ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE – KLASA I GIMNAZJUM

ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE – KLASA I GIMNAZJUM
1. Bizony. Malowidło w jaskini w Altamirze (Hiszpania) – sztuka prehistoryczna
http://pl.wikipedia.org/wiki/Altamira
2. Stonehenge w Anglii, ok. 1800 r. p.n.e. – budowla megalityczna z epoki neolitu, najprawdopodobniej
związana z kultem Księżyca i Słońca
http://pl.wikipedia.org/wiki/Stonehenge
3. Stela z Kodeksem Hammurabiego, XVIII w. p.n.e. – władca stoi przed bogiem Szamaszem, który
wręcza mu oznaki władzy (co oznaczało, że prawa pochodzą od boga i ich naruszenie sprowadza jego
gniew); kodeks wprowadzał zasadę odwetu – „oko za oko, ząb za ząb”
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kodeks_Hammurabiego
4. Ziggurat w Ur – budowla sakralna z Mezopotamii
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ziggurat
5. Tabliczka gliniana z pismem klinowym – najstarsza na świecie odmiana pisma, powstała na Bliskim
Wschodzie, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów ok. 3500 lat p.n.e.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pismo_klinowe
6. Hieroglify – pismo w starożytnym Egipcie („święte znaki”)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hieroglify
7. Sąd Ozyrysa (fragment Księgi Umarłych) – malowidło egipskie; bóg Horus doprowadza zmarłego
przed oblicze Ozyrysa na sąd
http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85d_Ozyrysa
8. Sarkofag z mumią faraona Tutanchamona (XIV w. p.n.e.) – głowę faraona zdobi wyobrażenie kobry
(świętego węża), w skrzyżowanych rękach insygnia władzy: zakrzywiona laska i trójrzemienny bicz
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tutanchamon
9. Piramidy egipskie w Gizie – piramida Cheopsa oraz stojące obok niej piramidy Chefrena i Mykerinosa
to najbardziej znany zespół piramid (grobowców faraonów); największa z piramid, piramida Cheopsa
uznana została przez starożytnych Greków za jeden z siedmiu cudów świata
http://pl.wikipedia.org/wiki/Piramida
10. Sfinks – obok piramidy Chefrena postawiono monumentalny pomnik Sfinksa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielki_Sfinks
11. Skryba – pisarz w starożytnym Egipcie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Skryba
12. Menora (siedmioramienny świecznik) – symbol Izraela (judaizm = religia Żydów)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Menora
13. Żołnierze rzymscy niosą menorę (siedmioramienny świecznik) zabraną ze Świątyni Salomona –
w 66 r. w Palestynie wybuchło powstanie Żydów przeciwko rzymskiemu panowaniu, w 70 r. Rzymianie
stłumili bunt i zburzyli Świątynię Jerozolimską
http://pl.wikipedia.org/wiki/Menora
14. Gwiazda Dawida – symbol Izraela
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazda_Dawida
15. Zwój Tory – Pięcioksiąg Mojżeszowy (pierwsze pięć ksiąg Biblii), święta księga Żydów (judaizm)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tora
16. Arka Przymierza – w niej przechowywano Dekalog (10 przykazań), znajdowała się w Świątyni
Salomona w Jerozolimie (judaizm)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Arka_Przymierza
17. Dekalog – 10 przykazań; zbiór podstawowych nakazów moralnych obowiązujących pierwotnie
wyznawców judaizmu, a następnie przejęty przez chrześcijan
http://pl.wikipedia.org/wiki/Dekalog
18. Rekonstrukcja Świątyni Salomona – Żydzi mieli tylko jedną Świątynię w Jerozolimie, wybudowaną
za króla Salomona w X w. p.n.e.
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska
19. Żydzi modlący się przy Ścianie Płaczu w Jerozolimie – jedyną pozostałością po Świątyni Salomona
są resztki otaczającego ją muru, znane dziś jako Ściana Płaczu (święte miejsce dla Żydów)
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aciana_P%C5%82aczu
20. Pałac w Knossos na Krecie (koniec III tys. p.n.e.) – cywilizacja minojska (najstarsza cywilizacja ziem
greckich)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Knossos
21. Brama Lwic w Mykenach (ok. XIV w. p.n.e.) – monumentalna budowla cywilizacji mykeńskiej
(greckiej)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Lwia_Brama
22. Agora – centralny plac w Atenach
http://pl.wikipedia.org/wiki/Agora
23. Ostrakony – na glinianych skorupach zapisywano imiona Ateńczyków, których podejrzewano o próbę
obalenia demokracji; karą było 10-letnie wygnanie z polis (ostracyzm)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:AGMA_Ostrakon_Cimon.jpg
24. Popiersie Peryklesa (V w. p.n.e.) – ateński mąż stanu (kilkanaście razy sprawował urząd stratega),
czasy jego rządów w Atenach nazywa się „wiekiem Peryklesa” (rozkwit demokracji, kultury i sztuki)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Perykles
25. Hoplita (wojownik grecki) – hoplici walczyli w szyku zwanym falangą; najsłynniejszymi
wojownikami w Grecji byli Spartanie
a) „wychowanie/warunki spartańskie” – trudne warunki bytowe i żelazna dyscyplina kształtowały
w Sparcie walecznych żołnierzy
b) wypowiedź lakoniczna – krótka i konkretna wypowiedź wojowników spartańskich (Sparta leżała
w krainie zwanej Lakonią)
c) „wrócić z tarczą lub na tarczy” – wrócić z wojny jako zwycięzca lub poległy bohater (przykład:
król Leonidas, przegrana bitwa z Persją pod Termopilami w 480 r. p.n.e.)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hoplici
26. Falanga – malowidło na wazie greckiej (szyk bojowy hoplitów czyli wojowników greckich; wojownicy
stali w linii prostej w kilku szeregach, tarcza zachodziła na tarczę)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hoplici
27. Upadek Ikara – obraz ilustruje jeden z najsłynniejszych mitów greckich: o Dedalu i Ikarze
(mity = opowieści o bogach)
http://antycznahellada.wordpress.com/bogowie/mity/dedal-i-ikar/
28. Czarnofigurowa amfora – naczynie gliniane w starożytnej Grecji zdobione stylem czarnofigurowym
http://pl.wikipedia.org/wiki/Styl_czarnofigurowy
29. Teatr grecki w Epidauros (IV w. p.n.e.) – najlepiej zachowany grecki teatr, w którym wystawiano
sztuki starożytnych greckich dramaturgów: Sofoklesa, Eurypidesa i Ajschylosa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Teatr_w_Epidauros
30. Posąg Ateny Partenos – umieszczony wewnątrz Partenonu, dzieło Fidiasza, obok Zeusa Olimpijskiego
największa grecka rzeźba sakralna (12 m wysokości), wykonana ze złota i kości słoniowej
http://pl.wikipedia.org/wiki/Atena_Partenos
31. Akropol – wzgórze świątynne w Atenach
http://pl.wikipedia.org/wiki/Akropol
32. Partenon – grecka świątynia poświęcona bogini Atenie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Partenon
2
33. Dyskobol – rzeźba Myrona
http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskobol
a) 776 r. p.n.e. – pierwsze odnotowane igrzyska olimpijskie w Grecji (odbywały się co cztery lata
w Olimpii, poświęcone były Zeusowi, główne konkurencje: biegi, skok w dal, rzut dyskiem, rzut
oszczepem, zapasy oraz wyścigi rydwanów; zwycięzca otrzymywał wieniec z gałązek oliwnych
• od czasów starożytnych wieniec laurowy jest symbolem zwycięstwa i wybitnych osiągnięć, od
łacińskiego laureatus – „uhonorowany laurem” pochodzi polskie słowo „laureat”
34. Posąg Zeusa w Olimpii – posąg Zeusa (13 m wysokości), wykonany ze złota i kości słoniowej dla
świątyni w Olimpii przez Fidiasza, zaliczany przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C4%85g_Zeusa_w_Olimpii
35. Kolumny w stylach doryckim, jońskim i korynckim (greckie style/porządki architektoniczne)
http://historia_sztuki3.republika.pl/porzadkig.html
36. Żołnierz perski
http://www.edukator.pl/Wojny-z-Persami,3799.html
a) największe bitwy grecko-perskie:
- pod Maratonem (wygrana przez Grecję) w 490 r. p.n.e. („bieg maratoński”)
- pod Termopilami (przegrana przez Grecję) w 480 r. p.n.e.
- pod Salaminą (wygrana przez Grecję) w 480 r. p.n.e.
37. Triera – grecki okręt
http://pl.wikipedia.org/wiki/Triera
38. Bitwa pod Issos (333 r. p.n.e.) – z lewej widoczny jest Aleksander Macedoński, z prawej – król perski
Dariusz III (zwycięstwo Aleksandra Wielkiego nad Persją)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Issos
39. Ołtarz pergameński – przykład rzeźby hellenistycznej (oddanie emocji i ruchu postaci, zwłaszcza
w scenach grupowych); hellenizm/świat hellenistyczny = świat, w którym doszło do przemieszania
kultury greckiej z kulturą podbitych przez Aleksandra Wielkiego państw wschodnich
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielki_O%C5%82tarz_Zeusa
40. Koń trojański – koń zrobiony z drewna, w którym ukryli się wojownicy greccy podczas zdobywania
Troi pozorując jednocześnie odstąpienie od oblężenia; dzisiejsza symbolika: podstęp i zdrada
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84_troja%C5%84ski
41. Wilczyca Kapitolińska z Romulusem i Remusem – według legendy porzuconych bliźniaków (dzieci
boga Marsa i kapłanki Rei Sylwii) wykarmiła wilczyca (Romulus – późniejszy założyciel Rzymu)
a) 753 r. p.n.e. – legendarna data założenia Rzymu
http://pl.wikipedia.org/wiki/Romulus_i_Remus
42. Wojsko Hannibala – wódz kartagiński Hannibal przeszedł przez zaśnieżone Alpy (m.in. na słoniach)
i w bitwie pod Kannami (216 r. p.n.e.) zwyciężył Rzymian (bitwa ta była największą klęską militarną
w całej historii Rzymu); Hannibal ad portas – Hannibal u bram (= bliskie niebezpieczeństwo)
http://www.mmdtkw.org/CNAf0535HannibalAdPortas.jpg
43. Legionista – rzymski żołnierz
http://www.romanum.historicus.pl/legionista_rzymski.html
44. Szyk bojowy armii rzymskiej – Rzymianie walczyli w trzech szeregach – w pierwszym: najmłodsi
i najmniej doświadczeni żołnierze, w drugim: doświadczeni żołnierze, w trzecim: zaprawieni w bojach
weterani („sprawa doszła do trzeciego szeregu” = trudna sytuacja)
http://www.romanum.historicus.pl/szyk_potrojny.html
45. Gladiatorzy – najczęściej niewolnicy toczący walkę na arenie w starożytnym Rzymie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gladiator
a) 73 – 71 p.n.e. – największe powstanie niewolników pod wodzą Spartakusa
3
46. Gajusz Juliusz Cezar – dyktator rzymski, wybitny dowódca, pisarz; zamordowany w 44 r. p.n.e.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar
47. Oktawian August – pierwszy cesarz rzymski, oficjalnie posiadał tytuł pierwszego senatora
(łac. princeps), stąd nowy ustrój państwa rzymskiego zwał się pryncypatem; władca dzierży berło –
symbol władzy, drugą zaś rękę unosi w geście charakterystycznym dla mówcy, jest owinięty
wojskowym płaszczem i ma na sobie zdobioną zbroję; przy nodze cesarza umieszczona została postać
boga Amora (przypomina, że ród Gajusza Juliusza Cezara wywodzi się od bogini Wenus, matki Amora)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Oktawian_August
48. Forum Romanum – centralny plac w Rzymie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Forum_Romanum
49. Akwedukty – rzymskie wodociągi
http://www.romanum.historicus.pl/akwedukty_rzymskie.html
50. Koloseum w Rzymie – amfiteatr wzniesiony ok. 80 r. n.e.; nazwa pochodzi od stojącego wówczas
w jego pobliżu posągu Nerona przedstawionego jako Helios (bóg Słońca)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Koloseum
51. Łuk triumfalny (Łuk Konstantyna Wielkiego w Rzymie) – budowla w kształcie monumentalnej,
wolno stojącej bramy stawiana dla upamiętnienia wybitnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia,
zwykle zwycięstwa militarnego; pierwsze łuki triumfalne powstawały w starożytnym Rzymie
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81uk_triumfalny
52. Inskrypcja na Łuku Tytusa w Rzymie: SENATUS POPULUSQUE ROMANUS (SPQR) – łacińska
formuła oznaczająca „senat i lud rzymski”; stanowiła w starożytności oficjalną nazwę Imperium
Rzymskiego, a skrót SPQR, do czasu rozpowszechnienia się na to miejsce wizerunku orła, spełniał
funkcję godła państwowego
http://pl.wikipedia.org/wiki/Senatus_Populusque_Romanus
53. Orzeł – orzeł jako symbol siły stał się atrybutem boga Jowisza w religii rzymskiej, podobizna orła
z rozpostartymi skrzydłami widniała na szczycie sztandaru każdego z legionów. W cesarstwie
rzymskim orzeł stał się z czasem symbolem cesarza jako zwierzchnika armii, a następnie uniwersalnym
symbolem państwa rzymskiego. Po podziale Rzymu na cesarstwo zachodnie i wschodnie
rozpowszechniła się symbolika orła dwugłowego (dwie głowy symbolizowały dwie stolice: lewa Rzym,
prawa Konstantynopol). Orzeł jednogłowy, nawiązujący do tradycji poprzedzającej rozpad cesarstwa
rzymskiego na dwie części, stał się godłem Karola Wielkiego, a potem Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu Niemieckiego i innych państw.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Orze%C5%82_%28symbol%29
54. Imperator (Imperatores Romani) – tytuł, który w czasach republiki w Rzymie żołnierze przyznawali
zwycięskim wodzom; w 45 r. p.n.e. senat przyznał ten tytuł Juliuszowi Cezarowi z prawem jego
przekazywania potomkom. Był jednym z tytułów używanych przez Oktawiana Augusta i kolejnych
cesarzy rzymskich (formalnie funkcjonował jako pierwsze imię każdego cesarza).
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Imperatores_Romani.svg
55. Panteon – świątynia w Rzymie poświęcona wszystkim bogom (z okrągłym dachem – kopułą)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Panteon_w_Rzymie
56. Sarkofag pierwszych chrześcijan z monogramem Chrystusa – monogram powstał przez nałożenie
dwóch liter, napisany został cyrylicą w języku greckim (greckie małe „x” to „ch”, greckie „P” to „R”
= ChR = Chrystus)
http://www.flickr.com/photos/fotodaniel/2064986205/
57. Symbol pierwszych chrześcijan (ichthys) – w języku starogreckim znaczy „ryba”, znak pierwszych
chrześcijan, który symbolizował Jezusa Chrystusa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ichthys
4
58. Katakumby – cmentarze podziemne w Rzymie, miejsce kultu świętych i męczenników, tam rozwinęła
się najstarsza sztuka chrześcijańska (II – VII w.)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Katakumby
59. Hagia Sophia w Konstantynopolu (świątynia prawosławna) – świątynia Mądrości Bożej z VI w.,
ufundowana przez Justyniana I Wielkiego
http://www.wiking.edu.pl/article_print.php?id=557
60. Hagia Sophia w Konstantynopolu (meczet) – po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 r.
kościół zamieniono na meczet i dobudowano do niego minarety (wysmukłe wieżyczki)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hagia_Sophia
61. Chrystus Wszechwładca – bizantyjska mozaika z XII w.
http://www.old.kerygma.pl/main.php?op=6&go=61&to=23
62. Strona Koranu (świętej księgi islamu) ozdobiona arabeskami (motywami roślinnymi
i geometrycznymi) – islam całkowicie wyklucza tworzenie obrazów Boga i w zasadzie zabrania
przedstawień postaci ludzkich i zwierzęcych – w związku z tym artyści wypracowali abstrakcyjne
motywy zdobnicze
http://www.wombatinfestation.org/scriptorium/postperiod/item05.html
63. Święty Meczet (Wielki Meczet) – największy meczet na świecie, położony w Mekce
i otaczający najświętsze miejsce islamu – Al-Kaabę. Każdy muzułmanin powinien odwiedzić
sanktuarium przynajmniej raz w życiu, pielgrzymka do świątyni jest jednym z pięciu filarów islamu.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Masd%C5%BCid_al-Haram
64. Minuskuła karolińska – pierwsze znormalizowane pismo europejskie, powstało za panowania Karola
Wielkiego; składało się z dużych i – po raz pierwszy – małych liter
http://pl.wikipedia.org/wiki/Minusku%C5%82a_karoli%C5%84ska
65. Koronacja Karola Wielkiego na cesarza – Karol Wielki otrzymał tytuł cesarza w 800 r. w Rzymie
z rąk papieża Leona III
http://historykon.pl/25-grudnia-800-roku-doszlo-w-rzymie-do-koronacji-karola-wielkiego-na-cesarza/
66. Drabina feudalna – system zależności w społeczeństwie średniowiecznym
http://www.klaka.freehost.pl/sredniowiecze/grafika/drabina.jpg
67. Gród w Biskupinie (VIII w. p.n.e.) – najstarsze ślady osadnictwa odnalezione w Biskupinie pochodzą
sprzed 10 tys. lat p.n.e. (paleolit). Największym zainteresowaniem archeologów cieszy się jednak osada
warowna z epoki żelaza, która powstała około 738 r. p.n.e. Gród w Biskupinie liczy ponad 2700 lat
i jest to jedno z nielicznych w naszym kraju stanowisk archeologicznych, które zawiera
pełnowymiarowe rekonstrukcje dawnego wału obronnego, bramy, ulic i domostw.
http://www.biskupin.pl/asp/pl_start.asp?typ=6&katalog=75_LAT_BADAN_BISKUPINA&tytul=75%2
0Lat%20Bada%C5%84%20Biskupina
68. Rekonstrukcja grodu w Gnieźnie
http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1114&nomenu=1&oe=UTF8&q=prettyphoto&iframe=true&width=1000&height=100%
69. Drzwi gnieźnieńskie – najcenniejszy zabytek sztuki romańskiej w Polsce, wykonany za panowania
księcia Mieszka III Starego (II poł. XII wieku); drzwi zdobi 18 scen z życia św. Wojciecha od narodzin
do męczeńskiej śmierci
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drzwi_Gnie%C5%BAnie%C5%84skie
70. Hołd prowincji – cesarz Otton III i składające mu hołd niewiasty – prowincje cesarstwa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Registrum_Gregorii
71. Polskie insygnia koronacyjne – symbole władzy królewskiej: korona, złote jabłko i miecz (przyszli
władcy mogli je otrzymać tylko od papieża lub cesarza)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_insygnia_koronacyjne
5
72. Zabójstwo biskupa Stanisława (Jan Matejko) – w wyniku konfliktu z Bolesławem Szczodrym,
biskup został skazany na śmierć; św. Stanisław jest jednym z głównych patronów Polski
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Zabojstwo_sw_Stanislawa_by_Jan_Matejko.jpg
73. Turniej rycerski – turnieje stanowiły ważny element średniowiecznej kultury rycerskiej i dworskiej,
były formą zawodów i sprawdzenia umiejętności rycerza (stawać w szranki = stoczyć z kimś walkę)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Turniej_rycerski
74. Krzyżacy – sprowadzeni do Polski przez Konrada Mazowieckiego w 1226 r.
http://historia.org.pl/2013/05/21/konspekt-wypracowania-maturalnego-krzyzacy-krzewicielechrzescijanstwa-nad-baltykiem-czy-najezdzcy/
75. Bitwa pod Grunwaldem (Jan Matejko) – jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy
(15 lipca 1410 r.), rozegrała się między zakonem krzyżackim wspomaganym przez rycerstwo
zachodnioeuropejskie pod dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami
polsko-litewskimi pod dowództwem króla Polski Władysława II Jagiełły. Bitwa zakończyła się
zwycięstwem wojsk polsko-litewskich, nie została jednak wykorzystana do całkowitego zniszczenia
zakonu.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Grunwaldem
76. Kolegiata w Tumie pod Łęczycą – kościół, zabytek architektury romańskiej w Polsce
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolegiata_w_Tumie
77. Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie – romańska budowla wzniesiona na planie koła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Miko%C5%82aja_w_Ciesz
ynie
78. Kościół Mariacki w Krakowie – należy do najbardziej znanych kościołów gotyckich w Polsce
79. Ołtarz Wita Stwosza – zabytek sztuki gotyckiej w Kościele Mariackim w Krakowie
http://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%82tarz_Wita_Stwosza_w_Krakowie
80. Oblężenie Konstantynopola – wojska tureckie zdobyły Konstantynopol w 1453 r., cesarstwo
wschodniorzymskie upadło (data cezura: koniec średniowiecza, początek czasów nowożytnych)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Siege_of_Constantinople_BnF_MS_Fr_9087.jpg
6