się w ich życiu. Dlatego też terapia powinna wychodzić tym oczekiwaniom naprzeciw. Być może wskazane byłoby włączenie do programu podstawowego osobnych sesji dla kobiet i mężczyzn. Wtedy uwzględniałby zapotrzebowanie kobiet na nabywanie umiejętności zarówno społecznych jak i związanych z życiem emocjonalnym i duchowym. Miałyby wtedy możliwość przyjrzeć się swoim zasobom i ewentualnym trudnościom, tak by w dalszym etapie terapii mogły pracować nad rozwijaniem konkretnych kompetencji. Ważne byłoby również wiązanie treści terapeutycznych z rolami, jakie kobiety pełnią w społeczeństwie (Kowalcze, 2009), szczególnie z rolą matki. Ważną częścią terapii byłaby praca nad tym, jak alkohol wpłynął na postrzeganie siebie, jako matki, żony, a przede wszystkim jako kobiety. Oczywiście nabywanie takich umiejętności jest potrzebne również mężczyznom, jednakże zajęcia w grupie męskiej powinny większy nacisk kłaść na pracę z problematycznymi sytuacjami, tak by potrafili radzić sobie z rozwiązywaniem trudnych emocjonalnie konfliktów w domu i w pracy. Wskazane byłoby, aby zajęcia dla mężczyzn uwzględniały liczne role pełnione przez nich w społeczeństwie, nie pomijając roli pracownika. Bezrobocie jest problemem, który znacząco może wpłynąć na poczucie męskości (Melosik, 2006), dlatego też ważne jest uwzględnianie go podczas pracy z pacjentem. 51 3587819241(51) Należy również zwrócić uwagę na fakt, że kobiety są uważniejsze na sygnały płynące z organizmu, przez co są bardziej skłonne do dbania o zdrowie fizyczne (Walsh, 2000; TNS OBOP, 2007). Mężczyźni nie różnicują tego typu sygnałów, ponieważ często się na nich nie koncentrują. Dlatego ważna jest praca nad świadomością i wyrażaniem swoich emocji oraz odbiorem doświadczeń z ciała. Uważność wypracowana już na początku, w przyszłości może pomóc zapobiec nawrotowi choroby. Dla całej grupy zarówno kobiet jak i mężczyzn najistotniejszym celem terapii była abstynencja. W związku z tym, że w pozostałych przypadkach inne cele są ważniejsze dla kobiet, a inne dla mężczyzn, to program terapii powinien również je uwzględniać. W pracy z pacjentem nad ustalaniem adekwatnych celów terapii, terapeuta bierze pod uwagę także sposób biopsychospołecznego funkcjonowania osoby uzależnionej. Realizując terapię z uwzględnieniem celów ważnych dla pacjenta umożliwia się mu osiągnięcie sukcesu, tym samym pozytywnie wpływając na poczucie własnej wartości, godności, wzmacniając motywację do dalszego trzeźwienia i do zmian w różnych sferach życia. 52 3159096698(52) Literatura cytowana 1. Anderson, P., Baumberg, B., Alkohol w Europie. Raport z perspektywy zdrowia publicznego. Intytut Badań Nad Alkoholem w Wielkiej Brytanii, 2006. 2. Babor T. F., Dolinsky Z, Rounsaville B, Jaffe J (1988) Unitary versus multidimensional models of alcoholism treatment outcome: an empirical study. Journal of Studies on Alcohol, 49 (2),167-177. 3. Bętkowska – Korpała, B. (2010). Profile osobowości według koncepcji Wielkiej Piątki u osób rozpoczynających leczenie z powodu uzależnienia od alkoholu a inne wskaźniki efektywności terapii. Konferencja PTBU pt. „Badania nad uzależnieniami w Polsce - nowe perspektywy, nowe wyzwania”. Warszawa, 2010. 4. Bętkowska – Korpała, B. (2012), niepublikowany Raport z badania Fundacji First i Agory pt. „Sytuacja kobiet w leczeniu uzależnienia od alkoholu”. 5. Bętkowska-Korpała B. Osobowościowe uwarunkowania procesu zdrowienia u osób uzależnionych od alkoholu. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2013. 6. Bętkowska-Korpała B., Kasprzak J., Ryniak J. Nolbrzak-Drozd J., Gierowski JK. Severity of alcohol dependence symptoms and declared goals for recovery. 23rd Annual Conference of the European Health Psychology Society, Pisa, Italy. September 23rd-26th, 2009. 7. Bętkowska-Korpała, B. Uzależnienia w praktyce klinicznej. Zagadnienia diagnostyczne. Parpamedia, Warszawa 2009. 8. Bętkowska-Korpała, B., Kasprzak, J. (2013). Diagnoza nasilenia objawów uzależnienia od alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu – prezentacja narzędzia. W: Chodkiewicz J., Gąsior K. (red). Wybrane zagadnienia z psychologii uzależnienia od alkoholu. Kielce Wyd. Difin - w druku. 9. Buzun, E., (2000). Alkohol i kobiety w: Alkohol i nauka, nr 6. 10. Chodkiewicz, J., (2007). Czego nie zauważają alkoholicy? Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 3/2007, 27-31. 11. Cierpiałkowska, L., Alkoholizm. Przyczyny, leczenie, profilaktyka. UAM. Poznań 2001. 53 3054089306(53) 12. Cierpiałkowska, L., Pełnienie funkcji rodzicielskich kobiet uzależnionych od alkoholu. Konferencja „Alkoholizm u kobiet – pułapka w poszukiwaniu siebie”. Kraków 2012. 13. Cierpiałkowska, L., Ziarko, M., Psychologia uzależnień - alkoholizm. WAiP. Warszawa 2010. 14. Cloninger, R. (1987). Neurogenetic adaptative mechanisms in alkoholism. Science. 236, 410-416. 15. Doliński D., Strelau J. Psychologia Podręcznik Akademicki. Tom II. Gdańskie Wydawnictwo psychologiczne 2008. 16. Emmons, R.A. (1992). Abstract versus concrete goals: Personal striving level, physical illness, and psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 62, 292-300. 17. Emmons, R.A. (1996). Striving and feeling: Personal goals and subjective well-being. In J. Bargh & P. Gollwitzer (Eds.), The psychology of action: Linking motivation and cognition to behavior (pp. 314-337). New York: Guilford. 18. Engel, G.L. (1977). The Need for a New Medical Model: a Challenge for Biomedicine. SCIENCE, 4286, v.196. 19. Erickson, C., K. Nauka o uzależnieniach. Od neurobiologii do skutecznych metod leczenia. WUW. Warszawa 2007. 20. Fudała J. Kobiety i alkohol. PARPAMEDIA. Warszawa 2007. 21. Gąsior, K. (2005). Typy alkoholizmu u kobiet. Alkoholizm i Narkomania 2005, Tom 18: nr 1-2, 39-56. 22. Golińska, L. (2008). Kobiece pułapki alkoholizmu. Terapia Uzależnienia Współuzależnienia, 1/2008, 4-6. 23. Habrat, B. Organizm w niebezpieczeństwie. PARPA, Warszawa 1998. 24. Harwas – Napierała, B. (2001) Modele ról płciowych i ich psychologiczne konsekwencje dla młżeństwa i rodziny, w: H. Liberska, M. Matuszewska (red.), Małżeństwo : męskość, kobiecość, miłość konflikt. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 54 2573751870(54) i 25. Iwanicka, K., Malicki, D., Olajossy, M., Typologia uzależnienia alkoholowego według Lescha – opis kliniczny w: Curr Probl Psychiatry 2011; 12(3): 256-259 26. Jakubczyk, A., (2013). Redukcja szkód w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Zebranie kierowników WOTUW. Toruń, 2013. 27. Jellinek, E.M. (1952/1987). Stadia nałogu alkoholowego. Nowiny Psychologiczne, 3, 50, 3-19. 28. Jellinek, E.M. (1969). Phases of alkohol addiction. W: S. Denitz, R. Dynes, A. Clarke (red.), Deviance. Studies in the process of stigmatization and social reaction (251-263). New York: Oxford University Press. 29. Kadzikowska-Wrzosek R., (2011). Subiektywna ocena postępu w realizacji celów. Wpływ implementacji intencji oraz różnic indywidualnych w sposobie formułowania celów i w sile woli. Psychologia Społeczna. Tom 6, 1 (16) 49-66. 30. Kasprzak, J. (2010). Możliwości i ograniczenia leczenia osób uzależnionych od alkoholu z organicznymi zaburzeniami psychicznymi w standardowych programach terapii uzależnienia realizowanych w polskich placówkach odwykowych. Materiały konferencyjne z konferencji pod nazwą: Leczenie i rehabilitacja osób z podwójnym rozpoznaniem oraz osób uzależnionych nie mających zabezpieczenia socjalnego w Bielsku-Białejw Bielsku. 31. Kasprzak, J., Bętkowska-Korpała. B. (2011). Ocena nasilenia objawów uzależnienia od alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) – wskazówki dla diagnosty cz. a. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 2/2011, 4-6. 32. Kasprzak, J., Bętkowska-Korpała. B. (2011). Ocena nasilenia objawów uzależnienia od alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) – wskazówki dla diagnosty cz. b. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia,3/2011, 7-10. 33. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa 2000. 34. Kowalcze, M. (2009). Specyfika uzależnienia kobiet. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 5/2009, 24-28. 55 3256733331(55) 35. Łuszczyńska A. Zmiana zachowań zdrowotnych. GWP 2004. 36. Marszałek, L. (2008). Kulturowe uwarunkowania roli kobiety we współczesnym społeczeństwie. SEMINARE, 25/ 2008, s. 267-279. 37. Martyniuk A., Papuć E., Rejdak K., Stelmasiak Z. Delirium in the course of alcohol withdrawal syndrome complicated by rhabdomyolysis. In Curr Probl Psychiatry 2011; 12(4): 449-452 38. Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z. Integracyjna psychoterapia uzależnień. Instytut Psychologii Zdrowia. Warszawa 2006. 39. Melosik, Z. Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006. 40. Michael B. First, (2009) Harmonisation of ICD–11 and DSM–V: opportunities and challenges in: The British Journal of Psychiatry, 195, 382-390. 41. Nikodemska, S., (1999). Demograficzny portret pacjenta cz.I w: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 4/1999, 3-6. 42. Nowosielska, A., (2004). Alkohol ważna kwestia dla zdrowia kobiety w: Alkohol i Nauka. 43. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (2005). Badania statystyczne– raport; www.parpa.pl 44. Prochaska J. O., DiClemente C. C., Norcross J. C. Zmiana na dobre. Instytut Amity. Warszawa 1994. 45. Pużyński S., Wciórka J. [red. polska]; Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne; UWM „Vesalius”, IPN Kraków Warszawa 2000. 46. Rakowska, J., M. Skuteczność psychoterapii. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa, 2005. 47. Reber A. S., Reber E. S. Słownik Psychologii. Wydanie polskie. Wydawnictwo Scholar. Warszawa 2008. 48. Richard K.J., Burl Gilliland E., Strategie interwencji kryzysowej , Wyd. PARPA, Warszawa 2005. 56 7446061414(56) 49. Skotarczyk, K. Alkoholizm w szpilkach - czyli jak wygląda uzależnienie od alkoholu u kobiet. pozyskano z: http://www.wotuw.pl/alkoholizm-szpilkach-czyli-jak-wyglada- uzaleznienie-od-alkoholu-u-kobiet 50. Tchórz M. (2011). Zatrucie alkoholem. Wykład dla SPSzW im. Jana Bożego w Lublinie Oddział Internistyczno – Kardiologiczny z ROTK 51. TNS OBOP (2007). Polki dbają o zdrowie. Raport z przeprowadzonego przez TNS OBOP cyklicznego badania OTC Track. 52. Walsh, K. Neuropsychologia kliniczna. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000. 53. Wasilewski, D.,(2013). Kobieta i Alkohol w: PsycheInfo, 5/2013. 54. Woronowicz, B. T., Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. PARPAMEDIA. Warszawa 2009. 55. Woydyłło, E. (2008). Trudni pacjenci – kobiety. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6/2008, 6-10. 56. Zucker, R.A. The four alcoholism: A developmental account of the etiologic process, w: Rivers P.C. (red.), Alkcohol and Addictive Behaviour, Lincoln NE: University of Nebraska Press 1987, 27-83. 57 1808819828(57) ANEKS Legenda: Płeć: M – Mężczyzna, K- Kobieta Cele leczenia: a. b. c. utrzymanie abstynencji poprawa relacji rodzinnych poprawa relacji społecznych d. poprawa stanu zdrowia e. poprawa sytuacji zawodowej f. poprawa sytuacji materialnej g. poczucie zadowolenia z siebie h. radzenie sobie z trudnymi sytuacjami i. pełniejsze odczuwanie j. możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami k. wsparcie społeczne l. inne (np. święty spokój) Kryteria diagnostyczne wg klasyfikacji ICD-10: K1. Przymus picia/ Głód alkoholowy K2. Upośledzenie kontroli K3. Występowanie alkoholowego zespołu abstynencyjnego K4. Zmiana tolerancji K5. Zaniedbywanie innych źródeł uzyskiwania przyjemności K6. Picie mimo wiedzy o szkodliwości Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy klinicznej Tabela nr 6 K2 Regresja Krokowa dla a - utrzymywanie abstynencji R=0,08; R2=0,01; F(1,1054)=7,57; p<0,006 b* b t(1054) p-value 0,08446521 0,067832 2,7520286 0,006024355 Tabela nr 7 K4 Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych R=0,11; R2=0,01; F(1,1019)=13,06; p<0,000 b* b t(1019) p-value 0,112498 0,13025 3,61406 0,000316 58 2789442550(58) Tabela nr 8 K2 K4 Regresja Krokowa dla c - poprawa relacji społecznych R=0,18; R2=0,03; F(2,956)=15,82; p<0,000 b* b t(956) p-value 0,101901 0,175283 2,78206 0,005508 0,105114 0,159715 2,86978 0,004198 Tabela nr 9 K2 K4 K6 Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia R=0,24; R2=0,06; F(3,977)=19,22; p<0,000 b* b t(977) p-value 0,077562 0,12904 2,05486 0,040158 0,112385 0,164012 2,94883 0,003266 0,099272 0,137382 2,63234 0,008614 Tabela nr 10 K2 K4 K6 Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej R=0,26; R2=0,07; F(3,864)=20,63; p<0,000 b* b t(864) p-value 0,112769 0,202908 2,85682 0,004382 0,112319 0,173411 2,82298 0,004867 0,094882 0,137967 2,41365 0,016001 Tabela nr 11 K2 K4 Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej R=0,20; R2=0,04; F(2,953)=19,12; p<0,000 b* b t(953) p-value 0,138321 0,229624 3,77298 0,000171 0,086559 0,127606 2,36106 0,018423 Tabela nr 12 K4 Regresja Krokowa dla g - poczucie zadowolenia z siebie R=0,09; R2=0,01; F(1,1041)=9,39; p<0,002 b* b t(1041) p-value 0,094546 0,095085 3,06419 0,002239 59 1255654577(59) Tabela nr 13 Regresja Krokowa dla h - radzenie sobie z trudnymi sytuacjami R=0,15; R2=0,02; F(2,1021)=12,20; p<0,000 b* b t(1021) p-value K1 0,076675 0,094932 2,18055 0,029445 K4 0,100607 0,112585 2,86116 0,004307 Tabela nr 14 K1 K4 Regresja Krokowa dla i - pełniejsze odczuwanie R=0,15; R2=0,02; F(2,1000)11,04; p<0,000 b* b t(1000) p-value 0,069354 0,098948 1,95452 0,050918 0,100906 0,130466 2,84372 0,00455 Tabela nr 15 Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami K1 K4 R=0,14; R2=0,02; F(2,1021)=10,26; p<0,000 b* b t(1021) p-value 0,074784 0,095709 2,12334 0,033965 0,088406 0,102233 2,5101 0,012223 Tabela nr 16 K1 K4 Regresja Krokowa dla k - wsparcie społeczne R=0,20; R2=0,04, F(2,925)=20,65; p<0,000 b* b t(925) p-value 0,118864 0,210639 3,23575 0,001256 0,121213 0,19581 3,2997 0,001005 Tabela nr 17 K4 Regresja Krokowa dla l - inne R=0,11; R2=0,01; F(1,354)=4,78; p<0,029 b* b t(354) p-value 0,115406 0,226978 2,18595 0,029474 60 2259638160(60) Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy mężczyzn Tabela nr 18 K1 K2 K3 K5 K6 M - Regresja Krokowa dla a - utrzymywanie abstynencji R=0,96; R2=0,93; F(5,799)=2178,3; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,224169 0,216909 4,29004 0,308816 0,299666 5,48824 0,143525 0,138505 2,77542 0,144561 0,139202 2,86404 0,154366 0,147767 3,54703 0,00002 0 0,005642 0,004292 0,000412 M - Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych R=0,94; R2=0,89; F(5,772)=1295,7; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,253308 0,252354 3,73445 0,319543 0,319205 4,53334 0,117256 0,116469 1,73066 0,165753 0,163647 2,71421 0,098937 0,097534 1,76932 0,000202 0,000007 0,083911 0,006792 0,077234 Tabela nr 19 K1 K2 K3 K4 K6 Tabela nr 20 M - Regresja Krokowa dla c - poprawa relacji społecznych R=0,93; R2=0,86; F(3,734)=1535,7; p<0,000 b* b t(354) p-value K2 0,456127 0,471879 6,17562 0 K4 0,246798 0,252522 3,68115 0,000249 K5 0,233076 0,239661 3,12189 0,001867 Tabela nr 21 K1 K2 K4 K6 M - Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia R=0,94; R2=0,88; F(4,747)=1373,7; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,19611 0,199903 2,68856 0,285571 0,292044 3,82608 0,230395 0,233054 3,62934 0,235972 0,23847 3,94966 61 3494251707(61) 0,007336 0,000141 0,000304 0,000086 Tabela nr 22 M - Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej R=0,94; R2=0,89; F(3,680)=1758,3; p<0,000 b* b t(354) p-value K2 0,399433 0,411341 5,78795 0 K4 0,315299 0,320986 4,83888 0,000002 K6 0,234591 0,238517 3,79921 0,000158 Tabela nr 23 M - Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej R=0,94; R2=0,87; F(5,731)=1027,4; p<0,000 b* b t(354) p-value K2 0,349994 0,358606 4,35144 K4 0,172766 0,175148 2,46951 K1 0,189274 0,193566 2,41315 K6 0,13393 0,135714 2,09598 K3 0,098809 0,100827 1,26189 0,000015 0,013757 0,01606 0,036427 0,207392 Tabela nr 24 M - Regresja Krokowa dla g - poczucie zadowolenia z siebie R=0,95; R2=0,90; F(4,791)=1823,8; p<0,000 b* b t(354) p-value K1 0,283435 0,279915 4,56281 0,000006 K2 0,326637 0,323579 5,13306 0 K4 0,202071 0,197726 3,7218 0,000212 K6 0,147491 0,144142 2,91732 0,003631 Tabela nr 25 M - Regresja Krokowa dla h - radzenie sobie z trudnymi sytuacjami R=0,95; R2=0,90; F(5,776)=1388,8; p<0,000 b* b t(354) p-value K1 0,167039 0,166695 2,53481 0,011446 K2 0,296941 0,2974 4,30887 0,000019 K3 0,19046 0,189615 2,85662 0,004396 K4 0,140335 0,138813 2,38169 0,017473 K6 0,163748 0,161808 3,0219 0,002594 62 1233969134(62) Tabela nr 26 K1 K2 K4 M - Regresja Krokowa dla i - pełniejsze odczuwanie R=0,94; R2=0,88; F(3,762)=1934,1; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,259988 0,26251 3,76393 0,00018 0,42163 0,427338 6,04136 0 0,266049 0,26629 4,57422 0,000006 Tabela nr 27 M - Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami R=0,94; R2=0,89; F(4,775)=1622,0; p<0,000 b* b t(354) p-value K1 0,214524 0,214427 3,24345 0,001231 K2 0,374084 0,375112 5,54461 0 K4 0,222645 0,220535 3,84993 0,000128 K6 0,143431 0,141942 2,66686 0,007816 Tabela nr 28 K1 K2 K4 K5 M - Regresja Krokowa dla k - wsparcie społeczne R=0,93; R2=0,86; F(4,706)=1117,1; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,279268 0,289583 3,39787 0,233498 0,242874 2,68371 0,275157 0,283177 3,77885 0,149453 0,154388 1,90416 0,000717 0,007452 0,000171 0,057296 Tabela nr 29 K2 K3 K4 M - Regresja Krokowa dla l - inne R=0,95; R2=0,91; F(3,281)=950,84; p<0,000 b* b t(354) p-value 0,30894 0,317707 1,997554 0,046729 0,350199 0,35922 2,247639 0,025375 0,29788 0,304468 2,011458 0,045232 63 3723719566(63) Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy kobiet Tabela nr 30 K2 K6 K - Regresja Krokowa dla a - utrzymanie abstynencji b* b t(354) p-value R=0,13; R2=0,17; F(2,249)=2,1279; p<0,121 0,129958 0,075289 1,80909 0,071644 -0,125283 -0,058891 -1,744 0,082393 Tabela nr 31 K - Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych b* b t(354) p-value R=0,12; R2=0,13; F(1,242)=3,3156; p<0,070 K4 0,116256 0,144204 1,82087 0,069861 Tabela nr 32 K3 K - Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia R=0,20; R2=0,04; F(1,228)=9,5732; p<0,002 b* b t(354) p-value 0,200738 0,320581 3,09406 0,002221 Tabela nr 33 K - Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej R=0,15; R2=0,02; F(1,183)=4,3125; p<0,039 b* b t(354) p-value K5 0,151734 0,240106 2,07666 0,03923 Tabela nr 34 K - Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej R=0,16; R2=0,02; F(1,218)=5,6603; p<0,018 b* b t(354) p-value K2 0,159083 0,268491 2,37914 0,018216 Tabela nr 35 K - Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami R=0,15; R2=0,02; F(1,243)=5,9324; p<0,016 b* b t(354) p-value K1 0,154374 0,177652 2,43564 0,015585 64 2553255382(64) Załączniki Załącznik nr 1 SKALA ROZWOJU UZALENIENIA OD ALKOHOLU (SRUA) – ocena nasilenia objawów uzależnienia wg klasyfikacji ICD-10 1. SILNA POTRZEBA PICIA, ALBO KOMPULSYWNE PICIE ALKOHOLU (głód alkoholu) Nasilenie Opis stanu Utrzymywanie abstynencji, bądź sporadyczne używanie alkoholu bez towarzyszącego piciu napięcia. 0 Pojawia się napięcie w sytuacjach związanych z piciem alkoholu i ochota aby napić się, choć obecna jest jeszcze umiejętność powstrzymywania. 1 Pojawia się niepokój i rozdrażnienie w sytuacjach związanych z alkoholem i/lub przedłużającej się abstynencji, oczekiwanie w napięciu na okazję napicia się. 2 Pojawiają się napięcie i rozdrażnienie oraz towarzyszące mu częste myśli o piciu, aktywne 3 poszukiwanie alkoholu, prowokowanie okazji do picia. Przez większość czasu abstynencji utrzymywanie się napięcia i rozdrażnienia, towarzyszy temu natrętne myślenie o piciu i/lub sny alkoholowe wraz z doznaniami zmysłowymi (smak, zapach) 4 i psychofizycznymi jak po wypiciu alkoholu. 2. UPOŚLEDZENIE (w rezultacie utrata) KONTROLOWANIA ZACHOWAŃ ZWIĄZANYCH Z PICIEM (rozpoczynania picia, długości trwania, ilości wypijanego alkoholu) Nasilenie 0 Opis stanu Kierowanie swoim postępowaniem w kontakcie z alkoholem i osobami pijącymi Spontanicznie podejmowanie abstynencji, ograniczanie kontaktów z alkoholem (co do miejsca, 1 osób, ilości, czasu spożywania). Zachowania te poprzedzone są wcześniejszym niekontrolowanym spożyciem alkoholu Pojawia się trudność w utrzymaniu abstynencji nawet jeśli są do załatwienia ważne sprawy 2 3 życiowe. Nie dotrzymywanie składanych sobie i innym obietnic powstrzymywania się od picia, Picie alkoholu trwa kilka dni z rzędu. Nawet jeśli są to niewielkie dawki, trudno jest przewidzieć czas rozpoczęcia i zakończenia picia oraz ilości wypijanego alkoholu. Nie zwracanie uwagi na czas, miejsce, okoliczności picia. Podjęcie picia alkoholu powoduje każdorazowo utratę kontroli. Czas picia przedłuża się nawet do 4 wielu dni lub tygodni. Osoba pijąca nie zwraca uwagi na czas, miejsce, okoliczności picia alkoholu. 65 1328168792(65) 3. ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY SPOWODOWANY ZREDUKOWANIEM BĄDŹ PRZERWANIEM PICIA (fizyczne; drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, psychiczne; nastrój drażliwy lub obniżony, lęki, nadwrażliwość na bodźce) ORAZ PICIE ALKOHOLU (lub przyjmowanie substancji o podobnym działaniu) W CELU ZŁAGODZENIA LUB USUNIĘCIA OBJAWÓW ABSTYNENCYJNYCH. Nasilenie 0 Opis stanu Spożycie alkoholu nie wywołuje negatywnych objawów wegetatywnych i psychicznych. Następnego dnia po wypiciu ponadstandardowej dawki alkoholu (dla danej osoby) pojawiają się objawy 1 złego samopoczucia, rozbicia (ból głowy, osłabienie, suchość błon śluzowych, wzmożona potliwość, nudności, wymioty). Następnego dnia po wypiciu ponadstandardowej dawki alkoholu (dla danej osoby) pojawiają się objawy 2 złego samopoczucia, rozbicia (ból głowy, osłabienie, suchość błon śluzowych, wzmożona potliwość, nudności, wymioty) oraz wyraźne oznaki zmian psychicznych ( nastrój drażliwy lub obniżony, lęki, nadwrażliwość na bodźce) Dolegliwości fizyczne i psychiczne utrzymują się przez kilka dni z rzędu. Pojawia się przemożna 3 potrzeba użycia alkoholu w celu złagodzenia objawów odstawiennych (reintoksykacja). Każdorazowe próby ograniczenia i/lub przerwania picia skutkuje pojawieniem się nasilonych 4 objawów abstynencyjnych (fizycznych i psychicznych). Mogą pojawić się powikłania w postaci drgawek lub majaczenia. . 4. WYSTĘPOWANIE TOLERANCJI, POLEGAJĄCEJ NA PRZYJMOWANIU CORAZ WIĘKSZYCH DAWEK ALKOHOLU W CELU WYWOŁANIA EFEKTU UZYSKIWANEGO POCZĄTKOWO MNIEJSZĄ DAWKĄ ALKOHOLU Nasilenie Opis stanu Ilość spożywanego alkoholu nie zmienia się, picie mieści się w granicach rozsądnego używania. 0 Picie częste i coraz większych ilości alkoholu po to, by poczuć jego efekt tak samo jak dawniej. 1 Picie częste dużych ilości alkoholu, mimo tego pacjent uważa, że po alkoholu może działać równie 2 sprawnie jak na trzeźwo. Wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż dawniej i upijanie się szybciej niż inni. Alkohol zaburza 3 wykonywanie codziennych rutynowych czynności. Wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż dawniej i upijanie się nawet kilka razy w ciągu dnia. 4 66 1325597470(66) 4. ZAWĘŻENIE REPERTUARU ZACHOWAŃ ZWIĄZANYCH Z PICIEM ALKOHOLU DO 1-2 WZORCÓW ORAZ POSTĘPUJĄCE ZANIEDBYWANIE ALTERNATYWNYCH DO PICIA PRZYJEMNOŚCI, ZACHOWAŃ I ZAINTERESOWAŃ; ZWIĘKSZENIE ILOŚCI CZASU POTRZEBNEGO NA SPRAWY ZWIĄZANE Z PICIEM Nasilenie Opis stanu Używanie alkoholu włączone jest w bogaty repertuar zachowań interpersonalnych i doświadczeń 0 intrapsychicznych.. Picie alkoholu w ulubionych miejscach i/lub porach. Przestrzeganie rytuału swojego picia. W zdecydowanej większości przypadków radzenie sobie ze stresem w naturalny sposób (np. omawianie, 1 wysiłek fizyczny, odpoczynek, relaksacja). Organizowanie łatwego dostępu do alkoholu. Większość rutynowych czynności wykonywanych jest pod wpływem alkoholu. Alkohol staje się głównym źródłem redukowania stresu i/lub stymulowania 2 przyjemnych doznań. Coraz więcej czasu poświęcane jest na picie alkoholu i/lub na sprawy związane z minimalizowaniem lub usuwaniem szkód spowodowanych piciem. Picie alkoholu dezorganizuje funkcjonowanie fizyczne, 3 psychiczne i społeczne. Picie alkoholu staje się najważniejszym sposobem radzenia sobie z trudnościami życiowymi i/lub 4 redukowania cierpienia. 6. PICIE ALKOHOLU POMIMO OCZYWISTEJ WIEDZY O JEGO SZCZEGÓLNEJ SZKODLIWOŚCI DLA ZDROWIA PIJĄCEGO Nasilenie Opis stanu Pacjent nie doprowadza do takiego stężenia alkoholu w organizmie, które wywołuje objawy zatrucia. 0 Spożywanie takich ilości alkoholu, które powodują występowanie objawów zatrucia i pomimo 1 nieprzyjemnych doznań fizycznych, picie po raz kolejny większą niż standardowej porcji alkoholu. Picie alkoholu pomimo świadomości dolegliwości fizycznych i psychicznych (patrz objawy AZA) 2 wynikających z jego używania i/lub pomimo jednoznacznych informacji lekarza i/lub rodziny na temat przyczyny złego stanu zdrowia. Występowanie jednoznacznych szkód zdrowotnych wywołanych piciem alkoholu. Lekarz może 3 wskazywać konieczność utrzymywania abstynencji jako elementu nieodzownego w leczeniu i rehabilitacji danego schorzenia. Picie alkoholu pomimo występowania szkód zdrowotnych bezpośrednio zagrażających życiu 4 pijącego. Cierpienie psychiczne i ból fizyczny, związane ze schorzeniem nie wzmacniają motywacji do zaprzestania picia alkoholu. Dla celów badań można obliczyć Globalny Wskaźnik Uzależnienia (GWU) stanowiący sumę wszystkich punktów uzyskanych dla poszczególnych pozycji w skali (kryteriów). 67 2678556563(67) Załącznik nr 2 ......../…................../ ... Płeć: K M / KOD / bad I-III ANKIETA Imię i nazwisko..........................................................................Data badania.............................. Instrukcja: Bardzo proszę o zaznaczenie krzyżykiem cyfry, która odzwierciedla Pani/a motywy i cele związane z Pani/a leczeniem w naszej placówce na skali od 0 (nie ma znaczenia) do 6 (maksymalnie znaczenie). CELE LECZENIA: 1. Czego oczekuje Pan/i od leczenia: a/ utrzymanie abstynencji ................................................................................................ 0 1 2 3 4 5 6 b/ poprawy relacji rodzinnych ........................................................................................ 0 1 2 3 4 5 6 c/ poprawy relacji społecznych ...................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 d/ poprawy stanu zdrowia ............................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 e/ poprawy sytuacji zawodowej ..................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 f/ poprawy sytuacji materialnej ..................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 68 3519495367(68) g/ poczucia zadowolenia z siebie ................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 h/ radzenia sobie z trudnymi sytuacjami ........................................................................ 0 1 2 3 4 5 6 i/ pełniejszego odczuwania ............................................................................................ 0 1 2 3 4 5 6 j/ możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami ................................................. 0 1 2 3 4 5 6 k/ wsparcia społecznego ................................................................................................ 0 1 2 3 4 5 6 l/ inne (np. dla świętego spokoju).................................................................................... 0 1 2 3 4 5 6 2. W jakim stopniu leczenie będzie miało wpływ na korzystne zmiany w Pana/i życiu: 0 1 2 3 4 5 6 żadnych bardzo duże Koniec ankiety 69 3025045782(69)
