LITOSFERA – WNĘTRZE ZIEMI 1. W budowie wnętrza Ziemi
advertisement
LITOSFERA – WNĘTRZE ZIEMI 1. W budowie wnętrza Ziemi wyróżnia się trzy główne warstwy: - jadro Ziemi (wewnętrzne z i zewnętrzne) - płaszcz Ziemi (górny i dolny) - skorupa ziemska 2. Skorupa ziemska wraz z główną warstwą płaszcza zewnętrznego tworzy litosferę. 3. Litosfera dzieli się n a mniejsze fragmenty zwane płytami litosfery (są płyty kontynentalne i oceaniczne). Znajdują się one w powolnym i nieustannym ruchu. 4. Minerały to pierwiastki lub związki chemiczne, powstający w przyrodzie w sposób naturalny. Stanowią podstawowy składnik skorupy ziemskiej. Skupiska minerałów nazywa się skałami. 5. Ze względu na genezę wyróżnia się trzy rodzaje skał: a) magmowe (głębinowe i wylewne), b) osadowe ( okruchowe, chemiczne i organiczne). c) przeobrażone. 6. Procesy wewnętrzne to takie, których źródło tkwi we wnętrzu Ziemi. Należ do nich: trzęsienia ziemi, wulkanizm i ruchy górotwórcze. 7. Przyczyna trzęsień ziemi są ruchy mas skalnych, do których dochodzi pod powierzchnia ziemi. 8. Hipocentrum to miejsce we wnętrzu Ziemi, skąd rozchodzą się fale sejsmiczne. 9. Epicentrum jest miejsce na powierzchni Ziemi położonym bezpośrednio nad hipocentrum. 10. Wulkan to miejsce, z którego na powierzchnię Ziemi, pod wpływem ogromnego ciśnienia wydobywa się lawa, gazy i materiały piroklastyczne (pył, bloki skalne, bomby wulkaniczne, lapille) 11. Ruchy górotwórcze (orogenezy) obejmują szereg procesów tektonicznych, w których wyniku powstają łańcuchy górskie. 12. W przeszłości geologicznej miały miejsce trzy główne orogenezy: kaledońska, hercyńska i alpejska. 13. Subdukcja to proces polegający na podsuwaniu się jednej płyty pod drugą. W jej wyniku wypiętrzają się łańcuchy górskie oraz powstają rowy oceaniczne. 14. W zależności od sposobu powstawania wyróżnia się: a) góry fałdowe – utworzone w wyniku fałdowania warstw skalnych, b) góry zrębowe – powstałe w wyniku wypiętrzenia warstw skalnych wzdłuż uskoków, c) góry wulkaniczne- powstałe wskutek wypływu lawy oraz wydostania się materiałów piroklastycznych na powierzchnię Ziemi. 15. Do wielkich form ukształtowania powierzchni zaliczymy: Na lądach: - góry - wyżyny - niziny - depresje W obrębie dna oceanicznego: - szelf kontynentalny -stok kontynentalny - baseny oceaniczne - grzbiety śródoceaniczne - rowy oceaniczne. ZADANIA PRAKTYCZNE 1. Uporządkuj podane warstwy Ziemi w kolejności od środka Ziemi: skorupa ziemska, jądro zewnętrzne, płaszcz górny, jądro wewnętrzne, płaszcz dolny. 2. Podkreśl nazwy skał magmowych: piasek, bazalt, gips, gnejs, granit, torf, marmur, sól kamienna, węgiel kamienny, żwir. 3. Uzupełnij zdania: a) Długie, wąskie i bardzo głębokie pęknięcia w obrębie skorupy oceanicznej to: …………………. b) W wyniku subdukcji w niektórych regionach świata tworzą się: ………………………………… c) Rozległe podmorskie wzniesienia po obu stronach ryftu to ………………………………………. d) Miejsce we wnętrzu Ziemi, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne to ………………………….. e) Miejsce na powierzchni ziemi, gdzie wstrząsy są odczuwane najwcześniej to …………………… f) Siłę trzęsień ziemi określa się najczęściej w otwartej skali ……………………………………… 4. Podkreśl nazwy obszarów , na których występują czynne wulkany: a) Hawaje b Islandia c) Wielka Brytania d) Floryda e) Kamczatka 5. Połącz nazwy pasma lub masywu górskiego z odpowiadającym mu rodzajem gór: a) Góry fałdowe b) Góry zrębowe c) Góry wulkaniczne Himalaje Harz Wezuwiusz Andy Schwarzwald Kilimandżaro 6. Uzupełnij tabelę wpisując w odpowiednie miejsca nazwy gór: Harz, Himalaje, Ardeny, Góry Skandynawskie, Karpaty, Ural, Grampiany Orogeneza kaledońska O. hercyńska O. alpejska 7. Dopasuj do podanych nazw skał nazwę wskazującą na pochodzenie tych skał. Wpisz znak X w odpowiednim miejscu w tabeli. Skały bazalt wapień marmur granit gnejs piaskowiec magmowe osadowe przeobrażone 8. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania: Tsunami to: a) rodzaj trzęsienia ziemi na Filipinach b) ogólna nazwa aktywnych wulkanów na Indonezji c) fale morskie powstające m.in. w wyniku podwodnych trzęsień ziemi d) fale sejsmiczne powstałe podczas wypiętrzania się nowych pasm górskich. 9.Wpisz kolejno ( od najstarszej ) nazwy er w dziejach geologicznych Ziemi: - ………………………………….. - ………………………………….. - ………………………………….. - ………………………………….. 10. Obok skamieniałości przewodnich wpisz okres geologiczny, dla którego są charakterystyczne. Okresy geologiczne wybierz spośród podanych: karbon, jura, perm, Skamieniałość przewodnia AMONITY TRYLOBITY PAPROCIE (nasienne i drzewiaste) Okres geologiczny 11. Dopisz do każdego czynnego wulkanu kontynent, na którym się on znajduje. ▲ HEKLA – ……………………. ▲ KRAKATAU – ……………… ▲ EREBUS – ………………….. 12. Podaj 3 produkty wybuchu wulkanów. 1. ................................... 2. ................................... 3. .............................................. 13. W tabeli podano przykłady czynnych wulkanów na Ziemi. Uzupełnij tabelę wpisując odpowiednie nazwy kontynentów. Wulkan Kontynent Wulkan Kontynent Erebus Kluczewska Sopka Cotopaxi Orizaba Hekla Kamerun 14. źródło: A. Dylikowa, D. Makowska, T. Olszański, Ziemia i człowiek, WSiP 1992 Na podstawie mapy uzupełnij zdania: 1. Przez M. Śródziemne biegnie granica między płytą ............................................... i ............................................ . 2. Grenlandia jest częścią płyty .......................................... 3. Granica między płytą amerykańską i afrykańską biegnie wzdłuż .................................................... 4. Granicą płyty filipińskiej są ...................................................... . 15. A. Podaj nazwę kontynentu i oceanu, których fragmenty budowy przedstawiono na rysunku poniżej kontynent ...................................................., ocean .......................................................................... B. Na podstawie rysunku i własnej wiedzy oceń prawdziwość poniższych zdań, pisząc „prawda” przy zdaniu prawdziwym i „fałsz” przy zdaniu fałszywym. 1. W strefie subdukcji płyta kontynentalna wsuwa się pod płytę oceaniczną .................... 2. W strefie subdukcji często występują trzęsienia ziemi ..................... 3. Skorupa oceaniczna jest grubsza niż skorupa ziemska na kontynentach ...............… 4. W wyniku ruchu płyt litosfery tworzą się łańcuchy górskie ............... źródło: W. Mizerski., Geologia dynamiczna dla geografów, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2004 16. Na świecie istnieje ponad 1300 czynnych wulkanów. Gdy spojrzymy na mapę, zauważymy, że ich występowanie ogranicza się do kilkunastu regionów Ziemi, których budowa geologiczna ułatwia wydostawanie się magmy na zewnątrz. Są to głównie tereny na styku dryfujących płyt tektonicznych. Do nich należą między innymi wulkany „pacyficznego pasa ognia”, który zaczyna się na Ziemi Ognistej, biegnie przez obie Ameryki i dalej przez Kamczatkę, Japonię i Filipiny dociera do Indonezji. Wulkany występują też w miejscach określanych jako gorące plamy. Są to „słabe punkty” w skorupie ziemskiej, przez które magma wydobywa się na powierzchnię dzięki prądom konwekcyjnym z głębi kuli ziemskiej. Do takich miejsc zaliczane są Hawaje. Bywa, że oba wyżej wymienione zjawiska geologiczne łączą się w jednym wulkanicznym regionie; dotyczy to Islandii. źródło: A. i Ł. Wroczyńcy, Góry ognia, „Poznaj Świat” nr 7, 2003. A. Na podstawie tekstu i własnej wiedzy oceń prawdziwość poniższych zdań, pisząc „prawda” przy zdaniu prawdziwym i „fałsz” przy zdaniu fałszywym. a) Na rozmieszczenie czynnych wulkanów na świecie wpływa przebieg granic między płytami litosfery .................. b) Gorące plamy występują na styku płyt tektonicznych ................. c) Afryka leży w „pacyficznym pasie ognia” ............... d) Prądy konwekcyjne powodują przemieszczanie się magmy z wnętrza Ziemi w kierunku jej powierzchni ................... B. Podkreśl trzy wulkany położone w „pacyficznym pasie ognia” Wulkany: Etna, Kluczewska Sopka, Cotopaxi, Erebus, Fudżi, Hekla, Kilauea. „pacyficzny pas ognia” = Ognisty Pierścień Pacyfiku 17. Z każdego zestawu nazw skał wykreśl nazwę tej skały , która nie pasuje do pozostałych. Uzasadnij swój wybór używając konkretnych argumentów ( rodzaj skały, jej geneza itp.); 1. sól kamienna, glina, sól potasowa , gips, siarka ................................................................................................................................................................ 2. węgiel brunatny, wapień, gnejs, węgiel kamienny ................................................................................................................................................................ 3. żwir, less, piasek, piaskowiec ................................................................................................................................................................ 4. ił, piaskowiec, sól kamienna, marmur ............................................................................................................................................................ 18. Uporządkuj okresy ery paleozoicznej w kolejności od najstarszego do najmłodszego, wstawiając w miejscu kropek kolejne liczby. dewon ....., kambr ......, karbon ......, ordowik ....., perm ....., sylur ...... 19. Wymień dwa czynne wulkany w Europie. ..................................................... ............................................................... 20. Na rysunku przedstawiono budowę wnętrza Ziemi. Wpisz we wskazanych miejscach terminy: skorupa ziemska, jądro wewnętrzne, jądro zewnętrzne, płaszcz Ziemi. 21. Wyjaśnij, od czego pochodzą dawne nazwy warstw wnętrza Ziemi: crofesima, nifesima i nife. ....Mg uproszczenie pisowni(Ma)- magnez....................................................................…….. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 22. Wykonaj polecenia. Spośród rysunków poniżej rozpoznaj budowę fałdową i zrębową gór 23. W zdaniu poniżej skreśl błędne wyrażenie i zastąp je wyrażeniem poprawnym. Epicentrum trzęsienia ziemi w regionie X znajdowało się na głębokości 40 km. Wyrażenie poprawne: ………………………………….. 24. Nazwij proces zachodzący w miejscu, w którym płyta litosfery jest wciągana pod inną płytę. ..................................................................................... 25. Na mapie głównych stref górskich na Ziemi oznaczono cyframi niektóre z nich. Wyszukaj ich nazwy wśród podanych niżej, wpisz je w tabeli podaj nazwę orogenezy, w której powstały. Andy, Appalachy, Atlas, Góry Kaledońskie, Góry Skandynawskie, Harz, Himalaje, Pireneje, Wielkie Góry Wododziałowe Lp. Nazwa gór Orogeneza 1 2 3 4 5 6 7 26. W odpowiednie miejsca na rysunku wpisz podane niżej terminy. kaldera, komin wulkaniczny, krater, lawa, ognisko magmowe, komin boczny 27. Na rysunku przedstawiającym rozchodzenie się fal sejsmicznych wpisz w odpowiednie miejsca wymienione terminy. epicentrum, hipocentrum 28. Przedstaw (schematycznie) na wykresie ukształtowanie dna morskiego z jego najważniejszymi formami: szelfem, stokiem kontynentalnym oraz grzbietem, basenem i rowem oceanicznym. Opisz oś pionową wykresu oraz wymienione formy. 29. Uzupełnij tabelę według wzoru, tak aby przedstawiała zastosowanie surowców mineralnych w gospodarce. Wykorzystaj cztery z sześciu podanych wyrażeń. ceramika, diament, rudy żelaza, kruszywo do budowy dróg, ropa naftowa, wapień Surowiec mineralny Piasek Produkt szkło cement Ił farby i lakiery Granit 30. Wpisz literę N, jeśli dany obszar leży w strefie napierania na siebie płyt litosfery, lub literę O, jeśli leży w strefie oddalania się płyt od siebie. a) Himalaje ................... b) Islandia ................... c) Andy ....................... d) Rów Mariański ................... e) Kordyliery ................... f) Grzbiet Śródatlantycki ................... 31. Wyjaśnij, dlaczego podmorskie trzęsienie ziemi nie zagraża statkom na pełnym morzu, a zagraża statkom przebywającym w portach. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 32. Podaj trzy zagrożenia wynikające z wybuchu wulkanu dla ludności mieszkającej w pobliżu. 1. …………………………………………..………………………………………………… 2. …………………………………………………………..………………………………… 3. …………………………………………………………….……………………………….
