Rolnictwo a środowisko naturalne ( . ppt)
advertisement
Rolnictwo a środowisko naturalne mgr Renata Myczko “Zestaw Edukacyjny dla młodych rolników z krajów nowo przyjętych do UE” YOUTH - Farm Prehistoria • Współdziałające grupy – łowcy i zbieracze • Społeczeństwa pierwotne – osadnictwo • Społeczeństwa zorganizowane – udomowienie zwierząt i roślin, początek upraw, chowu i hodowli Rozwój techniki i rewolucja przemysłowa • Rozwój wynalazków • Tworzenie nowych maszyn rolniczych Zielona rewolucja Wprowadzenie nowych gatunków zależnych od: • Nawozów • Nawadniania i melioracji • Środków ochrony roślin • Zabiegów agrotechnicznych Nowe praktyki wywołały wiele skutków dla środowiska i spowodowały wzrost kosztów produkcji, oraz wiele problemów społecznych i socjalnych. Intensyfikacja rolnictwa • • • • Ulepszanie gatunków Ulepszanie maszyn Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych Pogarszanie stanu środowiska Żywoty roślin na przykładzie kukurydzy Rolnictwo Rolnictwowspółczesne współczesne Korzyści Korzyścii izagrożenia zagrożenia Klasyfikacja rolnictwa współczesnego I - Konwencjonalne • Ekstensywne – tradycyjne • Intensywne – uprzemysłowione • Proekologiczne II – Ekologiczne • Zintegrowane – rolnictwo organiczno – chemiczne • Biologiczne i Organiczno-Biologiczne (oparte na naturze ) • Biodynamiczne (wykorzystanie oddziaływania planet ) Kierunki związane z ekologią wywodzą się z reakcji na postępującą degradację agroekosystemu Cechy rolnictwa konwencjonalnego 1. Energia kopalin 2. Sterowanie określonymi uprawami 3. Eksploatacja aż do degradacji 4. Produkcja średniej jakości biologicznej 5. Zła jakość przechowalnicza 6. Maksymalizacja plonów 7. Intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z warunkami produkcji i środowiska 8. Zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji ekonomicznej 9. Znaczna chemizacja – nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu 10. Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy 11. Skażenie środowiska 12. Jakość przypadkowa • Intensyfikacja Gospodarstwa wielkoobszarowe • Monokultury • Irygacja • Pestycydy • Nawozy chemiczne • Ciężki sprzęt rolniczy • Odpady z produkcji rolniczej • Organizmy modyfikowane genetycznie • Zanieczyszczenie gleby, wody i powietrza Intensyfikacja Intensyfikacja - rolnictwa, ma na celu podniesienie wydajności, popycha rolników zajmujących się uprawą do częstego używania a nawet nadużywania środków produkcji, takich, jak maszyny rolnicze, nawadnianie, stosowanie chemikaliów rolniczych itd. Wady: Nadużywanie środków produkcji Zagęszczenie inwentarza Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Szybka degradacja gleby: ugniatanie oraz zniszczenie jej struktury, obniżanie żyzności, wzrost zawartości soli i kwasów, zanieczyszczenie chemikaliami, pestycydami oraz erozja. Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych Monokultury Monokultura - system rolniczy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku, • roślin pokarmowych np. zbóż, trzciny cukrowej, monokultura • roślin w uprawach specjalistycznych np. uprawy szklarniowe • roślin przemysłowych np. bawełny, tytoniu. Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych bioróznorodnosc Rolniczy krajobraz monokulturowy Proekologiczna alternatywa dla monokultur to: Systemy rotacji upraw - płodozmianu Ta metoda była ogólnie wytyczną przeciwko monokulturom i uprawom z tylko dwiema zmianami różnych roślin w ciągu roku. Wybór właściwego płodozmianu dostarcza substancji odżywczych i drastycznie redukuje ataki pasożytów i chorób, przełamując wznowienie aktywności tych organizmów pomiędzy uprawami. Stosowanie nowoczesnych technik uprawy • konieczność zastąpienia nakładów substancji chemicznych w praktykach uprawy jak: • wprowadzenie międzyplonów, • szczególnie z roślinami motylkowymi • techniki uprawy wewnątrz rzędów Irygacja Irygacja – statyczne lub mechaniczne systemy dostarczania wody uprawom w sposób: • naturalny: wodociągi rynnowe, systemy zalewowe • mechaniczne: kropelkowe • wysokociśnieniowe z zamgławianiem, deszczowaniem Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby aż do skorupienia Obniżanie poziomu wód gruntowych Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych Rolniczy krajobraz z irygacją mechaniczną Melioracja Melioracja – trwałe polepszanie właściwości fizycznych gleby, głównie przez regulację jej stosunków wodnych, tj. osuszanie. Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby prowadząca do erozji Nieodwracalny zanik pierwotnych ekosystemów Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych Pestycydy Pestycydy – stosowane w rolnictwie, ogrodnictwie, leśnictwie i sadownictwie, są to grupy związków chemicznych pochodzenia naturalnego (roślinne) i syntetycznego stosowanych do niszczenia pasożytów człowieka, zwierząt hodowlanych i roślin. Używane są również do zwalczania chorób roślin, regulacji ich wzrostu i usuwania chwastów. Wady: Wysoka toksyczność i długi czas degradacji Niszczenie organizmów pożytecznych Akumulacja w środowisku, prowadząca do bioakumulacji w tkankach roślin i zwierząt prowadząca do chorób i mutacji Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie gleby i wód Podział pestycydów w zależności od kierunku zastosowania I. Zoocydy - środki do zwalczania szkodników zwierzęcych: I.Insektycydy - środki owadobójcze, II.Rodentycydy - środki gryzoniobójcze, III.Moluskocydy - środki slimakobójcze, IV.Nematocydy - środki nicieniobójcze, V.Larwicydy - środki larwobójcze, VI.Aficydy - środki mszycobójcze, VII.Akarycydy - środki roztoczobójcze, VIII.Owicydy - środki do niszczenia jaj owadów i roztoczy. II. Fungicydy - środki grzybobójcze. III. Herbicydy - środki chwastobójcze. IV. Regulatory wzrostu - środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin: I.Defolianty - środki do odlistniania roślin, II.Desykanty - środki do wysuszania roślin, III.Defloranty - środki do usuwania nadmiernej ilości kwiatów. V. Atraktanty - środki zwabiające. VI. Repelenty - środki odstraszające. Los pestycydów w środowisku Pestycydy, po tym jak zostaną użyte na rośliny, albo na glebę, przechodzą cykl przemian, fizycznych, chemicznych i biologicznych i zanieczyszczają glebę, wody a wraz z nimi, zostają przeniesione do tkanek roślinnych i zwierzęcych a nawet ludzkich. Obecnie mamy wystarczająco dużo dowodów na to, że cząsteczki wielu pestycydów a szczególnie pestycydy chlorowe, pozostają w glebie i wodzie przez lata albo dziesięciolecia a ich stężenie w bardzo małych ilościach w wodzie (trzecia milionowa), mogą być zwielokrotnione biologicznie 105-107 razy w tkankach bezkręgowców, ryb, ptaków, i ssaków a ostateczne stężenie osiąga milionowe ilości (ppm) u zwierząt. Innym problemem wynikającym ze stosowania pestycydów na glebę, jest fakt, że bardzo często blokują zmianę upraw na wiele lat i stwarzają problemy związane z toksycznymi pozostałościami w produktach rolnych. Zatrucie gleby pestycydami zaszło tak daleko, że nawet, jeśli ich stosowanie zostało zarzucone, znaleziono gleby, które zawierają powyżej 2 kilo DDT na 0,1 ha, nawet wiele lat po jego ostatnim zastosowaniu. Wpływ stosowania pestycydów Niepożądane efekty po zastosowaniu pestycydów w rolnictwie są ważne z powodu całego szeregu aspektów ekologicznych, na które wpływają, a często znacznie bardziej niż początkowo zakładano. • Wpływ stosowania pestycydów na ekosystemy biologiczne • Obniżenie ilości dostępnego pokarmu • Obniżenie ilości konkurentów • Obniżenie ilości wrogów biologicznych • Obniżenie bioróżnorodności w bio-społecznościach • Konsekwencje sukcesji gatunków • Wpływ pestycydów na zdrowie „Użycie pestycydu na ekosystem wpływa jak niekontrolowany pożar” Najważniejsze efekty działania pestycydów na zdrowie to: • upośledzenie centralnego układu nerwowego • dermatozy, oparzenia i inne choroby skórne • choroby żołądka i zatrucia • osłabienie, zawroty głowy, paraliż stóp • upośledzenie układu oddechowego • zmiany operacyjne wątroby i nerek • nagromadzenie się metabolitów toksyn • działanie mutagenne i nowotworowe • nowotwory (prostaty, żołądka, przełyku, płuc, ust, skóry, układu oddechowego i limfy - białaczka) • zahamowanie wielu działań biologicznych ciała • współdziałanie z paleniem i napojami alkoholowymi Nawozy chemiczne Nawozy chemiczne – są to grupy związków chemicznych, pochodzenia naturalnego lub syntetycznego stosowane do zwiększenia żyzności gleby. Są to zwykle sole pierwiastków niezbędnych dla prawidłowego rozwoju roślin. Wady: Wady wynikają ze złego stosowania i nadużywania gdy brak dokładnych analiz zasobności gleby Zasolenie i wymywanie nawozów Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych Ciężki sprzęt rolniczy Szczególnie niekorzystne dla struktury gleby i jej urodzajności jest stosowanie wielu, następujących po sobie zabiegów uprawowych wykonywanych przy użyciu różnego rodzaju maszyn uprawowych. „Potężne uprawy to potężne maszyny„ Wady: Zmiana, niszczenie struktury gleby poprzez ugniatanie, Szybka degradacja gleby prowadząca do erozji wietrznej Wzmaganie pyłów i wywiewanie warstwy próchniczej Wysokie zużycie paliwa Zanieczyszczenie powietrza spalinami Podniesienie kosztów produkcji Plantacja we Francji Odpady z produkcji rolniczej Odpady z produkcji rolniczej – możemy podzielić na naturalne i sztuczne Największy problem to ich zagospodarowanie w taki sposób aby nie szkodzić środowisku GMO – Organizmy modyfikowane genetycznie Modyfikacja genetyczna – jest to laboratoryjna technika przenoszenia genów pomiędzy różnymi gatunkami a nawet królestwami (od bakterii do roślin i zwierząt) Prowadząca do otrzymania organizmu o nowych cechach, służy głównie poprawieniu plonowania, syntezy określonych związków (insulina, witaminy, białko), wytworzeniu ochrony przeciw szkodnikom, odporności na choroby itp. Rośliny modyfikowane genetycznie jako „pasożyty” i „najeźdźcy” Aby jaśniej opisać i wyjaśnić pojęcie „pasożyt” należy wspomnieć, że termin ten jest używany w praktykach rolniczych, i oznacza jakakolwiek roślinę, która w jakimkolwiek czasie nie jest przydatna dla uprawy. Termin „najeźdźca” będzie używany na określenie rośliny modyfikowanej genetycznie przeniesionej do innych ekosystemów, dając początek nowym organizmom, które wcześniej nie istniały. Mają również określone cechy takie jak: • pozostają w ekosystemach przez długi okres czasu • rozpoczynają okres kwitnienia • rozprzestrzeniają pyłek kwiatowy przez wiatr lub owady • produkują nasiona na wielką skalę i na duże obszary • posiadają umiejętność odnowienia wzrostu ze starych roślin • stare rośliny są kruche w okolicach gleby i przez to trudne do wykorzenienia • mają specjalne mechanizmy, jak rozety, gęste ulistnienie i produkują substancje toksyczne. Konsekwencje stosowania roślin modyfikowanych • Rozwój oporności u owadów co prowadzi do powstania opornych populacji szkodników • Powstawanie nowych alergenów i toksyn • Zachwianie funkcji organizmów symbiotycznych • Niebezpieczeństwo ucieczki genu do roślin spokrewnionych • Rozwój oporności na antybiotyki • Pojawienie się opornych chwastów Rolnicze zagrożenia dla zdrowia i środowiska Skutki intensyfikacji • Emisje szkodliwych gazów • Powstawanie i rozprzestrzenianie się pyłów i kurzu • Toksyczne wycieki pestycydów • Zanieczyszczenia wody i gleby • Niszczenie bioróżnorodności • Wprowadzanie obcych gatunków • Zmiana krajobrazów rolniczych Emisje gazów do atmosfery Głównymi źródłami w rolnictwie, emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany są: • emisje N2O z gleb, spowodowany głównie przez użyźnianie nawozami azotowymi • emisje CH4 spowodowane przez fermentację jelitową u przeżuwaczy – 41% całkowitej emisji CH4 w Unii są spowodowane przez rolnictwo • emisje CH4 i N2O z obróbki nawozu naturalnego. Niszczenie bioróżnorodności Bioróżnorodność syn. różnorodność biologiczna – ogólnie, różnorodność i zmienność wśród roślin, zwierząt, grzybów i mikroorganizmów, oraz wśród ich ekosystemów. Możemy wyróżnić 3 poziomy: • różnorodność ekosystemu, • różnorodność gatunków, i • różnorodność genetyczna (w obrębie gatunku). Pojęcie utrzymywania bioróżnorodność stwierdza, że cywilizacja powinna zachowywać możliwie największą liczbę istniejących gatunków, tak aby póle genetyczne były możliwie najbardziej zróżnicowane, dzięki czemu zostaną utrzymane pożyteczne lub korzystne cechy, które będą dostępne w przyszłości. Genetyczna rozmaitość dostarcza zasobów genetycznej odporności na szkodnik i choroby. W rolnictwie, bioróżnorodność jest systemem produkcyjnym opisanym przez obecność wielu gatunków roślin i/lub zwierząt, jako przeciwieństwo dla genetycznie wyspecjalizowanej monokultury. W zgodzie z naturą czyli rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne – (organiczne, biologiczne) - system gospodarowania, w którym wyklucza się stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych, pestycydów, regulatorów wzrostu i syntetycznych dodatków paszowych. Rolnictwo to charakteryzuje się produkcją w cyklu zamkniętym: gleba – roślina – zwierzę, przy zachowaniu dużej samowystarczalności. Traktowane jest bardziej jako sposób życia w symbiozie z przyrodą, aniżeli system produkcji. Cele ekologiczne dominują nad ekonomicznymi. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Cechy rolnictwa ekologicznego Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Sterowanie całym gospodarstwem Programowa ochrona krajobrazu Produkcja wysokiej jakości biologicznej Dobra jakość przechowalnicza Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska 8. Plon optymalny 9. Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji 10. Mechanizacja dostosowana do warunków glebowych , potrzeb roślin i zwierząt 11. Ochrona gleby i wody 12. Produkty najwyższej jakości Metoda organiczno - biologiczna Metodę organiczno - biologiczną zainicjował Hans Muller - działacz społeczny w latach 30-tych w Szwajcarii. Teoretyczne podstawy sformułował niemiecki lekarz i mikrobiolog Hans Peter Rusch w latach 50-tych. Agrotechnika według tej metody ma na celu uzyskiwanie optymalnych plonów, o wysokiej jakości, bez zastosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin. Cel ten jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem otrzymania maksymalnej żyzności gleby. W gospodarstwie należy stosować właściwe następstwo roślin przy maksymalnie wydłużonym płodozmianie. Powinno się uprawiać rośliny na zielony nawóz z uwzględnieniem motylkowych w plonie głównym oraz jako wsiewkę. Należy w pełni wykorzystać nawozy organiczne wytwarzane w gospodarstwie w tym gnojówkę i gnojowicę oraz właściwie uprawiać glebę ograniczając orkę na rzecz spulchnienia gleby. W metodzie tej dopuszczalne jest stosowanie naturalnych minerałów. Glebę przed erozją chroni się poprzez ściółkowanie. Szkodniki i choroby zwalcza się stosując środki biologiczne, chwasty zwalcza się mechanicznie. Metoda biodynamiczna Autorem metody jest Rudolf Steiner (1861 - 1925) austriacki filozof i przyrodnik. Biodynamiczna koncepcja przyrody akcentuje ścisłą zależność Ziemia - Człowiek Kosmos oraz zapewnia obecność „sił„ w materii. Utrzymując także, że za pośrednictwem określonych preparatów i działań człowiek może te siły aktywizować w kierunku podwyższenia biologicznej jakości produktów rolniczych. Poza ogólnymi zasadami ekologicznego gospodarowania , jako podwyższania jakości gleby, nie stosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin, metodę biodynamiczną wyróżnia stosownie preparatów biodynamicznych; krowieńca na glebę, krzemionki na rośliny oraz sześciu preparatów do dynamizowania kompostów. Drugim wyróżnikiem jest przekonanie o wpływie rytmów księżyca na wzrost i rozwój roślin. ... Na szczęście wciąż jesteśmy krajem dziewiczym pod względem „ulepszania” żywności. – Polskie płody rolne mają lepszą wartość biologiczną niż produkty intensywnego rolnictwa zachodniego dzięki temu, że u nas zużywa się trzy razy mniej nawozów mineralnych i dziesięć razy mniej środków ochrony roślin – informuje dr Urszula Sołtysiak z SGGW. Jakkolwiek w ciągu ostatnich 10 lat zużycie nawozów mineralnych w Polsce wzrosło o niemal 15 proc., wciąż jest o wiele mniejsze niż w UE, nie mówiąc już o Japonii (niemal dwukrotnie większe niż w UE). Wiele ubogich obszarów w Polsce nigdy nie nawożono, a rosnących na nich upraw nie opryskiwano. Mieliśmy więc szczęście w nieszczęściu, polskie rolnictwo miało bowiem do niedawna charakter ekstensywny, a produkty małych gospodarstw rodzinnych są ekologiczne w najlepszym znaczeniu tego słowa... Polityka dla Rolnika czyli programy UE dla rolnictwa Unijne rozporządzenia w sprawie programów ochrony środowiska rolniczego Programy rolno-środowiskowe Rolnicy zobowiązują się przynajmniej przez pięć lat, stosować praktyki przyjazne dla środowiska, które zstąpią tradycyjne praktyki rolnicze, biorąc pod uwagę dodatkowo utratę dochodów, która wynika ze zmiany praktyk rolniczych. Przykłady zobowiązań pokrywanych przez reżimy krajowe/regionalne związane ze przeistoczeniem rolno-środowiskowym są następujące: Wprowadzenie upraw przyjaznych dla środowiska Gospodarowanie pastwiskami w systemie niskiego obciążenia Pełne gospodarowanie uprawami rolniczymi i organicznym rolnictwem (http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/organic/index_el.htm) Zachowanie wartości krajobrazów i cech historycznych, jak drzewa, rowy, ogrodzenia itp. Podtrzymywanie wysokich wartości siedlisk i towarzyszącej im bioróżnorodność Co to są programy rolnośrodowiskowe? Programy te jako jedyne są obowiązkowe dla wszystkich krajów członkowskich i pełnią kluczową rolę w realizacji planów ochrony przyrody. Mają one za zadanie pomóc we wdrażaniu europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, której wprowadzenie wymuszają na państwach Wspólnoty Dyrektywa Siedliskowa (92/43/WE) i Dyrektywa Ptasia (79/409/WE) Unii Europejskiej. Jak wygląda budowa programu rolnośrodowiskowego? Składa się z czterech podprogramów: I - ochrona różnorodności biologicznej obszarów wiejskich II - ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu III - rolnictwo ekologiczne IV - ochrona zasobów genetycznych w rolnictwie Gdzie będzie realizowany podprogram? I - na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych /obszary przyrodniczo wrażliwe/. Na wyznaczonym terenie zachowanie bioróżnorodności zależeć będzie od kontynuacji tradycyjnych form użytkowania rolniczego. W skład tych obszarów wejdą: obszary chronione wraz z otulinami. Wstępnie oblicza się, że tereny te obejmą ok. 10% powierzchni kraju. II - na terenie całego kraju, z wydzieleniem regionów w każdym z obszarów problemowych. W ramach podprogramu przewiduje się działania zachowujące i przywracające walory przyrodnicze, ochronę genetyczną roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarskich, kształtowanie struktury krajobrazu, przeciwdziałanie erozji i obniżaniu retencji wodnej etc. III - na terenie całego kraju bez ograniczeń przestrzennych IV - na terenie całego kraju bez ograniczeń przestrzennych Jakie są zalecenia minimum rolnośrodowiskowego? • właściwe stosowanie nawozów organicznych i mineralnych • bezpieczne dla środowiska przechowywanie odchodów zwierząt gospodarskich • przestrzeganie zakazów obowiązujących podczas stosowania środków ochrony roślin • zakaz wypalania traw • zakaz emisji ścieków bytowych i płynnych nawozów organicznych do zbiorników otwartych i wód płynących • utrzymanie czystości i porządku w gospodarstwie Kto może uczestniczyć w programie? • rolnicy (osoby fizyczne i prawne, np. spółdzielnie lub zrzeszenia prywatnych właścicieli gruntów rolnych • wieloletni dzierżawcy gruntów rolnych (właściciel musi wyrazić zgodę na piśmie) • gospodarstwa posiadające co najmniej 3 ha (w przypadku gospodarstw ekologicznych 1 ha) • rolnicy utrzymujący się wyłącznie z pracy na roli, jak i rolnicy czerpiący dodatkowe dochody z innego stosunku pracy • możliwe jest także składanie wniosków grupowych ze względu na duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych (minimum 5 rolników) Za jakie działania można uzyskać dopłatę i w jaki sposób obliczane są płatności? • uczestnicy programów uzyskują dopłatę przeliczaną na powierzchnię hektarów użytków rolnych lub na metry gdy dopłata dotyczy struktur liniowych np. zadrzewień • płatności mogą uwzględniać utracony dochód netto w wyniku przestawienia gospodarki na ekstensywne metody produkcji rolniczej • dopłaty obowiązują także za dodatkowo poniesione koszty nie wynikające z normalnej produkcji rolniczej • za przywrócenie rolnictwa na gruntach odłogowanych ze względów ekonomicznych • za przywracanie zanikających tradycyjnych praktyk rolniczych • nie stosuje się podwójnego finansowania za te same czynności w odniesieniu do tej samej powierzchni • uwzględniane przy tytułach płatności mają być te działania, które wykraczają poza podstawowe dobre praktyki rolnicze Program Działania 2000 – Zasada zgodności Zasady zgodnie, z którymi rolnicy muszą dostosowywać się do wymogów ochrony środowiska, jako warunek wstępny uzyskania dofinansowania, zostały włączone w reformę pod nazwą Planu Działań 2000. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej z roku 2003 postawiła zwiększyć nacisk na wzajemne dostosowanie, które stało się obowiązkowe. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej oraz Planu Działań 2000 wymagały, aby państwa członkowskie koniecznie zastosowały programy środowiskowe, biorąc pod uwagę stan użytkowanego terenu, lub względną produkcję. Państwa członkowskie miały do wyboru trzy możliwości aby spełnić te wymagania: • dotacja do przekształcenia na zasadach rolno-środowiskowych, • określenie powszechnie obowiązujących wymagań środowiskowych (opartych na ustawodawstwie dotyczącym środowiska), oraz • określenie specjalnych prototypów środowiskowych. Rolnictwo i bioróżnorodność W Planie Działań na rzecz bioróżnorodności, Komisja zasugerowała wprowadzenie nowego wspólnego programu dla podtrzymania i gromadzenia zasobów genetycznych w rolnictwie. Ten nowy wspólny program przypada na okres między 2004-2006 rokiem, i został ustanowiony przez Radę 24 kwietnia 2004 (Zasada Nr 870/2004(ΕΚ). (http://europa.eu.int/comm/agriculture/envir/#genres). Priorytety tego Planu są następujące: • Wspieranie i poparcie przyjaznych dla środowiska praktyk i systemów, które bezpośrednio, albo pośrednio uwzględniają bioróżnorodność • Poparcie zrównoważonej działalności rolniczej o bogatej bioróżnorodności • Przebudowa i poparcie infrastruktury • Wspieranie działań mających na celu dla podtrzymywanie zagrożonych lokalnych gatunków roślin albo zwierząt. Zasoby genetyczne i rolnictwo Program ten działa na rzecz różnorodności genetycznej i wymiany informacji, obejmując ścisłą koordynację między państwami członkowskimi Unii, dla utrzymania różnorodności ekologicznej zasobów genetycznych w rolnictwie. Wymaga również koordynacji na poziomie zobowiązań międzynarodowych, pod względem zasobów genetycznych. Celem tego nowego programu jest: • sprzyjać działalności zmierzającej do podtrzymywania zasobów genetycznych “in situ” (w miejscu), które będą stanowić sposób promowania i podtrzyma materiał genetycznego gatunków i rodzajów, jak również charakterystykę i sposób wykorzystania tych gatunków i rodzajów w rolnictwie. Te działalności będą mieć miejsce pomiędzy państwami, mając na uwadze, tam, gdzie to konieczne, bio-geograficzne cechy regionu. • promować wymianę informacji, w ścisłej koordynacji między państwami członkowskimi i Komisją, jak również ochronę i podtrzymywanie użytkowania zasobów genetycznych w rolnictwie, zgodnie z zaleceniami i potrzebami Wspólnej Polityki Rolnej • ułatwić koordynację na polu zasobów genetycznych w rolnictwie, Rolnictwo a organizmy modyfikowane genetycznie Zgodnie z ustawami dotyczącymi zasad nadzoru produktów transgenicznych, jest ważne, aby: • istniała ocena „efektów niebezpiecznych” dla środowiska i zdrowia ludzi, w związku z uprawą i dostępnością na rynku organizmów transgenicznych, • obowiązkowo nadzorować okres „po sprzedaży”, który obejmuje konsekwencje długo terminowe powiązane z interakcją pomiędzy organizmami transgenicznymi a środowiskiem, • wprowadzić obowiązkowe kampanie informacyjne dla ludności, dla której zostały przeznaczone te organizmy i produkty, • wprowadzić wymóg w stosunku do wszystkich państw członkowskich, oznaczania i odnalezienia produktów na wszystkich etapach przetwarzania i handlu, • przestrzegać okresu potęgi pierwszych przydziałów pod względem emisji organizmów transgenicznych do środowiska przez maksimum 10 lat, • prowadzić obowiązkową dyskusję z zespołami naukowców, • wprowadzić obowiązek wymagania opinii Parlamentu Europejskiego dotyczącej decyzji zezwolenia na emisję organizmów modyfikowanych. Rolnictwo i zmiany klimatu Rolnictwo jest odpowiedzialne, w obrębie Unii Europejskiej, za około 10% emisji gazowych, które powodują “efekt cieplarniany”. Europejski Program do spraw Zapobiegania Zmianom Klimatu (ECCP), obowiązujący od marca 2000, o redukowaniu emisji gazów odpowiedzialnych za powstanie efektu cieplarnianego do 8% do 2012. Głównymi źródłami w rolnictwie, emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany są: • emisje N2O z gleb, spowodowany głównie przez użyźnianie nawozami azotowymi • emisje CH4 spowodowane przez fermentację jelitową u przeżuwaczy – 41% całkowitej emisji CH4 w Unii są spowodowane przez rolnictwo • emisje CH4 i N2O z obróbki nawozu naturalnego. Wprowadzenie technicznych sposobów na ograniczanie emisji gazów efektu cieplarnianego obejmuje: • Zachętę w stronę wydajniejszej aplikacji nawozów, tak że ich ogólne zastosowanie zostanie zredukowane, procedura która już zaczęła się tworzyć w strukturze istniejącego ustawodawstwa o wytycznych dotyczących związków azotowych w nawozach azotowych, nawożenie i poprawa w systemach reakcji beztlenowych (np. dla produkcji biogazu), w celu obróbki produktów bio-rozkładu produktów wtórnych i odpadów. • Nowy nacisk na produkcję biomasy, w konserwatywnych systemach orki i w rolnictwie organicznym. Rolnictwo i ochrona gleby Wspólne Polityki Rolne wzmacniają wzory na dobre praktyki rolnicze i środowiskowe, w odniesieniu do zabezpieczenia gleby przed erozją i podtrzymywanie materii organicznej i struktury gleby. Komisji Europejska przygotowała Ogłoszenie zatytułowane "Ku tematycznej strategii do ochrony gleby”, które jest podstawą działania Unii Europejskiej w celu powstrzymania niszczenia gleby. Programy rolno-środowiskowe stwarzają okazję do wspierania wzbogacania gleby w materię organiczną, powstrzymywania erozji, zanieczyszczenia i kompresji (ugniatania). Te programy obejmują wsparcie dla rolnictwa organicznego, konserwatywnej orki, zabezpieczania i ochrony tarasów górskich, bardziej bezpiecznego stosowania pestycydów, zintegrowanego zarządzania uprawami, zarządzania pastwiskami w sposób niskionakładowy, redukowanie pogłowia zwierząt i stosowanie certyfikowanych nawozów. Szczegółowe informacje dotyczące strategii Unii Europejskiej dla ochrony gleby są dostępne na stronach internetowych “Utworzenie polityki ds. gleby” Rolnictwo i pestycydy Do redukcji niekorzystnych skutków działających na środowisko, wynikających ze stosowania pestycydów, Unia Europejska wyznaczyła jako cele zapewnienie ich właściwego użytkowania i informowanie ludzi odnośnie sposobów ich użytkowania oraz efektów, które mogą być spowodowane przez ich pozostałości. Przepisy Unijne zostały zebrane i wydane w związku z dostępnością produktów ochrony roślin i określają limity dla pozostałości tych środków w żywności. Szczegółowe informacje dotyczące strategii Unii Europejskiej w sprawie pestycydów są dostępne na stronach internetowych "Ochrona roślin”. Ponadto, przepisy Unii regulują ochronę jakości wody, niejako w odniesieniu do pestycydów. Zasady regulujące jakość wody, zakładają na wstępie kompletne podstawy do oceny, monitorowania i ochrony wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych. Rozporządzenie narzuca stosowanie programów do zmniejszenia emisji, odpadów i strat niebezpiecznych substancji w celu chronienia wód powierzchniowych. Do roku 2001, 33 wstępne substancje zostały ujęte w katalogu, i 13 spośród nich były związkami używanymi w produktach ochrony roślin. Rolnictwo i zanieczyszczenia azotanami Ustawodawstwo Unii Europejskiej w sprawie zanieczyszczenia azotanami ma na celu zredukowanie zanieczyszczenia wód związkami azotowymi rolniczego pochodzenia oraz powstrzymywanie dalszego zanieczyszczenia. Zarządzanie Unii w sprawie zanieczyszczenia azotanami wydane zostało w 1991 roku, i zawiera, co następuje: • obserwację jakości wody w powiązaniu z działalnością rolniczą, • definicję terenów wrażliwych na zanieczyszczenia azotanami, • definicję (opcjonalną) kodeksu dobrych praktyk rolniczych i (obligatoryjne) zasady do stosowania na terenach wrażliwych na zanieczyszczenia powodowane przez azotany. Na tych obszarach Rozporządzenie określa najwyższy limit zawartości azotanów w naturalnym nawozie zwierzęcym, dozwolony i zaadoptowany na 170 kg azotu/ha/rok. Rolnictwo i woda Wspólna Polityka Rolna opiera się na inwestycjach służących ulepszeniu infrastruktury irygacyjnej oraz dawaniu rolnikom szansy na zmianę techniki nawadniania na lepszą. To również zabezpiecza jakość wód, niejako w odniesieniu do pestycydów i zanieczyszczeń azotanami. Komisji Europejska przygotowała Ogłoszenie zatytułowane „Polityki cenowe – Polityki dla wzmacniania utrzymania zasobów wodnych", które zawiera podstawowe zasady polityki dla sektora gospodarki wodnej, mające na celu promowanie (zrównoważonego) nienaruszającego równowagi ekologicznej, użytkowania zasobów wody. W ramach programu rozwoju rolnictwa mamy inwestycje zmierzające do zachęcania rolników do zmiany techniki nawadniania na bardziej nowoczesne (np. stosowanie metody irygacji kropelkowej), która nie wymaga dużych nakładów wody, a całość dostarczonej wody jest pochłaniana przez rośliny. Ponadto programy rolno-środowiskowe pokrywają koszty adaptacji zmierzających do obniżenia ilości wody irygacyjnej i adaptacje w kierunku poprawy metod irygacji. Unia Europejska ustaliła również zasady ochrony jakości wody w stosunku do pestycydów oraz zanieczyszczeń azotanami. NATURA 2000 spójny system obszarów chronionych na całym terytorium Wspólnoty Europejskiej, określany mianem europejskiej sieci ekologicznej, która zapewni warunki do zachowania pełnego dziedzictwa przyrodniczego krajów Unii Europejskiej. W skład sieci mają wejść: 1. Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), zidentyfikowane na podstawie dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (Special Protection Areas, SPAs) 2. Specjalne obszary ochronne (SOO), wyselekcjonowane na podstawie dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Special Areas of Conservation, SACs). Utworzenie sieci obszarów chronionych ma sprzyjać zachowaniu miejsc występowania zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz odbudowy liczebności populacji do poziomu gwarantującego ich trwałość. Zostanie to osiągnięte przez zachowanie siedlisk przyrodniczych (biotopów) oraz siedlisk gatunków ptaków, które chronione są na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Do ważnych zadań Dyrektywy Siedliskowej należy także przywracanie utraconych walorów siedliskom, które pełniły lub powinny pełnić rolę ważnego ogniwa w strukturze sieci Kodeks Żywnościowy (ang. Codex Alimentarius) stanowi zbiór norm i standardów dotyczących żywności, jest szeregiem zarówno ogólnych jak i szczegółowych standardów zapewniania bezpieczeństwa żywności. Jego celem jest ochrona zdrowia konsumenta oraz gwarancja stosowania uczciwej praktyki w branży żywnościowej. Żywność wprowadzana na rynek lokalny, czy też wysyłana na eksport musi być bezpieczna i dobrej jakości. Codex Alimentarius został utworzony w 1960 roku wspólnie przez dwie agendy Organizacji Narodów Zjednoczonych: Organizację do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization - FAO) i Światową Organizację Zdrowia (World Health Organisation - WHO). Jego celem było wprowadzenie oraz propagowanie definicji oraz wymagań dla żywności ułatwiających harmonizację międzynarodowego obrotu żywnością. W pracach nad Kodeksem Żywnościowym bierze udział 166 państw, które skupiają większość ludności świata. Ustalenia międzynarodowe są następnie wprowadzane w życie również na szczeblu krajowym i regionalnym. Rolnictwo w przyszłości Przemysł rolniczy czy Rolnictwo tradycyjne Wybór należy do Państwa Bardzo dziękuję za uwagę mgr Renata Myczko Zakład Informacji Naukowo -Technicznej i Promocji IBMER o/Poznań tel. (61) 820 33 31 e-mail: [email protected]
