Ocena częstości występowania nowotworów żołądka

medipress publishing
Ocena częstości występowania
nowotworów żołądka na podstawie
analizy wykonanych gastroskopii
w latach 2006-2009
The frequency of gastric neoplasms’ incidence
in gastroscopies during the 2006-2009 period
Barbara Włodarczyk, Renata Talar-Wojnarowska, Wojciech Deroń, Ewa Małecka-Panas
Klinika Chorób Przewodu Pokarmowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
208
Onkologia_4_2011.indd 208
STRESZCZENIE
Abstract
Wstęp. Rak żołądka należy do najczęstszych nowotworów przewodu pokarmowego, ze standaryzowanym współczynnikiem zachorowalności dla Polski
12,5/100 000 u mężczyzn i 4,8/100 000 u kobiet.
Metodyka. Dokonano retrospektywnej oceny 5439
opisów gastroskopii, przeprowadzonych w latach 20062009 w Klinice Chorób Przewodu Pokarmowego UM.
Przeanalizowano historie chorób chorych z wykrytym
nowotworem żołądka oceniając ich płeć, wiek, objawy
kliniczne, badania laboratoryjne i radiologiczne oraz rodzaj wykrytego nowotworu, jego lokalizację i stopień
zaawansowania.
Wyniki. Spośród 5439 opisów gastroskopii nowotwór żołądka rozpoznano u 40 chorych (20 mężczyzn
i 20 kobiet), co stanowiło 0,07% wykonanych badań endoskopowych. Średni wiek chorych w momencie rozpoznania wynosił 64,9 roku (od 23 do 88 lat). Na podstawie badania histopatologicznego wykryto 32 gruczolakoraki żołądka (80%), 5 guzów neuroendokrynnych (12,5%), 1 chłoniaka (2,5%), 1 tłuszczaka (2,5%) oraz
1 przerzut raka jajnika (2,5%). Najczęstszymi objawami
klinicznymi występującymi w analizowanej grupie chorych były: ból brzucha w nadbrzuszu (50%), utrata masy
ciała (50%) oraz nudności i wymioty (32,5%). Niedokrwistość występowała u 50% chorych. Średni czas trwania
objawów wyniósł 3,5 miesiąca (od 2 tygodni do 1 roku).
W momencie rozpoznania stwierdzono przerzuty do
wątroby u 5 chorych (12,5%), zaś przerzuty do płuc u 2
chorych (5%).
Background. Gastric cancer belongs to the
most frequent digestive tract’s neoplasms, with
a standardized morbidity ratio of 12,5/100 000 for men
and 4,8/100 000 for women in Poland.
Methods. The retrospective analysis of 5439
gastrocopies, conducted from 2006 to 2009 in the
Department of Digestive Tract Diseases, UM was made.
Case histories were analised and evaluated for sex, age,
clinical symptoms, laboratory and radiological findings,
as well as for the type of discovered neoplasm, its
localization and advancement level.
Results. Among 5439 gastrocopies gastric neoplasm
was detected in 40 cases (20 men and 20 women),
which equals 0,07% of performed endoscopies. The
mean age at the moment of diagnosis was 64,9 years
(from 23 to 88 years). On the basis of histopatological
findings 32 stomach adenocarcinomas (80%), 5
neuroendocrinal tumours (12,5%), 1 lymphoma (2,5%),
1 lipoma (2,5%) and 1 ovarii cancer metastasis (2,5%)
were detected. The most frequent symptoms were:
epigastric pain (50%), loss of weight (50%), nausea and
vomiting (32,5%). Anaemia was encountered in 50% of
the cases. The mean time of symptoms incidence was
3,5 months (from 2 weeks to 1 year). At the moment
of diagnosis liver metastases were detected in 5 cases
(12,5%) and pulmonary metastases - in 2 cases (5%).
Conclusions. Despite the short time of clinical
symptoms occurrence, gastric neoplasms, and especially
gastric cancers, are often detected in an advanced
Onkologia info
2012-03-13 13:50:03
Barbara Włodarczyk, Renata Talar-Wojnarowska, Wojciech Deroń, Ewa Małecka-Panas
Wnioski. Mimo stosunkowo krótkiego czasu trwania objawów klinicznych nowotwory żołądka, a zwłaszcza raki tego narządu, często wykrywane są w zaawansowanym stadium choroby. Początkowo obraz kliniczny choroby nie jest charakterystyczny, a badanie endoskopowe stanowi najlepszą metodę diagnostyczną.
Słowa kluczowe:
nowotwory żołądka, rak żołądka, wykrywanie raka,
gastroskopia
stage. Initially clinical picture is non- characteristic and
endoscopy is the best diagnostic method.
Key words:
stomach neoplasms, gastric cancer, cancer screening, gastroscopy.
Onkol Info Tom 8 Nr 4 str. 208-213
Wstęp
Rak żołądka należy do najczęstszych nowotworów przewodu pokarmowego, ze standaryzowanym
współczynnikiem zachorowalności w Polsce 12,5/100
000 u mężczyzn i 4,8/100 000 u kobiet [1]. Rozpoznanie stawia się na podstawie gastroskopii i oceny histopatologicznej pobranych wycinków. Porównanie zachorowalności na raka żołądka wśród mężczyzn w Polsce i w Stanach Zjednoczonych wskazuje na tendencję
spadkową, przy czym w Polsce ten współczynnik jest
wyższy przeciętnie o około 2 punkty % [2]. Warto zauważyć, że istnieje różnica w poziomie zachorowalności u kobiet i mężczyzn, współczynniki dla obu tych
grup różnią się przeciętnie o ok. 10 punktów %. W Polsce obserwuje się zmniejszenie zachorowalności na
raka żołądka także u kobiet, natomiast w Stanach Zjednoczonych odnotowano zwiększenie zachorowalności
w tej grupie chorych [2].
Rak żołądka w początkowej fazie może przebiegać bezobjawowo lub z niecharakterystycznymi objawami dyspeptycznymi. Obecność objawów takich
jak wymioty, utrata masy ciała i niedokrwistość przeważnie wiąże się z zaawansowanym stadium choroby
[3]. Rzadko rak żołądka manifestuje się krwawieniem
z górnego odcinka przewodu pokarmowego [4]. Innymi
rzadziej wykrywanymi (od 1% do 3%) nowotworami żołądka są guzy neuroendokrynne [5] oraz chłoniaki, objawiające się bólami brzucha oraz utratą masy ciała [6].
Celem pracy była ocena częstości występowania
i charakterystyka nowotworów żołądka u chorych pod-
8
7
Liczba pacjentów
6
5
Mężczyźni
4
Kobiety
3
2
1
0
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70-79
80-89
Przedział wiekowy
Ryc. 1. Analiza wieku pacjentów ze stwierdzonym rakiem żołądka
Źródło: obliczenia własne.
Onkologia info
Onkologia_4_2011.indd 209
209
2012-03-13 13:50:03
Ocena częstości występowania nowotworów żołądka na podstawie
analizy wykonanych gastroskopii w latach 2006-2009
danych gastroskopii w Klinice Chorób Przewodu Pokarmowego Uniwersytetu Medycznego w latach 20062009.
Metodyka
Dokonano retrospektywnej oceny 5439 opisów gastroskopii wykonanych w Klinice Chorób Przewodu Pokarmowego Uniwersytetu Medycznego w latach 20062009. Następnie przeanalizowano historie chorób pacjentów z wykrytym nowotworem żołądka, oceniając
ich płeć, wiek, objawy kliniczne, badania laboratoryjne
i radiologiczne oraz rodzaj wykrytego nowotworu, jego
lokalizację i stopień zaawansowania. Oceniano także
czas hospitalizacji i możliwość wykonania radykalnego
zabiegu chirurgicznego.
Spośród przeprowadzonych badań laboratoryjnych
wzięto pod uwagę wskaźniki takie jak poziom erytrocytów, hemoglobinę, hematokryt, aminotransferazę
alaninową (AlAT), aminotransferazę asparaginianową
(AspAT), poziom bilirubiny, grupę krwi oraz test urazowy. Przeanalizowano wyniki badań obrazowych takich
jak: badanie ultrasonograficzne (USG) i tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej, badanie radiologiczne
(RTG) i tomografia komputerowa klatki piersiowej oraz
badanie endosonograficzne (EUS).
Wyniki
Nowotwór żołądka rozpoznano u 40 chorych (20 mężczyzn i 20 kobiet), co stanowiło 0,07% wykonanych badań endoskopowych. Średni wiek chorych w momencie rozpoznania wynosił 64,9±13,9 roku (od 23 do 88 lat).
Średni wiek mężczyzn to 63,1±15,2 roku natomiast kobiet 66,6±12,5 roku. W naszej obserwacji nowotwory żołądka występowały najczęściej u mężczyzn pomiędzy
60-69 rokiem życia, a u kobiet pomiędzy 50-59 (ryc. 1).
Chłoniak
2,5%
Jednym z celów pracy była analiza lokalizacji i rodzaju wykrytego podczas gastroskopii nowotworu. Najczęściej w badaniu histopatologicznym potwierdzano gruczolakoraka żołądka (80%), w tym u 9 chorych – adenocarcinoma mucocellulare (28,1%), u 7 – adenocarcinoma tubulare (21,9%), u 2 – adenocarcinoma male differentiatum (6,2%) i po jednym przypadku adenocarcinoma mucinosum (3,1%) i adenocarcinoma microcellulare (3,1%). Stwierdzono też 5 guzów neuroendokrynnych
(12,5%), 1 chłoniaka (2,5%) i 1 tłuszczaka (2,5%). W jednym przypadku w żołądku znajdowało się wtórne ognisko raka jajnika (2,5%) (ryc. 2).
Najczęstszą lokalizacją raka (62,5%) był trzon żołądka,
w tym 15,6% obejmowało naciekiem 3/4 żołądka. Dolny
odcinek przełyku zajęty był u trzech pacjentów (9,4%)
zaś w zespoleniu żołądkowo-jelitowym zlokalizowano raka u 2 chorych (6,3%) (ryc. 3). Spośród 5 wykrytych guzów neuroendokrynnych wszystkie znajdowały
się w trzonie, 60% z nich było zlokalizowanych na ścianie przedniej żołądka. Wykryty badaniem tłuszczak,
o wielkości około 2,5 cm, znajdował się na granicy trzonu i antrum. Trzon żołądka był objęty zmianą również
w przypadku chłoniaka, z kolei wykryty przerzut do żołądka znajdował się w części przedodźwiernikowej.
Przeprowadzona analiza objawów występujących
w momencie przyjęcia do szpitala została wykonana
wśród 40 pacjentów. Średni czas trwania objawów wynosił 3,5 miesiąca (od 2 tygodni do 1 roku). U 3 chorych
(7,5%) dane z wywiadu informowały o przebytej częściowej resekcji żołądka. Przyczyną dwóch był rak żołądka (odpowiednio w 2005 i 2006 r.), natomiast trzeciej
– krwawienie z wrzodu żołądka (1974 r.). U wszystkich
tych osób było wykonane zespolenie żołądkowo-jelitowe
typu Billroth II.
Najczęstszym objawem występującym u pacjentów
był ból w nadbrzuszu zgłaszany przez 20 chorych (50%).
Kolejnym niepokojącym objawem była utrata masy
Tłuszczak
2,5%
Wtórne ognisko raka
jajnika
2,5%
Guzy neuroendokrynne
12,5%
Gruczolakoraki
80,0%
Ryc. 2. Rodzaj wykrytego nowotworu
Źródło: obliczenia własne.
210
Onkologia_4_2011.indd 210
Onkologia info
2012-03-13 13:50:04
Barbara Włodarczyk, Renata Talar-Wojnarowska, Wojciech Deroń, Ewa Małecka-Panas
70,00%
62,5%
% przypadków
60,00%
50,00%
Trzon
3/4 żołądka
Naciek przełyku
Zespolenie żołądkowo-jelitowe
40,00%
30,00%
20,00%
15,6%
9,4%
6,3%
10,00%
0,00%
Ryc. 3. Lokalizacja raków żołądka
Źródło: obliczenia własne.
– u 20 chorych (50%). U 13 osób (32,5%) występowały
nudności i wymioty, dysfagia u 8 chorych (20%), osłabienie u 9 osób (22,5%). Siedmiu pacjentów zgłaszało utratę apetytu (17,5%), pięciu – zgagę (12,5%). Biegunka pojawiła się u 1 osoby (2,5%), natomiast zaparcie u 2 chorych
(5%), jeden pacjent zgłaszał smoliste stolce (2,5%). Dolegliwości takie jak dyspepsja wystąpiły u 2 osób (5%).
Wyniszczenie występowało u 9 chorych (22,5%),
zaś powiększoną wątrobę stwierdzono u 4 pacjentów
(10%). Badaniem przedmiotowym wykazano u dwóch
osób wodobrzusze (5%), natomiast żółtaczkę u jednego chorego (2,5%). Opór w nadbrzuszu występował u 1
osoby (2,5%), opór w śródbrzuszu także u jednej (2,5%).
Kolejnym etapem pracy była analiza przeprowadzonych u chorych badań laboratoryjnych. U 20 chorych
(50%) stwierdzono niedokrwistość, z poziomem erytrocytów (RBC) średnio 3,8 x 10 uL-1 (od 2,3 do 4,6; norma
4,7-6,1 x106 uL-1), średnia wartość hemoglobiny 10,8 gdL-1
(od 4 do 13,6; norma 14-18 g dL-1), a średni poziom hematokrytu 34,1% (od 16,8 do 41,8; norma 42-52 %).
U ośmiu chorych (20%) wykazano podwyższone enzymy wątrobowe (AlAT średnio 76,4 I UL-1 (od 36 do 198)
i AspAT średnio 79,5 I UL-1 (od 32 do 211). Bilirubina całkowita była podwyższona u 4 chorych i jej średnia wartość wyniosła 3,5 mg dL-1 (od 1,3 do 9,3.). Podczas hospitalizacji u 15 chorych została oznaczona grupa krwi,
w tym u 7 pacjentów stwierdzono grupę A (46,6%), u 5
– grupę 0 (33,3%), u 2 – grupę B (13,3%). Grupa krwi AB
występowała u 1 chorego (6,6%). Test urazowy wykonano u 8 chorych, u 37,5% z nich wynik był pozytywny.
Badanie ultrasonograficzne i tomografię komputerową jamy brzusznej wykonano u 35 chorych. W przypadku badania USG zmianę patologiczną w żołądku
stwierdzono u 8 na 15 badanych pacjentów, podczas
gdy TK wykazało ją u 13 chorych na 20 poddanych badaniu. Powiększone węzły chłonne zaotrzewnowe uwi-
doczniono odpowiednio u 4 i 9 pacjentów, zaś podejrzenie przerzutów do wątroby wysunięto odpowiednio
w 7 i 5 przypadkach. Zdjęcie radiologiczne lub tomografię komputerową klatki piersiowej wykonano u 16 chorych, zmiany o charakterze przerzutów do płuc stwierdzono u 2 osób (5%).
U 3 chorych (7,5%) przeprowadzono badanie endosonograficzne (EUS), stwierdzając naciek nowotworu poza
błonę mięśniową żołądka u 1 chorego. U 2 kolejnych
chorych (ze stwierdzonym guzem neuroendokrynnym
oraz gruczolakorakiem) nie wykazano zaburzeń architektoniki ściany żołądka.
15 chorych (37,5%) zostało zakwalifikowanych do zabiegu operacyjnego. 11 chorych skierowano na Odział
Chirurgii Ogólnej, 4 na Oddział Torakochirurgii. 1 chory nie wyraził zgody na proponowany zabieg. Pozostali chorzy pozostali pod opieką Poradni Onkologicznej i/
lub Gastrologicznej.
Średni czas hospitalizacji wynosił 6,45±6,80 dni (od
1 do 30 dni). W trakcie hospitalizacji zmarło 3 chorych z rozsianym procesem nowotworowym, którzy nie byli wcześniej operowani (7,5%). Bezpośrednią
przyczyną zgonów była niewydolność nerek (1 chory), zespół rozsianego wykrzepiania śródnaczyniowego (1 chory) oraz niewydolności krążeniowo-oddechowa (1 chory).
Dyskusja
W ciągu ostatnich kilku dekad na świecie odnotowano spadek współczynnika śmiertelności na raka żołądka z 33 na 5/100 000. Dla Polski współczynnik ten wynosi 7,7/100 000, jednak w wielu krajach pozostaje on
nadal wysoki. Najwyższe współczynniki zachorowalności odnotowano w Korei Południowej – 43/100 000 i Japonii 31/100 000 [7], podczas gdy w Polsce przyjmuje
Onkologia info
Onkologia_4_2011.indd 211
211
2012-03-13 13:50:04
Ocena częstości występowania nowotworów żołądka na podstawie
analizy wykonanych gastroskopii w latach 2006-2009
on wartość 8,4/100 000 [8]. Aktualnie w Japonii współczynnik zachorowalności na raka żołądka wśród mężczyzn z grupy wysokiego ryzyka (przedział wieku 60-69
lat) pozostaje 30 razy wyższy niż w analogicznej grupie
w Stanach Zjednoczonych (20/100 000/rok), przy czym
jeszcze 100 lat temu współczynniki dla obu tych grup
były na identycznym poziomie [9].
W większości krajów w momencie rozpoznania rak
obejmuje naciekiem blaszkę właściwą błony mięśniowej żołądka, czego skutkiem jest 5-letnie przeżycie wynoszące poniżej 20% [10]. Odmiennie kształtuje się sytuacja w Japonii, w której dzięki przesiewowym badaniom endoskopowym rak żołądka jest wykrywany we
wczesnym stadium rozwoju, z czym ściśle wiąże się
5-letnie przeżycie wynoszące 97% [11].
Czynnikiem ryzyka rozwoju raka żołądka jest płeć
męska [13, 14, 15, 16] oraz podeszły wiek chorych [12,
13, 17]. Halissey i wsp. spośród 2659 zakwalifikowanych do badania pacjentów po 40. roku życia, których
głównym objawem była dyspepsja, wykryli raka żołądka u 2% analizowanych chorych, w tym głównie u osób
powyżej 55. roku życia [12]. W naszym badaniu rak żołądka został wykryty w 0,07% wykonywanych gastroskopii. Różnice te mogą wynikać z odmiennego wieku
badanych chorych, w naszej analizie byli to chorzy od
18. roku życia.
W badaniu przeprowadzonym przez Watabe i wsp.
największe ryzyko rozwoju raka związane było z zanikowym zapaleniem żołądka, wiekiem powyżej 60. lat
oraz płcią męską. Dla tej grupy pacjentów roczne ryzyko rozwoju raka zostało oszacowane na 1,8 %/rok [13].
Na podstawie badań autorów niniejszej pracy, analiza wieku pacjentów dostarczyła informacji o zdecydowanej przewadze mężczyzn chorych na raka żołądka
w grupie wiekowej między 60-69 rokiem życia, przy takiej samej ogólnej liczbie chorych mężczyzn i kobiet.
W pracy Ramosa-De la Mediny i wsp. dość liczną grupę z rozpoznanym rakiem żołądka stanowili pacjenci
poniżej 40. roku życia (14,8%). W naszej pracy stanowili oni tylko 5% przypadków. U dwóch mężczyzn rak żołądka wystąpił w wieku od 20-29 lat, co może świadczyć o tym, że wcześniej stają się oni grupą podwyższonego ryzyka. W oparciu o przeprowadzone badania
nie możemy jednak dokonać wnioskowania statystycznego ze względu na małą liczebność próby. W badaniu
Ramosa-De la Mediny i wsp. aż 14 chorych (16,9%) miało
dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka żołądka [14].
W naszej obserwacji u żadnego chorego nie potwierdzono dodatniego wywiadu w tym kierunku.
Gary i wsp. wykazali, że ryzyko raka jest o 16% wyższe wśród chorych z grupą krwi A w porównaniu z grupą B oraz, że płeć męska dominuje w grupie pacjentów
z rakiem zlokalizowanym w górnych 2/3 żołądka [15].
Mimo iż w naszej pracy grupa krwi została oznaczona
tylko u 15 chorych, to i tak odnotowano przewagę pa-
212
Onkologia_4_2011.indd 212
cjentów z grupą krwi A w stosunku do grupy krwi B,
przy czym różnica ta wyniosła 13,3 punkta %.
Sonali podaje, że spośród zmian nowotworowych
w żołądku procent wykrywanych gruczolakoraków
wynosi 90-95, natomiast pozostałe przypadki dotyczą guzów neuroendokrynnych i chłoniaków, zaś do
najrzadszych zalicza guzy stromalne (GIST) [4]. Podobne wyniki uzyskano w naszym badaniu, stwierdzając
obecność gruczolakoraków w 80% przypadków, natomiast guzy neuroendokrynne były rozpoznane w 12,5%
przypadków. Żołądek zaraz po węzłach chłonnych jest
najczęstszym miejscem rozwoju chłoniaków (10%), które stanowią około 3% wszystkich nowotworów żołądka
[16]. Podobnie w naszej obserwacji chłoniaki stanowiły
2,5% wykrywanych nowotworów żołądka.
Molloy i wsp. wykazali, iż średni czas od częściowej
resekcji żołądka do stwierdzenia raka tego narządu wynosi 11,2 roku [17]. W naszej pracy średni czas między
przeprowadzoną operacją (wykonaną u 7,5% chorych),
a zdiagnozowaniem nowotworu jest zbliżony do przedstawionego powyżej i wynosi 12,3 roku.
Do zdecydowanie najczęstszych objawów raka żołądka należy ból w nadbrzuszu i śródbrzuszu oraz
utrata masy ciała [3, 4, 12, 14]. Fakt ten potwierdza nasza praca, objawy te były zgłaszane przez odpowiednio 50% chorych. W badanu Ramosa-De la Mediny
i wsp. objawy występowały we wszystkich przypadkach, a czas ich trwania przed rozpoznaniem raka żołądka wyniósł średnio 8,4 miesiąca (od 2 do 48) [14].
Badacze ci doszli też do wniosku, że im krótszy jest
czas objawów tym rokowanie jest mniej pomyślne ze względu na agresywny przebieg choroby [14].
W naszej pracy objawy występowały u 95% chorych,
a czas ich trwania był znacząco krótszy (średnio 3,5
miesiąca).
Wczesny rak żołądka, definiowany jako rak ograniczony do błony śluzowej lub podśluzowej, w badaniu
Halisseya i wsp. został stwierdzony w 26% przypadków,
zaś do zabiegu operacyjnego zostało zakwalifikowanych aż 63% badanych [12]. Z kolei w obserwacji Ramosa-De la Mediny i wsp. do zabiegu operacyjnego zostało zakwalifikowanych 88% chorych, jednak tylko w 35%
przypadków miał on leczniczy skutek [14]. W naszej obserwacji u większości pacjentów stan choroby był zaawansowany, a tylko u 37,5% z nich wykonano zabieg
operacyjny. Pozostali chorzy, w tym również pacjenci z rozsianą chorobą nowotworową, zostali skierowani
do Poradni Onkologicznej i/lub Gastrologicznej.
Wnioski
1. Mimo stosunkowo krótkiego czasu trwania objawów klinicznych nowotwory żołądka, a zwłaszcza raki
tego narządu, często wykrywane są w zaawansowanym stadium choroby.
Onkologia info
2012-03-13 13:50:04
Barbara Włodarczyk, Renata Talar-Wojnarowska, Wojciech Deroń, Ewa Małecka-Panas
2. Początkowo obraz kliniczny choroby nie jest charakterystyczny, a badanie endoskopowe stanowi najlepszą metodę diagnostyczną.
Piśmiennictwo
1. Internetowa baza danych Centrum Onkologii
w Warszawie - http://epid.coi.waw.pl/krn/.
2. Internetowa baza danych U.S. National Cancer
Institute - http://www.cancer.gov/statistics/.
3. Wanebo HJ, Kennedy BJ, Chmiel J, Steele GJr.,
Winchester D, Osteen R: Cancer of the stomach:
A patent care study by the American College of
Surgeons. Ann Surg 1993; 218: 583-592.
4. Sonali S: Gastric carcinoma. Dis Mon 2004; 50: 532539.
5. Gilligan CJ, Lawton GP, Tang LH, West AB, Modlin IM:
Gastric carcinoid tumors: the biology and therapy
of an enigmatic and controversial lesion. Am J
Gastroenterol 1995; 90: 338-352.
6. Koch P, Valle F, Berdel WE, et. al.: Primary
gastrointestinal non-Hodgkin’s lymphoma II.
Combined surgical and conservative or conservative
management only in localized gastriclymphoma–
results of the prospective German Multicenter
Study GIT NHL 01/92. J Clin Oncol 2001;19: 3874-3883.
7. Toshikazu U, Mitsuru S: Focus on gastric cancer.
Cancer cell 2004; 5: 121-125.
8. Globocan 2008, International Agency for Research
on Cancer, World Health Organization – http://
globocan.iarc.fr/.
9. Graham D, Shiotani A: The time to eradicate is now.
Gut 2005; 54: 735-738.
10. Correa P.: Is gastric cancer preventable? Gut 2004; 53:
1217-1219.
11. Murakami T: Early cancer of the stomach. World J
Surg 1979; 3: 685-692.
12. Hallissey MT, Allum WH, Jewkes AJ, Ellis DJ, Fielding
JWL: Early detection of gastric cancer. Br Med J 1990;
301: 513-515.
13. Watabe H, Mitsushima T, Yamaji Y, i wsp.: Predicting
the development of gastric cancer from combining
Helicobacter pylori antibodies and serum
pepsinogen status: a prospective endoscopic cohort
study. Gut 2005; 54: 764-768.
14. Ramos-De la Medina A, Salgado-Nesme N, TorresVillalobos G, Medina-Franco H: Clinicopathologic
characteristics of gastric cancer in young patients
population. J Gastrointest Surg 2004; 8: 240-244.
15. Gary A, Glober E, Cantrell G, Doll R, Peto R: Interaction
between ABO and Rhesus blood groups, the site of
origin of gastric cancers, and the age and sex of the
patient. Gut 1971; 12: 570-573.
16. Rogaska S: Can gastric cancer be prevented? J
Physiol Pharmacol 2009; 60: 71-77.
17. Molloy RM, Sonnenberg A: Relation between gastric
cancer and previous peptic ulcer disease. Gut 1997;
40: 247-252.
*Adres do korespondencji:
Barbara Włodarczyk
Klinika Chorób Przewodu Pokarmowego
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
90-153 Łódź, ul. Kopcińskiego 22
tel.: 509 588 837
e-mail: [email protected]
Pracę nadesłano: 25.06.2011 r.
Przyjęto do druku: 01.10.2011 r.
Onkologia info
Onkologia_4_2011.indd 213
213
2012-03-13 13:50:04