Cierpia na te zaburzenia glównie dziewczeta i mlode kobiety, o
advertisement
x60W codziennej pogoni za urodą, figurą i powodzeniem niektórzy z nas nieco się gubią. Telewizja i wszystkie media ciągle zasypują nas obrazami "idealnej" kobiety i doskonałego mężczyzny. Oczywiście są to obrazy wyidealizowane, ale bardzo przemawiające do osób szczególnie wrażliwych na akceptację środowiska. Już dzieci wzrastają patrząc jak ich mamy pilnują wagi, oglądają reklamy telewizyjne dietetycznego pożywienia, obserwują szczupłe tancerki, gimnastyczki, modelki. Idea, że szczupłe jest lepsze, zyskała w dzisiejszej kulturze taką moc, że wywiera wpływ już we wczesnym dzieciństwie. Lansowany przez mass media kult pięknej to znaczy bardzo szczupłej sylwetki, powoduje, że wiele dziewcząt czy młodych kobiet, chcąc dorównać modelkom, stosuje bardzo restrykcyjne diety, które z czasem, zwłaszcza przy pewnych predyspozycjach psychicznych, przerodzić się mogą w głodzenie. Trudno odpowiedzieć na pytanie, gdzie kończy się odchudzanie i normalna dbałość o sylwetkę, a zaczynają zaburzenia jedzenia. Najbliższe prawdy wydaje się sformułowanie, że choroba zaczyna się wtedy, gdy odchudzająca się osoba traci kontrolę nad zachowaniami związanymi z jedzeniem i odchudzaniem. Do zaburzeń przyjmowania pożywienia należą: jadłowstręt psychiczny (anoreksja nerwowa) oraz bulimia. Są to zaburzenia występujące głównie u dziewcząt i młodych kobiet, bardzo rzadko zdarzają się u płci męskiej. Ujawniają się między 11 a 25 , najczęściej między 16 a 20 rokiem życia. 1 W obu zespołach dominuje brak akceptacji własnego ciała, przy czym w anoreksji lęk przed otyłością prowadzi do zdecydowanej odmowy przyjmowania pożywienia podczas, gdy w bulimii występuje nieodparte pragnienie jedzenia a próby zapobiegania otyłości prowadzone są przez prowokowanie wymiotów, przyjmowanie leków przeczyszczających, moczopędnych, hamujących łaknienie itp. Anoreksja- niezdolność utrzymywania wagi na poziomie minimalnej wagi właściwej dla danego wieku i wzrostu, przeżywanie intensywnego lęku przed staniem się osobą grubą, zaburzenia spostrzegana własnego ciała, brak miesiączki (przez 3 kolejne cykle). Anoreksja może mieć dwie formy restrykcyjną i bulimiczną. Zmiany somatyczne w skrajnych wypadkach są przyczyną śmierci. Przyczyny anoreksji: - brak samoakceptacji, który spowodowany jest panująca obecnie wielką presją niektórych środowisk społecznych, a przede wszystkim mediów, które kreują kobiety szczupłe, - stanamy psychiczne dziewcząt, które w okresie dojrzewania często mają problemy z określeniem własnej tożsamości, nie mogą pogodzić się z pojawianiem się kobiecych cech sylwetki oraz wystąpieniem pierwszej miesiączki, -chęć zlikwidowania tuszy, - zaburzenia relacji w rodzinie, które mogą wpływać na zły sposób odżywiania się prowadzący do anoreksji. Objawy psychiczne: -lęk przed przytyciem mimo chudości, -odmowa utrzymania masy ciała na najniższej prawidłowej granicy, -zaburzony sposób postrzegania swojego ciała. Anoreksja jest ciężką chorobą psychiczną i tak tez powinna być traktowana. Jednak nie każda bardzo chuda osoba cierpi na anoreksje, ale też nie każda anorektyczka jest bardzo chuda. Charakterystyczną cechą anoreksji jest to, że chore charakteryzuje znaczna rozbieżność pomiędzy uczuciami i myślami. wiedzą, ze są chude, słyszą, że wszyscy tak je oceniają, ale mimo to czują, że niektóre części ich ciała są za grube. Dotyczy to zwłaszcza brzucha i ud. Przebieg anorexia nervosa Początek jest zwykle trudno uchwytny. Często rozpoczyna się odchudzaniem albo jest skutkiem stresu, sytuacji konfliktowej, utraty bliskiej osoby. Z czasem dieta przynosi coraz bardziej drastyczne ograniczenia a utrata wagi dochodzi do 40-60% należnej masy ciała. Chore uprawiają intensywne ćwiczenia fizyczne, uczą się pilnie, są perfekcjonistkami. Wycofują się z kontaktów interpersonalnych, stają się drażliwe, mają zaniżoną samoocenę, depresyjny nastrój. Niektóre są dumne z uzyskania kontroli nad swoim ciałem. Nie mają poczucia choroby, brak im motywacji do leczenia, sądzą, że są nadal zbyt otyłe, że muszą ciągle stosować dietę. Po kilku miesiącach zanika miesiączka, proces dojrzewania płciowego ulega zahamowaniu. Niektóre chore miewają napady żarłoczności, którym towarzyszy uczucie braku kontroli i poczucie winy. Prowokują wymioty, stosują środki przeczyszczające aby nie dopuścić do przyrostu wagi. Skutki anoreksji U chorych dochodzi do: wyniszczenia organizmu, zaburzeń sercowo-naczyniowych, zaburzeń ze strony układu trawiennego, zaburzeń ze strony układu rozrodczego, zmian 2 dermatologicznych (łuszczenie, suchość i mała elastyczność skóry określanej mianem "brudnej", czasem zanik zmian trądzikowych, pojawienie się charakterystycznego meszku na ciele, wypadanie włosów pod pachami i na wzgórku łonowym, kruchość i łamliwość włosów na głowie), zaburzeń neuropsychiatrycznych, zmian w układzie kostnym, zmian hormonalnych. Leczenie Za kryterium wyzdrowienia uznaje się utrzymywanie masy ciała w granicach 85-95% masy należnej i regularne miesiączkowanie. Anoreksja jest bardzo ciężkim zaburzeniem, dość trudnym do zdiagnozowania i do terapii. Udaje się wyleczyć około 40-50% chorych, 25-30% ma stan przewlekły, a 20-30 % przypadków kończy się zagłodzeniem na śmierć. Najskuteczniejszą formą pomocy jest połączenie psychoterapii z leczeniem farmakologicznym. Najlepiej, jeśli w terapii uczestniczy cała rodzina, a nie tylko sama anorektyczka. Korzystnie rokują następujące czynniki: wczesny okres zachorowania szybkie rozpoczęcie leczenia (do 1 roku) dobra sytuacja rodzinna brak konieczności hospitalizacji brak współistniejących zaburzeń psychicznych. Przyczynami zgonu są komplikacje układu krążenia, zaburzenia gospodarki wodnoelektrolitowej, ostra niewydolność nerek, samobójstwa. Korzystnie rokują następujące czynniki: wczesny okres zachorowania szybkie rozpoczęcie leczenia (do 1 roku) dobra sytuacja rodzinna brak konieczności hospitalizacji brak współistniejących zaburzeń psychicznych. KAŻDY PRZYPADEK WYMAGA INDYWIDUALNEGO TRAKTOWANIA ZE WZGLĘDU NA OBJAWY WYNISZCZENIA, ZABURZENIA PATOFIZJOLOGICZNE I METABOLICZNE ORAZ ZMIANY PSYCHICZNE. Leczenie chorych wymaga hospitalizacji na wyspecjalizowanym oddziale klinicznym dysponującym dobrymi możliwościami diagnostycznymi oraz bardzo doświadczonym zespołem terapeutycznym, czas hospitalizacji waha się zwykle od 2 do 3 miesięcy. Podstawowe zadania w leczeniu jadłowstrętu psychicznego: - uzyskanie możliwie szybkiego przyrostu masy ciała (początkowo zakłada się pożądany przyrost masy ciała około 1,5 kg tygodniowo, konieczne jest zwykle żywienie przy pomocy kroplówek lub sondy) - psychoterapia zarówno indywidualna jak i rodzinna. Leki mają jedynie znaczenie pomocnicze. Leczenie jadłowstrętu psychicznego jest trudne, długotrwałe i nie zawsze kończy się powodzeniem. Rokowanie jest lepsze jeśli choroba ujawniła się przed zakończeniem okresu pokwitania (11-16 rok życia) czas trwania jest krótki a stopień wyniszczenia mierny (15-20% niedoboru w stosunku do wagi należnej). Dlatego też tak ważne jest możliwie najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia i prowadzenie go w bardzo dobrze przygotowanym ośrodku klinicznym. Anoreksja bulimiczna Charakteryzuje się mniej więcej takim samym przebiegiem jak anoreksja restrykcyjna. Po dłuższym czasie odmawiania sobie większości pokarmów organizm wyczerpany ciągłą dieta i głodówkami kategorycznie zaczyna domagać się jedzenia. Choroba charakteryzuje się występowaniem naprzemiennych okresów niejedzenia z napadami gwałtownego, nadmiernego objadania się a następnie powodowaniem wymiotów i zażywaniem środków przeczyszczających. Często napad jest poprzedzony uczuciami niepokoju lub narastającego napięcia nerwowego. Podczas napadu chore zjadają ogromne ilości pokarmów, często 3 wysokokalorycznych. Osoby dotknięte anoreksją bulimiczna w czasie ataku mają poczucie całkowitego braku kontroli i niemożności przerwania jedzenia. Po incydencie występuje najpierw uczucie ulgi, a później ogromne poczucie winy. Poczucie winy nieraz jest tak ogromne, ze chore nie widząc innego rozwiązania popełniają samobójstwa. W momencie kiedy dochodzi do anoreksji bulimicznej organizm jest wycieńczony, a psychika zrujnowana. Brak kontroli nad jedzeniem sprawia, ze chore bez przerwy starają się skupić na "nie jedzeniu". Nie potrafią skupić się na nauce, co bardzo mocno odbija się na wynikach. Z ledwością kończą szkole średnią, bardzo często przerywają studia. Nauka wychodzi poza zakres ich możliwości. Ich kontakty towarzyskie urywają się, a większość czasu spędzają w domu. Czasem dochodzi do momentu, że boja się wyjść z domu. CZĘSTĄ TOWARZYSZKĄ ANOREKSJI JEST DEPRESJA, leczenie powinno więc obejmować psychoterapię, leki hamujące apetyt i leki antydepresyjne. Bulimia-charakteryzuje się występowaniem epizodów gwałtownego objadania się, któremu towarzyszy poczucie utraty kontroli i poczucie winy oraz zachowań kompensacyjnych typu wymiotowanie, nadużywanie środków przeczyszczających, głodzenie się lub uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Samoocena, poczucie własnej wartości zależne są od wagi i kształtu ciała. Bulimia nervosa jest chorobą o podłożu psychicznym. Są to okresowe napady żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. Chorzy na bulimię czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Osoby te zdają sobie sprawę, że jedzenie wymknęło się spod ich kontroli, próbują między okresami obżarstwa, rygorystycznie przestrzegać diety i opanować napady żarłoczności. Wstydzą się tego i utrzymują w tajemnicy przed najbliższym otoczeniem, często objadając się nocą. Bojąc się przybrać na wadze, stosują diety, aż do głodowania, między napadami objadania się. Intensywnie ćwiczą (pływanie, biegi, gimnastyka), prowokują wymioty i nadużywają środków przeczyszczających i moczopędnych. Bywa, że po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to, aby je wywołać. Przebieg choroby W przeważającej liczbie przypadków bulimia pojawia się u kobiet, które próbowały kontrolować swoją wagę za pomocą różnego rodzaju diet. Jeszcze przed wystąpieniem bulimii psychicznej "objadały" się one czasami, a potem - by nie przytyć - stosowały rygorystyczną dietę. Początek bulimii może też występować w powiązaniu ze stresami nie związanymi z sylwetką czy troską o wagę. Atak bulimiczny to z reguły nie pojedynczy epizod, ale następujące po sobie w krótkim okresie ataki objadania się z następowymi zachowaniami kompensacyjnymi. Tak rozumiany atak bulimiczny trwać może od kilku dni do kilku tygodni. Jest wiele czynników, które mogą wyzwolić atak bulimii. Większość kobiet ma przed atakiem poczucie narastającego napięcia. Czasami nie potrafią one podać jego przyczyn. Inne twierdzą, że jest ono wynikiem samotności, znudzenia i rzadziej wzrastającego uczucia głodu i pragnienia. Chora podczas napadów bulimicznych zjadać może olbrzymie ilości pożywienia. Przyjmowane przez pacjentkę pokarmy mają wartość kaloryczną, która może nawet kilkunastokrotnie przekraczać energetyczne zapotrzebowanie dobowe. Podczas ataku bulimii chore mają często poczucie całkowitego braku kontroli nad przebiegiem zdarzenia. Odczuwają niemożność zaprzestania jedzenia. Po ataku odczuwają najczęściej rodzaj ulgi związanej ze spadkiem początkowego napięcia oraz poczucie winy z powodu frustrującej je utraty kontroli. Następuje wywoływanie wymiotów. Do ich pobudzania dochodzić może po ataku lub w jego trakcie. Początkowo do pobudzania wymiotów służyć może ręka lub jakiś przedmiot, z czasem wymioty mogą pojawiać się spontanicznie. Niektóre chore piją po ataku 4 obżarstwa duże ilości płynów, co również powodować może wymioty. Wymioty trwać mogą od kilku do kilkudziesięciu minut, czasem aż do momentu, gdy chora jest pewna, że wszystko co zjadła, zwymiotowała. Do innych, spotykanych w bulimia nervosa, zachowań kompensacyjnych należą: -stosowanie szczególnie intensywnej diety pomiędzy epizodami objadania się, -przyjmowanie leków odwadniających, przeczyszczających oraz lewatyw, -stosowanie leków „odchudzających”, -intensywny wysiłek fizyczny, -picie alkoholu i zażywanie niektórych narkotyków. Chore zazwyczaj dobrze funkcjonują społecznie i towarzysko wchodzą w relacje seksualne. Ich wygląd zewnętrzny długo nie zdradza znamion choroby. Długo też ukrywają one objawy przed bliskimi, objadając się i wymiotując w samotności. Podtypy: -przeczyszczający: regularne wywoływanie wymiotów lub używanie środków przeczyszczających lub moczopędnych, -nieprzeczyszczający: stosowanie ścisłej diety, głodówki lub wyczerpujących ćwiczeń, lecz bez regularnego wywoływania wymiotów. Leczenie bulimii to przede wszystkim: - zapobieganie stanom zagrożenia życia i powikłaniom, - farmakoterapia lekami przeciw depresyjnymi i środkami pomagającymi utrzymać kontrole nad ilością jedzenia, - zapobieganie skutkom wymiotów, stosowania środków przeczyszczających i odwadniających, a także nadmiernemu rozepchaniu żołądka, - stała kontrola rodziców lub opiekunów nad tym ile chora je. Zarówno w anoreksji jak i w bulimii stosowany jest najczęściej program leczenia łączący różne podejścia teoretyczne i metody leczenia. Do metod tych należą: - terapia psychodynamiczna (pozwala pacjentowi wyrazić i określić swoje uczucia oraz doświadczyć empatycznego, nie oceniającego zrozumienia drugiej osoby), - psychoterapia poznawczo-behawioralna, - terapia rodzinna (jest jedną z podstawowych i skutecznych metod leczenia zaburzeń odżywiania się, szczególnie w odniesieniu do dzieci i młodzieży), - psychoterapia grupowa, - terapia skoncentrowana na ciele (oddziałuje na pacjentów poprzez pracę z ciałem. Jej celem jest stworzenie realistycznego obrazu ciała, ponieważ zaburzenia tego obrazu są uznawane za jedną z przyczyn zaburzeń odżywiania się), - grupy wsparcia i grupy samopomocy (udzielanie wsparcia swoim członkom, uczenie się sposobów radzenia sobie z problemem, zwiększanie społecznej świadomości. Grupy samopomocy skupiają pacjentów z problemem anoreksji lub bulimii najczęściej w okresie poprawy po intensywnym leczeniu). NIE MA JEDNEGO UNIWERSALNEGO MODELU LECZENIA ZABURZEŃ ODŻYWIANIA SIĘ, ISTNIEJE DUŻE ZRÓŻNICOWANIE STOSOWANYCH METOD I WCIĄŻ TRWAJĄ BADANIA NAD NOWYM SPOSOBEM RADZENIA SOBIE Z TYM ZŁOŻONYM PROBLEMEM. 5 Duża poprawa oznacza umiejętność kontroli jedzenia przy braku epizodów objadania się i wymiotów. Poprawa średnia opisuje występujące od czasu do czasu epizody utraty kontroli nad jedzeniem. BIBLIOGRAFIA 1. Apfeldorfer G., Anoreksja, otyłość, bulimia, Katowice1999. 2. Jablow M., ”Anoreksja, bulimia, otyłość, Gdańsk 2001. 3. Józefik B. (red.), Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się, Kraków 1999. 4. Żechowski C., Pod rządami żołądka, „Charaktery”nr.4, 2001. ANOREKSJA NERVOSA BULIMIA NERVOSA A.Utrzymywanie masy ciała poniżej 85% A. Powtarzające się epizody gwałtownego wagi należnej. objadania się charakteryzujące się: -jedzeniem w krótkim czasie ogromnych B. Lęk przed przybraniem na wadze lub ilości jedzenia otyłością pomimo rzeczywistej niedowagi. -poczuciem braku kontroli nad jedzeniem w trakcie epizodu. C. Nieprawidłowa ocena własnej wagi i kształtu ciała. B. Stosowanie nawracających nieprawidłowych zachowań kompensacyjnych D. Nieobecność przynajmniej 3 kolejnych służących zapobieganiu przyrostowi wagi cykli menstruacyjnych, lub zaburzenia ciała takich jak: miesiączkowania. -prowokowanie wymiotów -nadużywanie środków przeczysz czających, E. Stale dążenie do spadku wagi. diuretyków, lewatyw itp. -poszczenie, F. Bardzo silne reakcje na nawet znikome -intensywne ćwiczenia fizyczne zmiany masy ciała: wzrost- silna złość, spadek- euforia. C. Epizody objadania się jak i zachowania kompensacyjne występują co najmniej dwa Typ "ograniczający (restrykcyjny)": nie razy w tygodniu przez trzy miesiące. dochodzi do regularnych epizodów objadania się i zachowań "wydalających" (np. D. Samoocena wyznaczona głównie przez indukowanych wymiotów, przeczyszczania kształt i masę ciała. się). E. Zaburzenie to nie występuj e w przebiegu Typ "żarłoczno-wydalający" (anoreksja anorexia nervosa. bulimiczna): dochodzi do regularnych Typ "przeczyszczający": w przebiegu epizodu epizodów objadania się lub zachowań żarłoczności dochodzi do regularnego "wydalających", czyli tzw. napady obżarstwa. prowokowania wymiotów lub używania środków przeczyszczających itp. Typ "nie przeczyszczający": w przebiegu epizodu dochodzi do stosowania takich nieprawidłowych zachowań kompensacyjnych jak poszczenie lub uprawianie intensywnych 6 ćwiczeń fizycznych bez stosowania wymiotów itp. regularnego 7
