poradnik - Mój Port
advertisement
Jak pomagać MŁODZIEŻY z problemami psychicznymi? PORADNIK DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI „Jak pomagać młodzieży Z problemami psychicznymi ? ” PORADNIK DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI Łódź, Listopad 2012 Redakcja: M. Kotlicka-Antczak, A. Pawełczyk, T. Pawełczyk, Jolanta Rabe-Jabłońska Wykonanie: Agencja Reklamowa AD MEDIA CENTER ADMC.pl Spis treści: I. Wstęp str. 3 II. Najczęstsze problemy psychiczne nastolatków str. 5 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. str. 4 str. 6 str. 10 str. 12 str. 18 str. 20 str. 24 Agresja Nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych Depresja Zachowania samobójcze Sytuacje kryzysowe Stres Psychoza - Czym jest psychoza - Objawy zwiastunowe psychozy - Wczesne objawy psychozy - Objawy rozwiniętej psychozy - Czy każda psychoza to schizofrenia? - Schizofrenia 8. Ryzykowny stan psychiczny str. 33 III. Jak pomagać młodzieży z problemami psychicznymi str. 35 1. Co powoduje trudności w zgłaszaniu się po pomoc? 2. Co to jest wczesna interwencja? 3. Co daje wczesna interwencja? 4. Jak radzić sobie z objawami psychozy? 5. Gdy objawy zagrażają? 6. Jak mogę pomóc? 7. Gdzie zgłosić się po pomoc? 8. Leczenie zaburzeń psychotycznych -Leczenie farmakologiczne -Psychoterapia 9. Oddziaływania środowiskowe i psychospołeczne 10. Radzenie i sobie ze stresem 11. Algorytmy postępowania str. 35 str. 36 str. 37 str. 38 str. 41 str. 42 str. 43 str. 45 str. 2 str. 49 str. 51 str. 53 Szanowni Państwo, Oddajemy w Państwa ręce poradnik dotyczący wybranych zagadnień zdrowia psychicznego młodzieży. Wiele miejsca poświęciliśmy w nim wczesnej fazie zaburzeń, określanych jako psychotyczne. Zaburzenia te dotyczą ok. 1 % populacji, a okres młodzieńczy jest okresem, w którym zazwyczaj można dostrzec objawy świadczące o ryzyku ich rozwoju . Wczesna diagnoza pozwala na zastosowanie odpowiednich działań terapeutycznych, które mogą odroczyć lub zapobiec rozwojowi pełnoobjawowej psychozy, a w przypadku jej wystąpienia wpłynąć korzystnie na przebieg i rokowanie. W poradniku podpowiadamy, jak obserwować młodych ludzi i pomagać im borykaniu się z możliwymi problemami z zakresu zdrowia psychicznego. Nie bójmy się wiedzieć i reagować…. Autorzy str. 3 Najczęstsze problemy psychiczne nastolatków AGRESJA Agresja to akty słowne lub fizyczne, które cechuje przemoc, grożenie innym lub działania niszczycielskie. Przyczyny agresji : • Lęk • Nieprawidłowa interpretacja intencji innych osób: osoba podejmująca działania agresywne myśli, że jest w niebezpieczeństwie • Nadmiar bodźców • Zaburzenia psychotyczne • Używanie alkoholu lub innych znoszą kontrolę zachowania środków psychoaktywnych, które • Poczucie utraty kontroli i możliwości decydowania o sobie: osoba czuje, ze utraciła wolność, ”nie ma wyboru” WYSTĄPIENIE ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH W PRZESZŁOŚCI ZWIĘKSZA RYZYKO PONOWNYCH ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH str. 4 Jak postąpić w przypadku zagrożenia agresją? Bądź czujny • Obserwuj zachowanie nastolatka (często wybuch agresji u danej osoby poprzedza wystąpienie określonych zachowań, np. zaciskanie pięści, określony wyraz twarzy itp.) • Zapewnij odrębny pokój dla osoby, która zaczyna się zachowywać agresywnie - nie powinna ona przebywać w zatłoczonym miejscu. Daj wybór • „Albo przestań wrzeszczeć, albo idź do swojego pokoju” Ogranicz bodźce • Wyłącz radio, telewizor, sprzęt grający • Zredukuj oświetlenie • Wyznacz jedną osobę do komunikowania się z osobą agresywną • W pokoju nie mogą znajdować się więcej niż cztery osoby (wraz z osobą agresywną) Wyrażaj się jasno • Jasno określ zachowania, które są nie do zaakceptowania • Nie ignoruj próśb czy skarg osoby agresywnej • Nie wyjaśniaj, nie dyskutuj, nie kłóć się • Mów niezbyt głośno, spokojnie • Zachowaj odpowiednią odległość Bądź konsekwentny • Jasno opisz konsekwencje, musisz mieć jednak pewność, że będziesz mógł je zastosować • Wprowadzaj konsekwencje natychmiast • Unikaj rozwiązań siłowych Bądź racjonalny • Bądź spokojny, oceniaj fakty, nie wymierzaj kar • Koncentruj się tylko na najważniejszych aspektach konfliktu (tego co tu i teraz) • Nie wypominaj wszystkich przewinień z przeszłości • Zapewnij bezpieczeństwo • Staraj się unikać rozwiązywania konfliktu na oczach innych • Po incydencie, kiedy osoba jest już spokojna i zdolna do rozmowy, porozmawiajcie o tym, co zaszło i co możecie zrobić, aby incydent się nie str. 5 powtórzył NADUŻYWANIE ALKOHOLU I INNYCH SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Substancje psychoaktywne (SPA) to substancje, które zmieniają stan psychiczny człowieka. Najczęściej używaną SPA jest alkohol. Do innych rozpowszechnionych w naszej kulturze SPA należą pochodne konopii indyjskich (marihuana), amfetamina i inne psychostymulanty (jak extasy lub kokaina), a także opiaty. Przyjęcie środka psychoaktywnego wywołuje częstą doraźną poprawę stanu psychicznego: zmniejszenie napięcia czy lęku, poprawę nastroju, zmniejszenie potrzeby snu. Zdarza się jednak, że reakcje nawet na pojedynczą dawkę SPA są zupełnie przeciwne: pojawia się niepokój lub lęk, rozdrażnienie, nudności lub wymioty. Największe niebezpieczeństwo związane z przewlekłym używaniem SPA to zjawisko uzależnienia. str. 6 Uzależnienie to stan, w którym osoba może czuć się dobrze - fizycznie lub psychicznie- tylko wówczas, gdy znajduje się pod wpływem środka. Gdy dojdzie do uzależnienia, brak działania środka powoduje wystąpienie nieprzyjemnych doznań psychicznych (rozdrażnienie, niepokój, obniżony nastrój) lub fizycznych (bóle i zawroty głowy , bóle brzucha, drżenia, poty). Aktywność osoby uzależnionej stopniowo zawęża się i koncentruje na zdobywaniu SPA. Tym samym inne obowiązki (nauka lub praca) i przyjemności (życie towarzyskie, rodzinne) są coraz bardziej zaniedbywane. Przewlekłe używanie SPA zazwyczaj prowadzi o negatywnych skutków zdrowotnych, zarówno w zakresie zdrowia psychicznego (zaburzenia pamięci, spadek nastroju i aktywności, zaburzenia snu) jak i fizycznego (przewlekłe zapalenie oskrzeli po paleniu marihuany, zakażenia wirusami zapalenia wątroby lub HIV, bezpłodność). Dlaczego osoby z psychozą sięgają po alkohol i inne SPA? Osoby w stanie ryzyka rozwoju psychozy lub z pełnymi jej objawami nierzadko nadużywają alkoholu lub substancji psychoaktywnych (SPA). Nawet 50% osób z zaburzeniami psychicznymi sięga po nielegalne substancje, w porównaniu do ok. 15% osób z populacji ogólnej. Powody tego zjawiska są złożone i obejmują: • Chęć wypełnienia pustki, nudy • Poszukiwanie przyjemności • Redukowanie objawów lęku lub depresji • Szukanie sposobu na poprawę relacji z innymi ludźmi- przełamywanie trudności w kontaktach • Redukowanie objawów ubocznych po lekach przeciwpsychotycznych • Szukanie chwilowej ulgi od dokuczliwych objawów chorobowych str. 7 Konsekwencje • Środki psychoaktywne mogą wywołać tak zwaną psychozę pointoksykacyjną. • W odniesieniu do innych postaci psychozy, np. schizofrenii - nie są ich bezpośrednią przyczyną. Mogą jednak nasilać objawy, zwiększać ryzyko nawrotów, a także zmniejszać ochronny efekt leków przeciwpsychotycznych. • Występowanie choroby psychicznej w połączeniu z nadużywaniem lub uzależnieniem od SPA określane jest jako podwójna diagnoza. • Używanie alkoholu i SPA zaburza proces leczenia- trudniej jest uczestniczyć w procesie terapii osobie nadużywającej SPA. • Osoby z zaburzeniami psychicznymi nadużywające alkoholu i SPA doświadczają wielu problemów finansowych, prawnych, zdrowotnych, rodzinnych i obejmujących relacje z innymi ludźmi. JAK OCENIĆ I POMÓC ROZWIĄZAĆ PROBLEM • Zapytaj wprost, czy nastolatek przyjmuje SPA lub nadużywa alkoholu. Pamiętaj, że zaprzeczenie nie jest gwarancją, że osoba nie przyjmuje SPA • Bądź czujny, gdy obserwujesz pogorszenie w zakresie objawów chorobowych, których nie można wytłumaczyć brakiem współpracy w leczeniu (np. nieprzyjmowaniem leków) lub poważnymi stresami • Bądź czujny, gdy obserwujesz pogorszenie funkcjonowania, jak niezdolność do wypełniania obowiązków, które nastolatek wcześniej wypełniał (np. zasypianie do szkoły lub pracy, spóźnianie się, nieodrabianie lekcji, niewykonywanie obowiązków domowych) str. 8 Powinny zaniepokoić: • Akcesoria i odpadki związane z używaniem SPA (papierki do robienia skrętów, plastikowe rurki, malutkie torebeczki do przechowywania SPA) • Trudności finansowe (częste nieposiadanie pieniędzy, powtarzające się prośby o pożyczenie pieniędzy) • Zmiana grona znajomych i towarzystwa w krótkim okresie czasu Jeśli podejrzewasz, że nastolatek przyjmuje SPA • Przedyskutuj z rodziną, lekarzem, terapeutą, nastolatkowi, który nadużywa alkoholu lub SPA jak możesz pomóc • Terapeuci zalecają unikanie ostrych konfrontacji i emocjonalnych reakcji. U osoby z psychozą mogą one wywoływać dodatkowy stres i niepożądane zachowania. Lepsze rezultaty przynosi postawa niekonfrontacyjna, oparta na wiedzy, wsparciu i rozmowie. • Unikaj oceniania i obwiniania. Wysłuchaj zanim zinterpretujesz zachowanie. Gdzie szukać pomocy? Wojewódzki Ośrodek Leczenia Uzależnień, Łódź, ul. Pomorska 54, tel. 42 633 08 59 Miejski Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień, Łódź ul. Niciarniana 41, tel. 42 676 18 18 Poradnia Leczenia Uzależnień przy Miejskim Ośrodku Profilaktyki Zdrowotnej, Łódź, ul. Piotrkowska 102, tel. 42 633 26 12 Fundacja Uwolnienie, Łódź, ul. Inowrocławska 5A, tel. 42 640 62 40 Centrum Profilaktyki i Terapii Uzależnień PTZN, Łódź, Piotrkowska 107, tel. 691881787 str. 9 DEPRESJA Depresja to stan chorobowy związany z przeżywaniem silnego smutku, obojętności, niemożnością odczuwania przyjemności oraz zmniejszeniem zainteresowania sprawami, które do tej pory były ciekawe. str. 10 Do podstawowych objawów depresji należą: • Wyraźne obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie) nie podlegający wpływowi zewnętrznych wydarzeń i utrzymujący się przez co najmniej dwa tygodnie (prawie każdego dnia w tym okresie i przez większość dnia) • Utrata zainteresowań, zadowolenia z aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność • Zmniejszenie energii łatwe męczenie się • Spadek zaufania lub szacunku do siebie • Nieuzasadnione poczucie winy, „wyrzuty sumienia” • Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, zachowania samobójcze • Skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się • Zmiany w zakresie aktywności ruchowej (spowolnienie lub pobudzenie ruchowe) • Zaburzenia snu • Zmiany łaknienia (spadek lub wzrost) wraz z odpowiednią zmianą wagi • Skargi na dolegliwości (fizyczne) somatyczne. Osoby doświadczające depresji często myślą, że nikt ich nie lubi, nigdy nie będzie w ich życiu lepiej, że są "beznadziejni" lub "do niczego". Świat wydaje się miejscem nieprzyjaznym, ludzie odbierani jako są nastawieni krytycznie lub źle. przyszłość widziana jest „w czarnych barwach”. Z powodu takiego myślenia, osoby dotknięte depresją ograniczają kontakty towarzyskie, zmniejszają aktywność, nie rozwiązują problemów i czują się bardzo smutne. Uwarunkowania depresji są złożone i obejmują: • Czynniki biologiczne (zaburzenia neuroprzekaźnictwa w mózgu, zmiany hormonalne, czynniki immunologiczne) • Czynnik psychospołeczne (traumatyczne wydarzenia z okresu dzieciństwa lub przeżywanie w niedalekiej przeszłości bądź aktualnie) • Depresję można skutecznie leczyć! W tym celu stosuje się środki farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne) oraz psychoterapię. • Depresja rzadko ustępuje samoistnie. Dlatego nie powinno się stosować strategii „przejdzie jej/ jemu”. Warto poszukać pomocy u specjalisty (psycholog, lekarz psychiatra). str. 11 ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE Jak rozpoznać, że osoba jest zagrożona samobójstwem? Wielu ludzi na przestrzeni swojego życia choć raz myśli o samobójstwie. Każdy z nas mógł spotkać w życiu taką osobę. Także i nam zdarza się doświadczać uczucia całkowitej beznadziejności. Samobójstwa dotyczą ludzi ze wszystkich kultur, klas społecznych i ekonomicznych. Znaczny odsetek ludzi podejmujących zachowania samobójcze wydaje się przedtem funkcjonować zupełnie dobrze. Samobójstwo jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci młodych mężczyzn (wieku 15-24 lat). Zjawisko jest także częste u mężczyzn w wieku podeszłym. Cztery z pięciu osób podejmujących próbę samobójczą wyraża wcześniej myśli samobójcze. Dlatego niezwykle ważne jest poważne potraktowanie wypowiadanych myśli samobójczych. Ryzyko zachowań samobójczych jest szczególnie duże w określonych sytuacjach. str. 12 SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE • Próby samobójcze w przeszłości • Bezpośrednie lub pośrednie wypowiedzi dotyczące śmierci lub samobójstwa • Traumatyczne wydarzenia związane z utratą, np. bliskiej osoby (zwłaszcza śmierć samobójcza bliskiej osoby) • Każda nagła zmiana w zakresie zachowania lub nastroju (osoba otwarta, towarzyska staje się wycofana) • Objawy depresyjne (płaczliwość, uczucie beznadziejności, utrata apetytu, zaburzenia snu) • Finalizowanie różnych spraw, zachowania „pożegnalne” (sprzedaż lub rozdawanie własności, sporządzanie testamentu, pożegnania z ludźmi) • Nadmierne picie alkoholu, używanie środków psychoaktywnych Jak możesz pomóc Pamiętaj: Osoba w kryzysie potrzebuje pomocy! Jak jej udzielić? • Przede wszystkim: Słuchaj! • Bądź świadom, jakie zachowania przepowiadają samobójstwo i traktuj je poważnie • Rozmawiaj szczerze, otwarcie • Jeśli podejrzewasz, że ktoś planuje samobójstwo, ZAPYTAJ O TO • Rozmowa jest pierwszym krokiem, aby pomóc • Okazuj troskę i zrozumienie • Zaangażuj innych w próby uzyskania pomocy • Bądź obiektywny, nie oceniaj • Podziel się odpowiedzialnością, angażując rodzinę i bliskich przyjaciół • Pomóż osobie skoncentrować się na jej możliwościach i mocnych stronach zamiast na słabościach • Dla przezwyciężenia kryzysu samobójczego zazwyczaj niezbędne jest uzyskanie profesjonalnej pomocy psychologa lub psychiatry str. 13 Co może dać wizyta u specjalisty • Uzyskanie wsparcie emocjonalnego • Przeanalizowanie czynników , które powodują aktualne trudności • Nauczenie się nowych sposobów rozwiązywania problemów • Zwiększenie poczucia kontroli nad sytuacją • Zmniejszenie poczucia beznadziejności • Znalezienie mocnych stron osoby i czerpanie z nich • Znalezienie innych rozwiązań niż samobójstwo Fakty na temat samobójstw • Osiem z dziesięciu osób popełniających samobójstwo wysyła wcześniej sygnały ostrzegawcze • Osoby podejmujące zachowania samobójcze, nawet jeśli wydają się nie mieć ku temu powodów, myślą negatywnie o sobie i swoich osiągnięciach. Czują, że nie spełniają oczekiwań wobec samych siebie • Większość osób popełniający samobójstwo postrzega śmierć jako jedyny sposób zakończenia swojego cierpienia • Rozmawianie o samobójstwie nie zwiększa ryzyka podjęcia próby samobójczej. Przeciwnie, rozmowa może przynieść ulgę. • Osoby podejmujące zachowania samobójcze czują się bezwartościowe, beznadziejne, nie wierzą w możliwość uzyskania pomocy, dlatego zazwyczaj wymagają profesjonalnej pomocy • To, że osoba zagrożona samobójstwem jest głęboko nieszczęśliwa, nie oznacza, że jest niespełna rozumu. Wielu z nas mogło tak się czuć w życiu. str. 14 SPRAWDŹ CZY NASTOLATEK JEST ZAGROŻONY/A SAMOBÓJSTWEM - LISTA SYGNAŁÓW OSTRZEGAWCZYCH Zwróć uwagę na to: Co mówi • „Nic mi nie wychodzi” • Cokolwiek robi: „to już nie ma znaczenia” • „Już dalej nie mogę” • „Wkrótce będzie po wszystkim” • „Chciałbym nie żyć” Co się dzieje? • Zerwanie związku (np. z chłopakiem, dziewczyną) • Kłopoty rodzinne • Nadużycie , np. seksualne w przeszłości • Epizod depresyjny w przeszłości • Poczucie bycia nieudacznikiem • Poczucie, że nie ma gdzie się zwrócić po pomoc str. 15 Co widzisz? • Smutek • Utrata zainteresowań i aktywności • Zmiany w zakresie snu, jedzenia lub wyglądu • Wszelkie wyraźne zmiany w zachowaniu, działaniu lub postawach • Nastolatek jest nienaturalnie dla siebie spokojny lub pobudzony (agresywna, drażliwa) • Porzucenie zainteresowań, aktywności, np. sportowej • Zaprzestanie chodzenia do szkoły lub do pracy • Mówienie o śmierci lub kultowych postaciach, które zginęły śmiercią samobójczą • Ryzykowne zachowania (jeżdżenie samochodem z nadmierną prędkością, ryzykowne zachowania seksualne) • Używanie dużej ilości alkoholu lub środków psychoaktywnych • Pozbywanie się własności, żegnanie się z ludźmi str. 16 Jak pomóc • • • • • • • • • • • Poznaj sygnały zwiastujące samobójstwo Powiedz, że obchodzi Cię los zagrożonej osoby i że chcesz jej pomóc SŁUCHAJ, SŁUCHAJ, SŁUCHAJ! Zadawaj pytania o to, jak czuje się nastolatek i pozwól mu mówić Pytaj wprost o zamiary samobójcze (np. „Czy jest tak źle, że myślisz, aby się zabić?) Staraj się nie oceniać ani kłócić, a po prostu zrozumieć Jeśli oceniasz, że nastolatek może dokonać próby samobójczej właśnie teraz, nie zostawiaj go samego. Skontaktuj się z kimś, aby uzyskać pomoc Poproś o pomoc, nawet gdy dziecko zakazało Ci mówić komukolwiek o swoich zamiarach samobójczych. Stale zapewniaj o wparciu i utrzymuj kontakt z zagrożonym nastolatkiem Nie obiecuj, że zachowasz wszystko w tajemnicy. SŁUCHAJ, SŁUCHAJ, SŁUCHAJ! Gdzie szukać pomocy? • Szkoła: nauczyciele, pedagog szkolny, psycholog • Rodzina, przyjaciele, sąsiedzi • Ksiądz • Lekarz rodzinny • Ośrodek interwencji kryzysowej: Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Łodzi, ul. Piotrkowska 102, tel.: 42 630 11 02 • Telefon zaufania: Telefon zaufania Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Łodzi 42 92 88 Bezpłatny Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111 • Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży • Szpital Psychiatryczny- Izba Przyjęć • Najbliższy szpital ogólny Izba przyjęć str. 17 KRYZYSOWE SYTUACJE Czym jest sytuacja kryzysowa? Dla potrzeb nastolatków i ich rodzin, sytuacją kryzysową nazwiemy każde wydarzenie wywołujące silne reakcje emocjonalne. Może ona zakłócić codzienne funkcjonowanie młodego człowieka lub jego rodziny. str. 18 Można wtedy zauważyć: • Nadmierne zamartwianie się • Trudności ze snem • Objadanie się lub niejedzenie • Trudności w koncentracji uwagi • Lub inne fizyczne, behawioralne lub emocjonalne reakcje. Reakcja może być umiarkowana lub nasilona zależnie od aktualnej sytuacji kryzysowej oraz od posiadanych zasobów i wsparcia. Problemy ze zdrowiem psychicznym członka rodziny są zwykle nieoczekiwane i nieplanowane. Często więc rodzina nie jest przygotowana na to wydarzenie i nie ma początkowo umiejętności radzenia sobie z tą sytuacją. Pojawiają się odczucia osamotnienia, zagubienia i niepewności. Często członkowie rodzin nie wiedzą co dalej robić i jak żyć. W niniejszych materiałach opisaliśmy trzy rodzaje kryzysów. Jeśli potrzebujesz informacji przejdź do odpowiedniej strony: • Samobójstwo • Agresja • Narkotyki i alkohol Jeśli pojawiają się sytuacje kryzysowe spróbuj: • Rozpoznać intensywność doznań i naturę sytuacji stresującej • Poszukaj wsparcia u osób, które mogą pomóc – rodzic, przyjaciel, lekarz, terapeuta, nauczyciel, pedagog • Zatroszcz się o siebie: wyśpij się, jedz regularnie, wykonuj ćwiczenia fizyczne str. 19 STRES Doświadczanie stresu jest elementem codziennego życia. Jednak większość z ludzi potrafi dobrze sobie z nim radzić. Są sytuacje, w których stres jest ważnym czynnikiem mobilizującym do działania, gdy jego natężenie nie jest zbyt duże. Działań terapeutycznych wymagają sytuacje, w których przeżywanie stresu ogranicza lub uniemożliwia realizowanie codziennych zadań lub aktywności. Po czym możemy poznać, że jesteśmy pod wpływem stresu: Objawy fizjologiczne (jak reaguje nasze ciało): • • • • • • • • • • Przyspieszony puls Ścisk w żołądku Przyspieszony oddech Szybsze bicie serca Zwiększone napięcie mięśni Skrócenie oddechu Zgrzytanie zębami Zaciskanie szczęki Niemożność usiedzenia w miejscu Inne str. 20 Psychospołeczne objawy ( jak reaguje nasz umysł ) • • • • • • • • • „Dużo myśli na raz” Trudności w koncentracji uwagi Kłopoty w podejmowaniu decyzji Utrata pewności siebie Drażliwość lub częsty gniew Zmienne łaknienie Zamartwianie się lub lęk Irracjonalny lęk lub panika Inne Objawy stresu związane z zachowaniem (co robimy) • • • • • • • • • • Palenie Nadużywanie lekarstw Tiki i manieryzmy Roztargnienie Podatność na urazy/wypadki Obgryzanie paznokci/ciągnięcie za włosy/tupanie nogą Objadanie się lub niejedzenie Nieuważna jazda samochodem Nieadekwatna do sytuacji agresja Inne Model psychozy uwzględniający podatność na stres Jest wiele czynników przyczyniających się do rozwoju psychozy. Duża grupa badań wskazuje na przydatność modelu podatności na stres w rozumieniu psychozy. Model ten zakłada, że podatność na rozwój psychozy jest nabywana w procesie dziedziczenia lub jako rezultat negatywnego wpływu środowiska na mózg (uraz czaszkowo-mózgowy). Podatność nie jest czynnikiem wystarczającym do pojawienia się choroby, która musi być „sprowokowana” przez czynniki środowiskowe. Czynnikami tymi mogą być infekcja, substancje psychoaktywne, alkohol lub stresujące sytuacje, egzaminy szkolne a nawet podróż. str. 21 Istnieją także dane wskazujące, że osoby chorujące na psychozy mają trudności w radzeniu sobie ze stresem. Objawia się to obniżoną tolerancją na stres i intensywne emocje (wściekłość, krytycyzm, konflikt, nadmierne zaangażowanie). Trudno jest zatem ustalić granicę, do której można zachęcać do aktywności i angażowania się w różne aktywności. Nadmiar zachęty może doprowadzić do pojawienia się problemów, a nawet nawrotu objawów, natomiast jej brak może sprzyjać pogrążaniu się w apatii i wycofaniu. Co może zmniejszać ryzyko rozwoju psychozy u osoby podatnej: • Przyjmowanie przepisanych lekarstw • Korzystanie z technik radzenia sobie ze stresem • Niezawodny i solidny system wsparcia (rodzina, nauczyciele, pedagog szkolny, oddział dzienny, terapeuta) Jak może pomóc rodzina: Warto poznać jakie oznaki wskazują na potrzebę przerwania aktywności u osoby z psychozą: • Spowolnienie • Niepokój • Podenerwowanie • Niezrównoważenie Zmniejsz liczbę oddziaływujących bodźców i nasilenie stresu. Psychoza jest stanem „wrażliwym” na stres. Obserwuje się w niej zmniejszoną odporność na stres, a zwłaszcza obniżoną tolerancję na napięcia pojawiające się w relacjach międzyludzkich, przyjacielskich i w rodzinie. • Pozwól nastolatkowi zamknąć drzwi do swojego pokoju • Mimo iż, dziecko nie jest w stanie uczestniczyć w rozmowie, może grać w karty i gry planszowe, oglądać wspólnie filmy, telewizję lub uprawiać ogródek • Bądź wspierający – „Rozumiem, że się denerwujesz/niepokoisz, ale spróbuj ze mną posiedzieć” • Zadbaj o ustrukturyzowane i przewidywalne środowisko str. 22 Zdrowiejący nastolatek może mieć problemy z nadmiarem bodźców zmysłowych. Aby zredukować stres planuj aktywności na każdy dzień i ogranicz większe wydarzenia do minimum. Utrzymuj codzienną aktywność na prostym poziomie i pozwól dziecku pobyć w samotności każdego dnia. • Poinformuj wcześniej, jeśli ktoś ma przyjść • Zachęcaj do udziału w aktywnościach rodzinnych, ale akceptuj odmowy • Pozwól na dokonywanie wyborów – może lepszy będzie spacer w parku niż zakupy w galerii 1. Bądźcie spójni i konsekwentni 2. Utrzymujcie spokój i ciszę w domu 3. Wszyscy razem nauczcie się jak radzić sobie ze stresem str. 23 PSYCHOZA CZYM JEST PSYCHOZA? Słowo „psychoza” określa stan psychiczny, w którym dochodzi do utraty pełnego, prawidłowego kontaktu z rzeczywistością. Objawy psychozy obejmują zaburzenia uczuć, myślenia i zachowania. Zakres i sposób manifestowania się objawów może być jednak znacząco różny u różnych osób. Możliwa jest sytuacja, że dwie osoby doświadczające psychozy mają zupełnie inną „konstelację objawów”. W przebiegu psychozy można wyróżnić kilka faz: - fazę prodromalną - fazę ostrą (ostry epizod psychotyczny) - fazę zdrowienia lub rezydualną str. 24 faza prodromalna Występują w niej pierwsze, często mało specyficzne lub słabo nasilone objawy zaburzeń psychicznych (czytaj: wczesne objawy psychozy). • Zaburzenia snu • Zaburzenia nastroju • Drażliwość • Lęk, niepokój • Trudności z koncentracją uwagi, uczeniem się • Utrata energii i napędu do działania • Podejrzliwość • Przelotne halucynacje, najczęściej słuchowe faza ostra (ostry epizod psychotyczny) W fazie tej dochodzi do utraty kontaktu z rzeczywistością, często charakteryzuje ją występowanie halucynacji i urojeń faza zdrowienia lub rezydualna Psychozę można leczyć. W tej fazie dochodzi do całkowitego lub częściowego ustąpienia objawów KTO CHORUJE NA PSYCHOZĘ? • Około 3% osób przeżywa epizod psychotyczny w ciągu życia • Około 1% choruje na schizofrenię • Psychoza występuje najczęściej u osób w młodym wieku (późny okres młodzieńczy lub wczesna dorosłość) • Psychoza dotyka tak samo częściej kobiety i mężczyzn • Objawy psychotyczne występują wśród ludzi na całym świecie, we wszystkich kulturach i grupach społecznych • Stany psychotyczne występują w przebiegu wielu psychicznych jak i somatycznych chorób zarówno str. 25 OBJAWY ZWIASTUNOWE Początek lub nawrót psychozy bywa poprzedzony okresem, w którym dają się zaobserwować zwiastujące epizod chorobowy „ostrzegawcze” objawy. Należą do nich między innymi : • • • • Zaburzenia snu, Nieuzasadniony niepokój Wzmożona podejrzliwość, Wrażenie , że osoba jest obiektem szczególnego zainteresowania innych ludzi • Wyraźne zmiany nastroju lub aktywności • Poczucie trudności z uporządkowaniem myśli W przypadku pojawienie się takich objawów należy skontaktować się lekarzem, gdyż szybka interwencja może skutecznie zapobiec ich dalszemu narastaniu i wystąpieniu epizodu chorobowego WCZESNE OBJAWY PSYCHOZY Pełnoobjawową („ostrą”) fazę psychozy nierzadko wyprzedza wystąpienie zmian w zachowaniu, myśleniu i emocjach oraz kontaktach społecznych , które mogą świadczyć o rozpoczynającym się procesie psychotycznym. Zmiany te mogą obejmować następujące sfery: Zachowanie • • • • • • • • Przyjmowanie dziwacznych pozycji ciała Spadek aktywności lub nadmierna aktywność Pobudzenie ruchowe Znaczące zaburzenia snu Zmniejszone zapotrzebowanie na sen Zaniedbania higieniczne Dokonywanie samookaleczeń lub groźby dokonania samouszkodzeń Nieuzasadnione, nie zrozumiałe dla otoczenia zachowania (np. gromadzenie śmieci, zasłanianie okien w ciągu dnia) • Nietypowe dla danej osoby zachowania lekkomyślne, ryzykowne • Nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych (jako forma samo leczenia - radzenia sobie z objawami) str. 26 Myślenie i mowa • Przekonanie, że otaczająca rzeczywistość w jakiś sposób się zmieniła • Przyspieszone tempo wypowiedzi, wypowiedzi trudne do przerwania • Irracjonalne wypowiedzi • Ekstremalne pochłonięcie aktywnością religijną lub okultyzmem • Używanie dziwnych słów lub tworzenie zdań o dziwnej strukturze • Nadmierna wrażliwość na bodźce (dźwięk, światło, zapachy, kolory) • Problemy z pamięcią • Zaburzenia koncentracji uwagi Emocje • Nieuzasadnione wybuchy śmiechu lub płaczu • Drażliwość • Płaczliwość lub niezdolność do płaczu • Obniżony nastrój • Euforyczny nastrój • Niepokój • Niezdolność do wyrażania radości Funkcjonowanie społeczne • Pogorszenie jakości kontaktów z ludźmi • Wycofanie z kontaktów, tendencja do izolacji i przebywania w samotności • Porzucenie dotychczasowych aktywności i zainteresowań • Niechęć do bycia dotykanym • Odmowa dotykania osób lub przedmiotów • Wybuchy agresji • Podejrzliwość str. 27 OBJAWY ROZWINIĘTEJ PSYCHOZY Pełnoobjawowa psychoza przejawia się na wiele sposobów, obejmujących zaburzenia w zakresie odbioru rzeczywistości, myślenia, zachowania, uczuć. Myślenie i wypowiadanie się W psychozie ulega zakłóceniu tok myślenia (przebieg myśli), które stają się chaotyczne, nieuporządkowane lub zupełnie „nieskładne”. Zaburzenia toku myślenia powodują zaburzenia koncentracji uwagi, zapamiętywania, trudności z prowadzeniem rozmowy. W skrajnych przypadkach osoba zmienia często tematy wypowiedzi, które nie mają ze sobą związku lub jej wypowiedzi stają się zupełnie niezrozumiałe. Opisane zjawiska mogą znacząco utrudniać lub wręcz uniemożliwiać pracę umysłową (uczenie się, pracę zawodową). W wypowiedziach osoby z psychozą mogą pojawić się także irracjonalne treści. W stanie psychozy zaburzona jest bowiem ocena rzeczywistości i myślenie o niej. Częstym zjawiskiem jest fałszywe przekonanie o wrogości innych osób, byciu obserwowanym lub wręcz prześladowanym. Osoby w psychozie mogą być przekonane, że uwaga otoczenia wyraźnie się na nich koncentruje, że inni bacznie się im przyglądają lub o nich właśnie rozmawiają. W niektórych sytuacjach pojawia się myśl, ze otoczenie lub osoby z radia lub telewizji przekazują specjalnie adresowane dla tej osoby znaki lub informacje. Nierzadkie są także przekonania, że ktoś lub coś ingeruje w myśli osoby. Myśli osoby mogą być postrzegane jako obce, nie będące wytworem jej umysłu. Opisane wyżej niezgodne z rzeczywistością przekonania o świecie i ludziach określamy jako urojenia. Zmysłowe spostrzeganie rzeczywistości Osoba w stanie psychozy postrzega rzeczywistość w sposób zmieniony, nieprawdziwy. Doświadcza rzeczy i zjawisk , które nie dzieją się naprawdę, choć ona sama jest przekonana o ich realności. Słyszy np. odgłosy sytuacji, które nie mają miejsca, jak głosy lub szepty innych osób lub może czuć czyjś dotyk na skórze, choć nikogo nie ma w pobliżu. Może też widzieć przed oczami obrazy, których w danym momencie nie widzą inni, czuć zapachy niewyjaśnionego pochodzenia. Te nieprawidłowe doznania z różnych zmysłów naszego ciała nazywane są halucynacjami. str. 28 Zachowanie Zachowanie osoby z psychozą może stać się zdezorganizowane, chaotyczne, nie prowadzące do wykonania określonych czynności czy osiągania celów. Dezorganizacja w zakresie czynności celowych prowadzi do niezdolności wykonywania podstawowych czynności codziennego życia (zabiegi higieniczne, gotowanie itp.). Następstwem tego bywa wyraźne zaniedbanie wyglądu i ubioru. Ubiór może być także dziwaczny, niedostosowany do pory roku lub sytuacji. W psychozie czasami pojawiają się niestosowne zachowania, w tym o charakterze seksualnym, nieprzewidywalne stany pobudzenia lub skrajne spowolnienie ruchowe. Uczucia Osoby z psychozą mogą doświadczać „odcięcia emocjonalnego”, poczucia zubożenia swoich emocji lub wręcz pustki uczuciowej. Także ekspresja emocji (mimika, gestykulacja) może być ograniczona lub wręcz nieadekwatna (np. wybuch śmiechu podczas relacjonowania tragicznego przeżycia). CZY KAŻDA PSYCHOZA TO SCHIZOFRENIA? Zdecydowanie nie! Schizofrenia jest przewlekłą chorobą psychiczną, w której objawy psychotyczne (halucynacje, urojenia, poważne trudności w myśleniu i komunikowaniu się z otoczeniem) pojawiają się cyklicznie, nierzadko na przestrzeni wielu lat. Schizofrenia jest więc przewlekłą chorobą psychiczną, przebiegającą z nawrotami (tzw ostre epizody psychotyczne) oraz okresami częściowo lub całkowicie wolnymi od objawów. Nie każdy epizod psychotyczny oznacza wystąpienie schizofrenii. Zdarza się, że objawy psychozy występują bez uchwytnej przyczyny, lecz nigdy nie nawracają, a osoba, która ich doświadczyła wraca do pełni zdrowia psychicznego. Czasem można wskazać przyczynę wystąpienia psychozy. Jedną z nich może być przyjmowanie substancji psychoaktywnych, zwłaszcza z grupy psychostymulantów (amfetamina, extasy i podobne). Jest to tak zwana psychoza pointoksykacyjna. U niektórych, szczególnie wrażliwych osób psychozę może wyzwolić przyjmowanie pochodnych konopii indyjskich (marihuany). Psychoza może także wystąpić w przebiegu chorób fizycznych, zwłaszcza dotyczących mózgu, jak guzy mózgu. Dlatego w przypadku wystąpienia objawów psychotycznych warto skontaktować się z lekarzem, który będzie się starał określić ich przyczynę. str. 29 SCHIZOFRENIA Schizofrenia jest jedną z postaci zaburzeń psychotycznych. Jej przebieg jest zazwyczaj przewlekły z epizodami zaostrzeń i częściowo lub całkowicie wolnymi od objawów. okresami W przebiegu schizofrenii dają się zazwyczaj wyróżnić cztery podstawowe fazy: 1. Faza prodromalna • Zmiany w zachowaniu- izolowanie się, zaniedbania higieniczne, pogorszenie osiągnięć w szkole lub pracy • Zmiany nastroju- drażliwość, depresja • Zmiany w zakresie myślenia i pracy umysłowe - zaburzenia koncentracji uwagi, chaos w myślach, nadmierna podejrzliwość • Zmiany stanu fizycznego-zaburzenia snu, apetytu, niski poziom energii Objawy prodromalne są szerzej opisane punkcie „Wczesne objawy psychozy” 2. Faza aktywna- „ostry epizod psychotyczny” • • • • • Urojenia Halucynacje Znaczne zaburzenia myślenia (dezorganizacja) Dezorganizacja zachowania Pobudzenie psychoruchowe Wymienione objawy można skutecznie leczyć odpowiednimi lekami. W leczeniu tej fazy może być niezbędna hospitalizacja, ale wiele osób może być leczonych w warunkach pozaszpitalnych. 3. Faza rezydualna W tej fazie dominują objawy „niedostatku” różnych funkcji psychicznych: • • • • • Poczucie zubożenia myślenia („mniej myśli w głowie”) Wycofanie z kontaktów społecznych Trudności w zakresie motywacji do działania i aktywności Zubożenie ekspresji emocji i zakresu życia emocjonalnego Trudności w funkcjonowaniu w roli ucznia str. 30 4. Faza zdrowienia W tej fazie funkcjonowanie chorych ulega poprawie. Ustabilizowanie się objawów na niewielkim poziomie lub ich całkowite ustąpienie pozwala na powrót do szkoły lub wzięcie udziału w różnorodnych programach terapeutycznych . Schizofrenia manifestuje się różnorodnie u różnych osób (każdy choruje inaczej). Nigdy u jednej osoby nie występują wszystkie możliwe objawy choroby. Ich rodzaj i nasilenie zmienia się także w zależności od fazy procesu chorobowego Kto choruje na schizofrenię 1 % wszystkich ludzi na Ziemi ma szansę zachorować na schizofrenię w ciągu życia. Choroba dotyka ludzi niezależnie od ich rejonu zamieszkania, kultury czy klasy społecznej . Ryzyko rośnie, gdy choruje osoba w bliskiej rodzinie. Dla dzieci obojga chorych rodziców wynosi ono ok. 35%. Gdy choruje jedno z rodziców prawdopodobieństwo zachorowania dziecka wynosi ok. 10%. Jeśli chory jest bliźniak jednojajowy jego współbliźniak choruje w 40% , jeśli inna osoba z rodzeństwa ryzyko dla pozostałych dzieci wynosi ok. 7%. Jakie są przyczyny schizofrenii Schizofrenia jest biologicznie uwarunkowaną chorobą mózgu . Do jej rozwoju mogą się przyczyniać czynniki genetyczne, immunologiczne, infekcyjne, a także nieprawidłowy rozwój mózgu w okresie płodowym. Wymienione czynniki mogą prowadzić do zaburzeń równowagi w zakresie aktywności jednego z podstawowych neuroprzekaźników ludzkiego mózgu, jakim jest dopamina. Aktywność dopaminergiczna u chorych na schizofrenię jest w określonych obszarach mózgu nadmierna (co odpowiada za występowanie halucynacji i urojeń), w innych niedostateczna (co wiąże się z objawami deficytu w zakresie emocji czy aktywności) Co nie powoduje schizofrenii Rodzina Sytuacja rodzinna nie jest przyczyną zachorowania na schizofrenię. Wysoki poziom stresu w środowisku rodzinnym może jednak pogarszać przebieg choroby. Z kolei wspierająca atmosfera w środowisku domowym sprzyja redukowaniu ilości nawrotów . str. 31 Stres Poważne traumy psychiczne jak i stresy codziennego życia nie powodują schizofrenii, mogą natomiast niekorzystnie wpływać na jej przebieg. Używanie substancji psychoaktywnych Podobnie jak czynniki stresowe, substancje psychoaktywne nie wywołują schizofrenii. Ponieważ jednak zakłócają one równowagę w zakresie neuroprzekaźników obecnych w ludzkim mózgu (głównie dopaminy) mogą wyzwalać lub nasilać objawy choroby. str. 32 RYZYKOWNY STAN PSYCHICZNY Jako ryzykowny stan psychiczny (RSP) określa się stan, w którym można zaobserwować zmiany samopoczucia psychicznego, zachowania i funkcjonowania danej osoby, jednak ich zakres, nasilenie czy konstelacja nie upoważniają do postawienia rozpoznania określonych zaburzeń psychicznych. Objawy pojawiające się w RSP mogą obejmować: • • • • „Podprogowe” objawy psychotyczne Objawy depresyjne Objawy lękowe Zmiany w zachowaniu (izolacja społeczna, zachowania „dziwaczne” lub agresywne) • Zaburzenia funkcji poznawczych (uwagi, pamięci, płynności myślenia) • Zaburzenia snu • Chwiejność emocjonalna str. 33 Wiele zdrowych osób doświadcza sporadycznie sytuacji uznawanych przez lekarzy zajmujących się zdrowiem psychicznym za nieprawidłowe. Nawet zupełnie zdrowym osobom zdarza się na przykład przeżywanie halucynacji zjawisk, które nie dzieją się naprawdę, choć osoby są przekonane o ich realności (słyszenie głosów lub innych dźwięków, gdy nikogo nie ma w pobliżu, postrzeganie przedmiotów jak mających zmieniony kształt lub wielkość lub dostrzeganie rzeczy, których nie widzą inni). Przeżycie jednorazowego, zwłaszcza krótkotrwałego (kilkusekundowego) incydentu halucynacji nie powinno rodzić znacznego niepokoju. Nie powinna też martwić pojedyncza sytuacja, w której nastolatkowi wydaje się, że uwaga otoczenia koncentruje się szczególnie na nim - ludzie się przyglądają, może coś o nim mówią, znają jego myśli lub przekazują jakieś znaki. Zdarza się jednak, że podobne doznania nawracają. Stan, w którym halucynacje pojawiają się choćby na chwilę, jednak wielokrotnie lub też częste staje się podejrzenie co do szczególnego zainteresowania lub wręcz wrogiego nastawienia otoczenia albo też ingerencji innych osób w myślenie jest już stanem ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych RSP może ewoluować w różnych kierunkach. Bywa że stanowi on wczesną fazę zaburzeń psychotycznych lub choroby afektywnej dwubiegunowej. Jednak u co najmniej połowy osób w tym stanie objawy utrzymują się długo na tym samym poziomie lub następuje całkowity powrót do zdrowia. W przypadku wystąpienia u dziecka objawów RSP warto skontaktować się z lekarzem specjalistą w zakresie psychiatrii dzieci i młodzieży. Stan ten rzadko wymaga poważnych interwencji farmakologicznych. Niezwykle ważne jest natomiast jego monitorowanie (okresowa kontrola i ocena nasilenia objawów). Takie działanie ma służyć odpowiednio wczesnemu „uchwyceniu” momentu, gdy leczenie może być potrzebne (co poprawia przebieg określonych zaburzeń i rokowanie). Ponadto osoby w RSP często cierpią i źle funkcjonują. Istnieje wiele możliwości pomagania osobom w RSP. Poprawę funkcjonowania można często osiągnąć stosując psychoterapię poznawczo-behawioralną, terapię rodzinną, trening umiejętności interpersonalnych, w razie konieczności terapię leczenia uzależnień. Czasem warto zastosować nowoczesne leki działające przeciwdepresyjnie lub przeciwlękowo. str. 34 Jak pomagać młodzieży z problemami psychicznymi CO POWODUJE TRUDNOŚCI W ZGŁASZANIU PO POMOC? Osoby doświadczające objawów psychotycznych zgłaszają się po pomoc przeciętnie po upływie 52 -114 tygodni od ich pojawienia się. Dzieje się tak z wielu powodów. Należą do nich: Aspekty społeczne, a wśród nich: Stygmatyzacja (osoby z zaburzeniami psychicznymi są często nierozumiane przez innych ludzi, przez co są odrzucane. Nierzadko mają poczucie trudnego do zaakceptowania „piętna choroby psychicznej”) Większość osób doświadczających wczesnych objawów psychotycznych uczy się w szkole lub pracuje. Mogą one obawiać się pojawienia się kłopotów w tych obszarach swojego życia Trudności w rozpoznaniu objawów przez osoby z bliskiego otoczenia Specyfika objawów chorobowych, takich jak: Nadmierna podejrzliwość lub inne objawy Słaby wgląd (rozumienie, że doświadczane problemy są objawami zaburzeń funkcji psychicznych) Osłabienie funkcjonowania poznawczego, w tym zmniejszoną zdolność koncentracji uwagi i zapamiętywania Obawa przed nieznanym, związana z: Lękiem przed przyjęciem do szpitala psychiatrycznego Postrzeganiem psychozy jako „wyroku” lub „dożywocia” str. 35 CO TO JEST WCZESNA INTERWENCJA Naukowcy policzyli, że okres od wystąpienia objawów psychozy do rozpoczęcia odpowiedniego leczenia wynosi średnio ponad jeden rok. Tak długi czas bez podjęcia odpowiednich działań może przynosić niekorzystne konsekwencje dla osoby z psychozą. Do niekorzystnych skutków braku interwencji terapeutycznych należy między innymi: • pogorszenie funkcjonowania w szkole • stopniowe pogłębianie się trudności w relacjach z ludźmi, • zwiększone ryzyko uzależnień od środków psychoaktywnych, konfliktów z prawem i zachowań samobójczych Długi okres nieleczenia łączy się ponadto z gorszymi efektami terapii. Wczesna interwencja polega na zastosowaniu odpowiednich metod terapeutycznych na jak wcześniejszym etapie rozwoju zaburzeń psychicznych (nawet na etapie stanu ryzyka). Jej celem jest zapobieganie narastaniu objawów i zatrzymanie lub spowolnienie postępu zaburzeń stanu psychicznego, a tym samym zapobieganie niekorzystnym tego następstwom. Metody terapeutyczne stosowane we wczesnej interwencji są dostosowane do etapu procesu zmian stanu psychicznego. Początkowo obejmują głównie metody psychoterapeutyczne (terapia poznawczo-behawioralna, terapia rodzin, zapobieganie i terapia uzależnień) oraz oddziaływania środowiskowe ( pomoc w zakresie problemów szkolnych). W razie konieczności metody są rozszerzane o interwencje farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub przeciwpsychotyczne). str. 36 CO DAJE WCZESNA INTERWENCJA? Zastosowanie odpowiednich działań terapeutycznych na jak najwcześniejszym etapie rozwoju psychozy przynosi liczne korzyści i zapobiega poważnym następstwom jakie wiążą się z postępem tego procesu. Poniżej staramy się przedstawić konsekwencje opóźniania się interwencji w stanie psychozy jak i korzyści z jej podjęcia. Konsekwencje opóźnienia podjęcia leczenia 1. Zakłócenie prawidłowego rozwoju psychologicznego i społecznego młodej osoby dotkniętej psychozą 2. Negatywny wpływ na relacje z ludźmi- utrata wsparcia ze strony rodziny lub innych osób 3. Utrzymywanie się stresu i napięcia w rodzinie 4. Trudności w postępie edukacji 5. Wolniejszy powrót do zdrowia lub niepełne wyzdrowienie 6. Gorsze rokowanie 7. Zwiększone ryzyko rozwoju depresji 8. Zwiększone ryzyko uzależnień od środków psychoaktywnych 9. Zwiększone ryzyko popadnięcia w konflikt z prawem 10. Zwiększone ryzyko samobójstwa 11. Częsta potrzeba leczenia szpitalnego 12. Większe koszty leczenia Korzyści z zastosowania wczesnej interwencji 1. Zmniejszona zachorowalność na pełnoobjawową psychozę 2. Zachowanie umiejętności życia społecznego (dobre relacje z ludźmi) 3. Zachowanie wsparcia rodziny i innych osób 4. Rzadsza potrzeba leczenia szpitalnego 5. Szybszy powrót do zdrowia 6. Lepsze rokowanie str. 37 Radzenie sobie z objawami psychozy Do objawów doświadczanych w okresie psychozy należą między innymi: halucynacje, urojenia, zaburzenia toku myślenia. Jak można rozpoznać, że nastolatek ma takie problemy i jak można mu pomóc? Halucynacje Co może wskazywać, że nastolatek doświadcza halucynacji ? • Spowolnienie tempa wypowiedzi • Niepokój • (Zwiększone) wycofanie z kontaktów społecznych • Wydłużony czas snu • Nasilone pochłonięcie własnymi myślami • Drażliwość • Mówienie do siebie, mamrotanie Jak można pomóc osobie halucynującej ? • Jeśli osoba czuje się względnie dobrze, zapytaj, co jej pomaga i jak razem możecie zmniejszyć wpływ objawów na jej życie • Zapewnij wsparcie i dodaj otuchy • Zmniejsz ilość bodźców w otoczeniu: przycisz radio, telewizor, zmniejsz liczbę ludzi. • Rozpoznaj czynniki powodujące stres i pomóż je zredukować • Jeśli halucynacje się utrzymują i budzą niepokój, skontaktuj się z osobą z zespołu leczącego • Zapewnij odmianę, oderwanie się od objawów poprzez: o działania o dyskusje o techniki relaksacyjne o prace domowe o konkurencyjne bodźce takie jak telewizja, przenośne stereo, MP3 str. 38 Urojenia: Co może wskazywać, że nastolatek ma urojenia: • Przerażenie/lęk • Podejrzliwość • Drażliwość • Niepokój • Spowolnienie • Zaabsorbowanie swoimi myślami • Odmowa przestrzegania codziennych aktywności Jak można pomóc nastolatkowi mającemu urojenia: • Jeśli osoba czuje się względnie dobrze, zapytaj co jej pomaga i jak razem możecie zmniejszyć wpływ objawów na jej życie • Zapewnij wsparcie i dodaj otuchy • Zmniejsz ilość bodźców w otoczeniu dziecka: przycisz radio, telewizor, zmniejsz liczbę ludzi. • Rozpoznaj czynniki powodujące stres i pomóż je zredukować • Unikaj przekonywania i dyskutowania o urojeniach • Unikaj interpretowania urojeń • Rozpoznaj znajdujące się u podłoża urojeń lęki i niepokój. Powiedz do osoby: "te myśli sprawiają, że jesteś pełen niepokoju. Co moglibyśmy zrobić żeby poradzić sobie z tym lękiem?" lub zaproponuj: • Techniki radzenia sobie ze stresem • Odmianę jak np. ćwiczenia, prace domowe lub słuchanie muzyki, • Porozmawianie o czymś innym, jeśli to możliwe str. 39 Zaburzenia toku myślenia Co może wskazywać, że nastolatek ma zaburzenia toku myślenia: • Zdezorientowanie chorego • Niespójność • Brak logiki wypowiedzi • Nieprawidłowa reakcja emocjonalna np. Śmiech w reakcji na smutne wydarzenie • Trudności w komunikacji, które sprawiają, że możesz mieć trudność w śledzeniu toku myślenia chorego • Długie przerwy podczas rozmowy • Niepokój • Nerwowość • Spowolnienie • Drażliwość Jak można pomóc osobie mającej zaburzenia toku myślenia: • Wprowadź strukturę dnia – zachowując codzienną rutynę • Wprowadź jasne ograniczenia do codziennej aktywności • Zmniejsz oczekiwania i wyrażaj je precyzyjnie • Używaj prostych zdań • Poproś o powtórzenie przekazanego polecenia • Zmniejsz liczbę bodźców docierających do dziecka • Nie dostarczaj zbyt wielu wyborów, upraszczaj rzeczy • Pamiętaj, że to są objawy str. 40 GDY OBJAWY ZAGRAŻAJĄ… W przebiegu chorób i zaburzeń psychicznych może czasem dojść do wystąpienia objawów, które stanowią zagrożenie dla nastolatka lub jego otoczenia. OBJAWY ZAGRAŻAJĄCE • Ekstremalne pobudzenie psychoruchowe • Zachowania agresywne, połączone z działaniami, które mogą zagrażać życiu lub bezpieczeństwu osoby lub jej otoczenia • Myśli, a zwłaszcza tendencje samobójcze • Znaczne nasilenie objawów psychotycznych, które prowadzi do utraty kontaktu z rzeczywistością • Znaczna dezorganizacja zachowania, która powoduje niezdolność do wykonywania celowych czynności, a tym samym zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych • Znaczne spowolnienie psychoruchowe lub ekstremalne zmniejszenie aktywności, które powoduje niezdolność do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych • Podejmowanie lekkomyślnych, ryzykownych działań, związanych z narażeniem osoby na utratę życia lub zdrowia (np. niekontrolowana, szybka jazda samochodem) JAK POSTĄPIĆ - NIE JESTEŚ BEZRADNY Postępowanie w przypadku wystąpienia wymienionych objawów może być różne w zależności od ich rodzaju, zawsze jednak wymaga pomocy profesjonalistów. • Wizyta u lekarza specjalisty z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży - może być pierwszym krokiem w przypadku objawów, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia, np. wystąpienia myśli rezygnacyjnych, znacznego spowolnienia, dezorganizacji zachowania. Lekarz wskaże dalszą drogę postępowania (np. wystawi skierowanie do szpitala). • Wezwanie Pogotowia Ratunkowego - w przypadku objawów gwałtownie narastających, bezpośrednio zagrażających osobie lub otoczeniu (nasilona agresja, podjęcie próby samobójczej) str. 41 Jak mogę pomóc? Jeśli mieszkacie w Łodzi lub w okolicach możecie Państwo zadzwonić do naszego ośrodka, który prowadzi program PORT (Program Opieki i Rehabilitacji Terapeutycznej – WWW.mojport.pl). Postaramy się udzielić wszelkich informacji i niezbędnej pomocy. Najważniejsze co mogą zrobić rodzice lub nauczyciele: • Spraw, aby nastolatka zbadał specjalista od zdrowia psychicznego • Zachęcaj go, aby zaprzestał używania narkotyków, alkoholu gdyż one mogą pogorszyć jego stan zdrowia • Spróbuj utrzymywać jasny sposób komunikowania się • Bądź wspierający, nie oceniający • Nie krytykuj. • Skoncentruj się na konkretnych problemach doświadczanych przez nastolatka: trudności ze snem, koncentracją uwagi, jazdą autobusem itp. • Jeśli rozmowa wprowadza niepokój, po prostu bądź blisko • Doświadczenie objawów psychotycznych jest dla nastolatka niezrozumiale i bardzo trudne. Zaoferuj wsparcie, bezpieczeństwo, nadzieję i dostarcz informacji, która w twoim zdaniem jest niezbędna • Spróbuj zmniejszyć stres i czynniki pobudzające w środowisku domowym i szkolnym. Może to oznaczać zmniejszenie liczby osób przychodzących do domu, ściszenie telewizora, radia, zmniejszenie natężenia światła, możliwość odpoczynku w ciszy (np. podczas przerwy). • Problemy z zachowaniem, jak brak dbałości o higienę, kłótliwość, nieprzestrzeganie zasad domowych powinny być rozwiązywane stopniowo. Wprowadzaj zasady co do zachowań i jasno wyrażaj oczekiwania. Wprowadź konsekwencje - uczciwe i powiązane z zachowaniem. Dopilnuj ich przestrzegania. Bądź zdecydowany, unikaj kłótni, one tylko nasilają niewłaściwe zachowania. Pamiętaj, że młodzi ludzie z problemami psychicznymi potrzebują struktury, jasnych zasad oraz spokojnego i przewidywalnego środowiska domowego i szkolnego. • Młoda osoba z problemami psychicznymi powinna zostać nauczona, jak radzić sobie ze stresem. str. 42 Gdzie mogę się zgłosić po pomoc dla dziecka (dane teleadresowe ośrodków oferujących pomoc) Specjalistyczny Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Zdrowia Psychicznego Dla Dzieci i Młodzieży Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci Piotrków Trybunalski, ul. Juliusza Słowackiego 74 Tel: +48 446 465 876 Miejski Zespół Przychodni Rejonowych w Zgierzu PORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Zgierz, ul. Łęczycka 24a Tel: (042)716 22 41 Ośrodek Wczesnej Interwencji w Zgierzu PORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Zgierz, ul. Długa 62 Tel: +48 42 717 47 11 Centrum Medyczne Remedium Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci, młodzieży i ich rodzin Łódź, ul. Dąbrowskiego 17/21 Tel: +48 42 230 91 28 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Medycyna Grabieniec Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży Łódź, ul Chłopickiego 49 Tel: +48 426 111 089 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MKK TRIMED PORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Łódź, ul. Zawiszy czarnego 8/10 Tel: (042)657 20 23 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej NOWAPORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Łódź, ul. Tatrzańska 109 Tel: +48 42 643 28 02 Poradnia Zdrowia Psychicznego SYNAPSIS Edwarda Patura SzostPORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Łódź, ul. Wrocławska 8 Tel: +48 426 171 189 str. 43 Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi PORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Łódź-Górna, ul. Sieradzka 11 Tel: +48 42 679 02 13 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Ginekologii i Położnictwa Suzin, Sieroszewski Spółka Partnerska Lekarzy SpecjaPORADNIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Łódź-Polesie, ul. Zielona 25/37 Tel: +48 426 325 511 Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Młodzieży Łódź-Polesie, ul. Bardowskiego 1 Tel: +48 42 675 72 19 Z.O.Z. Miejski Ośrodek Profilaktyki Zdrowotnej Ośrodek Interwencji Kryzysowej 90-004 Łódź ,ul. Piotrkowska 102 Tel. 042 63 01 102 Mój Port - Program Opieki i Rehabilitacji Terapeutycznej przy I Katedrze Psychiatrii UM w Łodzi Łódź, ul. Czechosłowacka 8/10 Tel.: 042 675.77.38 Tel.: 042 675 72 14 www.MojPort.pl str. 44 LECZENIE ZABURZEŃ PSYCHOTYCZNYCH Leczenie psychozy obejmuje dwa podstawowe rodzaje oddziaływań: 1. Leczenie farmakologiczne 2. Oddziaływania psychospołeczne LECZENIE FARMAKOLOGICZNE Leki przeciwpsychotyczne W leczeniu psychoz stosuje się leki przeciwpsychotyczne. Ich podstawowy mechanizm działania polega na normalizacji wzmożonego przekaźnictwa dopaminergicznego w mózgu poprzez blokowanie receptorów dopaminowych. Leczenie przeciwpsychotyczne jest zazwyczaj rozpoczynane w ostrej fazie psychozy. W tej fazie leki zmniejszają nasilenie ostrych objawów (np. halucynacji, urojeń). Po ich ustąpieniu leczenie powinno być kontynuowane w celu zapobiegania nawrotom. Ryzyko nawrotu objawów po zaprzestaniu farmakoterapii wynosi 60-80% w ciągu roku. Kontynuowanie leczenia zmniejsza ryzyko nawrotu do 20%. Leki przeciwpsychotyczne leczą zatem ostre objawy psychozy, a także zapobiegają ich nawracaniu. Leki przeciwpsychotyczne dzielą się na leki klasyczne oraz atypowe. Te ostatnie są lekami nowszej generacji. Skuteczność obu grup jest porównywalna, jednak leki atypowe są tolerowane, wydają się także skuteczniejsze w odniesieniu do objawów „deficytowych”, w tym zaburzeń poznawczych. Dlatego leki atypowe są obecnie preferowane. Do najbardziej znanych i skutecznych atypowych leków przeciwpsychotycznych należą risperidon, olanzapina, kwetiapina, a także amisulpryd, arypiprazol, ziprasidon, sertindol. Leki przeciwpsychotyczne nie uzależniają i pod kontrola lekarza mogą być bezpiecznie stosowane nawet przez wiele lat. Dobranie odpowiedniego leku dla określonej osoby bywa porównywane do znalezienia najwygodniejszej pary butów. Lek powinien być bowiem nie tylko skuteczny, ale dobrze tolerowany. Wymaga to czasem kilku „przymiarek” konieczne bywa poszukanie najlepszego leku dla danej osoby metodą prób i błędów . str. 45 Leki przeciwdepresyjne W stanie ryzyka rozwoju psychozy lub jej fazie prodromalnej, zwłaszcza gdy w obrazie chorobowym dominują objawy depresyjne, lekarz może zaproponować terapię lekami przeciwdepresyjnymi. Leki te są także stosowane w celu redukowania objawów zaburzeń nastroju i objawów deficytowych, które pojawiają się po ostrej fazie psychozy. Leki przeciwdepresyjne normalizują zaburzone neuroprzekaźnictwo, zwłaszcza w zakresie serotoniny, korzystnie wpływają na procesy plastyczności mózgu (m. innymi tworzenie nowych połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi) i prawdopodobnie chronią komórki mózgu przed wpływem stresu i nadmiernym obumieraniem. Większość leków przeciwdepresyjnych nowej generacji należy do tak zwanych inhibitorów wychwytu serotoniny. Przedstawicielami tej grupy są fluoksetyna, sertralina, fluwoksamina, paroksetyna, citalopram. Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają. Leczenie prowadzone pod kontrolą lekarza nawet przez wiele lat jest, przy okresowej kontroli odpowiednich parametrów, całkowicie bezpieczne. Stabilizatory nastroju Leki z tej grupy są stosowane przede wszystkim w leczeniu i zapobieganiu nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej. Bywają także wykorzystywane do łagodzenia objawów drażliwości, nadmiernej pobudliwości oraz wahań nastroju w przebiegu wielu innych zaburzeń psychicznych, w tym psychoz. Do najczęściej stosowanych stabilizatorów nastroju należą : lit, kwas walproinowy i jego sole oraz karbamazepina. Właściwości stabilizujące nastrój mają także niektóre z atypowych leków przeciwpsychotycznych, jak olanzapina czy kwetiapina Stabilizatory nastroju nie uzależniają. Leczenie może być wieloletnie, pod warunkiem okresowej kontroli wybranych parametrów metabolicznych (np. aktywności enzymów wątrobowych w przypadku leczenia kwasem walproinowym lun karbamazepiną). Leczenie litem wymaga monitorowania stężenia leku we krwi. str. 46 ODDZIAŁYWANIA PSYCHOSPOŁECZNE Ta grupa metod leczniczych jest obok farmakoterapii istotną formą leczenia zaburzeń psychotycznych. Do podstawowych form oddziaływań psychospołecznych należą: 1. Psychoedukacja 2. Treningi umiejętności: społecznych, komunikacji, treningi radzenia sobie z wymogami życia codziennego 3. Terapia zajęciowa 4. Terapia poznawczo- behawioralna 5. Nauka technik radzenia sobie ze stresem 6. Rehabilitacja zawodowa Psychoedukacja Psychoedukacja jest niezwykle istotnym elementem leczenia osób z psychozą. Polega ona na dostarczeniu osobie chorej, jak i jej rodzinie wiedzy na temat choroby (uwarunkowań, objawów, przebiegu, sygnałów zwiastujących nawrót) jak i sposobu leczenia, w tym mechanizmów działania leków. Dzięki psychoedukacji osoba z rozpoznaną psychozą ( i jej rodzina) staje się aktywnym uczestnikiem oraz partnerem lekarza i zespołu terapeutycznego w procesie leczenia. Treningi umiejętności Treningi umiejętności służą „odbudowaniu” umiejętności utraconych w przebiegu psychozy. Pomagają one poszerzyć umiejętności funkcjonowania we współczesnym świecie, poprawić relacje z innym ludźmi i komunikowanie się z nim i (trening umiejętności społecznych, trening komunikacji). Ponadto zwiększają zdolność radzenia sobie z wymogami życia codziennego, jak dbanie o higienę, gotowanie (trening kulinarny). Usprawnienie możliwości radzenia sobie w różnych sytuacjach, zwiększa poczucie pewności siebie, redukuje poziom codziennego stresu, a tym samym zmniejsza ryzyko nawrotu choroby. Metody radzenia sobie stresem Stres ma niekorzystny wpływ na przebieg psychozy, może także wiązać się z wyzwalaniem jej nawrotów. Dlatego redukowanie jego wpływu na osobę z psychozą ma duże znaczenie w procesie leczenia. Służy temu wyposażenie chorego w odpowiednie metody radzenia sobie ze stresem , w tym techniki str. 47 relaksacyjne. PSYCHOTERAPIA Psychoterapia to świadome i celowe zastosowanie odpowiednich metod leczniczych w celu pomagania ludziom w zmianie ich zachowań, sposobu myślenia, emocji i/lub innych cech osobowości. Zmiana ma zachodzić w kierunku, który korzystający z psychoterapii uważają za pożądany. Psychoterapia może być indywidualna albo grupowa. Polega na rozmowie z pacjentem/klientem ukierunkowanej na dostrzeżenie problemu i uzyskanie zmiany w zakresie przeżywanych uczuć, myśli i zachowań. Podczas psychoterapii stosuje się także specyficzne dla danego nurtu psychoterapii techniki, które mają pomóc w zmniejszeniu nasilenia objawów zgłaszanych przez pacjenta. Istnieje wiele podejść terapeutycznych, korzystających z różnych technik. Wszystkie formy psychoterapii mogą zmieniać funkcjonowanie mózgu u osób z różnymi problemami psychiatrycznymi. Mogą więc przynosić efekty podobne do uzyskiwanych w leczeniu farmakologicznym. W wielu badaniach dowiedziono, iż połączenie leczenia farmakologicznego i psychoterapeutycznego przynosi bardzo dobre rezultaty. Psychoterapia, podobnie jak leczenie farmakologiczne, prowadzi do zmian biologicznych w rejonach odpowiedzialnych za poznawczą kontrolę, procesy odwoływania się do samego siebie, podejmowanie decyzji oparte o układ nagrody i przypisywanie braku reakcji emocjonalnej zewnętrznym zdarzeniom. str. 48 ODDZIAŁYWANIA ŚRODOWISKOWE I PSYCHOSPOŁECZNE Jedną z metod terapii zaburzeń psychospołeczne. Należą do nich: 1. 2. 3. 4. 5. psychotycznych są oddziaływania Trening umiejętności społecznych Terapia poznawcza Struktura dnia Trening redukcji stresu Rehabilitacja zawodowa Oddziaływania pozafarmakologiczne koncentrują się na kontroli stresu, poprawie funkcjonowania społecznego i zawodowego. Przykładowe z nich mogą obejmować: Trening umiejętności społecznych Trening umiejętności społecznych może składać się z treningów komunikacji i uczenia się sposobów planowania czasu czy umiejętności organizowania odpoczynku. Z treningów komunikacji mogą skorzystać wszyscy ludzie. Rodziny uczą się podczas niego używania jasnych, jednoznacznych i bezpośrednich komunikatów, które mogą wpłynąć na obniżenie poziomu stresu w domu. Młodzi ludzie mogą także nabyć inne umiejętności społeczne (korzystanie z obsługi bankowej, uczęszczanie do biur), uczyć się planowania czasu, gotowania oraz innych codziennych aktywności. Terapia Behawioralno-Poznawcza zajmuje się tym: • Jak myślimy o sobie, ludziach i świecie • Jak to co robimy wpływa na nasze uczucia i myśli Terapia Behawioralno-Poznawcza może pomóc zmienić to jak myślimy (“poznawczo”) i co robimy ("behawioralnie”). Te zmiany mogą wpłynąć na zmianę samopoczucia. Terapia koncentruje się na tym “co tu i teraz”, na rozwiązaniu problemów i trudności. Zmierza w kierunku uzyskania umiejętności radzenia sobie z objawami. Wykazano skuteczność TBP w wielu problemach psychicznych: takich jak lęk, depresja, napady paniki, fobie, stres, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia stresowe pourazowe, choroba afektywna dwubiegunowa, psychoza. TPB może też pomagać osobom z trudnościami ze złością, obniżonym poczuciem własnej wartości oraz chorobami somatycznymi. str. 49 Nadawanie struktury codziennej aktywności. Strukturyzacja aktywności polega na zachęcaniu do poświęcania czasu na własne zainteresowania. Początkowo może być to jedna rzecz dziennie, później można dodawać kolejne. Warto zachęcać do stawiania sobie celów długoterminowych i krótkoterminowych, których realizacja doprowadzi do osiągnięcia tych pierwszych. Na dobry początek można zaproponować pobudkę o tej samej porze i uregulowanie snu. Potem regularne przygotowywanie i spożywanie posiłków, spacery, czytanie lub krótki czas na oglądanie telewizji, komputer, rysowanie lub słuchanie muzyki. Gdy nastolatek jest w stanie stosować się do planu dnia można stopniowo dodawać nowe aktywności. Trening radzenia sobie ze stresem. Wyznaczanie sobie celów i ich realizacja jest bardzo ważną metodą radzenia sobie ze stresem. Ponieważ psychoza jest stanem, który czyni ludzi bardziej podatnymi na stres, nauczenie się radzenia ze stresem jest bardzo ważne. Nasilony stres może spowodować pojawienie się objawów i przyczynić się do ogólnego gorszego funkcjonowania. Przykładowe techniki relaksacji obejmują „Progresywną Relaksację Mięśni” i „Wizualizację”. Codzienne ćwiczenia fizyczne, takie jak na przykład półgodzinny spacer, również pomagają się relaksować. Bezpieczne miejsce zamieszkania, przewidywalny plan dnia, wspierający ludzie to korzystna podstawa dla redukowania stresu. str. 50 RADZENIE I SOBIE ZE STRESEM Aby skuteczniej radzić sobie ze stresem można stosować różne techniki. Należą do nich: Relaksacja: • Głęboki relaks możemy osiągnąć poprzez: • Masaż • Progresywną Relaksację Mięśni (PMR) • Autosugestię • Afirmacje • Biofeedback • Koncentrację na muzyce • Kierowane wyobrażenia • Koncentrację na oddechu • Medytację Aktywne ćwiczenia relaksacyjne: • Sport i ćwiczenia fizyczne • Tai Chi • Taniec • Jogging • Śmiech • Stretching • Spacerowanie • Joga Odżywianie: • Zrównoważona i prawidłowo zbilansowana dieta • Zmniejszenie ilości kofeiny i cukru str. 51 Pomóż dziecku dobrze się wyspać: Ważne jest, by dziecko: • • • • • • • • • • Wstawało o tej samej porze rano Kładło się do łóżka tylko wtedy, gdy czuje się śpiące Unikało drzemek w ciągu dnia Spało w chłodnym i ciemnym pokoju Trzymało się ustalonego porządku przed położeniem się spać Unikało kawy, alkoholu i papierosów wieczorem Ćwiczyło fizycznie po południu i wczesnym wieczorem Zjadało lekką przekąskę lub wypiło ciepłe mleko wieczorem Nie spało dłużej niż potrzebuje Odprężało się przed spaniem (nie szło spać wprost sprzed ekranu komputera!) • Używało łóżka tylko do spania Naucz się wprowadzać zmiany: • • • • Wprowadzaj zmiany małymi krokami Zmieniaj jedną rzecz Postaw sobie i dziecku jasne i konkretne cele Miej świadomość samopoczucia dziecka, gdy zaczynasz wprowadzać zmiany • Przyznawaj dziecku nagrody • Znajdź osobę, która udzieli ci wsparcia • Spodziewaj się porażek i nawrotów Naucz dziecko techniki zatrzymywania myśli Technika zatrzymywania myśli: 1. Rozpoznanie bezproduktywnej myśli, uczucia lub zachowania. Wybranie jednej z tych myśli (uczucia, zachowania). 2. Podstawienie zamiast niej myśli pozytywnej albo zdania, które pomoże poradzić sobie z sytuacją (pozytywnego uczucia, zachowania). 3. Wyznaczenie nagrody, gdy się uda. Powiedz dziecku, , że ta technika wymaga czasu. Negatywne myśli będą powracały, ale wraz z czasem trwania ćwiczeń, będzie się to zdarzało coraz rzadziej. str. 52 ALGORYTMY POSTĘPOWANIA Przedstawiamy Państwu algorytmy postępowania w przypadku pojawienia się określonych problemów w zakresie funkcjonowania psychicznego młodych osób. Prosimy jednak pamiętać, że zapewnienie tym osobom odpowiedniej pomocy związane jest z całościowym poznaniem wszystkich problemów nastolatka. Często to, co widzimy jako podstawowy problem dziecka (np. kłopoty w nauce) jest tylko drobnym elementem lub skutkiem jego szerszych trudności (np. zaburzeń depresyjnych). Zawsze więc należy podjąć próbę poznania całego zakresu doświadczeń dziecka/ucznia, obejmujących różne sfery jego funkcjonowania (samopoczucie fizyczne i psychiczne, szkoła, rodzina, relacje rówieśnicze). Te istotne informacje można uzyskać od nastolatka w rozmowie dotyczącej wszystkich wymienionych obszarów. Taka rozmowa to często początek dobrej zmiany! Algorytmy maja charakter „drogowskazów”, jednak droga postępowania może być modyfikowana odniesieniu do każdej osoby i jej indywidualnych potrzeb. str. 53 Twoje dziecko choruje somatycznie (choroba neurologiczna, reumatyczna, cukrzyca itp) i ma trudności emocjonalne, wyraźnie zmienia się jego zachowanie Konsultacje w PZP dla dzieci i młodzieży i psychiatra/psycholog i z lekarzem prowadzącym • przeżywa lęk w grupie ludzi (w klasie, miejscu publicznym) • ma w tych sytuacjach objawy fizyczne ( czerwienienie się, duszność) • obawia się „być w centrum uwagi” • obawia się kompromitacji • unika opisanych sytuacji • wydaje się smutne • jest płaczliwe • -nie odczuwa radości • -jest rozdrażnione wypowiada myśli samobójcze lub przekonania, że nie warto żyć • -ma trudności ze snem • -ma mniej energii/gorszą aktywność • -rzadziej spotyka się z rówieśnikami • -jest spowolniałe lub pobudzone • -przeżywa lęk • -ma kłopoty z koncentracją uwagi • -straciło apetyt Konsultacje w PZP dla dzieci i młodzieży i psychiatra/psycholog ma bliską osobę chorującą psychicznie • gorzej funkcjonuje: • stwarza problemy z • używa narkotyki -unika ludzi zachowaniem (lub podejrzewasz, że -trudniej mu się uczy/ ma gorsze • ma problemy w relacjach z tak jest) stopnie rodzicami -jest mniej aktywne/straciło • ma problemy w relacjach z zainteresowania rówieśnikami • zachowuje się dziwnie/ zupełnie inaczej niż kiedyś • jest podejrzliwe/nieufne Psycholog/ Ośrodek leczenia • jest przekonane o wrogości Psychoterapeuta uzależnień otoczenia • wszystko „bierze do siebie” • mówi nielogicznie • ma trudności z nauką • gubi wątek wypowiedzi • wygłasza nieprawdziwe sądy i twierdzenia • wydaje się nieobecne/ pogrążone w rozmyślaniach psycholog/pedagog • wydaje się zalęknione • nasłuchuje rozgląda się mimo braku bodźców • słyszy lub widzi rzeczy, których nie słyszą/widzą inni • ma gorszy nastrój • wydaje się pozbawione emocji • jest rozdrażnione/ma wybuchy złości PORT Twój uczeń • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wyraźnie gorzej funkcjonuje w szkole: -ma trudności z koncentracją uwagi -ma trudności z pracą umysłową/zapamiętywaniem -nie „docierają” do niego polecenia -wycofał się z relacji z rówieśnikami -ma gorsze osiągnięcia -wycofał się z aktywności pozalekcyjnych wydaje się zalękniony wydaje się smutny stał się nieufny/podejrzliwy uważa, że uwaga otoczenia koncentruje się na nim gubi wątek wypowiedzi wypowiada się nielogicznie wygłasza nieprawdziwe sądy jest przekonany o wrogości otoczenia nasłuchuje rozgląda się mimo braku bodźców słyszy lub widzi rzeczy, których nie słyszą/widzą inni ma gorszy nastrój wydaje się pozbawiony emocji jest rozdrażniony/ma wybuchy złości PORT • • • • • • • • • wydaje się smutny/przygnębiony jest często rozdrażniony wypowiada myśli samobójcze lub przekonania, że nie warto żyć stracił zainteresowania jest wyraźnie mniej aktywny ma trudności z koncentracją uwagi ma trudności z efektywna pracą podczas lekcji wydaje się spowolniały lub nadmiernie pobudzony konsultacje w PZP dla dzieci i młodzieży i psychiatra/psycholog • ma wyraźne trudności z przebywaniem w grupie ludzi (w klasie, miejscu publicznym) • ma w tych sytuacjach objawy fizyczne ( czerwienienie się, duszność) • obawia się „być w centrum uwagi” • obawia się kompromitacji • unika opisanych sytuacji • • • stwarza problemy z zachowaniem ma problemy w relacjach z rodzicami ma problemy w relacjach z rówieśnikami • używa narkotyki (lub podejrzewasz, że tak jest) ośrodek leczenia uzależnień psycholog/ psychoterapeuta • ma trudności z nauką psycholog/pedagog
