filoz. tez - Magisterskie24.pl
advertisement
TEZY Z TEORII I FILOZOFII PRAWA 1. Filozofia- definicja Małgosia T. (gr. φιλοσοφία – umiłowanie mądrości) – rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, wartości, język. 1 2. Prawo – definicja Tomasza z Akwinu Lex est ordinatio rationis ad bonum commune, ab eo qui communitatis curam habet, promulgata. Prawo jest rozporządzeniem rozumu dla dobra wspólnego, ogłoszone przez tego, który ma pieczę nad społecznością. Lex aeterna est ratio divinae sapientiae, secundum quod est directiva omnium actuum et motionum. Prawo wieczne jest planem mądrości Bożej, która nadaje kierunek wszelkiemu działaniu i poruszeniu. Lex naturalis est participatio legis aeternae in rationali creatura. Prawo naturalne to udział rozumnego stworzenia w prawie wiecznym. 3. Filozofia prawa – definicja ks. prof. A. Kościa Filozofia prawa zajmuje się systematycznym rozważaniem przyczyn istnienia prawa i jego istotą. 4. Pierwsze użycie terminu filozofia prawa Filozofia prawa (Rechtsphilosophie) pojawił się dopiero w 1798. Po raz pierwszy użył go profesor historii prawa uniwersytetu w Getyndze Gustaw Hugo w swoim dziele „Podręcznik prawa naturalnego jako filozofii prawa pozytywnego”. 5. Rozpowszechnienie terminu filozofia prawa Na upowszechnienie tego terminu wpływ miał dzieło G.W.F.Hegla „Zarys filozofii prawa”, które po raz pierwszy ukazało się w 1821r. Małgosia T. PLATON 6. Kontekst twórczości Platona ur. 427 p.n.e. prawdopodobnie w Atenach, zm. 347 p.n.e., grecki filozof. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii (uczył tam filozofii i matematyki). 2 7. Idea platońska i idea prawa Podstawowe twierdzenie Platona: poza wiecznie zmiennym światem zjawisk istnieje coś niezmiennego- inny świat czystych treści, zwanych ideami. Wszystko co postrzegamy zmysłami, jest mniej lub więcej nieudolną kopią (projekcją) tych idei, które w sposób ponadczasowy istnieją same w sobie i same dla siebie, w bezwzględnej czystości i bezruchu. Prawo zmierza do osiągnięcia szczęścia przez całe państwo; harmonizuje obywateli namową i przymusem, skłania ich do tego, żeby się sobą dzielili tym pożytkiem, jaki każdy potrafi przynieść dla wspólnego dobra. Prawo tworzy ludzi, aby służyli państwu. 8. Jaskinia-mit Platona, ujęcie polityczne Stykamy się o to z ludźmi, którzy od dziecięcych lat przebywają w ciemnej i głębokiej jaskini. Siedzą oni przykuci do ziemi kajdanami, które skutecznie ograniczają im ruchy, w ten sposób że nie mogą poruszyć nawet głowami i z trudem jedynie dostrzegają innych współtowarzyszy niedoli. Ich wzrok skierowany jest bowiem nieustannie na znajdującą się przed nimi skalną ścianę. To na niej widzą tylko różne cienie, które docierają do nich od strony wejścia. Do groty prowadzi od góry wejście zwrócone ku światłu, szerokie na całą szerokość jaskini. Z góry i z daleka pada na nich światło ognia, który się pali za ich plecami, a pomiędzy ogniem i ludźmi przykutymi biegnie górą ścieżka, wzdłuż której widzisz murek zbudowany równolegle do niej, podobnie jak u kuglarzy przed publicznością stoi przepierzenie, nad którym oni pokazują swoje sztuczki. Drogą tą każdego dnia wędrują ludzie niosący różne przedmioty np. posągi. Rzeczy te za każdym razem wystają niewiele ponad murek okalający ścieżkę i tym samym stają się „pierwowzorem” cieni widzialnych wewnątrz jaskini. Dodać trzeba również, że wielu z tych wędrowców niosących swe towary prowadzi między sobą ożywione dyskusje. Niekiedy zdarza się, że echo tych rozmów dociera do najniższego poziomu groty, gdzie siedzą nasi kajdaniarze. Celem państwa jest wyjście człowieka z jaskini. Ludzie są w stanie poznać prawdę wyższą, czyli świat idei. Dusza ludzka jest w stanie poprzez anamnesis, czyli przypomnienie, dojść do świata idei. Małgosia T. 9. Państwo idealne Platona. Normatywna teoria państwa idealnego, zbudowanego na idei sprawiedliwości. 3 Państwo idealne powinno być zawsze w drodze do idei, do których Platon zaliczał uniwersalność i stałość. Tworzy się dlatego, że żaden z nas nie jest samowystarczalny. Strażnicy mają pilnować, aby nie było za małe lub za duże, a w sam raz ;-) Państwo ma jeden cel ogólny, jest rzeczą niedopuszczalną, by obywatel miał swój cel osobisty. Zbudowane na wzór organizmu, którego części zależą od całości (nigdy odwrotnie). Państwo tworzą trzy stany: -filozofowie-oni rządzą państwem, ich cnotą jest mądrość, państwo opiera się zatem na wiedzy - wojsko- broni państwa, cechuje się męstwem - rzemieślnicy- wykonują potrzebne przedmioty, ich cnotą jest panowanie nad sobą. Cnotą harmonizującą wszystkie trzy cnoty jest sprawiedliwość. Idealnym ustrojem jest ustrój oparty na sprawiedliwości. Idealne państwo jest hierarchiczne. Najwyżej stoją rządzący, następnie żołnierze, a najniżej rzemieślnicy. Celem państwa jest dążenie do doskonałości, a ona wymaga wyrzeczenia się dóbr materialnych, dlatego dla filozofów i żołnierzy zniesiona jest własność prywatna i rodzina. Kobiety i dzieci powinny być wspólną własnością. W państwie ma istnieć 5040 gospodarstw. Regulacja populacji-ograniczenie liczby urodzeń (kary, upomnienia) lub zwiększenie (zaszczyty), wysyłanie do kolonii. Państwo wydaje pieniądze ludziom, którzy potrzebują wyprawić się poza polis, nadwyżka podlega zwrotowi. Państwem rządzą filozofowie. Wyboru reprezentantów najwyższej władzy dokonują żołnierze, którzy służą w konnicy albo w piechocie i byli na wojnie. Wybór ma się odbywać w świątyni. Wybory są jawne. (przebieg str.43) Małgosia T. 10. Prawo i praworządność wg Platona Prawo zmierza do osiągnięcia szczęścia przez całe państwo; harmonizuje obywateli namową i przymusem, skłania ich do tego, żeby się sobą dzielili tym pożytkiem, jaki każdy potrafi przynieść dla wspólnego dobra. Prawo tworzy ludzi, aby służyli państwu. Wszyscy ludzie są podporządkowani prawu, które reguluje wszystkie kwestie w państwie-od 4 urodzenia, poprzez wychowanie, małżeństwo, sprawowane urzędy, prawo własności etc. 11. Sprawiedliwość- cnota kardynalna: Platona koncepcja cnót. Sprawiedliwość jest cnotą, która harmonizuje mądrość, męstwo i panowanie nad sobą. Cnota mądrości jest właściwa filozofom. Z uwagi na ich wiedzę , jako strażników państwa, o całym polis można mówić iż jest mądre. Druga zaleta państwa-męstwo mieszka w wojskowych. Polega na trwałym, nieodpartym przekonaniu, że straszne jest tylko to, co prawo nazywa strasznym i nic poza tym. Trzecia cnota- rozwaga czyli panowanie nad sobą, polega na poddaniu pożądań rozumowi; cząstki człowieka gorszej, cząstce lepszej → w państwie rzemieślnicy podporządkowani inteligencji rządzącej, która stanowi cząstkę najlepszą. Sprawiedliwość dla Platona to porządek w państwie, kastowość zgodna z wrodzonymi zdolnościami jednostek. Sprawiedliwość w człowieku polega na zgodzie rozumu z temperamentem i z żądzami, dbałość o równowagę wewnętrzną. Małgosia T. 12. Małżeństwo i wychowanie dzieci w idealnym państwie Platona. Przyszłego współmałżonka należy „upatrzeć” do dwudziestego piątego roku życia. Żenić ma się każdy, aż po 35 lat. Związek ma być pożyteczny, dla państwa, a nie najprzyjemniejszy dla niego samego Należy karać kawalerów po 35 r.ż, co roku -odpowiednio 100,70,60,30 drachm w zależności od klasy majątkowej. Kto nie zapłaci- po roku winien jest 10 razy tyle. Grzywnę ściąga Skarbik bogini Hery. Potomstwo dane przez małżonków ma być najpiękniejsze i najlepsze wg możności. (SUPER WAŻNE: „Niech i młody małżonek zwraca uwagę na żonę i na robienie dziecka”). „Robienie dzieci i nadzór nad robiącymi dzieci niech trwa 10 lat weselnych.” Jeśli w tym czasie nie urodzi się dziecko, należy rozważyć rozwód. Termin zamęścia dla dziewczyny – 16-20 lat, dla chłopca 30-35. W państwie idealnym kobiety powinny być wspólne, podobnie jak dzieci i wychowanie oraz wykształcenie. W państwie Platona liczą się predyspozycje wrodzone. Nauka ma iść w parze z zabawą. Nawet zabawki mają uczyć, powinno je przenikać uczucie prawa. Między 17 a 20 r.ż. chłopcy kończą obowiązkowe ćwiczenia gimnastyczne. Do tego czasu dokonuje się też wyboru przyszłych 5 członków kasty rządzącej. Otrzymują oni systematyczne wykształcenie. Po 30 r.ż. selekcjonuje się ich ponownie wybierając tych, którzy potrafią myśleć samodzielnie. Tylko prawdziwi filozofowie obejmą władzę. 13. Ustroje wg Platona, klasyfikacja i opis Platon wyróżnia trzy ustroje dobre, którym przeciwstawia trzy zwyrodnienia. Do pierwszych zalicza monarchię, arystokrację i demokrację. Do drugich tyranię, oligarchię i demagogię. Wyznacznikiem podziału jest to, ile osób i w czyim interesie sprawuje władzę. Monarchia to rządy jednej osoby, arystokracja-wyróżnionej grupy ludzi, demokracja-ludu. Są o jednak dobre ustroje w których istnieje równowaga sił, a warstwa rządząca nie wykorzystuje swojej pozycji jak to ma miejsce w wypadku zwyrodnień ustrojów. Ustrój idealny powinien zawsze się trzymać drogi pośredniej pomiędzy monarchią a demokracją. 14. Cel państwa i prawa wg Platona Państwo ma jeden cel ogólny, jest rzeczą niedopuszczalną, by obywatel miał swój cel osobisty. Celem jest szczęście całego państwa poprzez osiągnięcie idei sprawiedliwości. Celem prawa jest szczęście państwa, które zostanie osiągnięte poprzez harmonizację życia obywateli. ARYSTOTELES Małgosia T. 15. Kontekst działalności i profil twórczości Arystotelesa; hylemorfizm Arystoteles (387-322 p.Ch.), Stagira. Uczeń Akademii Platońskiej, nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Założyciel szkoły perypatetycznej w Liceum. Uwolnił się od filozofii Platona i jego nauki o ideach, powrócił do filozofii rzeczywistości. Głosi powszechny hylemorfizm-każdy byt składa się z materii oraz formy. Np. w posągu Zeusa istnieje materia (bryła marmuru) i akt, który Arystoteles nazywa „formą”. Ostatecznie trafiamy na materię pierwotną nazywaną czystą formą, jako taka nie istnieje nigdy sama, ale należy przyjąć ją za realny składnik każdej rzeczy, bez której nie można zrozumieć 6 przedmiotu. 16. Definicja sprawiedliwości i jej rodzaje. Sprawiedliwość to trwała dyspozycja, dzięki której wszyscy są zdolni dokonywać czynów sprawiedliwych, dzięki której postępują sprawiedliwie i pragną tego co sprawiedliwe. Wszystko co jest zgodne z prawem jest w pewnym sensie sprawiedliwe, bo co jest ustanowione przez władzę ustawodawczą, to jest zgodne z prawem i wszystko co podpada pod to pojęcie, nazywamy sprawiedliwym. Sprawiedliwość jest identyczna z doskonałością etyczną w pełnym tego słowa znaczeniu. Odzwierciedla nasz stosunek do bliźnich- jest „cudzym dobrem”. Rodzaje sprawiedliwości: rozdzielająca, wyrównująca, proporcjonalna, polityczna, naturalna i stanowiona. 17. Sprawiedliwość rozdzielcza-iustitia distributiva To co sprawiedliwe jest proporcjonalne ( proporcja geometryczna) Rodzaj sprawiedliwości, która w obrębie określonej wspólnoty, jak na przykład państwa, rozdziela dobra, zasług czy też obowiązki. 18. Sprawiedliwość wyrównująca Mamy z nią do czynienia w rodzących zobowiązania stosunkach między ludźmi i to zarówno w tych, które mają charakter zależnych, jak też niezależnych od woli. Sprawiedliwość w tym znaczeniu jest równością (proporcja arytmetyczna). Małgosia T. 19. Prawość (słuszność) Słuszność i prawość określone są terminem epieikeia. Jest to pewna forma sprawiedliwości, korektura sprawiedliwości stanowionej, korekturą prawa ogólnie sformułowanego, uzupełnieniem prawa ustawowego. Prawość jest swoistą sprawiedliwością szczegółową. 7 20. Przymus a konieczność. Przymus ma miejsce wówczas, gdy przyczyna zmuszająca nas do działania znajduje się na zewnątrz. Konieczność nie zachodzi w każdym przypadku, tylko pod wpływem okoliczności zewnętrznych. Co nie jest zależne od woli, to staje się z konieczności, z przymusu i po trzecie-bez udziału świadomości. 21. Wolność a świadomość Działanie dobrowolne jest działaniem świadomym. Działania pod przymusem następują bez udziału świadomości. Wolność to działanie bez wpływu czynnika zewnętrznego. 22. Sprawiedliwość naturalna i stanowiona Sprawiedliwość polityczna może być naturalna bądź stanowiona. - Przyrodzona (naturalna) jest ta, która ma wszędzie ten sam walor. Niezależna od niczyjej woli. Naturalnie sprawiedliwe istnieje tylko w porządku pozytywnym, spoczywa na rozumnej naturze ludzkiej i jest obecne w równym stopniu wszędzie. (→ prawo naturalne jest prawem powszechnym , niezmienne w czasie i przestrzeni, jego źródłem jest rozumna natura człowieka) - Stanowiona jest zmienna, zależna od ustanowienia, umowna. 23. Cel państwa Państwo jest pewną wspólnotą, a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra. Celem państwa można określić osiągnięcie szczęścia a szczęście człowiek, jako zoon politikon może osiągnąć tylko w państwie. Małgosia T. 24. Pojęcie rzeczy i osoby: niewolnik Narzędziem ponad narzędzia jest każdy sługa. Niewolnik należy do pana → człowiek, który z natury nie należy do siebie, lecz do drugiego człowieka jest z natury niewolnikiem. Jest czyjąś własnością, mimo iż jest człowiekiem. Niewolnikiem jest ten, kto może być własnością drugiego i o tyle ma tylko związek z rozumem, że go spostrzega u innych, ale sam go nie posiada. Stan niewoli dla niewolników 8 jest zarówno pożyteczny jak i sprawiedliwy. Niewolnik jest częścią pana, niejako ożywioną, ale oddzielną częścią jego ciała. 25. Wolność a natura człowieka Nie wszyscy ludzie, którzy są niewolnikami lub wolnymi są nimi z natury; u pewnych ludzi występuje taka cecha charakterystyczna, która stanowi o tym, iż dla jednych jest rzeczą korzystną i sprawiedliwą być niewolnikami, dla drugich, przeciwnie, być panami; jedni muszą wykonywać władzę, drudzy jej podlegać. Korzystny jest taki podział jeśli opiera się na naturze, przeciwnie zaś bywa jeśli stanowisko ich nie jest zgodne z naturą, ale opiera się na prawie i gwałcie. 26. Krytyka państwa idealnego Platona Arystoteles poddaje krytyce: - wspólność kobiet i dzieci ; państwo z natury jest wielością, dążenie ku jedności zniweczy państwo. Każdy obywatel miałby z tysiąc synów, lecz z żadnym nie byłby związany. Miłość staje się rozwodniona. - wspólność dóbr; to co jest otoczone wspólną troską wielu, jest najmniej otoczone staraniem. Do pewnego stopnia powinna być własność wspólna, zasadniczo jednak musi pozostać prywatną. Posiadanie jest przyjemnością. Tylko posiadając majątek możemy wykazać się cnotą szczodrobliwości, a wyrzekając się cudzej żony cnotą powściągliwości. Małgosia T. 27. Obywatel i obywatelstwo wg Arystotelesa Państwo jest pewną wielością obywateli. Obywatelem nie jest się przez zamieszkanie, udział w wymiarze sprawiedliwości. Obywatel ma prawo udziału w sądach i w rządzie. Kto ma prawo uczestniczenia w zgromadzeniach i trybunałach tego nazywamy obywatelem tego państwa. W praktyce mianem obywatela określa się tego, kto pochodzi zarówno w linii ojca jak i matki z rodziny obywatelskiej. 9 28. Ustrój wg Arystotelesa – def., ustroje preferowane i zwyrodniale wg Arystotelesa Ustrój to ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim nadrzędnej nad nimi wszystkimi. W rządzie wyraża się ustrój państwowy. Ustroje dzielą się na właściwe i zwyrodniałe. W ustroju właściwym, jeśli istnieje zasada zupełnej równości, to wysuwa się żądanie, by przedstawiciele władzy się wymieniali. Ustrój właściwy to taki, który ma na celu dobro ogólne, te za, które mają na celu jedynie dobro rządzących są zwyrodniałe, są bowiem despotyczne. Ustroje preferowane to monarchia, arystokracja i politeja. Zwyrodniałe to tyrania, oligarchia i demokracja (str.74). 29. Państwo- budowa i organizacja, pomysły Arystotelesa. Władzę powinna sprawować jakaś grupa ludzi zjednoczonych, ponieważ każdy może posiadać pewną cząstkę cnoty i rozumu. Rządzić powinny prawa i to prawa właściwie ujęte, władca/cy zaś winien rozstrzygać w tych sprawach, których prawa dokładnie określić nie zdołają. Najlepszym państwem jest to, które opiera się na stanie średnim. Tacy ludzie ani nie pożądają dóbr obcych, jak ubodzy, ani też drudzy nie pożądają ich mienia. Małgosia T. 30. Małżeństwo i rodzina, wychowanie wg Arystotelesa. Człowiek jako zoon politikon realizuje się w państwie. Państwo jako wspólnota tworzone jest przez mniejsze jednostki jakimi są rodziny. Domem jest z natury istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego wspólnego życia członków. Państwo w tym ujęciu powstaje w drodze naturalnego rozwoju i jest „pierwej aniżeli rodzina i jednostka”. (jako pojęcie). Arystoteles krytykuje wspólność kobiet i dzieci. Uważa, że każdy ma prawo do posiadania i „władania nad dziećmi i żonami swoimi” (Homer w wypowiedzi o Cyklopach). „Dwie są rzeczy, które budzą u ludzi uczucie troski i miłości: osobista własność i ukochana istota”. 1 0 Wychowaniem swych dzieci zajmują się rodzice, w efekcie czego rodzi się przywiązanie synów do ojców i odwrotnie. PLATON A ARYSTOTELES 31. Koncepcja świata Platon- świat idei, nie istnieją byty ale idee. Arystoteles- powszechny hylemorfizm, byty złożone z materii i formy. 32. Koncepcja człowieka Platon- mit jaskini, cel-wybawienie duszy, głosi wędrówkę dusz. Człowiek ma predyspozycje wrodzone, które warunkują jego przynależność stanową. Arystoteles- człowiek jest wolny, owej wolności nie wyklucza nawet konieczność, niewolnictwo tylko pierwotne. Aurea mediocritas (Złoty środek) w osiąganiu szczęścia w życiu 33. Koncepcja państwa Platon- państwo jako byt idealny, celem jest osiągniecie idei sprawiedliwości, trzy stany, wspólność kobiet i dóbr, wychowanie środkiem do wychowania obywatela (leży w gestii państwa). Arystoteles- państwo jako wspólnota rodzin, celem szczęście obywateli poprzez doskonalenie w cnocie, złoty środek. Najlepiej by było rządzone przez klasę średnią. 3 ustroje właściwe i trzy zwyrodniałe. Krytyka wspólności rodzin i dóbr. 34. Koncepcja sprawiedliwości Platon- sprawiedliwość jako cnota kardynalna, harmonizująca inne Arystoteles- sprawiedliwość jako trwała dyspozycja, różne rodzaje sprawiedliwości. Małgosia T. STAROŻYTNOŚĆ-PODSUMOWANIE 35. Historiografia starożytności Za początek filozofii uważa się wiek VII p.Ch. – zapowiedź przez Talesa zaćmienia Słońca. 1 1 V w. to okres humanistyczny IVw.- klasyczny, wiek Sokratesa, Platona i Arystotelesa. III-I to okres działalności szkół m.in. stoickiej i epikurejskiej 529 r. zamknięcie Akademii Platońskiej, powstanie klasztoru Benedyktynów na Monte Cassino 36. Byt i niebyt, filozofia idealna Platona oraz filozofia rzeczywistości Arystotelesa Podstawowe twierdzenie Platona: poza wiecznie zmiennym światem zjawisk istnieje coś niezmiennego- inny świat czystych treści, zwanych ideami. Wszystko co postrzegamy zmysłami, jest mniej lub więcej nieudolną kopią (projekcją) tych idei, które w sposób ponadczasowy istnieją same w sobie i same dla siebie, w bezwzględnej czystości i bezruchu. Triada platońska- Prawda, Dobro, Piękno. Arystoteles - Uwolnił się od filozofii Platona i jego nauki o ideach, powrócił do filozofii rzeczywistości. Głosi powszechny hylemorfizm-każdy byt składa się z materii oraz formy. Np. w posągu Zeusa istnieje materia (bryła marmuru) i akt, który Arystoteles nazywa „formą”. Ostatecznie trafiamy na materię pierwotną nazywaną czystą formą, jako taka nie istnieje nigdy sama, ale należy przyjąć ją za realny składnik każdej rzeczy, bez której nie można zrozumieć przedmiotu. AUGUSTYN 37. Filozofia chrześcijańska Wykorzystanie pojęć i terminów filozoficznych przez autorów chrześcijańskich. Dwa elementy różniące ją od filozofii starożytnej: 1. harmonia pomiędzy naturalnym ludzkim rozumem a boską wolą zbawienia człowieka, 2. Rozum i moralna siła człowieka wraz z upadkiem człowieka zostały osłabione. W filozofii chrześcijańskiej wyróżnia się dwie tradycje- augustiańską i tomistyczną. Małgosia T. 38. Patrystyka Nauka starożytnych i wczesnośredniowiecznych Ojców Kościoła (Patres), także dział teologii zajmujący się ich nauczaniem, jako pewną całością Ojcowie Kościoła (łac.) byli to pisarze i teologowie we wczesnym chrześcijaństwie, w epoce, która nastąpiła po Ojcach Apostolskich (Patres apostolici) aż do VIII wieku. Doktryna starożytnych i 1 2 wczesnośredniowiecznych ojców Kościoła, a także dział teologii zajmujący się ich nauczaniem, nazywa się patrystyką. Ojcowie Kościoła zaznaczeni są specjalną czcionką. Kościół wyodrębnił ich na podstawie czterech kryteriów: działalność we wczesnym okresie chrześcijaństwa (antiquitas), głoszenie prawowiernej nauki (doctrina orthodoxa), świętość życia (sanctitas vitae), powszechne uznanie przez Kościół (approbatio ecclesiae). 39. Kontekst działalności, inkorporacja Platona Augustyn (354-430) urodził się w Tagaście. Autor „Wyznań”. Biskup Hippony, syn świętej Moniki. Augustyn jest platończykiem w linii Plotyna tj. interpretującym Platona na sposób intuicyjnoreligijny. Ta interpretacja jest wszędzie podbudowana chrześcijaństwem bardzo jasno sformułowanym a mianowicie monoteizmem, przekonaniem o wolności woli, stworzeniu świata ex nihilo i myślą o odkupieniu i zbawieniu. 40. Prawo wg Augustyna, wymóg konieczny, cele prawa Prawo musi być sprawiedliwe, gdyż prawo niesprawiedliwe przestaje być prawem. Prawo nie może kierować się namiętnością, ogłoszone ma być na rozkaz Boga, według przepisów odwiecznej sprawiedliwości. Prawo stanowione jest niedoskonałe bowiem „puszcza bezkarnie wiele wykroczeń”, które jednak karze Boża Opatrzność. Prawo można zatem traktować jako sprawiedliwość. 41. Sprawiedliwość wg Augustyna Augustyn utożsamia prawo ze sprawiedliwością. Sprawiedliwość to powszechny doskonały porządek. Małgosia T. 42. Prawo doczesne 1 3 Prawem doczesnym jest prawo, które, choć jest sprawiedliwe, może jednak zależnie od warunków czasu ulegać słusznym zmianom. Jest stanowionym prawem ludzkim, które musi być wyprowadzone z prawa naturalnego, ma swe źródło w prawie wiecznym. Jego celem jest zachowanie porządku i sprawiedliwości w relacjach międzyludzkich. Jego skuteczność jest oparta na przymusie i sankcjach państwowych. 43. Prawo wieczne Jest to prawo według którego sprawiedliwość jest równoznaczna z powszechnym panowaniem idealnego ładu. Odwiecznym prawem jest rozum Boży lub wola Boża, która każe przestrzegać porządku przyrodzonego i zabrania go zakłócać. 44. Państwo i rodzaje państw Naukę o państwie Augustyn zawarł w dziele De civitate Dei. Jest zwolennikiem koncepcji dwóch państw: ziemskiego i niebieskiego. Istnieje pogląd, iż Augustyn rozważał istnienie trzeciego państwa- dobrego moralnie państwa ziemskiego. 45. Państwo ziemskie Oba państwa zostały powołane przez dwie miłości: miłość własna posunięta aż do pogardy .Boga, powołała państwo ziemskie; państwo ziemskie szuka chwały w sobie, pragnie zdobyć ją u ludzi. Symbolizuje postawę pogardy dla sprawiedliwości i porzucenie realizacji dobra wspólnego. Małgosia T. 46. Państwo niebieskie Powołała je miłość Boga posunięta aż do pogardy sobą, najwyższą chwałą jest dla niego Bóg. Symbol wszystkich dobrych elementów i pragnień występujących w życiu społeczności ludzkiej. Jest ono dawniejsze od kościoła i z nim się nie utożsamia. 1 4 47. Pokój wg Augustyna Pokój domowy jest ściśle związany z pokojem państwa-uporządkowana zgoda domowników co do rozkazywania i posłuchu zmierza do uporządkowanej zgody obywateli co do rozkazywania i posłuchu. Państwo niebieskie musi korzystać z pokoju państwa ziemskiego do czasu, gdy przeminie sama śmiertelność, dla której pokój taki jest konieczny. 48. Życie rodzinne, wychowanie Należy z jednaką miłością troszczyć się o domowników. Ojcowie muszą przejawiać więcej cierpliwości, gdy rozkazują, niż niewolnicy, gdy słuchają. Należy karać nieposłuszeństwo czy to napomnieniem ,czy też chłostą, czy jakimś innym rodzajem sprawiedliwej kary. Dom jest zaczątkiem państwa. Ojciec rodziny powinien z prawa uznanego przez państwo czerpać zasady, wg których ma kierować domem tak, by ten był w zgodzie z pokojem tegoż państwa. 49. Zasady sprawowania władzy Sprawiedliwi patriarchowie kształtowali pokój domowy tak, iż w dziedzinie dóbr materialnych czynili różnice między dziećmi a niewolnikami, lecz z jednaką miłością troszczyli się o wszystkich swoich domowników. [ patrz punkt 48] 50. Cel życia człowieka Celem każdego człowieka jest osiągniecie zbawienia. Człowiek jest przedstawiony w świetle Boga, który to jest najwyższą zasadą ludzkiego istnienia, absolutną doskonałością, początkiem i kresem każdej osoby. Ludzkie poznanie pochodzi od Boga. Życie osoby jest trwałym pragnieniem posiadania Boga: „Stworzyłeś nas, bowiem jako skierowanych ku Tobie i niespokojne jest serce nasze, dopóki w Tobie nie spocznie” Małgosia T. TOMASZ 1 5 51. Kontekst działalności Tomasza Św. Tomasz z Akwinu (1225 lub 1226 – 1274). Dominikanin, autor Summy teologicznej. Pod względem postawy metodycznej św. Tomasz należy do typu arystotelesowskiego, podstawowym rysem wszystkich jego dzieł jest przekonanie o możliwości i konieczności racjonalnego podejścia do rzeczywistości, nie wyłączając Boga i duszy ludzkiej. Arystotelesowa u Tomasza jest również tendencja do utrzymania umiaru, który potrafił istotnie zachować we wszystkich niemal swoich tezach. Małgosia T. 52. Historiografia Średniowiecza Początek średniowiecza ok. V/VI w. (529r.) Daty końcowe – 1450, 1453, 1492, 1517. VII w.- koniec patrystyki IXw.- filozofia arabska i żydowska 53. Scholastyka Anzelma i złoty wiek scholastyki, uniwersytety Anzelm (1033-1109) autor Monologium i Proslogium, gorący zwolennik i naśladowca św. Augustyna, twórca dowodu ontologicznego- Bóg jest większy od wszystkiego innego a więc musi istnieć, bo w przeciwnym wypadku najmniejsza rzecz istniejąca byłaby od niego większa; a więc istnieje. Scholastyka - okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej (właściwie katolickiej), który rozpoczął się około XII wieku. Obejmował wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym. Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą św. Anzelma z Canterbury: fides quaerens intellectum – wiara szukająca rozumienia) Septem artes liberales: trivium- retoryka, dialektyka, gramatyka; quadrivium- arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka. Średniowieczny uniwersytet − powstała w średniowiecznej Europie Zachodniej instytucja szkolnictwa wyższego o charakterze korporacyjnym. Pierwsze uniwersytety powstały w XI i XII wieku we Włoszech, Francji i Anglii. W przeciwieństwie do zwykłych szkół, na średniowiecznych 1 6 uniwersytetach prowadzono oprócz początkowego programu sztuk wyzwolonych także kursy z medycyny, prawa, filozofii czy teologii 54. Tomasza definicja prawa Lex est ordinatio rationis ad bonum commune, ab eo qui communitatis curam habet, promulgata. Prawo jest rozporządzeniem rozumu dla dobra wspólnego, ogłoszone przez tego, który ma pieczę nad społecznością. 55. Tomasza definicja prawa naturalnego Lex naturalis est participatio legis aeternae in rationali creatura. Prawo naturalne to udział rozumnego stworzenia w prawie wiecznym 56. Tomasza definicja prawa wiecznego Lex aeterna est ratio divinae sapientiae, secundum quod est directiva omnium actuum et motionum. Prawo wieczne jest planem mądrości Bożej, która nadaje kierunek wszelkiemu działaniu i poruszeniu. 57. Podział prawa wg Tomasza Prawo wieczne, prawo naturalne (przyrodzone), prawo ludzkie, prawo Boże pozytywne. 58. Prawo ludzkie wg Tomasza Szczegółowe rozporządzenia, wypracowane ludzkim rozumem, normujące sprawy międzyludzkie, zachowujące inne warunki prawa, wynikające z prawa naturalnego. Małgosia T. 59. Prawo Boże pozytywne wg Akwinaty 1 7 Prawo wyższe od prawa naturalnego i ludzkiego. Wiedzie człowieka do wykonywania czynności w kierunku celu ostatecznego, nie pozwala człowiekowi zbłądzić, bo jasno określa, co człowiek ma czynić a czego unikać. 60. Skutki prawa Skutkiem prawa jest czynienie ludzi dobrymi. Odnosi się to do prawa sprawiedliwego, zgodnego z rozumem. Jako skutek prawa wymienia się też karę, bo skłania do posłuszeństwa względem ustaw. Człowiek ze strachu przed karą zaczyna przyzwyczajać się do unikania zła i spełniania tego co dobre. 61. Syndereza Inaczej prasumienie. Syndereza to tyle, co zbiór wrodzonych zasad moralnego postępowania, a jej podstawowe prawo głosi: „czyń dobro, unikaj zła”. 62. 3 inklinacje Św. Tomasz wskazuje na trzy podstawowe skłonności (inklinacje) prawa naturalnego: 1. skłonność do zachowania istnienia - jest ona właściwa wszystkim bytom; można nią określić popęd płciowy 2. skłonność do przekazywania życia - jest ona wspólna ze światem zwierzęcym 3. skłonność do rozwoju osobowości w społeczności - jest to skłonność specyficznie ludzka, skłonność do działania zgodnie z rozumem, określana jako skłonność do poznania prawdy Małgosia T. 63. Zmiana prawa naturalnego Prawo naturalne dzieli się na ogólne zasady i normy szczegółowe. Zmianę prawa naturalnego można rozumieć w dwojaki sposób: 1. Przez dodanie czegoś do niego 2. Przez usunięcie jakiejś normy Jeśli chodzi o normy ogólne prawo naturalne nie może ulec zmianie. Jeśli mowa o wnioskach szczegółowych to prawo naturalne nie zmienia się aż tak, żeby w większości wypadków nie uchodziło za słuszne to, co ono nakazuje. Może jednak ulec zmianie w jakiejś osobliwej sprawie i w mniejszości 1 8 wypadków z powodu jakichś osobliwych przyczyn, przeszkadzających w zachowaniu owych przykazań. Małgosia T. 64. Cechy prawa i pomysł Izydora w ujęciu Tomasza - znaczenie wychowawcze - zgodność z prawem naturalnym Pomysł Izydora: - zgodność z religią (czyli stosowanie się do prawa Bożego) - sprzyjanie wychowaniu (karności) - służba dobru wspólnemu do trzech warunków Izydor dodaje wymóg sprawiedliwości i możliwości wykonania zgodnie z naturą i zwyczajem kraju; dostosowanie do miejsca i czasu-by służyło wychowaniu. W wychowaniu należy uwzględnić :porządek rozumu-sprawiedliwość, dostosowanie do możliwości każdego stosownie do natury, zgodność ze zwyczajami ludzkimi; konieczność i użyteczność do osiągania dobra i unikania zła oraz jasność w sformułowaniu prawa. 1 9 65. Izydora podział prawa Izydor dzieli prawo ludzkie na prawo narodów (międzynarodowe) i prawo obywatelskie. 66. Obowiązywalność prawa w sumieniu Prawo ustanowione jeśli jest sprawiedliwe ma moc obowiązywania w sumieniu. Prawa są sprawiedliwe ze względu na cel-dobro wspólne, kiedy nie przekraczają uprawnień prawodawcy oraz gdy wg współmiernej równości nakładają podwładnym obowiązki dla dobra wspólnego. 67. Moc prawa Do istoty prawa należy to, że stanowi normę ludzkiego postępowania oraz to, że ma w sobie moc zmuszającą. Człowiek może być poddany prawu w dwojaki sposób: jako normowany normie – i w ten sposób wszyscy ci, którzy podlegają władzy, podlegają prawu, wydanemu przez tę władzę. Ludzie cnotliwi i sprawiedliwi nie podlegają prawu, ale tylko źli. Wola dobrych jest zgodna z prawem. Ten kto podlega prawu może postąpić inaczej niż brzmi litera prawa, gdy zachowanie takiego prawa okazuje się szkodliwe dla dobra wspólnego. 68. Zwyczaj jako prawo Prawo ludzkie jest dziełem woli ludzkiej, kierowanej przez rozum. Rozum i wola ujawniają się przez słowa i czyny. To co człowiek uważa za dobre dokonuje czynem. Za pomocą często powtarzanych czynów(zwyczaj) prawo może ulec zmianie i wyjaśnianiu a nawet spowodować coś, co nabiera mocy prawa. Zwyczaje mają charakter prawa, jeśli nie sprzeciwiają się prawu Bożemu. Małgosia T. 69. Dyspensa Dyspensowanie oznacza właściwe dostosowanie czegoś wspólnego do potrzeb poszczególnych osób. Ten kto rządzi społecznością ma prawo dyspensowania od prawa ludzkiego. Musi się jednak kierować troską o dobro wspólne. 2 0 70. Sprawiedliwość wg Tomasza Sprawiedliwość to sprawność, dzięki której ktoś stałą i wiekuistą wolą oddaje każdemu to, co się jemu należy. Sprawiedliwość nie jest prawością ze swej istoty, ale tylko przyczynowo, gdyż jest sprawnością, dzięki której ktoś w sposób prawy działa i chce. Sprawiedliwość przejawia się w trzech relacjach 1. Ja-ja 2. Ja- drugi człowiek 3. Ja- Pan Bóg. 71. Złoty środek Tomasza Umiar w sprawiedliwości polega na pewnej współmiernej równości rzeczy zewnętrznej do zewnętrznej osoby. Dlatego sprawiedliwość polega na „złotym” środku rzeczowym. Środek rzeczowy to właśnie umiar rozumu. Dlatego sprawiedliwość zachowuje swój charakter cnoty obyczajowej. TOMASZ A AUGUSTYN 72. Koncepcja państwa Augustyn -jest zwolennikiem koncepcji dwóch państw: ziemskiego i niebieskiego. (tezy 44,45,46) Tomasz – źródło powstania państwa leży w naturze człowieka, rozwija się stopniowo z podporządkowanych mu wspólnot, jest jednolitym organizmem, który obejmuje jednostki, ale porządek całości stoi ponad jednostką. Musi istnieć rząd, który kieruje poszczególnymi członkami społeczeństwa. Kompetencja stanowienia prawa i kierowania państwem jest oparta na zakotwiczeniu społeczeństwa ludzkiego w prawie naturalnym, które z kolei opiera się na autorytecie Boga. Cel państwa odpowiada celowi prawa, a jest nim dobro wspólne (bonum commune). Potrójny podział form państwa na monarchię, arystokrację i demokrację oraz wypaczenia w postaci tyranii, oligarchii i anarchii. Najlepszą formą jest monarchia konstytucyjna. Małgosia T. 73. Koncepcja prawa Augustyn- Prawo jako sprawiedliwość, podział na prawo doczesne i wieczne (tezy 40,42,43) Tomasz- Prawo wieczne, prawo naturalne (przyrodzone), prawo ludzkie, prawo Boże pozytywne. (tezy 54-59) 2 1 74. Koncepcja człowieka Augustyn- teza 50. Tomasz - Św. Tomasz przedstawił nową wizję człowieka - wizję chrześcijańską, w której człowiek jest substancjalnym zjednoczeniem duszy, czyli formy oraz ciała - materii. Postrzegał człowieka jako duchowo-cielesną jedność (tzw. compositum). Ciało nie jest więzieniem dla duszy, tylko jej niezbędnym dopełnieniem w wymiarze życia doczesnego. Po śmierci może ona istnieć oddzielnie od ciała jako anima separata, gdyż jest niezniszczalna. W drabinie bytów znajduje się między zwierzętami a aniołami. W filozofii moralnej Akwinata głosił, że w wyborze dobra rozum musi poprzedzać wolę i kierować nią, czyli stał na stanowisku intelektualizmu. Ostateczny cel życia widział w szczęściu, pojętym zgodnie ze swoją teocentryczną filozofią. Szczęście widział w poznaniu Boga. Bóg był dla niego ostatecznym celem i normą czynów ludzkich. 75. Koncepcja świata Augustyn uważał, że świat został stworzony z niczego na podstawie wiecznych idei Boskich. Tomasz- Świat został stworzony z niczego, aktem woli Boga; według idei Bożych stworzenie to nastąpiło w czasie. Bóg stworzył nie tylko świat materialny, ale świat duchów (aniołów), z których część odeszła od Boga. 76. Koncepcja sprawiedliwości Augustyn- utożsamia prawo ze sprawiedliwością. Sprawiedliwość to powszechny doskonały porządek Tomasz- Sprawiedliwość to sprawność, dzięki której ktoś stałą i wiekuistą wolą oddaje każdemu to, co się jemu należy. (teza 70) 77. Fideizm Augustyna a realizm-racjonalizm Tomasza Małgosia T. Fideizm (od łac. fides - wiara) to pogląd filozoficzny i teologiczny głoszący prymat wiary nad poznaniem rozumowym i teoriami naukowymi. Według fideisty poznanie religijne w postaci objawienia wyprzedza poznanie rozumowe, a jedynym źródłem wiedzy w kwestiach wiary i etyki może być jedynie stała tradycja ludzkości oparta ostatecznie na pierwotnym Bożym Objawieniu 2 2 Realizm-racjonalizm Tomasz uważał, że wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy o świecie uzupełniają się wzajemnie. Dziedzina wiedzy, w przekonaniu Tomasza, była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności, Jego działanie. Istnieją jednak prawdy dla rozumu niedostępne, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem. Filozofia, jeśli służy teologii, to jedynie w tym sensie, że przygotowuje do wiary (preambula fidei), i że jej broni. EPOKA KLASYCZNA- PODSUMOWANIE 78. Platon jako źródło dla patrystyki Z platonizmu nadawał się do przyjęcia idealistyczny pogląd na świat i przekonanie o wyższości świata duchowego nad materialnym, idea duszy, platoński dualizm duszy i ciała, świat idealny istniejący w Bogu. 79. Arystoteles jako autorytet Tomasza Z Arystotelesa Tomasz czerpie przekonanie o możliwości i konieczności racjonalnego podejścia do rzeczywistości, nie wyłączając Boga i duszy ludzkiej, tendencję do zachowania złotego środka. W filozofii Arystotelesa poszukiwał prawdy, które głosiły pogląd podwójnego bytu- istotę i istnienie. Założył istnienie bytów jednostkowych, które uważał za substancje- samoistne byty. Małgosia T. 80. Terminy swoiste łacińskie i greckie Definicje prawa wg Tomasza – teza 2; arche- ἀρχή , fides, ratio, που – byt, dlaczego- διατί, zoon politikon, iustitia distributiva, hylemorfizm, aurea mediocritas, septem artes liberals, compositum, bonum commune… 2 3 Małgosia T. 81. 2 4
