psychologia zachowañ..
advertisement
PSYCHOLOGIA ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH Zbigniew Izdebski RYZYKO PRZEDSIĘWZIĘCIE, KTÓREGO WYNIK JEST NIEZNANY, ZALEŻNY OD PRZYPADKU. RYZYKO OKAZJA ODNIESIENIA SUKCESU OKAZJA PONIESIENIA PORAŻKI RYZYKO STAŁY ELEMENT LUDZKIEGO ŻYCIA RYZYKO JAKO SKUTEK ZAGROŻENIA RYZKO=ZAGROŻENIE DZIAŁANIE CZYNNIKÓW RYZYKA ZWIĘKSZA PRAWDOPODOBIEŃSTWO STRATY. (STUDENSKI, 2004) BEZ RYZYKA NIE MA ROZWOJU ROZWÓJ TECHNOLOGICZNY ROZWÓJ INDYWIDUALNY (PSYCHOSEKSUALNY) KLASYFIKACJA RODZAJÓW RYZYKA I CZYNNIKÓW RYZYKA • • • • • • RYZYKO SYTUACYJNE GRUPY RYZYKA ŚRODOWISKOWE CZYNNIKI RYZYKA BEHAWIORALNE CZYNNIKI RYZYKA ROZWOJOWE CZYNNIKI RYZYKA PODMIOTOWE – OSOBOWOŚCIOWE CZYNNIKI RYZYKA (SĘK, 2004) PERCEPCJA I OCENA RYZYKA ANALIZA ILOŚCIOWA (ZYSKI I STRATY) ANALIZA JAKOŚCIOWA WYMIARY JAKOŚCIOWEJ PERCEPCJI I OCENY RYZYK (PIRECKI, 2004) DOBROWOLNOŚĆ - PRZYMUSOWOŚĆ PODJĘCIE DZIAŁANIA RYZYKOWNEGO NIE JEST KONIECZNOŚCIĄ Z PUNKTU WIDZENIA ŻYCIA JEDNOSTKI CZY ZBIOROWOŚCI. NATYCHMIASTOWOŚĆ – ODROCZONOŚĆ KONSEKWENCJI LUDZIE SKŁONNI SĄ LEKCEWAŻYĆ ODROCZONE SKUTKI SWOICH DZIAŁAŃ. IM BARDZIEJ ODROCZONA W CZASIE JEST PERSPEKTYWA STRATY, TYM WIĘKSZA SKŁONNOŚĆ DO PODJĘCIA DZIAŁANIA RYZYKOWNEGO. KATASTROFICZNOŚĆ – CHRONICZNOŚĆ SKUTKÓW LUDZIE SKŁONNI SĄ OCENIAĆ RYZYKO KATASTROFICZNE JAKO BARDZIEJ GROŹNE NIŻ RYZYKO CHRONICZNE. NA TAKIE POSTRZEGANIE RYZYKA MA WPŁYW JEGO SPEKTAKULARNOŚĆ I WYDŹWIĘK MEDIALNY. KONTROLOWALNOŚĆ RYZYKA NA POSTRZEGANIE SYTUACJI JAKO KONTROLOWALNEJ WPŁYWAJĄ ZMIENNE PODMIOTOWE, TAKIE JAK SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA, UMIEJĘTNOŚCI LUB WIEDZA. LUDZIE SKŁONNI SĄ PRZECENIAĆ RYZYKO NIEKONTROLOWANE. NOWOŚĆ – OBYCIE Z RYZYKIEM LUDZIE POSIADAJĄ SUBIEKTYWNE WRAŻENIE MNIEJSZEJ RYZYKOWNOŚCI DZIAŁAŃ, KTÓRE PODEJMOWALI W PRZESZŁOŚCI. POZIOM WIEDZY O RYZYKU WIEDZA NA TEMAT RYZYKA SPRZYJA JEGO TRAFNIEJSZEJ OCENIE ORAZ WŁAŚCIWSZEJ PERCEPCJI. PONADTO KSZTAŁTUJE PRAWIDŁOWE REAKCJE ZWIĄZANE Z ZAGROŻENIEM. ŚWIADOMOŚĆ NIEUNIKNIONEGO ZAGROŻENIA MOŻE JEDNAK WYWOŁYWAĆ POCZUCIE BEZRADNOŚCI ORAZ PRZECENIENIE RYZYKA. POZIOM WZBUDZANEGO LĘKU POZIOM LĘKU ZNACZĄCO WPŁYWA NA OCENĘ RYZYKOWNOŚCI DZIAŁAŃ. WYSOKI POZIOM LĘKU BĘDZIE WIĄZAŁ SIĘ Z POSTRZEGANIEM EWENTUALNEGO RYZYKA JAKO WYŻSZEGO. SUROWOŚĆ KONSEKWENCJI SUROWOŚĆ REZULTATÓW DANEGO DZIAŁANIA ODNOSI SIĘ DO INDYWIDUALNIE UZNAWANYCH WARTOŚCI. LUDZIE OCENIAJĄ SUROWOŚĆ KONSEKWENCJI W ZALEŻNOŚCI OD WARTOŚCI (ZDROWIE, ŻYCIE, POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA, RODZINA, WARTOŚCI SPOŁECZNE, KULTUROWE, MATERIALNE), KTÓRE DANE DZIAŁANIE MOŻE NARUSZAĆ. RYZYKO A OSOBOWOŚĆ POSZUKIWANIE SILNYCH WRAŻEŃ, ANGAŻOWANIE SIĘ W SYTUACJE RYZYKOWNE MOŻE BYĆ WARUNKOWANE PRZEZ CZYNNIKI TEMPERAMENTU. (SĘK, 2004) RYZYKO JAKO PRZEJAW POSZUKIWANIA WRAŻEŃ POSZUKIWANIE WRAŻEŃ – CECHA OSOBOWOŚCI (ZUCKERMAN, 1994) PODEJMOWANIE RYZYKA NASILENIE STYMULACJI POZIOM LĘKU LĘK LUDZIE DECYDUJĄ SIĘ PODEJMOWAĆ RYZYKO JEŻELI POZIOM LĘKU NIE PRZEKRACZA POZIOMU PRZYJEMNEJ STYMULACJI. W PRZYPADKU ESKALACJI LĘKU, SKŁONNOŚĆ CZŁOWIEKA DO RYZYKOWANIA MALEJE. Teoria „antykoncepcyjnego ryzykowania” Psychologiczne i społeczne aspekty antykoncepcji • • • • • • • • • • • • • • wiedza na temat metod antykoncepcyjnych wybór danej metody antykoncepcyjnej dostępność metody kwestia podjęcia decyzji wraz z parterem światopogląd a wybór odpowiedniej metody skuteczność danej metody stereotypy a zachowania seksualne i metody antykoncepcyjne wiek kobiety a skuteczność danej metody sytuacja społeczna kobiety posiadanie stałego partnera pigułka „po stosunku” obawa przed niechcianą ciążą obawa przed negatywnymi skutkami danej metody cechy osobowościowe Teoria „antykoncepcyjnego ryzykowania” wg Kristen Luker • odrzucenie dwóch teorii, wskazujących na przyczyny niestosowania antykoncepcji: ze względu na brak wiedzy i dostępu do środków lub ze względu na brak umiejętności korzystania z tych środków • ustalenie kolejnej teorii „antykoncepcyjnego ryzykowania” – opartego na świadomym procesie decyzyjnym (podobnie jak niektórzy świadomie nie zapinają pasów bezpieczeństwa) Teoria „antykoncepcyjnego ryzykowania” wg Kristen Luker c.d. • pomimo wiedzy i świadomości, niektóre kobiety nie stosują środków antykoncepcyjnych, posługując się analizą zysków i strat stosowania antykoncepcji w porównaniu do zysków i strat zajścia w ciążę (np. szacując prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jako małe oraz biorąc pod uwagę wysokie koszty antykoncepcji kobieta decyduje się jej nie stosować) • takie działanie może wynikać z wpływu społecznego (presji społecznej) na zachowania związane z antykoncepcją Psychospołeczne koszty stosowania antykoncepcji • obawa przed uznaniem przez kobietę, że jest aktywna • • • • • • • • • seksualnie – stereotyp biernej i nie czerpiącej przyjemności z seksu niektóre metody ograniczają spontaniczność podczas współżycia niektóre metody wymagają wizyt u lekarza (dla niektórych kobiet nadal wizyta u lekarza zamiast zaletą jest czymś negatywnym !) niektóre metody wymagają abstynencji seksualnej niektóre metody wymagają ciągłej obserwacji swojego organizmu niektóre metody nie są zgodne ze światopoglądem kobiety niektóre metody nie są aprobowane przez partnera niektóre metody nie są możliwie do stosowania ze względu na stan zdrowia kobiety niektóre metody mogą wywoływać skutki uboczne obawa przed odrzuceniem przez partnera podczas proponowania danej metody (np. użycia prezerwatywy) Psychospołeczne koszty i zyski związane z antykoncepcją i ciążą • kobiety podświadomie rozważają powyższe zyski i straty, które • • • • zależą często od etapu w życiu kobiety ryzykowanie zakończone sukcesem (nie zajściem w ciążę) może prowadzić do dalszego podejmowania „antykoncepcyjnego ryzykowania” cykl ryzykownych zachowań trwa do czasu, kiedy kobieta zachodzi w niechcianą ciążę problem pojawia się, gdy kobieta ciąży nie chce donosić – w krajach, gdzie aborcja jest legalna z przyczyn społecznych koszty niepożądanej ciąży mogą być niższe (bo można ją usunąć), jednocześnie wzrasta cykl ryzykownych zachowań reprodukcyjnych im bardziej kobiety są świadome swoich procesów decyzyjnych (mocy decyzyjnej), tym bardziej efektywne będą w stosowaniu antykoncepcji Ryzykowne zachowania seksualne Czynniki warunkujące podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych • • • • • • cechy osobowościowe osobiste doświadczenia wiek płeć relacje partnerskie uwarunkowania społeczne i kulturowe Poszukiwanie wrażeń jako cecha osobowości: • zachowanie ryzykowne może być skutkiem poszukiwania przyjemności i ekscytujących doznań Przyczyny ryzykownych zachowań seksualnych • • • • • • • • • • • • • brak asertywności w kontaktach seksualnych wpływ substancji psychoaktywnych niskie poczucie własnej wartości toksyczne relacje z partnerem niska samoocena w roli partnerki seksualnej brak świadomości ryzykownych zachowań seksualnych partnera poszukiwanie wrażeń seksualnych ryzyko jako dodatkowy bodziec podniecający tabletka „po stosunku” stereotypowe przekonanie o bierności kobiety w relacjach seksualnych zemsta praca w seks-biznesie wcześniejsze doświadczanie przemocy seksualnej Posiadanie obecnie więcej niż jednego stałego partnera 28% Polaków deklaruje, że mają obecnie stałego partnera seksualnego poza mężem / żoną lub stałym partnerem (Odpowiednio 25% kobiet i 31% mężczyzn) Testowanie na obecność wirusa HIV 6% badanych w wieku 15-49 lat zrobiło test na obecność wirusa HIV. 91% nigdy takiego testu nie zrobiło. Wśród badanych Polaków w wieku 15-49 lat, którzy nie wykonali testu: 50% stwierdziło, że nie czuło potrzeby takiej potrzeby, 33% nigdy się nad tym nie zastanawiało 21% uważa, że HIV/AIDS ich nie dotyczy, gdyż są pewni swoich partnerów. Testowanie na obecność wirusa HIV, N=3200, 15-49 lat, 2005r. MODEL RYZYKOWNYCH ZACHOWAŃ SEKAUALNYCH MŁODYCH MĘZCZYZN MAJĄCYCH KONTAKTY SEKSUALNE Z MĘZCZYZNAMI PRZYCZYNY RYZYKOWNYCH ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE PROCES COMING OUT STRES ZWIĄZANY Z BYCIEM OSOBĄ HOMOSEKSUALNĄ POCZUCIE WARTOŚCI SYMPTOMY NIEPOKOJU NADUŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH (ROSARIO I INNI, 2006) CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOSOWANIE PREZERWATYW DOSTĘPNOŚĆ/POSIADANIE PREZERWATYW POSTRZEGANIE PARTNERA SEKSUALNEGO (STAŁY ZWIĄZEK – PRZYPADKOWY PARTNER) STOSOWANE METODY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW UMIĘJĘTNOŚĆ ROZMOWY NA TEMATY ZWIĄZANE ZE ZDROWIEM SEKSUALNYM I REPRODUKCYJNYM (CATANIA I INNI, 1990) Dziękuję za uwagę
