Kryteria i klasyfikacje upośledzeń umysłowych

Kryteria i klasyfikacje
upośledzeń umysłowych
I kryterium pedagogiczne upośledzenia umysłowego: dzieci niewychowalne, dzieci prawie
niewychowalne, dzieci wychowalne ale niewyuczalne, dzieci wyuczalne.
II kryterium psychologiczne (uwzględniające stopień rozwoju intelektualnego): debilizm –
najlżejszy stopień upośledzenia – I. I 50-69; imbecylizm – średni stopień upośledzenia – I. I –
20-49; idiotyzm – najcięższa postać – I. I 0-19.
III inne kryteria ocen poszczególnych stopni niedorozwoju umysłowego stanowiły:
1. badania zasobu słownego: - mowa u idioty – zupełny jej brak; - u imbecyla – mętna,
zniekształcona; u debila – normalna choć skąpa.
2. obserwacja ewolucji rozwoju oparta na porównaniu poziomu inteligencji dziecka
upośledzonego umysłowo z inteligencją dziecka normalnego.
3. badania wyników w nauce szkolnej.
A.F. Tredgold definiuje niedorozwój umysłowy jako stan umysłu, który nie osiągnął
normalnego rozwoju. Przyczyny dostrzega wyróżniając 3 kryteria:
1. wyniki w nauce szkolnej,
2. inteligencja według pomiaru testami inteligencji,
3. przystosowanie biologiczne i społeczne.
Obowiązująca klasyfikacja upośledzenia umysłowego wprowadzona przez Światową
Organizację Zdrowia:
Stopień upośledzenia
I. I
Pogranicze upośledzenia umysłowego
68 – 83
Upośledzenie umysłowe lekkie
52 - 67
Umiarkowane
36 – 51
Znaczne
20 – 35
Głębokie
0 - 19
Podstawą powyższej klasyfikacji jest skala o średnicy 100 i odchyleniu standardowym 16.
nowa klasyfikacja spowodowała korektę poglądów na zadania i organizację szkół specjalnych
dla dzieci upośledzonych umysłowo. Umożliwia ona porównanie ilorazów inteligencji
uzyskanych różnymi metodami.
Stopień rozwoju umysłowego
skala
Termann – Merril Wechslera
Grace Arthur
I. I
I. I
I. I
Rozwój prawidłowy
84-100
85-100
84-100
Pogranicze upośledzenia
83-68
84-70
83-67
Upośledzenie umysłowe lekkie
67-52
69-55
66-50
Umiarkowane
51-36
54-40
49-33
Znaczne
35-20
32-16
głębokie
poniżej 20
poniżej 16
Kryteria diagnostyczne dla upośledzenia umysłowego:
- znaczące obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego. I. I wynosi 70 lub mniej (dla
niemowląt konieczna jest kliniczna ocena obniżenia funkcjonowania intelektualnego);
- współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego;
- ujawnienie się przed 18 rokiem życia.
Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg Amerykańskiego Tow. Pediatrycznego (DSM IIIR):
Stopień upośledzenia
I. I
Lekki
50-55 do ok. 70
Umiarkowany
35-40 do ok. 50-55
Znaczny
20-25 do ok. 35-40
Głęboki
pon 20 lub 25
Według Amer Tow ds. Upośledzenia Umysłowego i Amer Tow Psychiatrycznego:
niedorozwój umysłowy charakteryzuje się niższym od przeciętnego funkcjonowaniem
intelektualnym, współwystępującym z innymi ograniczeniami w zakresie 2 lub więcej
spośród zdolności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi kontaktów
społecznych, korzystania z dóbr społeczno-kulturowych, troski o zdrowie i bezpieczeństwo.
Charakterystyka stopni upośledzeń umysłowych
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim charakteryzuje się upośledzoną zdolnością
myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolnością syntetycznego ujmowania zdobytych
wiadomości i wiązania ich w logiczne całości, z wielką trudnością tworzą pojęcia.
Wyobraźnia twórcza jest uboga, małe zdolności kombinacyjne. Utrudnienia w uczeniu się
dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, różnorodne deficyty rozwojowe.
Analizując zaburzenia zachowania można wyodrębnić dwie grupy dzieci:
- eretyczne – niestabilne, niezrównoważone, z przewagą pobudzenia. Są to dzieci
nadmiernie ruchliwe, z równoczesnymi trudnościami w koncentracji uwagi i oznakami
nadmiernego zmęczenia.
- apatyczne – z przewagą hamowania, ze zwolnionym tempem reakcji, biernością,
nieśmiałością i płaczliwością.
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym charakteryzuje się
poważnymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego. Mowa tych osób jest
agramatyczna, często bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo ubogie. W myśleniu występują
wielkie trudności w przyswojeniu pojęć abstrakcyjnych, także w rozumieniu stosunków
logicznych. W rozwoju poznawczym pozostają na poziomie przedoperacyjnym. Wyraźnie
zróżnicowany jest poziom potrzeb poznawczych tych dzieci. Zakres pamięci jest wąski a
trwałość znikoma.
Upośledzenie umysłowe głębokie stanowi ok. 20-30% ogółu upośledzonych umysłowo.
Często wraz z upośledzeniem występuje zaburzenie funkcjonowania receptorów oraz duże
trudności w koncentracji uwagi, co wyjaśnia powolność i niedokładność spostrzeżeń. Stwarza
to okazję do przeinaczania faktów, do zmyśleń i konfabulacji.
Problem rozwoju społecznego osób upośledzonych umysłowo
Funkcjonowanie społeczne osób upośledzonych umysłowo wiąże się z przygotowaniem ich
do życia w środowisku społecznym. Brak prawidłowej relacji między jednostką a
środowiskiem może wywoływać niekorzystne dla niej skutki w sferze osobowości. Niechęć
do osób upośledzonych umysłowo potęguje się wówczas, gdy ujawniają one zachowania
nieakceptowane społecznie, w wyniku których środowisko przejawia wobec nich postawy
charakteryzujące się unikaniem i odtrąceniem. Oznacza to, że im większa częstotliwość
zachowań społecznie oczekiwanych, tym większe prawdopodobieństwo adaptacji społecznej.
Ukazanie wzorów zachowania prospołecznego osobom upośledzonym umysłowo stwarza im
okazję uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa i identyfikacji zachowań społecznie
wartościowych. Bardzo ważną rolę w kształtowaniu tych zachowań odgrywają rodzice
dziecka.
Czynniki etiologiczne upośledzenia umysłowego
Międzynarodowa klasyfikacja chorób wyróżnia następujące przyczyny niedorozwoju
umysłowego:
- po zakażeniach i zatruciach; - wskutek urazu lub działania czynników fizycznych;
- z zaburzeniami przemiany, wzrostu lub odżywiania;
- w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu np. dziecięce stwardnienie
rozległe;
- wskutek chorób i zespołów wywołanych przez nieznane czynniki działające w życiu
płodowym;
- wskutek anomalii chromosomalnych;
- wskutek wcześniactwa;
- wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowych);
- inne bliżej nieznane np. idiomatyczny, o nieznanej przyczynie.
Czynniki przyczynowe upośledzenia umysłowego
Działające przed poczęciem: monogeniczne, strukturalno-metaboliczne; wieloczynnikowe;
chromosomalne.
Działające w czasie życia płodowego: zakażenia bakteryjno-wirusowe i inwazje pasożytnicze;
wady żywienia; czynniki chemiczne; czynniki immunologiczne; zaburzenia łożyska, hipoksja
wewnątrzmaciczna.
Związane z porodem: zamartwica; uraz okołoporodowy; wcześniactwo.
Działające po urodzeniu: zakażenia; urazy; czynniki chemiczne; czynniki żywieniowe;
czynniki izolacji zmysłowej i kulturalnej.
Do postawienia diagnozy upośledzenia umysłowego nie wystarcza badanie testowe
inteligencji dziecka i określenie jego ilorazu inteligencji. Należy poznać również zachowania
przystosowawcze. Grossman terminem „zachowanie przystosowawcze” określa efektywność
lub stopień w jakim jednostka realizuje wymogi niezależności osobistej i odpowiedzialności
społecznej, właściwej dla jej wieku życia oraz środowiska. Odchylenia od normy w
zachowaniu przystosowawczym mogą ujawniać się w różnych okresach rozwojowych i w
różnych przejawach zachowań.
ORZECZNICTWO,
PORADNICTWO
I
KWALIFIKOWANIE
DZIECI
UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO DO SZKÓŁ I PLACÓWEK SPECJALNYCH
Zakwalifikowanie jest rozpoczęciem okresu wnikliwej obserwacji dziecka, aby ewentualnie
zdecydować czy nie zostało skierowane błędnie do wymienionej w orzeczeniu formy
kształcenia specjalnego. Na wniosek szkoły można powtórnie po kilku miesiącach dokonać
rewizji badań. Rodzice mają prawo odwołania się do od pierwszej decyzji w ciągu 14 dni.
Mogą również uzyskać prawo do spowodowania badań w celu rekwalifikacji dziecka. Po
powtórnych badaniach orzeczenie nie podlega odwołaniu.
Wstępne wykrywanie dzieci podejrzanych o niedorozwój umysłowy przewidywane było w
programie czynnej opieki zdrowotnej w Polsce. Konsekwencją uzyskanych diagnoz miało być
przystąpienie do indywidualnych programów leczniczych i rewalidacyjnych w określonych
zespołach. Wyróżniono 11 grup dyspanseryjnych dla poszczególnych kategorii zaburzeń:
1. dzieci z ryzyka okołoporodowego
2. dzieci z wadami wrodzonymi
3. z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania i ze stanami niedoborowymi
4. z zaburzeniami w rozwoju somatycznym i psychicznym, gdzie mieści się niedorozwój
umysłowy z trwałymi czynnościowymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego
5. z wadami i chorobami narządu wzroku
6. z przewlekłymi chorobami jamy nosowo-gardłowej i uszu, z zaburzeniami słuchu i mowy
7. z przewlekłymi chorobami układu nerwowego
8. z chorobami układu krążenia, chorobą reumatyczną i chorobami tkanki łącznej
9. dzieci z przewlekłymi chorobami układu moczowego
10.
z trwałymi uszkodzeniami narządu ruchu
11.
z innymi chorobami przewlekłymi wymagającymi czynnej opieki jak: choroby
metaboliczne, choroby przysadki mózgowej i podwzgórza, choroby tarczycy i inne.
Program nauczania ośmioletniej szkoły podstawowej specjalnej stwierdza, że praca
rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo opiera się na następujących założeniach:
- duża zdolność kompensacyjna rozwijającego się mózgu umożliwia w znacznym stopniu
zmniejszenie objawów niedorozwoju;
- mimo zaburzeń w rozwoju dziecka, można i należy wszechstronnie rozwijać i
kształtować jego osobowość; - rozwój dziecka upośledzonego umysłowo nie zatrzymuje
się na poziomie określonego okresu dzieciństwa lecz przebiega swoiście tzn. jest to
rozwój o swoistych właściwościach, potrzebach i możliwościach.
Opiekę nad dziećmi z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi a także wykrywanie
odchyleń i zaburzeń w rozwoju powierza się poradniom. Do zadań poradni należy:
 ustalenie diagnozy w zakresie lekarskim (rozwój fizyczny i jego nieprawidłowości),
psychologicznym (diagnoza rozwoju, intelektu, psychomotoryki), pedagogicznym (stopień
zaawansowania w nauce, zakres braków i opóźnień), socjalnym (sytuacja i warunki życia
w rodzinie);
 orzekanie o formie pomocy korekcyjno-wyrównawczej dla dzieci upośledzonych do szkół
i zakładów specjalnych;
 prowadzenie badań kontrolnych dzieci w szkołach i zakładach specjalnych dla
ewentualnego rozpatrzenia możliwości powrotu niektórych z nich do szkół masowych;
 organizowanie świetlic obserwacyjnych dla prawidłowego stawiania diagnoz i kierowania
do odpowiednich placówek. Dla opracowania diagnozy i orzeczenia kwalifikującego,
poradnia przeprowadza pełne badania psychologiczne. Bada dojrzałość społeczną dzieci
oraz cechy osobowości i charakteru. Opinię zbiorczą o dziecku uzgadnia w poradni zespół
specjalistyczny, który dokonał badań cząstkowych: lekarz, psycholog, pedagog.
Zatwierdza zespół orzekający złożony z dyrektora poradni jako przewodniczącego oraz
kierownika poradni medycyny szkolnej, a także przedstawiciela administracji szkolnej
(zapewniającego uczniowi zakwalifikowanemu właściwe miejsce w sieci szkół
odpowiednich do kierunku nauki wskazanej w orzeczeniu)
Orzeczenie kwalifikujące dziecko do odpowiedniej dla niego formy kształcenia zawiera:
- rodzaj i stopień odchylenia i zaburzenia rozwoju;
- wskazuje formę kształcenia specjalnego lub pomocy korekcyjno-wychowawczej; wskazuje metody pracy rewalidacyjnej.
W rozumieniu ortodydaktyki rewalidacja jest to proces wychowania specjalnego jednostek
upośledzonych, zmierzający do optymalnego ich rozwoju.
W działaniu rewalidacyjnym pedagogika specjalna wyróżnia następujące kierunki działania:
 dominację wychowania nad nauczaniem; w ortodydaktyce bardziej podkreśla się znaczenie
wychowania. Jest to konsekwencją faktu, iż realizacja zadań dydaktycznych w procesie
kształcenia jednostek upośledzonych w dużej mierze zależy od efektów pracy
wychowawczej;
 indywidualizację – do swoistych właściwości każdej jednostki upośledzonej należy dobrać
odpowiednie metody postępowania w procesie nauczania i wychowania czyli podejść do
niej w sposób indywidualny. Stosując tę zasadę w procesie nauczania i wychowania
czynimy go bardziej efektywnym. Przez dostrojenie się do jednostki szybciej osiągniemy
zamierzone rezultaty, ułatwimy jej aktywizację i ogólną sprawność, przez co znacznie
podnosimy poziom prowadzonej rehabilitacji;
 właściwy dobór treści kształcących –ustalając program nauczania i wychowania
(dobierając odpowiednie treści kształcenia) dla jednostek upośledzonych, należy
koniecznie uwzględnić trudności występujące w przyjmowaniu informacji, musimy
kierować się również wymaganiami w zakresie przysposobienia do pracy zawodowej;
 maksymalne rozwijanie tych zadatków i cech jednostki, które są najmniej upośledzone;
 wyrównanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów psychofizycznych
jednostki.
Według M. Grzegorzewskiej rewalidacja musi być oparta na:
- poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historii jej życia, poznaniu charakteru i
stopnia upośledzenia oraz związanych z tym czynników etiologicznych;
- uwzględnieniu w metodzie pracy typu układu nerwowego;
- zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na dana jednostkę upośledzoną;
- jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na frustracje;
- tworzenie warunków kształtujących nowe motywacje;
- dostosowania pracy do sił i możliwości jednostki;
-
stosowaniu
dynamizujących.
metod
kompensacyjnych,
korygujących,
usprawniających
i