Starożytny Egipt – imperium i okres schyłkowy

Przedmiot: Historia starożytna
Forma zajęć: ćwiczenia
Prowadzący: dr Jerzy Ciecieląg
Forma zakończenia zajęć: zaliczenie
ECTS:
Cele: zapoznanie z historią polityczną, gospodarczą, historią kultury, społeczeństwem
starożytnego Wschodu
Tematy zajęć:
1. Starożytna Mezopotamia w okresie sumero-akadyjskim i babilońskim
2. Starożytna Mezopotamia w okresie dominacji mocarstw. Imperium asyryjskie i
nowobabilońskie
3. Starożytna Syria – dzieje polityczne
4. Starożytna Fenicja – dzieje polityczne. Kolonizacja fenicka
5. Starożytna Kartagina – dzieje polityczne, państwo, społeczeństwo, kultura duchowa i
religia
6. Dzieje Biblii. Początki starożytnego Izraela
7. Izrael w okresie pierwszej świątyni (ok. 1030 – 587/586 przed Chr.)
8. Monarchia hetycka – dzieje polityczne, społeczeństwo, państwo, kultura, religia
9. Starożytny Egipt – kształtowanie się cywilizacji egipskiej i okres klasyczny
10. Starożytny Egipt – kształtowanie się cywilizacji egipskiej i okres klasyczny
Lp.
Temat zajęć:
1-2
Starożytna Mezopotamia w okresie sumero-akadyjskim i babilońskim
Zakres tematyczny:
Czym jest starożytny Bliski Wschód?, warunki geograficzne Meozpotamii, źródła, rozwój
prehistoryczny – kultury przedsumeryjskie, problem pochodzenia Sumerów, dzieje polityczne
Sumerów, fenomen Uruk, powstanie miast, rozwój pisma i administracji, ekspansja Uruk, rywalizacj
miast-państwa w okresie wczesno dynastycznym, społeczeństwo sumeryjskie, kultura piśmienna,
państwo Sumero-Akadu, imperium III dynastii z Ur, koczownicy i ludność osiadła, królestwa
amoryckie, Babilonia, Asyria i Wschód, Mari i Zachód, państwo Szamsziadada I – królestwo Górnej
Mezopotamii, potęga Babilonu Hammurabiego, kodeks Hammurabiego i jego znaczenie,
społeczeństwo i państwo starobabilońskie, nowe ludy – Huryci, Mitannijczycy – państwo Mitanni, ludy
indoeuropejskie, państwa terytorialne – system polityczny, dyplomacja i handel, rywalizacja
regionalna, wspólne ideologie i organizacja społeczna, Babilonia kasycka – Karduniasz, Asyria pod
koniec II tysiąclecia p.n.e., królestwo średnioelamickie, załamanie się regionalnego systemu
Literatura podstawowa:
1. M. Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000 -323 p.n.e.,
Kraków2008.
2. G. Roux, Mezopotamia, Warszawa 1998.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. H.W.F. Saggs, Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973.
3. M. Bielicki, Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 1973.
4. M. Popko, Huryci, Warszawa 2005.
5. S. Moscati, Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1963.
6. Mezopotamia, praca zbiorowa pod red. J. Brauna, Warszawa 1971.
7. J. Śliwa, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa – Kraków 1997.
8. P. Bieliński, „Ubaid północny”. Mezopotamia pomiędzy Dijalą, a Haburem w latach 4800 –
4000 p.n.e., Warszawa 1991.
9. J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972.
10. S. Zawadzki, Ze studiów nad chronologią Babilonii, Poznań 1997.
11. S. Zawadzki, Mane, Tekel, Fares. Źródła do dziejów Babilonii chaldejskiej, Poznań 1996.
12. K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981.
13. J. Meuszyński, Odkrywanie Mezopotamii, Warszawa 1977.
14. D. Ławecka, Północna Mezopotamia w czasach Sumerów, Warszawa 2006.
Lp.
Temat zajęć:
3-4
Starożytna Mezopotamia w okresie dominacji mocarstw. Imperium asyryjskie i
nowobabilońskie
Zakres tematyczny:
Walka mocarstw o panowanie nad „Żyznym Półksiężycem” – konflikt Egiptu z Mitanni, zdobycze
Suppiluliumy I, pojawienie się plemion aramejskich, chaos w Mezopotamii, wzrost potęgi Asyrii –
geneza imperium, wzory asyryjskiego imperializmu, twórcy potęgi państwa, ekspansja asyryjska w IX
w., wewnętrzny rozpad Asyrii, rozkwit państwa nowoasyryjskiego – rządy Teglatfelasara III i dynastii
Sargonidów, tworzenie struktury imperium, pokonanie wielkich rywali, administracja i ideologia
imperium, kultura asyryjska, organizacja państwa asyryjskiego, armia asyryjska jako narzędzie
podbojów, nauka mezopotamska, Medowie, upadek Asyrii i powstanie imperium nowobabilońskiego,
rządy Nabuchodonozora II, Babilon jako stolica imperium, Nabonid i upadek państwa chaldejskiego
Literatura podstawowa:
1. M. Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000 -323 p.n.e.,
Kraków2008.
2. G. Roux, Mezopotamia, Warszawa 1998.
3. F. Joannès, Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Poznań 2007.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. H.W.F. Saggs, Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973.
3. M. Bielicki, Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 1973.
4. S. Moscati, Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1963.
5. Mezopotamia, praca zbiorowa pod red. J. Brauna, Warszawa 1971.
6. J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972.
7. J. Śliwa, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa – Kraków 1997.
8. P. Bieliński, „Ubaid północny”. Mezopotamia pomiędzy Dijalą, a Haburem w latach 4800 –
4000 p.n.e., Warszawa 1991.
9. S. Zawadzki, Ze studiów nad chronologią Babilonii, Poznań 1997.
10. S. Zawadzki, Mane, Tekel, Fares. Źródła do dziejów Babilonii chaldejskiej, Poznań 1996.
11. K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981.
12. J. Meuszyński, Odkrywanie Mezopotamii, Warszawa 1977.
Lp.
5
Temat zajęć:
Starożytna Syria – dzieje polityczne
Zakres tematyczny:
Pojęcie starożytnej Syrii, epoka kamienia i epoka brązu w dziejach Syrii, pojawienie się źródeł
pisanych, syryjscy królowie w okresie dominacji Mari, królestwo Jamchadu i jego znaczenie w historii
starożytnej Syrii, historia króla Idrimi – odkrywanie historii na podstawie inskrypcji, Syria w planach
wielkich mocarstw starożytnego Wschodu, państwa neohetyckie w Syrii, znaczenie „ludów morskich”,
państwa aramejskie w Syrii, Syria w okresie żelaza, dominacja asyryjska, Syria pod panowaniem
chaldejskim i perskim
Literatura podstawowa:
H. Klengel, Historia i kultura starożytnej Syrii, Warszawa 1971.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. S. Moscati, Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1963.
Lp.
Temat zajęć:
6
Starożytna Fenicja – dzieje polityczne. Kolonizacja fenicka
Zakres tematyczny:
Warunki geograficzne, pochodzenie nazwy Fenicja, pochodzenie ludności fenickiej, historia
polityczna, religia fenicka, sztuka, gospodarka, pismo, język, ekspansja fenicka, przyczyny kolonizacji
fenickiej, Fenicjanie na Cyprze, kolonie fenickie na Zachodzie – Malta, Gozo, Pantelleria, Sycylia,
Sardynia, Hiszpania, Afryka
Literatura podstawowa:
S. Moscati, Świat Fenicjan, Warszawa 1971.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. S. Moscati, Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1966.
Lp.
7
Temat zajęć:
Starożytna Kartagina – dzieje polityczne, państwo, społeczeństwo, kultura duchowa i
religia
Zakres tematyczny:
Legenda Dydony, początki Kartaginy, narodziny imperium, stosunki z Rzymem przed wojnami
punickimi, wyprawy odkrywcze Kartagińczyków, walki w obronie epikratii, upadek monarchii, walki z
Syrakuzami, ustrój Kartaginy, administracja państwowa, społeczeństwo, gospodarka, religia,
organizacja armii, sztuka i literatura kartagińska, wojny punickie, Hiszpania Barkidów, rola
Hannibala w dziejach Kartaginy, upadek państwa, dziedzictwo Kartaginy
Literatura podstawowa:
K. Kęciek, Dzieje Kartagińczyków. Historia nie zawsze ortodoksyjna, Warszawa 2003.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. H. Adamczyk, Kartagina a Rzym przed wojnami punickimi, Wrocław 1978
3. S. Lancel, Hannibal, Warszawa 2001.
4. G. i C. Charles-Picard, Życie codzienne w Kartaginie w czasach Hannibala, Warszawa 1962.
5. J. Heurgon, Rzym i świat śródziemnomorski do wojen punickich, Warszawa 1973.
6. T. Kotula, Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972.
7. T. Kotula, Masynissa, Warszawa 1976.
8. S. Moscati, Świat Fenicjan, Warszawa 1971.
Lp.
Temat zajęć:
8-9
Dzieje Biblii. Początki starożytnego Izraela
Zakres tematyczny:
Struktura Biblii, co to jest Pięcioksiąg Mojżeszowy?, autorstwo ksiąg biblijnych, proces powstawania
Biblii, języki ksiąg biblijnych, kanon hebrajski, kanon chrześcijański, okres patriarchów – przekazy o
patriarchach, tło historyczne, migracje patriarchów, patriarchowie jako postacie historyczne, religia
patriarchów, przekazy o wyjściu z Egiptu, wejście do Kanaanu – fikcja czy fakt?, formowanie się
wspólnoty izraelskiej – tradycje biblijne w świetle dowodów, powstanie wspólnoty, religia wczesnego
Izraela, problem Jahwe – henoteizm, monoteizm czy wielobóstwo?, związek plemienny i jego
instytucje, okres Sędziów
Literatura podstawowa:
1. Biblia
2. J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005.
3. W.J. Harrington, Klucz do Biblii, Warszawa 1995.
4. J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994.
Literatura pomocnicza:
1. J. Maier, Między Starym, a Nowym Testamentem, Kraków 2002.
2. Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, Warszawa
1994.
3. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
4. M. Grant, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991.
5. A. Chouraqui, Życie codzienne ludzi Biblii, Warszawa 1995.
6. W. Tyloch, Dzieje Ksiąg Starego Testamentu, Warszawa 1994.
7. W. Tyloch, Judaizm, Warszawa 1987.
8. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996.
Lp.
Temat zajęć:
10-11 Izrael w okresie pierwszej świątyni (ok. 1030 – 587/586 przed Chr.)
Zakres tematyczny:
Kryzys filistyński i upadek związku plemiennego, panowanie Saula, panowanie Dawida –
zabezpieczenie i konsolidacja państwa, budowa potęgi, organizacja państwa, schyłek rządów Dawida,
panowanie Salomona – świątynia, działalność gospodarcza, złoty wiek Izraela, obciążenia monarchii,
ciemne strony, przyczyny podziału państwa, następstwa rozłamu, stosunki między Izraelem i Judą,
rządy dynastii Omriego, słabość obydwu państw na przełomie IX i VIII w. przed Chr., odrodzenie,
pojawienie się klasycznych proroków, upadek Izraela i ujarzmienie Judy przez Asyrię, panowanie
Jozjasza i jego reforma, Juda a państwo nowobabilońskie, upadek Judy
Literatura podstawowa:
1. Biblia
2. J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005.
Literatura pomocnicza:
1. J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994.
2. J. Maier, Między Starym, a Nowym Testamentem, Kraków 2002.
3. Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, Warszawa
1994.
4. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
5. M. Grant, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991.
6. A. Chouraqui, Życie codzienne ludzi Biblii, Warszawa 1995.
7. W. Tyloch, Dzieje Ksiąg Starego Testamentu, Warszawa 1994.
8. W. Tyloch, Judaizm, Warszawa 1987.
9. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996.
Lp.
12-13
Temat zajęć:
Niewola babilońska. Izrael w okresie drugiej świątyni (587/586 przed Chr. – 135 po Chr.)
Zakres tematyczny:
Sytuacja Żydów po roku 587/586 przed Chr., Juda pod rządami państwa nowobabilońskiego, powrót z
wygnania, Juda pod rządami perskimi, kultura w okresie wygnania i perskim, formowanie się
judaizmu - judaizm w okresie perskim, sytuacja społeczna i ekonomiczna, epoka Nehemiasza i
Ezdrasza, Samarytanie, Judea pod rządami Ptolemeuszy, Judea pod rządami Seleucydów – powstanie
machabejskie, rządy dynastii hasmonejskiej, pojawienie się Rzymu, judaizm w okresie hellenistycznym,
Judea w okresie dominacji rzymskiej – rządy Heroda Wielkiego i jego dynastii, Judea jako prowincja
rzymska, problem chrześcijaństwa, pierwsza wojna żydowska, okres po roku 70 po Chr., powstanie
żydowskie za panowania Trajana, powstanie Bar Kochby, Żydzi w okresie późnego antyku
Literatura podstawowa:
1. J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005.
2. J. Ciecieląg, Palestyna w czasach Jezusa. Dzieje polityczne, Kraków 2000.
3. J. Ciecieląg, Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego, Kraków 2002.
4. Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, Warszawa
1994.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994.
3. M. Grant, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991.
4. A. Chouraqui, Życie codzienne ludzi Biblii, Warszawa 1995.
5. W. Tyloch, Judaizm, Warszawa 1987.
6. P. Prigent, Upadek Jerozolimy
Lp.
Temat zajęć:
14
Monarchia hetycka – dzieje polityczne, społeczeństwo, państwo, kultura, religia
Zakres tematyczny:
Anatolia przed Hetytami, pochodzenie Hetytów, organizacja państwa, okres starohetycki, kryzys
państwa, imperium hetyckie, społeczeństwo hetyckie, gospodarka, życie codzienne, prawo, instytucje
społeczne, organizacja armii, języki, literatura, sztuka, religia, magia i wróżbiarstwo
Literatura podstawowa:
1. M. Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000 -323 p.n.e.,
Kraków2008.
2. C.R. Gurney, Hetyci, Warszawa 1972.
3. E.H. Klengel, Hetyci i ich sąsiedzi, Warszawa 1974.
Literatura pomocnicza:
1. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
2. M. Popko, Mitologia hetyckiej Anatolii, Warszawa 1976.
3. M. Popko, Magia i wróżbiarstwo u Hetytów, Warszawa
4. M. Popko, Religie starożytnej Anatolii, Warszawa 1980.
5. M. Popko, Wierzenia ludów starożytnej Azji Mniejszej, Warszawa 1989.
6. M. Popko, Ludy i języki starożytnej Anatolii, Warszawa 1999.
7. I.R. Danka, Języki anatolijskie, w: L. Bednarczuk (wyd.), Języki indoeuropejskie, I, Warszawa
1986, s. 292nn.
Lp.
Temat zajęć:
15
Starożytny Egipt – kształtowanie się cywilizacji egipskiej i okres klasyczny
Zakres tematyczny:
Okres najdawniejszy, pierwotni mieszkańcy, okres predynastyczny, pismo, zjednoczenie polityczne,
okres tynicki – pierwsi królowie, kalendarz i datowanie, monarchia tynicka, Stare Państwo –
budowniczowie piramid, kierunki ekspansji egipskiej, schyłek Starego Państwa, społeczeństwo i
władza, sztuka, Pierwszy Okres Przejściowy, Średnie Państwo – stosunki zewnętrzne, sytuacja
wewnętrzna, potęga Średniego Państwa, klasyczny charakter Średniego Państwa, Drugi Okres
Przejściowy – Hyksosi, Tebańczycy, powrót Egipcjan do władzy
Literatura podstawowa:
1. N. Grimal, Dzieje Starożytnego Egiptu, Warszawa 2004.
2. B.J. Kemp, Starożytny Egipt. Anatomia cywilizacji, Warszawa 2009.
Literatura pomocnicza:
1. B. Kwiatkowski, Poczet faraonów
2. T. Schneider, Leksykon faraonów, Warszawa 2001.
3. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
4. L. Krzyżaniak, Egipt przed piramidami, Warszawa 1980.
5. K. Ciałowicz, Początki cywilizacji egipskiej, Warszawa – Kraków 1999.
6. T. Andrzejewski, Dusze boga Re. Wśród egipskich świętych ksiąg, Warszawa 1967.
7. J. Lipińska, W cieniu piramid, Wrocław 2003.
8. J. Lipińska, M. Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
9. A. Niwiński, Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1992.
Lp.
Temat zajęć:
16
Starożytny Egipt – imperium i okres schyłkowy
Zakres tematyczny:
Nowe Państwo – potęga XVIII dynastii, ekspansja egipska, reforma religijna Amenhotepa IV
Echnatona, rządy Ramzesa II – konflikt z Hetytami, imperium egipskie, okres zamętu po śmierci
Ramzesa II, rządy Ramessydów, okres schyłkowy – Trzeci Okres Przejściowy, kapłani u władzy, rządy
Libijczyków,
podbój
etiopski,
zagrożenie
asyryjskie,
stosunki
ze
Wschodem
i
krajami
śródziemnomorskimi, obecność Greków, Persowie w Egipcie, odzyskanie niepodległości, ostatnia
dynastia egipska, Egipt Ptolemeuszy, Egipt prowincją rzymską
Literatura podstawowa:
1. N. Grimal, Dzieje Starożytnego Egiptu, Warszawa 2004.
2. B.J. Kemp, Starożytny Egipt. Anatomia cywilizacji, Warszawa 2009.
Literatura pomocnicza:
1. B. Kwiatkowski, Poczet faraonów
2. T. Schneider, Leksykon faraonów, Warszawa 2001.
3. Wielka Historia Świata, t. 2, Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów
Aleksandra Wielkiego, Kraków – Warszawa 2005.
4. K. Myśliwiec, Pan obydwu krajów. Egipt w I tysiącleciu p.n.e., Warszawa 1993.
5. K. Myśliwiec, Święte znaki Egiptu, Warszawa 2001.
6. J. Lipińska, M. Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
4.
A. Niwiński, Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1992.
Lista lektur
1. Epos o Gilgameszu
2. Kodeks Hammurabiego
3. Ksenofont, Wyprawa Cyrusa
4. T. Jelonek, Kultura mezopotamska a Biblia, Kraków 2009.
5. M. Kuckenburg, Pierwsze słowo, Warszawa 2006.
6. M. Kanert, Starożytna Japonia. Miejsca, ludzie, historia, Kraków 2006.
7. K.A. Kitchen, Ramzes Wielki i jego czasy, Warszawa 2002.
8. M. J. Künstler, Pierwsze wieki cesarstwa chińskiego, Warszawa 2007.
9. S. Ikram, Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie, Warszawa 2004.
10. D. Musiał, Antyczne korzenie chrześcijaństwa warszawa 2001.