Wpływ społeczny zachodzi wówczas, kiedy nasze myśli
advertisement
Charakterystyka interakcji społecznych DR KATARZYNA SERAFIŃSKA INSTYTUT PSYCHOLOGII UNIWERSYTET WROCŁAWSKI ZIMA 2013/2014 Wpływ społeczny Słowo klucz: wpływ społeczny wiąże się z pytaniem jak to, co robią, czują i myślą jedni ludzie wpływa na to, co robią, czują i myślą inni (Wojciszke, 2011) „(…) proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie” (Wojciszke, 2002, s. 246) „Wpływ społeczny zachodzi wówczas, kiedy nasze myśli, emocje i zachowania zmieniają się w obecności innych. (…) Odnosi się do wszystkich zmian, jakie zachodzą w ludzkich postawach i zachowaniu pod wpływem pojedynczych osób i grup.” (Crisp, Turner, 2009, s. 150) Przypadki wpływu społecznego podmiot wywierający wpływ jednostka jednostka podmiot, na który wpływ jest wywierany jednostka grupa grupa jednostka tłum jednostka Rodzaje wpływu społecznego (Aronson, Wilson, Akert, 1997) formy bezpośrednie wpływu społecznego fizyczna obecność innych ludzi, intencjonalność (np. perswazja, kampania wyborcza, namowa, presja, groźba, agresja) formy pośrednie wpływu społecznego brak fizycznej obecności innych ludzi, brak intencjonalności (np. „wewnętrzny rodzic”, „wewnętrzne środowisko społeczne” – superego) Wpływ społeczny a świadomość wpływu podmiot wywierający wpływ świadomy podmiot, na który wpływ jest wywierany świadomy nieświadomy nieświadomy Manipulacja: szczególny przypadek wpływu społecznego kryterialne cechy manipulacji: korzyści osoby wywierającej wpływ - interesy manipulatora intencja wywierania wpływu – świadomość manipulacji „(…) manipulacji dokonuje ten, kto intencjonalnie powoduje zachowanie innego człowieka, a zamierzoną konsekwencją tych zachowań jest korzyść podmiotu manipulacji. (…) manipulacja to kontrola nad innymi, wykorzystywanie innych, to czynienie ich narzędziem osobistych interesów manipulatora.” (Łukaszewski, 2009, s.15) sytuacja ujawnienia czy odkrycia manipulacji udaremnia ją * Łukaszewski, Doliński, Maruszewski, Ohme (2009) Psychologia społeczna naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i działania (Aronson i in., 1997) naukowe badanie wzajemnego wpływu, jaki wywierają na siebie jednostka i jej społeczny kontekst (Encyklopedia Blackwella) Psychologia społeczna a dziedziny pokrewne (Aronson, Wilson, Akert, 1997) socjologia psychologia społeczna psychologia osobowości Dostarcza ogólnych praw i teorii dotyczących społeczeństw a nie jednostek. Zainteresowanie takimi zagadnieniami jak: klasa społeczna, struktura społeczna, instytucje społeczne. Koncentruje się na skali makro – dotyczącej społeczeństwa jako całości. Bada procesy psychologiczne pojawiające się, gdy ludzie przebywają ze sobą, co powoduje, że stają się podatni na wpływ społeczny. Określenie uniwersalnych właściwości tzw. natury ludzkiej (podobieństw), które powodują, że ludzie są podatni na wpływ społeczny. Rola czynników sytuacyjnych w wyznaczaniu zachowań. Bada właściwości, które powodują, że jednostki są unikatowe i różnią się od siebie. Koncentracja na różnicach indywidualnych, czyli tych aspektach osobowości, które odróżniają ludzi od siebie. Rola czynników dyspozycyjnych w wyznaczaniu zachowań. Uwalnianie się od myślenia w kategoriach dyspozycyjnych podstawowy błąd atrybucji: skłonność do przypisywania przyczyn zachowania aktora czynnikom dyspozycyjnym, przy jednoczesnym niedocenianiu wpływu czynników sytuacyjnych (Wojciszke, 2011); powszechne niedocenianie siły wpływu społecznego; dlaczego go popełniamy? fałszywe poczucie bezpieczeństwa stabilizowanie obrazu świata i jego pozorna przewidywalność upraszczanie rzeczywistości związane z ekonomią przetwarzania informacji powszechne przecenianie roli/wagi osobowości (siła osobowości, ten to ma osobowość) i pomniejszanie wagi czynników sytuacyjnych (trywialnych, banalnych, koniecznych do pokonania) czynnik kulturowy: indywidualizm vs kolektywizm Stereotypy Stereotyp/uprzedzenie/dyskryminacja stereotyp uprzedzenie dyskryminacja • komponent poznawczy (zbiór sądów, wiedza na temat jakiejś kategorii osób) • komponent afektywny (stosunek emocjonalny do członków grupy stereotypizowanej, np. niechęć) • komponent behawioralny (zachowania wobec członków grupy stereotypizowanej) • generalizacja odnosząca się do grupy osób, w ramach której wszystkim jej członkom przypisuje się te same charakterystyki (niezależnie od różnic) • zazwyczaj podzielany społecznie oraz stanowiący element jakiejś kultury • wrogie bądź negatywne (rzadziej pozytywne) ustosunkowanie dotyczące grupy stereotypizowanej, oparte wyłącznie na spostrzeganej przynależności do danej grupy • wrogie, krzywdzące lub niesprawiedliwe zachowanie wobec członków grupy stereotypizowanej Model Treści Stereotypu (MTS) (Fiske i in., 2002; za: Wojciszke,2011) wymiar ciepła brak ciepła ciepło kompetencja stereotypy zawistne bogaci Żydzi Japończycy (główna reakcja emocjonalna – zawiść) stereotypy jednorodnie pozytywne grupy „głównego nurtu” grupy odniesienia klasa średnia (główna reakcja emocjonalna – podziw) brak kompetencji stereotypy jednorodnie negatywne biedni bezdomni żyjący z zasiłku (główna reakcja emocjonalna – pogarda) stereotypy paternalistyczne gospodynie domowe osoby starsze inwalidzi (główna reakcja emocjonalna – litość) wymiar kompetencji Wyznaczniki treści stereotypów struktura społeczna (system stosunków międzygrupowych) hierarchia statusu antagonizmy międzygrupowe kompetencja (sprawczość) ciepło (wspólnotowość) stereotypy uprzedzenia dyskryminacja Hierarchia statusu Teoria Dominacji Społecznej (Pratto, Sidanius i Levin, 2006): w społeczeństwie istnieją trzy rodzaje systemów hierarchii grupowej: hierarchie wiekowe (dorośli mają więcej władzy niż dzieci) hierarchie płci (mężczyźni mają więcej władzy niż kobiety) hierarchie arbitralne (pewne grupy wyodrębnione z uwagi na przynależność klasową, kastową, narodową, religijną czy zawodową mają więcej władzy niż inne; różne w różnych społeczeństwach) Hierarchia statusu c. d. mechanizmy podtrzymujące hierarchię prestiżu: mity legitymizujące – społecznie podzielane wartości, postawy i przekonania, przypisujące więcej wartości i ważności grupom wyżej położonym w hierarchii ideologia merytokratyczna (przekonanie, że system powinien nagradzać zdolności i kwalifikacje jednostek, a sukces powinni odnosić ci, którym on się należy) faworyzowanie grup własnych (wyjątek: grupy upośledzone społecznie, które nie preferują własnej grupy i deprecjonują grupy wyżej w hierarchii) samoupośledzenie przejawiane przez grupy położone niżej (np. kobiety) piętnowanie czy stygmatyzacja grup stojących najniżej w hierarchii: silna dewaluacja osoby spostrzeganej jako łamiąca zasady społeczne przez posiadanie jakiejś cechy (np. deformacje twarzy, otyłość), dokonanie jakiegoś czynu (np. zdrada, pedofilia) czy przynależności do odrzucanej grupy społecznej (np. chorzy psychicznie, bezdomni); osoby takie budzą lęk i pogardę, są odczuwane jako zagrażające dla porządku społecznego i same doznają silnego wykluczenia społecznego Antagonizmy międzygrupowe - konflikt źródła konfliktu międzygrupowego: rzeczywisty konflikt interesów: grupy współzawodniczą o te same, niewystarczające dla wszystkich dobra (materialne lub związane z władzą i kontrolą), co prowadzi do silnych uprzedzeń, które stają się narzędziem w walce o dobra i mogą przyczynić się do wygranej jednej z grup konfliktu (np. uprzedzenia wobec imigrantów) konflikt symboliczny: grupy są skonfliktowane na tle symbolicznym (np. rasizm symboliczny, postawy wobec homoseksualizmu) lęk międzygrupowy: strach i niepewność w kontakcie z członkami grupy obcej, wynikające z podejrzewania ich o wrogie intencje oraz nieznajomości ich wzorców myślenia i postępowania negatywne stereotypy: są źródłem oczekiwań odnośnie grupy stereotypizowanej (samospełniająca się przepowiednia); przyczyniają się do wzrostu lęku i negatywnych opinii o pojedynczych osobach (zjawisko szczególnie dotyczy grup z niskim statusem społecznym) zagrożenie wartości grupy własnej: samoocena częściowo związana jest z ocena grupy, do której przynależymy, obowiązują więc tu te same mechanizmy obronne, co w przypadku sytuacji zagrożenia poczucia własnej wartości (inni są zagrażający poprzez swoją inność) Podzielanie społeczne stereotypów i uprzedzeń przejmowanie stereotypów i uprzedzeń ze środowiska społecznego: pojawiają się wcześnie i w „gotowej” postaci od innych (raczej z szerszego otoczenia społecznego niż od rodziców) są „nośnikami” wiedzy o innych ludziach: (np. kobiety jako wspólnotowe – miłe, ciepłe, nastawione na relacje, mężczyźni jako sprawczy – energiczni, rywalizacyjni, zorientowani na cele) są przekazywane i podzielane za pośrednictwem przekazów kulturowych (telewizji, bajek, literatury, reklam) pełnią funkcje afiliacyjne: komunikowanie treści stereotypowych może służyć budowaniu i podtrzymywaniu więzi społecznych (rola podobieństwa i synchronizacji) są przekazywane poprzez język – sposób mówienia: międzygrupowa asymetria językowa: abstrakcyjny opis pozytywnych zachowań i członków grupy własnej i negatywnych członków grupy obcej, a konkretny opis negatywnych zachowań czy dokonań członków grupy własnej i pozytywnych grupy obcej (opis abstrakcyjny – w kategoriach trwałych dyspozycji, opis konkretny – w kategoriach specyficznych zachowań i epizodów) (Maass, 1999) Teoria Tożsamości Społecznej (Tajfel i Turner, 1979, 1986) (a) ludzie maja skłonność do dzielenia napotkanych osób na kategorie (b) w sposób automatyczny i bezrefleksyjny dokonują kategoryzacji na grupę własną („my”, „swoi”) i grupy obce („oni”, „obcy”) (c) ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych (d) potrzeba pozytywnej samooceny wywołuje zniekształcenia i deformacje w procesach spostrzegania społecznego zjawisko to dotyczy także tzw. grup minimalnych (jedynie aspekt przebywania razem w jednym miejscu o jednym czasie) Deformacje związane z kategoryzowaniem „my – oni” (jako źródło uprzedzeń) efekt jednorodności grupy obcej: spostrzeganie członków grupy obcej jako takich samych, podobnych do siebie (oni wszyscy są tacy sami); spostrzeganie większych różnic między kategoriami, a minimalizowanie różnic wewnątrz kategorii efekt faworyzowania grupy własnej i deprecjonowania grupy obcej: spostrzeganie członków grupy własnej jako lepszych niż członkowie grupy obcej (my jesteśmy lepsi niż oni) i spostrzeganie członków grupy obcej w negatywnym świetle efekt ten dotyczy prawdopodobnie osób, których grupy mają wysoki status w sytuacji, gdy nasza grupa ma niski status możemy podkreślać jej niepowtarzalność lub odrębność (Spears, Doosje i Ellemers, 1997) Konsekwencje stereotypów Zjawisko obwiniania ofiary skłonność do obwiniania ludzi (dokonywania atrybucji do dyspozycji) za to, że stają się ofiarami, motywowana głównie „wiarą w sprawiedliwy świat” (Walster, 1966; Aronson, Wilson, Akert, 1997) wiara w sprawiedliwy świat (Lerner, 1980): forma atrybucji obronnej, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, a dobro dobrych; przekonanie, że ludzie otrzymują to, na co sobie zasłużyli; pełni funkcje obronne i zapewnia fałszywe poczucie bezpieczeństwa (ponieważ ja jestem dobry, nic złego mi się nie zdarzy; jemu to się zdarzyło, bo sobie na to zasłużył) kłopotliwe położenia ofiary tłumaczone jest: brakiem zdolności i posiadaniem określonych cech charakteru niedostatecznym wysiłkiem(ocena osoby, która ponosi porażkę w zadaniu, Lerner, 1980; oceny ludzi biednych i bezdomnych, Furnham, Gunter, 1980) przekonaniem, że ofiara „sama jest sobie winna” (ocena ofiary gwałtu, JanoffBullman, 1985, Wagstaff, 1982 czy ocena żon maltretowanych przez mężów, Summers, Feldman, 1984) Izolacja utrzymywanie dystansu fizycznego, ograniczanie kontaktów, w skrajnych przypadkach – segregacja, czyli organizowanie życia społecznego w odrębnych i równoległych instytucjach, z których jedne są przeznaczone dla grup wyżej w hierarchii, a inne dla grup niżej w hierarchii społecznej (np. oddzielne szkoły, dzielnice mieszkalne) Dehumanizacja wykluczanie członków grupy stereotypizowanej poza wspólnotę ludzką (Wojciszke, 2011)– przejawy (od najbardziej łagodnych po skrajne): mniejsze współczucie i empatia w stosunku do członków grupy stereotypizowanej tendencja do częściowego zawieszania obowiązujących norm moralnych w stosunku do obcych infrahumanizacja: tendencja do słabszego przypisywania specyficznie ludzkich emocji wtórnych członkom grup obcych w porównaniu do „swoich”, np. współczucia, melancholii (Leyens i wsp., 2000) animalizacja: spostrzeganie członków grupy obcej jako podobnych do zwierząt (np. to insekty, szarańcza, bydło), odmawianie im cech specyficznie ludzkich (kultury, dojrzałości, racjonalizmu czy poszanowania norm) oraz odczuwanie wobec nich takich emocji jak pogarda czy wstręt (Haslam, 2006) mechanizacja: spostrzeganie członków grupy obcej jako posiadających cechy maszyn (np. to roboty), odmawianie im cech natury ludzkiej (ciepło, emocjonalność, wspólnotowość, umysłowa otwartość i głębia) i odczuwanie wobec nich takich emocji jak chłód i emocjonalne dystansowanie się (Haslam, 2006) niewolnictwo ludobójstwo Zjawisko zagrożenia stereotypem spadek sprawności działania w dziedzinach objętych stereotypem pod wpływem samej świadomości, że jest się członkiem grupy stereotypizowanej, który może się okazać gorszy w danej dziedzinie (Steele, 1997, za: Wojciszke, 2011); świadomość, że należy się do „gorszej” grupy prowadzi do rzeczywistego pogorszenia wyników (np. badania nad wynikami w testach matematycznych wśród kobiet; gdy instrukcja, że test różnicuje – kobiety wypadały gorzej niż mężczyźni, gdy brak sugerowanych różnic – kobiety wypadały podobnie jak mężczyźni) hipotezy wyjaśniające: reakcja stresowa, pogarszająca funkcjonowanie intelektualne śledzenie własnego zachowania i ewentualnych oznak własnej porażki, co prowadzi do ostrożności i myślenia typu na pewno sobie poradzę?, pochłania zasoby pamięci operacyjnej tłumienie myśli, związane ze świadomością własnych obaw i ich zaburzającego charakteru, a także chęcią skupienia się na zadaniu Deformacje spostrzegania społecznego Podstawowy błąd atrybucji (Ross, 1977) skłonność do przypisywania przyczyn zachowania aktora czynnikom dyspozycyjnym, przy jednoczesnym niedocenianiu wpływu czynników sytuacyjnych hipotezy wyjaśniające: wyrazistość spostrzeżeniowa (koncentracja uwagi na aktorze jako „figurze na tle”) heurystyka zakotwiczenia/dostosowania (przyjmowanie przedmiotu koncentracji – aktora – za punkt wyjścia formułowania sądu) przewaga atrybucji automatycznych nad kontrolowanymi (w początkowym etapie zawsze dokonujemy atrybucji dyspozycyjnych, „poprawka na sytuację” może mieć miejsce, jeśli mamy warunki do przetwarzania kontrolowanego) czynniki kulturowe: powszechne przecenianie roli/wagi osobowości (siła osobowości, ten to ma osobowość) i pomniejszanie wagi czynników sytuacyjnych (trywialnych, banalnych, koniecznych do pokonania) indywidualizm vs kolektywizm Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora (Jones i Nisbett, 1972) skłonność do wyjaśniania cudzych zachowań czynnikami dyspozycyjnymi, a zachowań własnych czynnikami sytuacyjnymi zanika w sytuacji, gdy własne zachowanie jest wyraźnie pozytywne – wówczas pojawia się atrybucja dyspozycyjna hipotezy wyjaśniające: wyrazistość spostrzeżeniowa (z punktu widzenia nas samych wyraziste są sytuacje, inne osoby, przedmioty czy wydarzenia; wyraziste są więc – aktor dla obserwatora, a sytuacja dla aktora) dostępność informacji (aktor ma o sobie więcej informacji niż może mieć obserwator; aktor dysponuje znacznie bardziej spójnymi i zróżnicowanymi informacjami na swój temat, wie, jak zachowywał się w przeszłości, a co zdarzyło mu się aktualnie) Egotyzm atrybucyjny tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób oraz skłonność do wyjaśniania własnych sukcesów czynnikami wewnętrznymi (atrybucje podwyższające poczucie własnej wartości), a porażek czynnikami zewnętrznymi (atrybucje obronne) pierwsza jest przejawiana częściej i w sposób bardziej konsekwentny porażki przypisujemy sobie, gdy były oczekiwane hipoteza wyjaśniająca: potrzeba wsparcia samooceny: podtrzymywanie lub podwyższanie samooceny poprzez ulokowanie przyczynowości tam, gdzie przysporzy to najwięcej korzyści Efekt fałszywej powszechności (Ross, Greene, House, 1977) skłonność do przeceniania stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów, zachowań i preferencji tendencja ta nie dotyczy tych własności, które uznajemy za bardzo pozytywne, te skłonni jesteśmy przypisywać jednie sobie (motyw samooceny) hipotezy wyjaśniające: podwyższona dostępność (kwestie nas dotyczące są bardziej dostępne pamięciowo; otaczamy się też ludźmi podobnymi, co również wpływa na dostępność) poczucie słuszności (przecenianie własnych poglądów utwierdza nas w poczuciu słuszności – inni myślą tak, jak ja – co jest pożądane z punktu widzenia samooceny) Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości efekt pierwszeństwa: informacje o osobie uzyskane jako pierwsze wywierają silniejszy wpływ na ocenę globalną tej osoby efekt stosunkowo częstszy dlaczego? hipoteza ukierunkowanego rozwijania sądu o danej osobie (inf. pierwsza stanowi kontekst interpretacyjny, kotwicę) efekt świeżości: informacje o osobie uzyskane jako ostatnie wywierają silniejszy wpływ na ocenę globalną tejże osoby efekt stosunkowo rzadszy dlaczego? świeżość pamięciowa kiedy? zerwanie procesu ciągłości formułowania oceny Stereotypy płciowe Stereotypy płciowe przekonania o tym, jakie cechy i zachowania są charakterystyczne dla każdej z płci (zwykle też, jakie zachowania i cechy są pożądane i oczekiwane) (Wojciszke, 2011) Stereotypowe cechy kobiet i mężczyzn (Williams, Best, 1990) Kobieta Bez ambicji Cierpliwa Emocjonalna Łagodna Nerwowa Nieśmiała Ostrożna Przyjemna Rozumiejąca Skłonna do narzekania Skromna Strachliwa Użalająca się nad sobą Wstydliwa Zmienna Ciepła Drażliwa Gadatliwa Miła Niestała O miękkim sercu Przebaczająca Rozmarzona Sentymentalna Skomplikowana Słaba Uległa Wrażliwa Zależna Mężczyzna Agresywny Aktywny Arogancki Autokratyczny Bałaganiarz Głośny Indywidualista Krzepki Niemiły Nieostrożny Odważny Opanowany Pewny siebie Pomysłowy Poszukujący przyjemności Poważny Przedsiębiorczy Racjonalny Realistyczny Spragniony Stanowczy Szorstki Sztywny Szybki Twardy Zaradny Zarozumiały Zdolny Złośliwy przygód Treść stereotypów płciowych następujące wiązki cech (Breakwell, 1990): „niezależność – kompetencja” (siła, agresywność, traktowanie stosunków interpersonalnych jako środka do osiągnięcia celów i maksymalizacji własnych korzyści) „ciepło – ekspresja emocjonalna” (spontaniczność, brak racjonalnej kalkulacji w realizowaniu celów osobistych) Pozytywna i negatywna kobiecość i męskość (Riccardelli, Williams, 1995) Kobiecość Męskość Pozytywna Negatywna Pozytywna Negatywna Cierpliwość Wrażliwość Oddanie Odpowiedzialność Umiejętność docenienia innych Bojaźliwość Bycie słabym Potrzeba aprobaty Zależność nerwowość Siła Pewność siebie Stanowczość Energiczność opiekuńczość Agresywność Despotyczność Sarkazm Gwałtowność Poczucie wyższości Pozytywne i negatywne składniki stereotypów płciowych w świetle teorii sprawczości i wspólnotowości (Wojciszke, 2010) składniki pozytywne składniki negatywne stereotyp męskości stereotyp kobiecości sprawczość wspólnotowość niepohamowana sprawczość niepohamowana wspólnotowość niedostatek wspólnotowości niedostatek sprawczości Wspólnotowość kobiet i mężczyzn (Wojciszke, 2010) różnice między kobietami i mężczyznami we wspólnotowości są zależne od kontekstu i mają charakter jakościowy (Baumeister, Sommer, 1997) Kobiety: wspólnotowość diadyczna, spajająca bliskie związki, ale atomizująca społeczeństwo Mężczyźni: wspólnotowość plemienna, osłabiająca bliskie związki, ale spajająca społeczeństwo mniej rozległe kontakty, ale głębsze spędzanie czasu z tymi samymi osobami silniejsze zaangażowanie w związki (np. przejawianie w nich więcej pomocności, ale i agresji) opisywanie siebie w sposób podkreślający relacje z pojedynczymi osobami (np. jestem dziewczyną Adama) silniejsze przeżywanie zdarzeń w relacjach z pojedynczymi osobami i lepsze ich zapamiętywanie bardziej rozległe kontakty, ale bardziej powierzchowne zmienianie osób z interakcji na interakcję słabsze zaangażowanie w związki (np. kierowanie pomocności i agresji do obcych albo osób luźno związanych) opisywanie siebie w sposób podkreślający relacje z grupą/ludźmi w ogóle (np. jestem kibicem Śląska) silniejsze przeżywanie zdarzeń o charakterze grupowym i lepsze ich zapamiętywanie Seksizm ambiwalentny: efekt stereotypowego spostrzegania (Glick, Fiske, 1996) Seksizm wrogi nieprzychylne postawy wobec kobiet, które opierają się na przekonaniu o ich niższości względem mężczyzn, niższym poziomie inteligencji i niższych kompetencjach (np. kobiety nie nadają się do sprawowania władzy Seksizm łagodny/dobrotliwy pozytywne postawy wobec kobiet, wyrażające stereotypowe i tradycyjne przekonania, wzbudzające u obserwatora pozytywne odczucia (np. należy ochraniać kobiety, podziwiać je w rolach matek i żon, idealizować jako obiekt miłości romantycznej Reagowanie seksizmem ambiwalentnym (Glick, Fiske, 1996) w zależności od konkretnej kobiety: kobieta naruszająca stereotyp (kobieta robiąca karierę, feministka) – seksizm wrogi kobieta uosabiająca stereotyp (matka, pani domu, obiekt seksualnego pożądania) – seksizm łagodny w zależności od przypisywanego kobiecie statusu (wysoki vs niski – ocena kompetencji) oraz relacji ze spostrzeganą kobietą (rywalizacyjnej vs kooperatywnej, ocena sympatyczności) (Glick, Fiske, 1999) seksiści ambiwalentni posługują się przeciwstawnymi kategoriami kobiet (np. dziwka – troskliwa), podczas gdy nieseksiści tworzą kategorie bardziej spójne treściowo i pod względem wartościowania (np. miła)(Glick, Diebold, Bailey-Werner, Zhu, 1997) Różnice międzypłciowe Robin Lakoff: elementy „języka kobiet” przeprosiny (Przepraszam, nie potrafię tego lepiej wytłumaczyć) prośby niebezpośrednie (Jest trochę zimno przy tym otwartym oknie) pytania obcięte (To był dobry film, prawda?) przydawki (czasami myślę, że tam jest dość nudno) grzeczne polecenia (Dziękuję za powstrzymywanie się od palenia podczas jazdy) precyzyjne określenia kolorów (To bardzo piękny jasnofioletowy żakiet) nieobecność wulgaryzmów i innych szorstkich określeń (ojej, zostawiłam bilet w domu!) mniej mówienia, więcej słuchania (?) zwroty dystansujące (swego rodzaju…, jak mi się zdaje…, być może…, prawdopodobnie…) a także: obecność elementów ujawniających uczucia, niepewność, podporządkowanie się partnerowi, banalna treść wypowiedzi Koncentracja na poczuciu łączności vs koncentracja na statusie Męska koncentracja na statusie Kobieca koncentracja na poczuciu łączności • potrzeba władzy • nastawienie na niezależność • wartość: szacunek partnera • język sprawozdania (monolog) • posługiwanie się językiem jak bronią • mówienie publiczne • potrzeba intymności • nastawienie na bliskość • wartość: bycie lubianą przez partnera • język porozumienia (dialog) • mówienie prywatne Mówienie publiczne vs mówienie prywatne Mówienie publiczne (report-talk): mówienie jako narzędzie zachowania niezależności, negocjowania i utrzymywania statusu w hierarchii społecznej Mówienie prywatne (rapport-talk): mówienie jako narzędzie nawiązania i podtrzymania relacji • prezentowanie wiedzy i umiejętności • snucie opowieści o sobie (w których bohater przezwycięża rozmaite trudności; bycie w centrum) • opowiadanie dowcipów (negocjowanie statusu, pozyskiwanie uwagi) • nastawienie na dawanie rad (proponowanie rozwiązań • nacisk na podobieństwo i wspólne doświadczenia • snucie opowieści o innych lub opowieści o sobie (bohaterka nieradzącą sobie z trudnościami albo której ktoś pomaga) • krytykowanie tych, którzy „odstają”, „myślą inaczej” • aktywne słuchanie (potakiwanie, utrzymywanie kontaktu wzrokowego, używanie no, tak, aha, nadążanie za mówiącym) • pokrywanie się gestów współdziałania (potakujące przerywanie wypowiedzi, kończenie wypowiedzi tak, jak zrobiłby to rozmówca) • zadawanie pytań (by ustanowić więź: to był dobry film, nie sądzisz?) • unikanie konfliktów • nastawienie na zrozumienie (Wiem, co czujesz) Podwójne standardy emocjonalności (Brannon, 2002) Kobiety Mężczyźni Stereotyp kobiecej emocjonalności (Shields, 1987): kobiety uznawane za bardziej emocjonalne, czyli przejawiające skrajne reakcje emocjonalne i reakcje nieproporcjonalne do bodźca; zwyczajowo źródeł emocjonalności kobiet upatruje się w charakterystykach jej systemu nerwowego („fizjologiczna wrażliwość”, „fizjologia rozrodczości”, chwiejność emocjonalna, histeryczność) Stereotyp męskiej aekspresywności (Shields, 2004): mężczyźni uznawani za posiadających węższy zakres emocji, tłumiących emocje lub redukujących ich natężenie, także „nieufni wobec uczuć”; mający trudności w ich wyrażaniu, kłopoty z wrażliwością, odsłanianiem się i rozumieniem uczuć innych (O’Neil, 1981) Opisywane jako bardziej ekspresyjne ((Fischer, 1993) Opisywani jako niewyrażający emocji (Fischer, 1993) Opisywane jako bardziej emocjonalne w zakresie przeżywania smutku, przygnębienia i lęku (Shields, 1994) Opisywani jako bardziej emocjonalni w zakresie wyrażania agresji (Shields, 1994) Stereotyp męskiej agresywności: mężczyźni uznawani za bardziej agresywnych; wyjaśniany głównie ewolucyjnie (przydatność zachowań agresywnych – polowania, obrona, Agresja a prowokacja () Typ prowokacji Skłonność do reagowania agresją Brak prowokacji W codziennych kontaktach mężczyźni reagują znacznie większą agresją Napaść fizyczna Mężczyźni reagują nieco większą agresją, uważają ataki za groźniejsze Zniewagi (oschłe zachowania, protekcjonalność, nieuprzejme traktowanie, niegrzeczne uwagi) Kobiety reagują większą agresją, uważają zniewagi za groźniejsze Frustracje (niepowodzenie, niemożność ukończenia zadania, świadomość własnej bezsilności, korek uliczny) Mężczyźni reagują większą agresją Negatywne informacje zwrotne na temat inteligencji Mężczyźni reagują znacznie większą agresją, u kobiet tego typu prowokacja nie powoduje złości *Bettencourt, Miller, 1996, Gender Differences in agression as a function of provocation: A metaanalysis. Psychological Bulletin, 119, 422-447 Analiza sposobów wywierania wpływu a stereotypowa kobiecość i męskość (Johnson, 1976) wymiar bezpośredniości – pośredniości: związany z otwartością i jawnością zachowań, zachowaniami wprost (polecenia, żądania, nagradzanie/karanie, posługiwanie się siłą i władzą, przemoc, zastraszanie, groźby itp.) wymiar kompetencji – bezradności: związany z demonstrowaniem własnej siły, umiejętności i kompetencji (autopromocja vs suplikacja) wymiar osobistości – konkretności: związany z rodzajem zasobów, które osoba wywierająca wpływ „inwestuje” w interakcję, które służą jej za „narzędzie wpływu” zasoby konkretne: pieniądze, dobra materialne, siła fizyczna, itp. zasoby osobiste: komplementy, pochwały, uczucia, sympatia, itp. postulowane różnice między płciami: kobiety: pośrednie i bezradnościowe strategie wpływu, wykorzystujące zasoby osobiste mężczyźni: bezpośrednie strategie wpływu, wykorzystujące kompetencje i zasoby konkretne Preferowane strategie wywierania wpływu a płeć i władza (Falbo, Peplau, 1980) Kobiety lub osoby o mniejszej władzy Mężczyźni lub osoby o większej władzy pośrednie i jednostronne strategie wywierania wpływu: wycofywanie się, manipulacja emocjami, dawanie pozornej swobody, metoda faktów dokonanych (Falbo, Peplau, 1980) bezpośrednie i dwustronne strategie wywierania wpływu: perswazja, przekonywanie, omawianie, dyskutowanie (Falbo, Peplau, 1980) stosowanie apeli altruistycznych: np. przedstawianie swojej trudnej sytuacji rodzinnej i osobistych problemów (Weimann, 1985) stosowanie apeli normatywnych: np. mam prawo do tego świadczenia, należy mi się pomoc, widzicie, że to jest mi potrzebne (Weimann, 1985) Stereotypy wiekowe Stereotypy i uprzedzenia wiekowe stereotypy, które opierają się na spostrzeganym lub rzeczywistym wieku danej osoby ageism (termin wprowadzony przez Butlera, 1969) juvenile ageism (Montessori, 1974; Westman, 1991) Rodzaje uprzedzeń względem osób starszych (Butler, 1969) Łagodne uprzedzenia wiekowe Złośliwe uprzedzenia wiekowe subtelne uprzedzenia wiekowe, które powstają na skutek nieuświadomionych obaw i lęku przed starością uprzedzenia wiekowe, które kształtują się w wyniku procesu stereotypizacji, prowadzącego do przekonania, że ludzie starsi są bezwartościowi Postawy pseudopozytywne (Palmore, 1990) pozytywne stereotypy osób starszych (pogodni, aktywni, podziwiani, mądrzy, godni zaufania, cieszący się swobodą, silni, wpływowi czy seksowni) są wskaźnikiem pozytywnych uprzedzeń wiekowych, czyli uprzedzeń i dyskryminacji na korzyść ludzi starszych pozytywne uprzedzenia względem osób starszych opierają się na założeniu, że ludzie starsi wymagają specjalnej troski, wyjątkowego traktowania lub pomocy ekonomicznej Konsekwencje pseudopozytywnych postaw: protekcjonalny sposób mówienia naduprzejmość bycie nadmiernie układnym, głośniejsza i wolniejsza mowa, przesadna intonacja, wyższy ton, prostsze zdania (Giles, Fox, Harwood, Williams, 1994) lekceważenie poważnych myśli, trosk i uczuć (Grainger, Atkinson, Coupland, 1990) dziecinny język wtórny dziecinny język (Capoarel, Culbertson, 1986) Wpływ pseudopozytywnych postaw na osoby starsze samospełniająca się przepowiednia: osoby starsze nabierają przekonania, że rzeczywiście utraciły niezależność i aktywność, przyjmują zatem role osób zależnych i biernych (Butler, Lewis, Sunderland, 1991) spadek samooceny, na skutek spostrzeganego braku pożyteczności i wartościowości dla społeczeństwa (Rodin, Langer, 1980) obniżenie statusu społecznego: na skutek ograniczania odpowiedzialności i wzrostu zależności (Arluke, Levin, 1984) obniżenie znaczenia politycznego: na skutek ograniczania możliwości i wpływów (Arluke, Levin, 1984) Gerontofobia (Bunzel, 1972) irracjonalny strach przed starszymi ludźmi, nienawiść do nich lub wrogość wobec nich, wzmacniana przez rzadkie kontakty z osobami starszymi (już czteroletnie dzieci mówią mniej do starszych osób niż do ludzi w średnim wieku, rzadziej na nich patrzą, mniej chętnie inicjują z nimi rozmowy; Isaacs, Bearison, 1986) Konsekwencje negatywne (Secouler, 1992; Montepare, Zebrowitz, 1998; Interpersonalne Intrapersonalne • negatywne oczekiwania ze strony innych • utrata ról społecznych („wypadanie” z ról) • niższy status • infantylizacja • upokorzenia • dyskryminacja • poczucie braku użyteczności • poczucie braku przydatności • poczucie straty • poczucie braku kontroli nad własnym życiem (np. na skutek starzenia się fizycznego) • obniżenie samooceny • depresja • wyuczona bezradność • Stygmatyzacja społeczna Piętno społeczne/stygmat społeczny Goffman, 1963: cecha lub znamię, które naznacza osobę jako ułomną, z powodu których może być ona traktowana gorzej niż inni („społeczna awersyjność”) Mankoff, 1971: stygmat społeczny wynika nie tyle z zachowania, ale z faktu bycia kimś, posiadania cechy czy własności, o których sądzi się, że są uwłaczające, gorsze lub po prostu inne Crocker, Major, Steele, 1998: atrybut lub cecha, która w określonym kontekście społecznym przekonuje o dewaluowanej/deprecjonowanej tożsamości osoby, która ją posiada Rodzaje piętna (Goffman, 1963) poziom grupowy piętna grupowe kategorie esencjalistyczne (rasa, płeć) kategorie arbitralne (wyznanie, narodowość) „wady charakteru” zaburzenia psychiczne, nałogi, brak zatrudnienia, homoseksualizm, bycie przestępcą (tożsamość społeczna) czy bycie kłamcą (tożsamość osobista) poziom indywidualny „brzydota cielesna” deformacje fizyczne (szczególnie twarzy), niepełnosprawność, bezpłodność, otyłość, choroba czy jąkanie się Rodzaje piętna ze względu na jego widoczność (Goffman, 1963) piętno dyskredytowalne piętno zdyskredytowane niewidoczne możliwe do ukrycia widoczne niemożliwe do ukrycia Ukrywanie piętna powody ukrywania piętna chęć uchodzenia za osobę „normalną” chęć posiadania zdolności do uczestniczenia w życiu społecznym (lub jego części) chęć uniknięcia nieprzyjemnych konsekwencji społecznych (np. odrzucenia społecznego, utraty pozycji społecznej, utraty pracy , prześladowania, izolacji) okoliczności ukrywania piętna sytuacje formalne (np. rozmowa kwalifikacyjna) sytuacje nieformalne (np. randka, kolacja, rozmowa towarzyska) Możliwości kontroli piętna (Smart, Wegner, 2004) automatyzacja tłumienia z czasem ukrywanie staje się łatwiejsze (kontrolowanie ekspresji czy świadome dostrzeganie konsekwencji zaabsorbowania) kierowanie sytuacją unikanie sytuacji, w których trzeba ukrywać piętno (angażowanie się w powierzchowne relacje, nie mówienie o sobie, poszukiwanie sytuacji niewymagających ukrywania, np. głęboko homoseksualny styl życia) przedefiniowanie piętna (rekategoryzacja) przeinterpretowanie piętna tak, by nim nie było (stworzenie kategorii poprzednie Ja, np. w przypadku narkomanów) Strategie radzenia sobie z zagrożeniem związanym z piętnem (Miller, Major, 2007) Strategie skoncentrowane na problemie Jak osoba może w mniejszym stopniu doświadczać problemów związanych z piętnem? (a) ukierunkowane na Ja zmiana jakiegoś aspektu Ja tak, by zmniejszyć prawdopodobieństwo, że piętno będzie miało wpływ na interakcje z innymi (np. ukrywanie piętna, kompensacja poprzez większe starania, operacje plastyczne, stosowanie diety) Strategie skoncentrowane na emocjach Jak osoba może regulować emocje związane z piętnem? (a) porównania społeczne angażowanie się w porównania z innymi (np. z osobami podobnymi – grupy wsparcia, w dół, w górę – gdy ktoś poprawił swoją sytuację) (b) ukierunkowane na sytuację kształtowanie sytuacji tak, by piętno nie powodowało negatywnych konsekwencji (unikanie określonych sytuacji, unikanie określonych osób/uprzedzonych, unikanie sytuacji samotnego reprezentanta) (b) zmiana atrybuowania przypisywanie negatywnych rezultatów czynnikom zewnętrznym - uprzedzeniom i dyskryminacji (atrybucje do uprzedzenia) (c) ukierunkowane na innych podejmowanie prób zmienianie innych tak, by zapobiec deprecjonowaniu własnej osoby lub obniżaniu własnej pozycji w interakcji (c) przebudowywanie samowiedzy podwyższanie psychologicznego znaczenia dziedzin, w których jest się podobnym lub lepszym od innych (niestygmatyzowanych) (d) zaprzeczanie jako strategia krótkoterminowa Władza Władza w ujęciu Magee i Galinsky’ego (2008) definicja: asymetryczna kontrola nad cenionymi zasobami w relacjach społecznych (Magee, J.C., Galinsky, A.D. (2008). Social hierarchy: The self-reinforcing nature of social power and status. The Academy of Management Annals, 2, 351-398) omówienie definicji: istotą władzy jest kontrola zasobów - dóbr cenionych w danym społeczeństwie, zwykle niewystarczających dla wszystkich (dobra materialne, uznanie i aprobata społeczna, kontrola i możliwość podejmowania decyzji, opieka, wsparcie, informacja, umiejętności, seks) władza jest z natury asymetryczna: nie wszyscy mają jednakowy dostęp do zasobów, a ci, którzy go mają, posiadają władzę; im większa różnica w zdolności do kontrolowania zasobów i im są one cenniejsze, tym większą większa władza władza istnieje jedynie w relacjach społecznych: między co najmniej dwiema osobami, pozostającymi w interakcji/współdziałającymi Podstawy władzy: jakie zasoby są kontrolowane? (French, Raven, 1959; Hinkin, Schriesheim, 1989) przymus: zdolność do wywoływania stanów niepożądanych lub pozbawiania stanów pożądanych (mierzona m. in. przekonaniami podwładnych, że przełożony może utrudnić im pracę) nagrody: zdolność do wywoływania stanów pożądanych lub uwalniania od stanów niepożądanych (mierzona np. przekonaniem, że przełożony może wpłynąć na wysokość zarobków czy awans) prawomocność: zdolność do wywoływania poczucia obligacji i odpowiedzialności w odwołaniu do norm (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony potrafi wzbudzić w nich poczucie obowiązku i słuszności wymagań) fachowość: zdolność do wywoływania przekonań, że przełożony jest ekspertem, wie lepiej, ma wiedzę i umiejętności niedostępne dla podwładnych (mierzona przekonaniami, że przełożony jest w stanie merytorycznie pomóc) akceptacja: zdolność do wywoływania poczucia, że jest się akceptowanym i docenianym przez przełożonego (mierzona przekonaniem, że przełożony jest w stanie sprawić, że będzie się docenionym, akceptowanym, lubianym) Metamorficzny efekt władzy (Kipnis i in., 1976) efekt metamorfozy pod wpływem sprawowania władzy: radykalna zmiana zachowania osoby, będąca konsekwencją sprawowania władzy (tzw. woda sodowa; chcesz kogoś poznać – daj mu władzę) Metamorficzna koncepcja władzy: jak władza zmienia ludzi? (Keltner, Gruenfeld, Anderson, 2003) Wyznaczniki władzy Poziom władzy Konsekwencje władzy: aktywizacja systemu Na poziomie jednostki: cechy osobowości (np. ekstrawersja), cechy fizyczne Pozycja nadrzędna/sprawowanie władzy: dostęp do zasobów materialnych (np. pieniędzy) i psychicznych (np. szacunku), swoboda działania (brak ograniczeń ze strony innych osób i norm społecznych) System apetytywny/dążenia: ogólny wzrost wrażliwości na bodźce pozytywne, koncentracja na nagrodach i szansach, doświadczanie pozytywnych emocji, automatyczne przetwarzanie informacji (heurystyki, stereotypy), rozhamowanie (łamanie norm społecznych), wewnętrzne wyznaczniki zachowania („pryncypialność”) Pozycja podrzędna/podleganie władzy: ograniczony dostęp do zasobów, ograniczona swoboda działania ze strony innych i norm społecznych System hamowania/unikania: ogólny wzrost wrażliwości na bodźce negatywne (czujność), koncentracja na zagrożeniach i niedostrzeganie szans, doświadczanie negatywnych emocji, kontrolowane przetwarzanie informacji (szczególnie odnośnie osób wyżej w hierarchii), skłonność do przestrzegania norm społecznych, zewnętrzne wyznaczniki zachowania („pragmatyzm”) Na poziomie diady: zainteresowanie i zaangażowanie w relację (np. więcej władzy ma ten z partnerów, który jest mniej zaangażowany) Na poziomie grupy: posiadanie wysokiego statusu, bycie ekspertem Na poziomie międzygrupowym: przynależność do grupy większościowej/mniejszościowej, bycie uprzywilejowanym, rasa, klasa, płeć Afektywne konsekwencje władzy władza i pozytywny afekt: osoby sprawujące władzę są bardziej zadowolone, szczęśliwsze, optymistyczne, skłonne do przeżywania pozytywnych stanów emocjonalnych (radości, entuzjazmu, satysfakcji, miłości; badania korelacyjne, Keltner i wsp., 2003) sprawowanie władzy istotnie podnosi nastrój (a także samoocenę), bycie podporządkowanym – obniża go (badania eksperymentalne, Wojciszke, Strużyńska-Kujałowicz, 2007) władza i gniew: częstsze wyrażanie gniewu przez osoby mające władzę częstsze przypisywanie władzy osobom wyrażającym gniew (Tiedens, 2001) wyrażanie zagniewanie może być skuteczną metodą uzyskiwania korzystnych warunków podczas negocjacji (w porównaniu do wyrażania szczęścia; van Kleef i in., 2006) władza sprzyja otwartemu wyrażaniu uczuć (Berdhal, Martoran, 2006) Poznawcze konsekwencje władzy: myślenie stereotypowe władza sprzyja stereotypowemu myśleniu – dlaczego ? (Fiske, 1993) osoba na pozycji nadrzędnej pozostaje w mniejszej zależności od innych osoba na pozycji nadrzędnej jest w mniejszości, widzi zatem większość jako grupę posługiwanie się stereotypami (np. one są mniej uzdolnione, nie nadają się do wykonywania tej pracy) uprawomocnia i podtrzymuje władzę (Goodwin i in., 2000) stereotypizacja bez namysłu: automatyczne pomijanie przez osoby w pozycji nadrzędnej informacji sprzecznych ze stereotypem (nie skupianie się na cechach nietypowych osoby podrzędnej, np. inteligencji sekretarki) stereotypizacja z rozmysłem: celowe zwracanie uwagi przez osoby w pozycji nadrzędnej na informacje zgodne ze stereotypem (skupianie się na cechach typowych osoby podrzędnej, np. niesamodzielności u sekretarki) osoby u władzy pozostają częściej w dobrym nastroju (sygnalizującym brak zagrożeń), a ten z kolei sprzyja powierzchownemu przetwarzaniu informacji Społeczne konsekwencje władzy: nieliczenie się z normami społecznymi osoby sprawujące władzę skłonne są bardziej do kierowania się własnymi racjami, upodobaniami czy skłonnościami aniżeli normami społecznymi; słabiej też się konformizują (ulegają słabiej wpływowi społecznemu?; Galinsky i wsp., 2008) osoby sprawujące władzę są mniej skłonne do empatyzowania (van Kleef i wsp., 2008) i przyjmowania perspektywy innych osób (Galinsky i wsp., 2006); mniej trafnie też odczytują cudze emocje osoby sprawujące władzę mają skłonność do instrumentalnego myślenia o innych i uprzedmiotawiania ich, szczególnie, gdy ci podlegają ich władzy (Gruenfeld i wsp., 2008) Sygnały władzy: po czym widać władzę? (za: Mandal, 2008) niepatrzenie: oznaka ignorowania czy lekceważenia (Henley, 1977) wskaźnik dominacji wzrokowej: czas patrzenia podczas mówienia jest większy niż czas patrzenia podczas słuchania (Exline, Ellyson, Long, 1975) brak uśmiechu (Hall, Coats, La Beau, 2005) inicjowanie dotyku (Hall, Coats, La Beau, 2005) gesty i postawa ciała (wyprostowana, nie pochylająca się, gesty intensywne, skierowane w górę, np. zaciśnięta pięść czy grożący palec, wyciąganie ręki na powitanie; Pease, 1981) dystans fizyczny (zbliżanie się do partnera jako oznaka władzy, Pease, 1981) przestrzeń osobista (zajmowanie większej przestrzeni, zajmowanie eksponowanych lub wyższych miejsc; Pease, 1981) ubiór (raczej męski, eksponujący kompetencje; Lips, 1991) niewerbalne zachowania wokalne (głośność, kategoryczne mówienie, zróżnicowanie wokalne, wokalna relaksacja, przerywanie wypowiedzi innym, szybkie tempo mówienia; Hall, Coats, laBeau, 20050 Autoprezentacja Kierowanie wrażeniem a autoprezentacja (Schlenker, 2004) kierowanie wrażeniem: celowa aktywność, której istotę stanowi kontrolowanie informacji o innych osobach, przedmiotach, zdarzeniach czy ideach z powodu audytorium autoprezentacja: kontrolowanie informacji na temat Ja; sposób odsłaniania się przed innymi ludźmi autoprezentacja to kształtowanie czy kontrolowanie sposobu, w jaki widzą nas inni ludzie (Leary, 2002; Wojciszke, 2002) Rola audytorium założenie: każde zachowanie społeczne odbywa się kontekście rzeczywistego lub wyimaginowanego audytorium (bierze pod uwagę innych ludzi) (Higgins, 1992) audytorium wywiera największy wpływ na aktora, gdy (Schlenker, 2004): jest znaczące (silne, atrakcyjne, eksperckie) jest liczne jest bliskie aktorowi pod względem psychologicznym Rola audytorium c.d. ma wpływ na ostateczną analizę zysków i strat daje aktorowi sposobność uzyskania pożądanych rezultatów (aprobata społeczna, szacunek, podziw czy korzyści materialne) – sukces autoprezentacyjny a także rezultatów niepożądanych (dezaprobata, pogarda czy innego rodzaju kary społeczne) – porażka autoprezentacyjna może aktywizować relewantne tożsamości, cele, skrypty oraz kierunek wartościowania czy kształt ekspresji emocjonalnej (np. widok dziecka, widok osoby płci przeciwnej) jest celem komunikacji i wpływa na opracowanie informacji (dopasowanie przekazywanych informacji do wiedzy i systemu wartości audytorium, np. mówienie do obcokrajowca) Normy autoprezentacyjne normy określające wrażenie, jakie jednostka powinna wywierać w określonych sytuacjach społecznych (Leary, 2002) normy preskryptywne: nakazują, jakie wrażenie należy wywierać w danej sytuacji normy restrykcyjne: ograniczają zakres wizerunków, jakie można zaprezentować w danej sytuacji Przykłady norm autoprezentacyjnych (Leary, 2002) norma skromności norma stopnia pozytywności: przedstawianie siebie podczas interakcji tak samo pozytywnie, jak robi to partner (Gergen, Wishnov, 1965) norma odsłaniania się: dostosowywanie stopnia szczerości do tego, jak dalece odsłania się partner interakcji (im więcej mówię o sobie innym, tym więcej inni mówią o sobie mnie) (Derlenga i wsp., 1993) norma dotycząca konsekwencji: prezentowanie się jako osoba konsekwentna w działaniu i przekonaniach norma uprzejmej uwagi: okazywanie choćby minimum zainteresowania partnerowi podczas interakcji (sprawianie wrażenia zainteresowanego) norma niezwracania uwagi: ludzie nie powinni zwracać uwagę na nie swoje sprawy (podsłuchiwać, przyglądać się innym, np. w publicznej toalecie) norma „jak gdyby nigdy nic”: w pewnych wypadkach, gdy ludzie zachowują się dziwnie, należy zachowywać się tak, jakby nic się nie działo (Emerson, 1970) normy autoprezentacyjne dotyczące płci: kreowanie przez kobiety i mężczyzn odmiennych wizerunków (zgodnych ze stereotypami płciowymi), odmienne wyrażanie uczuć, normy dotyczące jedzenia, normy dotyczące zabiegów pielęgnacyjnych Autoprezentacyjne dystansowanie się od swojej roli (Leary, 2002) zjawisko związane z dylematem autoprezentacyjnym między normami autoprezentacyjnymi danej sytuacji społecznej a odgrywaną rolą kiedy jesteśmy w roli nie odpowiadającej naszemu wizerunkowi autoprezentacyjnemu, możemy pokazywać innym, że nie bierzemy jej na serio (np. nastolatki) Czynniki sytuacyjne nasilające motywację autoprezentacyjną bycie w centrum uwagi charakterystyka audytorium: atrakcyjność, kompetencja, władza, pozycja społeczna, autorytet, płeć wartość i znaczenie oczekiwanych rezultatów: przekonanie, że od tego, jak jesteśmy odbierani zależy osiągniecie celu, a cel ten jest dla nas ważny liczba osób sytuacja „pierwszego wrażenia” jawność oceny ze strony audytorium niedawna „porażka autoprezentacyjna” Obserwacyjna samokontrola zachowania (Snyder, 1974, 1987) stopień, w jakim ludzie chcą i potrafią kierować własnymi zachowaniami ekspresyjnymi oraz sposobem prezentowania własnej osoby innym ludziom osoby z wysoką OSZ – pragmatycy: potrafią obserwować swoje zachowanie i dostosowywać je do wymogów sytuacji, oczekiwań i zachowań innych ludzi; uważają zachowanie za narzędzie autoprezentowania (kameleon społeczny, Myers, 2003); jakiej osoby wymaga ta sytuacja? osoby z niską OSZ – pryncypialiści: nie potrafią i nie chcą obserwować swojego zachowania w celu dostosowywania go do wymogów sytuacji; traktują zachowanie jako sposób wyrażania siebie, swoich poglądów czy emocji; kim jestem i w jaki sposób mogę być w tej sytuacji? Agresja Kontrowersje wokół pojęcia agresji potoczne rozumienie agresji „Dobra – zła” agresja, „zdrowa” agresja akademickie rozumienie agresji Buss, 1961: reakcja dostarczająca szkodliwych bodźców innemu organizmowi ale Co z zachowaniami niezamierzonymi? Co jeśli szkoda jest efektem wypadku? Co jeśli zachowanie jest wynikiem niekompetencji? Co jeśli ofiara nie jest motywowana do unikania tychże bodźców? Co jeśli ktoś strzela, ale nie trafia w ofiarę? itd. Agresja fizyczne bądź werbalne zachowanie podjęte w zamiarze zranienia kogoś (Myers, 2003) zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do jego uniknięcia (Baron, 1977) każda forma zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania (Baron, Richardson, 1994) intencja sprawcy + oczekiwanie rezultatu + unikanie ofiary Rodzaje agresji agresja wroga i agresja instrumentalna agresja uprawniona i agresja nieuprawniona kara śmierci kary fizyczne jako praktyka wychowawcza akty przemocy grup mniejszościowych Agresja jako instynkt: wyjaśnienia (quasi)biologiczne Konrad Lorenz (1965): etologia hydrauliczna koncepcja agresji: spontaniczne gromadzenie się agresji, a następnie okresowe jej rozładowywanie pod wpływem bodźców wyzwalających; duże nagromadzenie prowadzić może do agresywnej eksplozji, zatem zalecane jest stałe dozwolone rozładowywanie jej Agresja jako popęd: klasyczna teoria frustracji – agresji każda agresja jest wynikiem frustracji, frustracja zaś rodzi agresję frustracja to zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu; pobudzenia wywołane frustracjami mogą się kumulować, wywołując reakcje agresywne niewspółmierne do początkowych inklinacji agresja może być hamowana przez strach przed karą, może ulec przemieszczeniu lub też zmienić postać (na inne zachowanie) Teoria frustracji – agresji: modyfikacje empiryczne nie tylko agresja: następstwem frustracji mogą być również zachowania ukierunkowane na usunięcie przeszkody, regresja, fiksacja, apatia i wycofanie, redukcja napięcia bez zmiany jego źródeł /alkohol/, zaburzenia psychosomatyczne nie każda frustracja: frustracja nasila agresję, jeśli jest arbitralna, zamierzona przez sprawcę, trudna do uzasadnienia /”widzimisię” sprawcy/ nie sama frustracja: pojawieniu się agresji sprzyjają „sygnały wywoławcze agresji” /Berkovitz, 1965/ - bodźce silnie skojarzone z czynnikami wzbudzającymi gniew /”efekt broni”/ nie frustracja, lecz inne czynniki: dla pojawienia się zachowania agresywnego wcale nie jest konieczna frustracja /negatywne pobudzenie/; agresja stanowić może wynik naśladowania innych Prowokacja najsilniejszy psychologiczny wyznacznik agresji prowokacja (atak fizyczny, obelga, zniewaga; sytuacja awersyjna) wzbudza gniew i cierpienie, co motywuje do pozbycia się ich za pośrednictwem agresji (lub ucieczki) • wzbudza pragnienie rewanżu (norma wzajemności) • podważa dobre mniemanie o sobie, reputację, motywując do „zachowania twarzy” tu konieczne rozpoznanie intencji prowokatora, jego odpowiedzialności, zamierzeń, tego, na ile mógł przewidzieć konsekwencje swoich działań • Inne wyznaczniki i uwarunkowania agresji zdarzenia lub bodźce awersyjne /przykre/ ból, gorąco, zatłoczenie – zazwyczaj prowadzą do agresji wrogiej i poprzedzają ją wrogie myśli i odczucia oraz znaczne pobudzenie pobudzenie emocjonalne „afekt” nasila oddziaływanie prowokacji i osłabia kontrolę poznawczą alkohol nasila zachowania agresywne z co najmniej trzech powodów: (a) samospełniające się proroctwo, (b) krótkowzroczność alkoholowa, (c) zaburzenie oceny zagrożenia czynniki genetyczne chromosom Y; anomalia chromosomowa XYY wiązana z przestępczością męska norma agresywności Inne wyznaczniki i uwarunkowania agresji normy i oczekiwania społeczne dehumanizacja ofiar w pewnych okolicznościach historycznych, obecność „zwolenników agresji” nasila zachowania agresywne środki masowego przekazu skutki oglądania przemocy są krótkotrwałe albo zależne od tego, czy obserwowana przemoc jest karana pornografia w połączeniu z prezentowaniem przemocy powoduje tendencyjne spostrzeganie kobiet, wyzwala agresję mężczyzn wobec kobiet anonimowość i deindywiduacja agresja jest funkcją anonimowości; jednolitość wyglądu; dehumanizacja Hipoteza katharsis katharsis właściwa rozładowanie pobudzenia prowadzącego do agresji (powinno spaść pobudzenie i agresja) katharsis pomocnicza rozładowanie pobudzenia prowadzącego do agresji poprzez wykonanie innego niż agresja działania obniżającego pobudzenie (aktywność fizyczna, fantazje o przemocy) katharsis zastępcza rozładowanie pobudzenia prowadzącego do agresji dzięki obserwowaniu innego człowieka, który (niejko w zastępstwie) owo pobudzenie rozładuje Konformizm Konformizm zmiana w zachowaniu jednostki na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych (Aronson i in., 1997) o konformizmie mówimy w sytuacji, gdy jednostka skłania się do zmiany zachowania w wyniku nacisku grupy, mimo braku jawnych żądań dostosowania się skierowanych pod jej adresem (Wren, 2005) sytuacja minimalnego nacisku (Myers, 2003) Konformizm a uległość konformizm uległość zmiana zachowania pod wpływem grupy, ale bez jawnego nacisku czy żądań dostosowania się zmiana zachowania pod wpływem wyraźnych zabiegów nakłaniających (poleceń, nakazów, gróźb) Informacyjny i normatywny wpływ społeczny Wpływ informacyjny Wpływ normatywny chcemy wiedzieć jak jest, chcemy mieć rację chcemy być akceptowani przez grupę, chcemy mieć przyjaciół przykład: badanie Sherifa (1935) przykład: badanie Ascha (1955) podporządkowywanie się innym z powodu przekonania, że inni mają rację; traktowanie zachowania innych jako informacji, jak należy samemu się zachować, szczególnie w sytuacjach niejasnych konformizm wewnętrzny: szczególnie silny w sytuacjach niejednoznacznych i przy braku pewności czy poczucia niekompetencji co do własnych sądów w danej sprawie mechanizm: dążenie do tego, by mieć słuszność i rację podporządkowywanie się normom społecznym z uwagi na chęć bycia akceptowanym i lubianym przez innych konformizm zewnętrzny/publiczny: szczególnie silny przy dużej atrakcyjności grupy i braku anonimowości w grupie mechanizm: aprobata społeczna Czynniki sytuacyjne nasilające konformizm wielkość grupy konformizm wzrasta wraz z wielkością grupy ale do pewnego momentu – optymalna liczebność to 3 – 7 osób Latané: teoria wpływu społecznego /1981/- jednakowym wzrostom liczebności grupy towarzyszą coraz wolniejsze przyrosty siły jej oddziaływania na jednostkę jednomyślność grupy konformizm wzrasta wraz z jednomyślnością grupy; wystarczy jeden sprzymierzeniec, aby rozbić jednomyślność spójność grupy konformizm wzrasta wraz ze stopniem, w jakim członkowie grupy czują się ze sobą związani (moja grupa) lub są dla siebie atrakcyjni Czynniki sytuacyjne nasilające konformizm status konformizm wzrasta w obecności osób o wyższej pozycji społecznej odpowiedź na forum publicznym konformizm wzrasta w sytuacji wypowiedzi publicznej /wzrasta potrzeba aprobaty społecznej brak uprzedniej opinii konformizm wzrasta w sytuacji, gdy wcześniej nie wygłosiliśmy opinii lub nie zachowaliśmy się sprzecznie z tym, jak zachowują się inni (wzrasta potrzeba bycia spójnym i konsekwentnym) ocena własnych kompetencji konformizm wzrasta, gdy nie czujemy się kompetentni w danej dziedzinie Czynniki sytuacyjne nasilające konformizm trudność zadania konformizm wzrasta wraz z trudnością zadania niejasność zadania konformizm wzrasta wraz z niejasnością zadania (odpowiedzi w zadaniu są dwuznaczne, otwarte) spostrzegane intencje członków grupy konformizm wzrasta, jeśli spostrzegamy,/zdaje nam się że członkowie grupy są „w zmowie”, w celu nakłonienia nas do danego stanowiska sytuacja kryzysowa konformizm wzrasta w sytuacjach kryzysowych, gdy czas na przemyślenie własnego postępowania jest ograniczony
