Integracja Sensoryczna

„Nie ma nic w umyśle,
czego by nie było wcześniej w zmysłach”
Arystoteles
Integracja Sensoryczna
– co to takiego?
Metoda integracji sensorycznej została
stworzona w 1960 przez amerykankę Jean Ayres. Przez
następne lata doskonaliła metodę, konstruowała testy do
przeprowadzenia diagnozy, prowadziła wiele badań. Do Polski
SI dotarło w 1993 roku. Według Jean Ayres, integracja
sensoryczna to proces, dzięki któremu, mózg otrzymując
informacje ze wszystkich zmysłów, rozpoznaje ją, sugerując,
interpretując i integrując ze sobą i z wcześniejszymi
doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją. A zatem:
jest to taka integracja wrażeń zmysłowych, by mogły być użyte
w celowym działaniu. Tylko wówczas, gdy informacje te płyną
do mózgu w sposób prawidłowo zorganizowany, rozwój
dziecka przebiega bez zakłóceń. Proces integracji sensorycznej
zaczyna się od pierwszych miesięcy
życia płodowego
i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego.
Oparła je na funkcjonowaniu trzech układów:
przedsionkowego
proprioceptywnego
dotykowego
Są to najwcześniej dojrzewające układy, które wraz
z integracją odruchów, wpływają na całokształt rozwoju
i funkcjonowania dziecka.
Układ przedsionkowy – zmysł równowagi
Ma receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji.
Rozwija się bardzo wcześnie w okresie prenatalnym, już w ciągu
pierwszych 10 tygodni po zapłodnieniu. W życiu płodowym jest
stymulowany przez ruchy matki i wody płodowe. Gdy
funkcjonuje prawidłowo, nie zdajemy sobie sprawy z jego
istnienia i tego jak ważną funkcję pełni. Tymczasem to on
koordynuje ruchy oczu i obu stron naszego ciała, przekraczanie
linii środkowej ciała, przetwarzanie słuchowo –językowe,
przetwarzanie wzrokowo – przestrzenne (skupienie wzroku,
przenoszenie wzroku z przedmiotu na przedmiot, śledzenie
poruszającego się przedmiotu, widzenie obuoczne), ma
ogromny wpływ na świadomość przestrzenną jak również
planowanie ruchowe. Dziecko z zaburzeniami układu
przedsionkowego będzie miało problemy z opanowaniem
technik szkolnych.
Układ dotykowy
Receptory umieszczone w skórze i na jej powierzchni.
Rozwija się około 9 tyg. życia płodowego, z tego samego
listka zarodkowego, co układ nerwowy. Tak więc oprócz
wrażeń zmysłowych, układ dotykowy wpływa także na
opanowanie umiejętności ruchowych, percepcji wzroku
i
częściowo
słuchu.
Skóra
jest
największym
i
najważniejszym
receptorem
naszego
ciała,
z którego wrażenia czuciowe wędrują do mózgu.
Układ dotykowy odpowiada za:
Poznawanie swojego ciała,
Rozpoznawanie przedmiotów bez kontroli wzroku,
Różnicowanie bodźców dotykowych,
Rozwój emocjonalny
Propriocepcja
To odbiór wrażeń płynących z mięśni i stawów,
zmysł odczuwania samego siebie. „Mówi” nam
gdzie znajduje się nasza stopa, kiedy bierzemy
zamach, by kopnąć piłkę lub jak wysoko jest nasza
ręka, kiedy chcemy czesać włosy. Ściśle
współpracuje z układem przedsionkowym. Wpływa
na świadomość ciała, percepcję schematu ciała,
kontrolę
i planowanie ruchu, stabilizację
ruchu. Przekłada się na rozwój samoobsługi,
przyswajania technik rysowania i pisania.
Czym jeszcze zajmuje się integracja
sensoryczna?
Planowanie motoryczne (praksja) – jest to zdolność do
wykonywania nowej aktywności, na którą składa się
wyobrażenie sekwencji ruchów i wykonanie tej sekwencji.
Dziecko może wiedzieć jak dana czynność powinna wyglądać,
a mimo to nie jest w stanie jej wykonać lub mieć problem
z zaplanowaniem ruchu np. wiemy, że chcemy coś napisać,
wiemy nawet co. Ale jak to zrobić???
dyspraksja może dotyczyć: motoryki małej i dużej oraz
aparatu artykulacyjnego. Objawy m.in. : niezdarność,
tendencja do przewracania się, trudności z naśladowaniem
ruchów, trudności z obustronną koordynacją ruchów.
Kolejną dziedziną, którą zajmuje się integracja sensoryczna są
odruchy. Odruch to zawsze taka sama reakcja organizmu na
bodziec. U zdrowego noworodka występują odruchy
bezwarunkowe, które umożliwiają regulację wzajemnego
ułożenia ciała. Odruchy te panują przez pierwsze półrocze
życia dziecka, a w odpowiednim momencie muszą zniknąć.
Jeżeli nie zostaną wygaszone blokują rozwój dziecka.
Integracja sensoryczna zajmuje się głównie symetrycznym
tonicznym odruchem szyjnym (STOS), asymetrycznym
tonicznym odruchem szyjnym (ATOS) oraz tonicznym
odruchem błędnikowym (TOB).
Co może się wydarzyć, jeśli odruchy nie wygasną?
Czy mogą powodować problemy w szkole?
1.
Niewyhamowany ATOS utrudnia dzieciom przekraczanie
linii środkowej ciała, nie wodzą wzrokiem, mają problem z
przekładaniem rzeczy z ręki do ręki oraz ruchem
obustronnym. Powoduje to duże trudności z opanowaniem
pisania i czytania.
2. Niewygaszony TOB zaburza u dzieci percepcję głębokości,
uniemożliwia wyodrębnienie figury z tła, nie potrafią oceniać
odległości, wysokości. Dzieci te czują niechęć do biegania,
mogą mieć problem z nauką jazdy na rowerze, poza tym brak
kontroli głowy, a to z kolei ma ogromny wpływ na rozkład
napięcia w ciele.
3. Niewygaszony STOS hamuje rozwój ruchu, powoduje
nieprawidłowe ruchy oczu w pionie, dzieci garbią się,
podczas pisania „pokładają się” . Często też dzieci te są
niezgrabne ruchowo, zaburzona regulacja widzenia
obuocznego, co utrudnia przenoszenie z tablicy do zeszytu,
nie lubią siedzieć w jednym miejscu.
Niewyhamowane odruchy
utrudniają życie dzieciom,
bardzo często dzieci z prawidłowym ilorazem inteligencji
nie osiągają takich sukcesów szkolnych, na jakiej je stać.
Cele terapii
Celem terapii SI jest poprawienie jakości przesyłania
informacji sensorycznej oraz wytworzenia odpowiedniej
reakcji adaptacyjnej. Obejmuje integrację podstawowych
reakcji posturalnych, integrację obu stron ciała, stymuluje
rozwój
reakcji
równoważnych,
praksji,
orientacji
przestrzennej oraz lateralizacji. Wpływa na sprawność
w zakresie małej i dużej motoryki, koncentrację uwagi,
zdolności wzrokowe i słuchowe, poprawia samoocenę.
Jakie mogą być
przyczyny zaburzeń SI?
 genetyczne
czynniki prenatalne (lekarstwa i toksyny, picie
alkoholu, papierosy, narkotyki, ciąże mnogie)
okołoporodowe (niedotlenienie, cesarskie cięcie,
trauma okołoporodowa)
poród przedwczesny lub niska masa urodzeniowa
okoliczności pourodzeniowe ( zanieczyszczenie
środowiska, długa hospitalizacja, pobyt w sierocińcach,
niedostateczna stymulacja i ograniczone możliwości
ruchu, zabawy i interakcji z innymi)
nieznane przyczyny
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej najczęściej
zauważane przez rodziców
i nauczycieli:
Słaba koncentracja uwagi, nadpobudliwość,
Opóźniony rozwój psychoruchowy
Trudności w procesach połykania, ssania,
Trudności w samoobsłudze i wykonywaniem codziennych
czynności,
Opóźniony rozwój mowy i zaburzenia w rozwoju mowy,
nieprawidłowe napięcie mięśniowe
Zaburzenia emocjonalne, obniżona samoocena
Zaburzenia w ogólnej koordynacji ruchowo – słuchowo –
wzrokowej
Trudności w opanowaniu podstaw czytania, pisania oraz
liczenia
Gabinet terapii SI
Terapia prowadzona jest w specjalnie przygotowanych
gabinetach. Znajdują się w nich huśtawki, hamaki,
deskorolki, beczki oraz wiele innych ciekawych sprzętów.
Przykładowy scenariusz zajęć
terapii Integracji Sensorycznej
Czas trwania: 30 minut
Cele:
- usprawnianie stymulacji wzrokowej
- świadomość własnego ciała
- usprawnianie planowania motorycznego
- stymulacja przedsionkowo – propriocpetywno – dotykowa
Pomoce:
- sprzęt do Integracji Sensorycznej (hamak, deskorolka, platforma,
trampolina)
- piłki, beczka, materace
- pomoce do stymulacji wzrokowej: trzy papierowe kubeczki, drobne
przedmioty
np. monety, koraliki, małe figurki
Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenie ma na celu regulacje oddechową oraz usprawnianie
koordynacji oko – ręka „Piórka” Dziecko dmuchając w piórko przemieszcza
je do terapeuty. Chłopiec samodzielnie posyła piórko w górę, a następnie
łapie je własnymi rękami.
2. Usprawnianie planowania motorycznego. Tor przeszkód Terapeuta
wydaje słowne instrukcje, chłopiec ma zapamiętać i odtworzyć trasę,
klęcząc, leżąc na brzuchu i na plecach na deskorolce. Do ćwiczeń włączana
jest beczka, materace, krzesła, piłki.
3. Stymulacja układu dotykowego: toczenie dużej piłki do ciele dziecka.
Rozpoznawanie przez dziecko narysowanych na jego placach przez
nauczyciela prostych kształtów (kółko, krzyżyk, litery, cyfry)
4. Stymulacja przedsionkowo – propriocpetywna – dotykowa: „Wyprawa
na Marsa” dziecko siedzi na huśtawce, przed nimi znajdują się duże piłki –
planety. Jedną z nich jest Mars, drugą Księżyc. Między dzieckiem a piłkami
jest ułożony materac służący do asekuracji. Huśtawka jest statkiem
kosmicznym, którym dziecko leci na Marsa. Osoba dorosła buja dziecko na
huśtawce – lot
w kosmos i w pewnym momencie zatrzymuje „lot”. W
tym czasie dziecko katapultuje się na Marsa – dziecko wskakuje na dużą
piłkę. Następnie dziecko przeskakuje z jednej piłki na drugą (z Marsa na
Księżyc) i wykonuje na tej piłce różne zadania – kładzie się na brzuchu, na
plecach, podskakuje. Później dziecko wraca na huśtawkę – statek
kosmiczny.
5. Podziękowanie za zajęcia. Pożegnanie
Przykładowe ćwiczenia
Literatura:
1. Maria Borkowska, Kinga Wach: Integracja sensoryczna na co dzień,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
2. Renata Borowiecka: Dziecko w równowadze – ćwiczenia równoważne i
koordynacyjne stymulujące prawidłowy rozwój ruchowy, poznawczy i
emocjonalny. Centrum Edukacji Diagnozy i Terapii Psychologiczno –
Pedagogicznej, Warszawa 2010.
3. Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson: Dzieci z zaburzeniami
integracji sensorycznej. Warszawa 2007
4. Sally Goddard: Odruchy, uczenie i zachowanie. Klucz do umysłu dziecka.
Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii Rozwoju Ruchowego i
Integracji Odruchów, Warszawa 2004.
5. Armanda Kirby: Dyspraksja. Rozwojowe zaburzenie koordynacji,
Warszawa 2009.
6. Artur Kołakowski, Tomasz Wolańczyk, Agnieszka Pisula, Magdalena
Skotnicka, Anita Bryńska: ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej.
Przewodnik dla rodziców
i wychowawców, Sopot 2012.
7. Carol Stock Krasnowitz: Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania
sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Gdańsk 2011.
8. Maria Kuleczka – Kraszewska, Dorota Markowska: Uczę się poprzez ruch.
Program terapii dla dzieci autystycznych i z niepełnosprawnością sprzężoną,
Gdańsk 2012
9. Violet F. Maas: Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do
starości. Fundacja Innowacja Wyższa Szkoła Społeczno – Ekonomiczna,
Warszawa 2007.
10. Violet F. Maas: Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji
sensorycznej dla rodziców i specjalistów. WSiP, Warszawa 1998.
11. Bożena Odakowska – Szlachcic: Metoda integracji sensorycznej we
wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu
nerwowego, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010.
12. Ewa Pisula: Małe dziecko z autyzmem. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Sopot 2010.
13. Zbigniew Przyrowski: Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii,
diagnozy, terapii. Warszawa 2012.