Metody pedagogiki specjalnej

Opracowała:
mgr Iwona Sobczyńska
Metody pedagogiki specjalnej.
Metody nauczania - to sposób postępowania
nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu. W pracy pedagogicznej z
dziećmi upośledzonymi umysłowo należy uwzględnić kilka podstawowych zagadnień, które
powinny znaleźć miejsce w programie wychowania:
1. Cel pracy i wynikające z niego zadania rewalidacyjne
2. Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)
3. Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)
4. Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których terapeuta
będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)
5. Osoby realizujące program
Podstawowe cele kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo zmierzają do
optymalnego ich rozwoju oraz przystosowania do życia w społeczeństwie (w granicach
indywidualnych właściwości jednostki).
Aby dzieci niepełnosprawne mogły samodzielnie, bądź z pomocą drugiej osoby
funkcjonować w środowisku społecznym, konieczna jest ciągła ich edukacja i rewalidacja,
chociażby na poziomie przygotowania do samodzielnego życia (jeśli to możliwe). Wymaga to
zawsze łącznego stosowania wielu różnych metod usprawniających i terapeutycznych.
Metody pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo są różnorodne, a
ich dobór zależy od:

celu i zadań oddziaływań,

sytuacji dziecka (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i
ograniczeń),

realnych warunków, w jakich odbywają się zajęcia (dom rodzinny,
szkoła).
Metody – to przede wszystkim ukierunkowana zabawa, dobrze zorganizowana praca
dająca stosunkowo szybko zamierzone efekty, ćwiczenia w mówieniu, samoobsłudze,
gimnastyka korekcyjna i rytmika.
Metody, które przedstawię, są jednymi z wielu wykorzystywanych w pracy z dziećmi
upośledzonymi umysłowo.
1. Metoda ośrodków pracy M. Grzegorzewskiej – jest jedną z metod nauczania
całościowego.
Metoda ośrodków pracy została przystosowana do naszych warunków przez Marię
Grzegorzewską z metody Decroly'ego. Metoda ta jest powszechnie stosowana w klasach
początkowych szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, a
także w "szkołach życia" dla dzieci umiarkowanie i znacznie upośledzonych. Główne
założenia tej metody polegają na czerpaniu materiału nauczania bezpośrednio z życia, na
aktywnym udziale uczniów w zjawiskach otaczającego świata. Praca metodą ośrodków
stwarza warunki dla konkretnego poznania przedmiotów i zjawisk za pomocą wszystkich
zmysłów.
Metoda ta obok funkcji rehabilitacyjnych pełni również funkcje kształcące i
wychowawcze: uczy widzieć, obserwować, badać i rozumieć zjawiska przyrody i zjawiska
społeczne, wyciągać wnioski, a więc uczy myślenia. Zakres i układ treści dostosowany do
możliwości dzieci, jednocześnie związany jest z życiem. Metoda ta pozwala stworzyć dziecku
warunki dostarczające bogatego materiału obserwacyjnego, powiązanego logicznie. Materiał
powinien być przyswajany wszechstronnie, drogą wszystkich zachowanych analizatorów. Ma
to być całościowe poznawanie przedmiotów, zjawisk i zagadnień w logicznej ciągłości, w
rozumieniu związków przyczynowych zachodzących między zjawiskami.
Organizacja codziennych zajęć jest następująca:
1. zajęcia wstępne,
2. bezpośrednie spostrzeganie, obserwacja, zbieranie materiału o danym zjawisku,
3. abstrakcyjne myślenie - przede wszystkim przeróbka umysłowa zebranego materiału i
kojarzenie go z poprzednio opanowanym materiałem,
4. zastosowanie nowo poznanych wiadomości i umiejętności w praktyce, czyli m.in.
konkretna lub abstrakcyjna ekspresja,
5. zajęcia końcowe.
2. Metoda Montessori
Maria Montessori zaproponowała system nauki poprzez zabawę. Dzieci posługują sie
przedmiotami wspomagającymi twórcze i logiczne myślenie. Jednak każde z nich ma do
dyspozycji tylko jeden przedmiot każdego rodzaju, co z kolei buduje dobre relacje pomiędzy
nimi. Jest to metoda wczesnej integracji społecznej dziecka o zaburzonym rozwoju w
rodzinie, w przedszkolu i szkole, która uwzględnia neurofizjologiczne podstawy aktywnego
uczenia się i specjalny udział w tym procesie narządów zmysłów. Dziecko metodą prób i
błędów uczy się czynności dnia codziennego, rozwija zmysły i uspołecznia się przy pomocy
materiałów dydaktycznych. Celem jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości dziecka.
3. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Wypracowany w latach sześćdziesiątych system ćwiczeń ma zastosowanie we wspomaganiu
prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń. Główna idea metody wyraża się w
stwierdzeniu, że posługiwanie się ruchem jest narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego
dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi
się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi w trakcie tzw.
"baraszkowania". Prostota i naturalność są głównymi walorami tej metody i stanowią o jej wartości i
powodzeniu.
Podstawowe założenia metody, to rozwijanie przez ruch:
1. świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
2. świadomości przestrzeni i działania w niej,
3. dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
Dziecko poznaje więc własne ciało i przestrzeń, która je otacza, spotyka w niej innego człowieka,
uczy się współpracować, zdobywa zaufanie do siebie i innych, a czując się bezpieczne może stać się
twórcze. Ruch jest zabawą, która daje przeżycie radości i dzielenia jej z innymi, co jest bardzo ważne
w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
4. Metoda Dobrego Startu
Ogólna metoda opracowana została w latach 40- tych i 50- tych we Francji przez
fizjoterapeutę Theę Bagnet, nosi nazwę Le Bornczyli "dobry odjazd, odlot, start". Nazwa
miała wskazywać na możliwość zastosowania jej w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i
pisania. Znajduje ona zastosowanie i ma najlepsze wyniki przede wszystkim w przypadkach
zaburzeń motoryki oraz zaburzeń emocjonalnych, które powodują trudności w nauce lub w
przystosowaniu się do środowiska szkolnego i rodzinnego. Celem metody jest jednoczesne
usprawnienie czynności analizatorów słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno - ruchowego,
a także kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
MDS- to metoda wzrokowo- słuchowo- ruchowa, w której odgrywają rolę trzy
elementy:

słuchowy (piosenka),

wzrokowy( wzory graficzne, litery)

motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych
i liter, zharmonizowanych z rytmem piosenki, śpiewu).
Metoda dobrego startu kształci też zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami
abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną.
Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy
współdziałania dzieci, mających trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzone
emocjonalnie. Dzieci pracują kolejno narzędziami wymagającymi coraz większej precyzji
ruchów: np. całą ręką, dłonią, palcem, kredą lub węglem, pędzlem ołówkiem lub mazakiem,
długopisem. Odtwarzanie wzorów ręką i nogą, wykonywanie ćwiczeń ruchowych i ćwiczeń
na wałeczkach dwoma rękami kształci koordynację ruchów. Ćwiczenia ruchowe i ruchowo słuchowe, w których dzieci na polecenie słowne wykonują ruchy ściśle zlokalizowane w
przestrzeni, oraz odtwarzanie wzorów, zawierających elementy zorganizowane przestrzennie,
kształcą rozumienie pojęć: góra - dół, lewo - prawo, nad, na, w, za, przed, nad. Rozwijają
kierunkowy aspekt spostrzegania wzrokowego, orientację w lewej i prawej stronie schematu
ciała i przestrzeni oraz umiejętność nadawania pożądanego kierunku ruchom dowolnym i
właściwego lokalizowania ich w przestrzeni. Ma to szczególne znaczenie w rehabilitacji
dzieci z zaburzoną lateralizacją i orientacją. Ćwiczenia ruchowe mogą mieć też korzystny
wpływ na kształcenie znajomości schematu ciała.
Metoda Dobrego Startu jest metodą wspomagającą uczniów w rozwoju: mowy,
myślenia i psychoruchowym. Jest to metoda, której pozytywne efekty oddziaływania
widoczne są w rozwoju: dydaktycznym, wychowawczym, kulturalnym i społecznym
uczniów. Istnieje wiele metod pracy z dziećmi, ta jest tą, która rozwija, usprawnia i kształci
wszechstronnie, dlatego swobodnie może zostać wiodącą metodą do pracy z młodszymi
dziećmi.
5. Metoda Dennisona – gimnastyka mózgu
Metoda Dennisona to zestaw ćwiczeń, które mają na celu zintegrowanie pracy mózgu.
Metodę opracowano w 1969 roku w Ameryce. To program rozwoju ruchowego,
ukierunkowany na łatwe uczenie się dzieci i na stymulowanie ich rozwoju. To także program
aktywizacji układu nerwowego i uwalniania od stresu. Zaletą tej metody jest to, iż jej
stosowanie wcale nie jest ani praco-, ani czasochłonne.
Gimnastyce mózgu wystarczy
poświęcić dosłownie kilkanaście minut dziennie, by w krótkim czasie osiągnąć wymierne,
zauważalne rezultaty. Najważniejszym osiągnięciem Dennisona było odkrycie dwóch
podstawowych ruchów, tj. ruchu naprzemiennego i ruchu jednostronnego.
Paul Dennison, amerykański pedagog, uważa, że wiele problemów z intelektualnym i
emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka wynika ze złego współdziałania obu półkul
mózgowych i z braku równowagi między nimi. Mózg nie jest bowiem narządem
symetrycznym - każda z półkul ma nieco inne zadania.
Lewa półkula jest odpowiedzialna za analizę szczegółów, wnioskowanie i operowanie
mową. Prawa pamięta znajome twarze i steruje naszym życiem emocjonalnym, a choć nie
włada językiem, nadaje naszym przeżyciom wyraz mimiczny (u osób leworęcznych role
obydwu półkul są zwykle odwrócone). Dziecko, którego rozwój przebiega w sposób
nieskrępowany, w naturalny sposób ćwiczy obie półkule. Metoda Dennisonów składa się z
prostych ćwiczeń ruchowych, które prowadzi się z dziećmi często w formie zabawy.
Ćwiczenia te mają ułatwić wszelkiego rodzaju uczenie się.
Zestaw ćwiczeń gimnastyki mózgu można podzielić na:
1. Podstawowy schemat ćwiczeń wprowadzających,
2. Ćwiczenia na przekraczanie linii środka,
3. Ćwiczenia wydłużające,
4. Ćwiczenia energetyzujące.
6. Metoda Blissa
Jest jedną z metod usprawniania mowy. Powstała z myślą o osobach nie mogących się
nią posługiwać, na skutek różnych przypadków (np. nie mówią, bo mają uszkodzone narządy
mowy).
Metoda Blissa jest formą międzynarodowej komunikacji, w której "słowa i pojęcia
reprezentowane przez umowne symbole obrazowe, a nie abstrakcyjne znaki literowe, które
oddają wartości fonetyczne jednostek językowych". Metoda jest prostym i logicznym
systemem znaków, w skład którego wchodzą obrazy, symbole, idee i pojęcia. Symbole
przedstawiają konkretne myśli i słowa, a zestawiane w różnych kombinacjach dają nowe
znaczenie.
W metodzie Blissa wyróżnia się trzy rodzaje symboli:
1. piktograficzne (przedstawiają konkretne przedmioty),
2. ideograficzne (wyrażają pojęcia)
3. arbitralne (służą wyrażaniu się w formie gramatycznej).
7. Metoda Christophera Knilla
M.i Ch. Knill opracowali Programy Aktywności, w których rozwija się z dzieckiem
kontakt społeczny, ruch i zabawę. Programy te pomagają dziecku poznawać:

własne ciało;

pobudzają dzieci do aktywności i działania;

aktywizują dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym;

uporządkowują zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie.
Zaletą programów jest zabawowa forma muzyczno - ruchowa. Muzyka jako element
stymulujący i podwyższający uwagę w tych programach odgrywa dużą rolę. Dzięki słuchaniu
specjalnego tonu sygnatury muzycznej na początku i na końcu zajęć dziecko uczy się
rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje je do określonej aktywności. Program powinien być
przeprowadzany regularnie i o tej samej porze.
Bibliografia
1.
M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa 1999
2. W Dykcik.: Pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A.
Mickiewicza, Poznań 1997,
3. C. Hannaford , Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy kinezjologii edukacyjnej,
Warszawa 1995.
4. Z. Sękowska - Wprowadzenie do Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1998