Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie

A.Siepka
Wroclaw University of Economics
Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości
na przykładzie przedsiębiorstwa z sektora
rolniczego.
JEL Classification: A10
Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, hedging, instrumenty
pochodne
Streszczenie: Poniższy raport przedstawia sposób zabezpieczania się przed ryzykiem
stopy procentowej na przykładzie przedsiębiorstwa z sektora rolniczego. Przedstawiono
tutaj strategie zarządzania ryzykiem stopy procentowej polegającej na zabezpieczeniu
przepływów pieniężnych jednostki z wykorzystaniem instrumentów pochodnych tj.
kontakty terminowe FRA oraz opcję na stopę procentową.
Wprowadzenie:
Zarządzanie ryzykiem stanowi nieodłączną część zarządzania przedsiębiorstwem, a w szczególności
zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Często uzasadnia się to tym, że kategoria ryzyka ściśle związana jest z
kategorią wartości. To właśnie wartość przedsiębiorstwa zależy od przyszłych przepływów pieniężnych ,które
obarczone są ryzykiem. Ze względu na to, że przedsiębiorstwa z sektora rolniczego często narażone są na ryzyko
rynkowe, wynikające ze zmian cen na rynkach finansowych w poniższej pracy przedstawię sposób zabezpieczania
się przed jednym z nich tzn. ryzykiem stopy procentowej.

Strategia 1
Zabezpieczanie
się
przedsiębiorstwa
przed
spadkiem stopy procentowej
poprzez zastosowanie
instrumentów pochodnych tj. kontraktu terminowego FRA 3X9 , w którym przedsiębiorstwo zajmuję krótką pozycję.
Celem zastosowania kontraktu FRA jest zabezpieczenie przepływu pieniężnego zależnego od stopy procentowej w
okresie do jednego roku. Ponad to przedsiębiorstwo planuję zabezpieczyć przepływy pieniężne w dłuższym okresie
niż rok, dlatego postanawia zastosować inny rodzaj instrumentu pochodnego jakim jest opcja na stopę procentową
(floor). Do przedstawienia strategii posłużę się danymi jednostki za 2010 r.

Kontrakt FRA – krótka pozycja
Jednostka w styczniu zastanawiała się nad zainwestowaniem części kwoty z tytułu otrzymanych
przez nią należności na okres 6 miesięcy od 5 marca do 5 września
Oferowany przez bank depozyt oprocentowany jest według stopy 6M WIBOR
Wysokość zainwestowanej kwoty- 30% otrzymanych należności w 2010 r.- 859,557 tys. zł
1
Podmiot obawia się spadku stóp procentowych w okresie 3 miesięcy- przyjmuje krótką pozycję
Stopa kontraktu FRA 4,38%
2
Rozpatrywane są trzy scenariusze: neutralny( stopy procentowe nie ulegają zmianom),
optymistyczny( spadek stóp procentowych), pesymistyczny (wzrost stóp %)
Aby wykonać odpowiednie obliczenia posłużę się następującymi wzorami, które stosuję się w
przypadku zabezpieczenia przy użyciu kontraktów terminowych FRA.
Wzór na kwotę rozliczenia kontraktu
2
:
r-stopa procentowa w terminie wygaśnięcia kontraktu
rFRA -stopa procentowa kontraktu
Zasady dokonywanych płatności

Jeżeli :r < rFRA to, nabywca kontraktu
płaci różnicę R sprzedającemu.

Jeżeli: r > rFRA to sprzedający płaci
różnicę R nabywcy kontraktu
N -umowna kwota nominalna,
T- okres, którego dotyczy referencyjna stopa procentowa
1
Bilans Spółki S ( poz. należności krótkoterminowe)
http://bossa.pl/index.jsp?data=2010.01.05&layout=rn01&page=3&news_cat_id=72&search=WIBOR&where=subj
ect&categoryId=8&x=25&y=11.
2
W
Tabela 1. Wielkość przepływów w przypadku spadku stopy %
SCENARIUSZ A- spadek stopy o 1%
Wysokość depozytu
Stopa referencyjna
scenariusza
optymistycznego
otrzymana kwota 4226,36, która została zainwestowana po
859557
3,38%
Kwota rozliczeniowa ( R)
+ Kwota dopasowania
+ Odsetki od depozytu po obecnej stopie WIBOR
przypadku
obecnej stopie WIBOR 6M na okres pół roku, pokrywa
4226,36
71,43
14526,51
różnice między oprocentowaniem depozytu 3,38% a 4,38%.
Jest to zatem 1 % w skali pół roku od kwoty 859557. Zatem
= Całkowita wartość odsetek depozytu
18824,30
podmiot zredukował ryzyko stopy procentowej .
Źródło: Obliczenia własne na podstawie:
http://www.fire.ue.wroc.pl/index.php/materialy-dydaktyczne/platforma-moodle
Tabela 2. Wielkość przepływów w przypadku wzrostu stopy
SCENARIUSZ B- wzrost stopy o 1 %
Wysokość depozytu
Stopa referencyjna
Kwota rozliczeniowa ( R)
+ Kwota dopasowania
+ Odsetki od depozytu po obecnej stopie
WIBOR
859557
5,38%
-4185,20
-112,58
23122,08
Na podstawie scenariusza C mogło się zdarzyć, że
nastąpi wzrost stopy 6M WIBOR. Wówczas Spółka S
musiałaby zapłacić określoną kwotę bankowi. Jednak dzięki
wyższej stopie referencyjnej podmiot otrzymywałby z tego
tytułu wyższe odsetki. Zatem efekt byłby podobny , gdyż
jednostka zabezpieczyła wpływ pieniężny na poziomie 4,38%.
= Całkowita wartość odsetek depozytu
18824,30
Źródło: Obliczenia własne na podstawie:
http://www.fire.ue.wroc.pl/index.php/materialy-dydaktyczne/platforma-moodle
Tabela 3 Wielkość przepływów – brak zmian stopy %
SCENARIUSZ C- stopy bez zmian
859557
4,38%
Wysokość depozytu
Stopa referencyjna
0,00
0,00
+ Odsetki od depozytu po obecnej stopie WIBOR 18824,30
18824,30
= Całkowita wartość odsetek depozytu
Kwota rozliczeniowa ( R)
+ Kwota dopasowania
Brak zmiany stopy referencyjnej powoduję, brak
dodatkowych płatności. Jednostka otrzymuję odsetki w takiej
samej wielkości. Podsumowując, we wszystkich przypadkach
zastosowania hedgingu przedsiębiorstwo nie osiągnie straty i
saldo całej operacji będzie identyczne w przypadku wzrostu,
spadku jak i braku zmian wysokości stopy procentowej.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie
http://www.fire.ue.wroc.pl/index.php/materialy-dydaktyczne/platforma-moodle

Opcje floor- pozycja długa
3
Jednostka postanowiła zainwestować kwotę 123,5 tys. zł w dniu 04.01 na okres 3 lat
Odsetki otrzymywane co pół roku według stopy 6M WIBOR
4
Stopa kontraktu floor : 4,38%
Termin wygaśnięcia opcji :3 lata; Płatności w kontakcie co pół roku; Cena opcji :3500 zł
Aby wykonać odpowiednie obliczenia posłużę się następującymi wzorami stosowanymi w przypadku zabezpieczenia
się przy użyciu opcji na stopę procentową:
Zasady dokonywanych płatności
4
Wzór na kwotę rozliczenia opcji :
R= |rr- rc| *T* FV

posiadaczowi opcji cap różnicę R.
rr- stopa referencyjna w terminie rozliczenia opcji , rc- stopa kontraktu
T –okres, którego dotyczy referencyjna stopa procentowa
FV- wartość nominalna instrumentu
3
Jeżeli :rc<rr to wystawca opcji cap płaci

Jeżeli: rr> rc to wystawca opcji floor płaci
posiadaczowi opcji floor różnicę R
Bilans spółki S ( poz. inwestycje długoterminowe)
http://bossa.pl/index.jsp?data=2010.01.04&layout=rn01&page=3&news_cat_id=72&search=WIBOR&where=subj
ect&categoryId=8&x=15&y=4
4
Tabela 4. Płatności w kontrakcie floor
5
Okres od
6M Wibor na
zawarcia
początku okresu (%)
kontraktu (lata)
0,5
4,00%
Na podstawie
tabeli nr 4
w trzech okresach floorlet
Płatność na
koniec
okresu
234,65
wygasa i płatności nie występują, gdyż stopa referencyjna jest
wyższa od 4,38 %. Natomiast w pozostałych okresach nabywca
1
4,13%
154,38
floor otrzymuje niedobór poniżej 4.38% od wartości nominalnej
1,5
4,16%
135,85
liczonej na okres półrocza. Dzięki kontraktowi podmiot efektywnie
2
4,98%
0
2,5
5,00%
0
otrzymuje odsetki od depozytu 4.38%, a zatem 2,19% w skali pół
3
4,41%
0 roku. I gdy oprocentowanie jest niższe niż stopa kontraktu tj. w
Źródło: Obliczenia własne na podstawie:
por. Jajuga K., „Zarządzanie Ryzykiem”, PWN, Warszawa 2007 pierwszym przypadku, to niedobór tzn. 234,65 jest sfinansowany
otrzymaną płatnością z tytułu kontaktu floor.

Strategia 2
.
Wzrost stóp procentowych w 2011 r. powoduję, że jednostka chce zabezpieczyć się przed wzrostem stopy
%. Okres 2011 r. to okres inwestycji dla jednostki, a zatem okres zaciągania kredytów. W tym celu, aby zabezpieczyć
przepływy pieniężne do roku strona stosuje kontrakt FRA 3X9, w którym tym razem zajmuje długą pozycję. Natomiast
w celu zabezpieczenia płatności w okresie dłuższym niż rok stosuje opcje cap. Do przedstawienia strategii
zarządzania ryzykiem stopy % posłużę się danymi finansowymi jednostki z 2011 r.

Kontrakt FRA- długa pozycja
Jednostka w styczniu zastanawiała się nad zaciągnięciem kredytu na utrzymanie bieżącej działalności na
okres 6 miesięcy od 3 kwietnia do 3 września.
Oferowany przez bank kredyt oprocentowany według stopy 6M WIBOR+ 2%
6
Wysokość kwoty kredytu - 3 215,97 tys. zł ; Stopa kontraktu FRA 4,16%
7
Podmiot obawia się wzrostu stóp w okresie 3 miesięcy- przyjmuje długą pozycję
Rozpatrywane są trzy scenariusze: neutralny( stopy procentowe nie ulegają zmianom),
pesymistyczny(spadek stóp procentowych), optymistyczny (wzrost stóp %)
Tabela 5. Wielkości przepływów w trzech scenariuszach
Wysokość kredytu
Stopa referencyjna
Kwota rozliczeniowa ( R)
+ Kwota dopasowania ( Odsetki od kwoty
rozliczeniowej zainwestowanej do chwili T2)
+ Koszt w PLN kredytu zaciągniętego po
obecnej stopie (WIBOR 6M+2%)
Wariant A- spadek Wariant B- wzrost Wariant C- stopy
stopy o 1%
stopy o 1%
bez zmian
3 215 970
3215970
3 215 970
3,16%
5,16%
4,16%
-15829,74
15675,42
0,00
-250,11
404,43
0,00
-82972,03
-115131,73
-99051,88
= Całkowity koszt kredytu
-99051,88
-99051,88
-99051,88
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: http://www.fire.ue.wroc.pl/index.php/materialy-dydaktyczne/platforma-moodle
5
www.bossa.pl
Bilans spółki S ( Zobowiązania krótkoterminowe : kredyty i pożyczki)
7
http://bossa.pl/index.jsp?data=2011.01.03&layout=rn01&page=3&news_cat_id=72&search=WIBOR&where=subj
ect&categoryId=8&x=26&y=16
6
W wariancie B otrzymana kwota tzn. 15 675,42 po zainwestowaniu na okres półrocza po obowiązującej stopie
WIBOR 6M pokrywa różnice między oprocentowaniem kredytu 7,16% a 6,16%. Jest to 1 % w skali półrocza od wartości
3215,97 tys. zł. dzięki czemu podmiot zredukował ryzyko stopy %. Podobny efekt występuje w wariancie A, gdzie Spółka
S zobowiązana jest do zapłaty bankowi określonej kwoty. Jednak niższe oprocentowanie powodują niższe odsetki od
kredytu, zatem następuję zabezpieczenie wypływu pieniężnego na poziomie 6,16%.

Opcja cap- pozycja długa
8
Jednostka postanowiła zaciągnąć kredyt na kwotę 3 581,32 tys. zł w dniu 04.01 na 2 lata
Odsetki otrzymywane co pół roku według stopy 6M WIBOR + 2%
Stopa kontraktu cap : 4,16%
9
Termin wygaśnięcia opcji :2 lata; Płatności w kontakcie co pół roku; Cena opcji :4000 zł
Tabela 6. Płatności w kontrakcie cap
Okres od zawarcia kontraktu (lata)
6M Wibor na początku okresu (%)
Płatność na koniec okresu
0,5
4,00%
0
1
4,13%
0
1,5
4,16%
0
2
4,98%
14683,41
2,5
5,00%
15041,54
3
4,41%
4476,65
Źródło: Obliczenia własne na podstawie :por. Jajuga K., „Zarządzanie Ryzykiem”, PWN, Warszawa 2007
Na podstawie powyższej tabeli w trzech okresach caplet wygasa i płatności nie występują, gdyż stopa
referencyjna jest niższa od 4,38 %. Natomiast w pozostałych okresach nabywca cap otrzymuje niedobór powyżej
4.16% od wartości nominalnej liczonej na okres pół roku. Dzięki kontraktowi podmiot efektywnie będzie płacić odsetki
od kredytu równe 6.16%, a zatem 3,08% w skali pół roku. I gdy oprocentowanie jest wyższe niż stopa kontraktu tj. w
czwartym przypadku to nadwyżka 14683,41 tzn. jest sfinansowana otrzymaną płatnością z tytułu kontaktu cap.
Podsumowanie:
Na podstawie powyższych przykładów można zauważyć, jak zmiany stóp procentowych wpływają na
wysokość przepływów pieniężnych jednostki. Warto dodać, że celem zarządzania jest zwiększanie wartości
przedsiębiorstwa, dlatego oczywiste jest znaczenie zarządzania ryzkiem, jako składowej zarządzania wartością. To
właśnie proces zarządzania ryzykiem prowadzi do osiągnięcia przez podmiot akceptowalnego poziomu ryzyka, która
porozwala na realizację nadrzędnego celu jednostki.
8
10
Bilans spółki S ( poz. Zobowiązania długoterminowe kredyty i pozyczki)
http://bossa.pl/index.jsp?data=2011.01.03&layout=rn01&page=3&news_cat_id=72&search=WIBOR&where=subj
ect&categoryId=8&x=15&y=4
10
Jajuga K.,” Zarządzanie Ryzykiem”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
9
Bibliografia:
B. R. Kuc , Zarządzanie ryzykiem : wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Zarządzania i Prawa, Warszawa 2007
B. E. Gup, Robert Brooks, “Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej : przewodnik dla
bankowców dotyczący wykorzystania transakcji terminowych, opcji, swapów i innych
instrumentów pochodnych”, Związek Banków Polskich, Warszawa 1997
Charles W. Smithson, Clifford W. Smith Jr., D. Sykes Wilford ,” Zarządzanie ryzykiem
finansowym : instrumenty pochodne, inżynieria finansowa i maksymalizacja wartości”, Oficyna
Ekonomiczna, Warszawa 2000
D. Zarzecki, „Zarządzanie finansami : zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości” T. 1,
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007
D. Zarzecki, „Zarządzanie finansami : zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości” T. 2,
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007
D. Wolniak, „Zarządzanie ryzykiem procentowym przy wykorzystaniu instrumentów
pochodnych”, Zarządzanie i Finanse, Warszawa 1997
G. Golec, „Opcje na polskim rynku finansowym : wycena, strategie”, UMCS, Lublin 2002.
G. Zalewski , „Kontrakty terminowe w praktyce”, WIG-Press, Warszawa 2000.
H.
Riehl, “Zarządzanie ryzykiem na rynku pieniężnym, walutowym i instrumentów
pochodnych”, Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2001
I. Wojciechowski, „ Opcje na wybrane instrumenty finansowe jako narzędzia ograniczające
ryzyko”, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999.
John Hull ,”Kontrakty terminowe i opcje : wprowadzenie”; (tł.z ang.), WIG-Press, Warszawa
1997.
John T. Zietlow , Terry S. Maness, “Short-term financial management : text, cases, and
readings”, Minneapolis/St. Paul : West Publishing Company, 1993.
J. Zająć, „Instrumenty pochodne stóp procentowych i kursu walutowego w praktyce : kontrakty
terminowe, swapy, opcje. T.1, Wprowadzenie, instrumenty, wycena” , K.E.Liber, Warszawa
2003
K. Jajuga .,” Zarządzanie Ryzykiem”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
M. Kalinowski, „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej w przedsiębiorstwie”, CeDeWu,
Warszawa 2009
P. Jedynak, S. Szydło, „Zarządzanie ryzykiem”, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości,
Wrocław 1997
P.Rokita:
http://fire.ue.wroc.pl/moodle/file.php/17/ZRY_stac_2012_2013/ZRY_wykl_8_1_hedging_stopa
_cz1.pdf
S. Kasiewicz, „Zarządzanie zintegrowanym ryzykiem przedsiębiorstwa w Polsce : kierunki i
narzędzia”, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.
T. T. Kaczmarek Zarządzanie ryzykiem : ujęcie interdyscyplinarne : Difin, Warszawa 2010
W. Dębski, „Rynek finansowy i jego mechanizmy : podstawy teorii i praktyki” , PWN,
Warszawa 2008
W. Rogowski, A. Michalczewski,” Zarządzanie ryzykiem w przedsięwzięciach inwestycyjnych :
ryzyko walutowe i ryzyko stopy procentowej”, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005
W. Tarczyński, M. Mojsiewicz, „Zarządzanie ryzykiem : podstawowe zagadnienia”, PWE,
Warszawa 2001.
Z.
Marciniak,
„Zarządzanie
wartością
i
ryzykiem
przy
wykorzystaniu
pochodnych, SGH, Warszawa 2001
http://www.bph.pl/repo/bph/korporacje/MIFID/ryzyko_stopy_procentowej_bph.pdf
www.sgh.waw.pl/katedry/krk/prac/.../Wyklad%20V.doc
instrumentów