Przepis prawa karnego Norma sankcjonowana i norma

Przepis prawa karnego
Norma sankcjonowana i norma
sankcjonująca
Typ czynu zabronionego
Przepis prawa karnego
• Prawo karne materialne:
»„zbiór przepisów, który obejmuje katalog
czynów karalnych i przewidywanych
przez ustawodawcę kar, grożących za
popełnienie takich czynów, a także
zasady
odpowiedzialności
karnej”
(K.Buchała, A.Zoll)
• Zbiór norm odnoszących się do stosowania kary
Charakterystyczna syntaktyka przepisu
prawa karnego
• Kto, (……), podlega karze (…).
Przepis prawa karnego
• Art. 148 § 1 Kodeksu karnego
• Kto zabija człowieka podlega karze
pozbawienia wolności na czas nie krótszy od
lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo
karze dożywotniego pozbawienia wolności
Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas
nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności
• Przepis prawa karnego s.s.:
– Jednostka tekstu prawnego, w formie zdania
oznajmującego, w trybie niedokonanym opisująca
określone zachowanie i przewidzianą za to
zachowanie sankcję o charakterze represyjnym
• Przepis prawa karnego s.l.:
– Jednostka tekstu prawnego stanowiąca podstawę
rekonstrukcji treści normy prawnokarnej
Struktura normatywna przepisu prawa
karnego
• Normy sprzężone
• Norma sankcjonowana
• Norma sankcjonująca
• Przepis prawa karnego stanowi
podstawę dekodowania dwóch
odmiennych norm – normy
sankcjonującej i normy sankcjonowanej
Norma sankcjonowana
• Zakaz lub nakaz określonego zachowania
(norma merytoryczna)
• Elementy normy sankcjonowanej:
– zakres normowania
– zakres zastosowania
Norma sankcjonowana
• Art. 148 k.k.
Kto zabija człowieka,
podlega
karze pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia
wolności albo karze dożywotniego
pozbawienia wolności.
Czy każdy przepis prawa karnego
daje podstawę do dekodowania
normy sankcjonowanej?
Norma sankcjonująca
• Właściwa norma prawa karnego, o strukturze
normy kompetencyjnej
• Norma dwuelementowa:
• zakres zastosowania (hipoteza)
• zakres normowania (dyspozycja)
Norma sankcjonująca
• Adresat: sąd (wyjątkowo prokurator lub inny organ
wymiaru sprawiedliwości)
• Hipoteza:
– opis zachowania karalnego (typ czynu zabronionego),
– inne przesłanki odpowiedzialności karnej (np. z części
ogólnej k.k.)
• Dyspozycja: kompetencja do orzeczenia sankcji
karnej (obowiązek orzeczenia sankcji karnej)
Normatywna interpretacja przepisu prawa
karnego
• Nie wszystkie elementy zawarte w przepisie prawa
karnego mają znaczenie w perspektywie obu struktur
normatywnych tj. normy sankcjonowanej i
sankcjonującej
• dla treści normy sankcjonowanej nie ma znaczenia:
znamię zaistnienia skutku, okoliczności dotyczące
winy i strony podmiotowej
• dla treści normy sankcjonującej znaczenie ma
naruszenie normy sankcjonowanej – bezprawność
zachowania
Naruszenie normy sankcjonowanej
• u podstaw normy sankcjonowanej znajduje się
określone rozstrzygnięcie w zakresie aksjologii
sytemu prawnego (dobro prawne, interes
prawny) – wartościująca funkcja normy
sankcjonowanej
• norma wyraża także powinność określonego
zachowania (rozkazodawcza funkcja normy
sankcjonowanej)
Naruszenie normy sankcjonowanej
• Istotna z punktu widzenia normy
sankcjonującej ocena (bezprawia czynu) czynu
musi zawierać te dwa aspekty:
– zachowanie musi naruszać polecenie
– zachowanie musi być negatywnie oceniane w
perspektywie chronionego normą sankcjonowaną
dobra prawnego
Naruszenie normy sankcjonowanej
• Dobra prawne o charakterze względnym i
charakterze bezwzględnym
• Reguły postępowania z danym dobrem prawnym
• „Jeżeli dane zachowanie jest
zgodne z regułami postępowania z
danym dobrem, to nawet jeżeli
zagraża dobru lub je niszczy, nie
może być ujemnie oceniane”
(A.Zoll)
• „Sprzeczne z normą sankcjonowaną będzie
więc tylko takie zachowanie, które naraża na
niebezpieczeństwo dobro prawne lub je
narusza i jednocześnie narusza wykształconą
przez wiedzę lub doświadczenie regułę
postępowania z tym dobrem prawnym”
A.Zoll
Typ czynu zabronionego
• Hipoteza normy sankcjonującej
• Art. 149 k.k.
Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod
wpływem jego przebiegu
Rozwinięcie hipotezy normy sankcjonowanej:
– Matka (która ukończyła 17 rok życia – art. 10
§ 1), która (umyślnie - art. 9) zabija (przez
działanie lub zaniechanie – w tym drugim
przypadku w warunkach określonych w art. 2)
dziecko w okresie porodu pod wpływem
jego przebiegu (o ile spełnione są warunki
obiektywnego przypisania skutku)
Terminologia
Typ czynu
zabronionego
Znamię typu czynu
zabronionego
Desygnaty znamion
typu czynu
zabronionego
• Opis zachowania stanowiący element hipotezy
normy sankcjonującej
• Podstawowy element opisu zachowania karalnego, z
którego zbudowany jest typ czynu zabronionego
• Konkretne zachowania w rzeczywistości społecznej
spełniające ustawowy opisy typu czynu
zabronionego
Funkcje typu czynu zabronionego
• Wyznaczenie granicy pomiędzy zachowaniami
karalnymi a innymi zachowaniami
bezprawnymi lub legalnymi
• Wyznaczenie granicy pomiędzy
poszczególnymi kategoriami zachowań
karalnych z uwagi na konieczność
różnicowania sankcji
Typ czynu zabronionego
• Znamiona typu czynu zabronionego powinny
wskazywać tylko na te cechy czynu, które mają
znaczenie w perspektywie społecznej
szkodliwości (naganności) danej klasy
zachowań
Znamiona typu czynu
zabronionego
Wyraźnie zaznaczone w tekście ustawy karnej
Dorozumiane, inferowane z innych regulacji
prawa karnego i unormowań konstytucyjnych
• Naruszenie dobra prawnego, kryteria obiektywnego
przypisania itp
Typy znamion znamion
która
zabija
Matka
dziecko
w
okresie
porodu
pod wpływem jego
przebiegu
• Obligatoryjne
Określenie
podmiotu
Czynność
wykonawcza
Dobro
prawne
Naruszenie reguły
postępowania z
dobrem prawnym
Określenie strony
podmiotowej (stosunku
psychicznego sprawcy do
czynu
Fakultatywne:
skutek
czas
miejsce
sposób
Podmiot
czynności
wykonawczej
Przedmiot
czynności
wykonawczej
Cel,
motyw,
inne
Klasyfikacje znamion
• Strukturalny podział z uwagi na znaczenie dla:
– bezprawności (naruszenia normy sankcjonowanej )
– karalności
Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod
wpływem jego przebiegu
Klasyfikacja znamion – sposób opisu
• Znamiona potoczne (matka)
• Znamiona odsyłające (choroba nieuleczalna)
– Znamiona definiowane w określonej dziedzinie
wiedzy
– Znamiona definiowane przez ustawę (osoba
najbliższa)
– Znamiona normatywne (poseł)
Klasyfikacja znamion – sposób opisu
•
•
•
•
Znamiona pozytywne – znamiona negatywne
Znamiona opisowe – znamiona ocenne
Znamiona ostre – znamiona nieostre
Znamiona przedmiotowe – znamiona
określające przeżycia psychiczne (znamiona
podmiotowe)
Klasyfikacja typów czynów
zabronionych - strukturalna
Typ zasadniczy
Typ
zmodyfikowany
Typ zmodyfikowany
Typ uprzywilejowany
Typ kwalifikowany
Znamię
uprzywilejowyujące
Znamię kwalifikujące
Art. 148
Kto zabija
człowieka
Kto zabija człowieka ze
szczególnym
okrucieństwem
ze szczególnym
okrucieństwem
Kto zabija człowieka pod
wpływem silnego
wzburzenia
usprawiedliwionego
okolicznościami
pod wpływem silnego
wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami
Klasyfikacja typów czynów
zabronionych
•
•
•
•
1. Z uwagi na stronę podmiotową
2. Z uwagi na wagę przestępstwa
3. Z uwagi na określenie sprawcy
4. Z uwagi na stopień zagrożenia dla dobra
prawnego
• 5. Z uwagi na skutek
• 6. Z uwagi na formę czynności wykonawczej
• 7. Z uwagi na tryb ścigania
Z uwagi na stronę podmiotową
umyślne
nieumyślne
umyślno - nieumyślne
nieumyślno - nieumyślne = nieumyślne
• Kryterium: klauzula nieumyślności
– w przepisie w zespole znamion
– W odrębnym przepisie (samodzielna klauzula)
– Art. 9 paragraf 3 k.k.
. Z uwagi na wagę przestępstwa
• Zbrodnie (art. 9 § 2 k.k.)
• Występki (art. 9 § 3 k.k.)
• Kryterium – wyoskość ustawowego zagrożenia
(dolna granica i rodzaj kary)
3. Z uwagi na określenie sprawcy
• Powszechne
• Indywidualne
– Indywidualne właściwe
– Indywidualne niewłaściwe
– Kryterium: bliższe określenie sprawcy w typie
czyny zabronionego (ew. w typie podstawowym i
zmodyfikowanym)
. Z uwagi na stopień zagrożenia dla
dobra prawnego
• Naruszenia dobra prawnego
• Narażania dobra prawnego
– abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo
– konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo
»powszechne
»Indywidualne
– Typ czynu zabronionego może być równocześnie
typem naruszenia dobra prawnego (np. zdrowia) i
narażenia ( np. życia)
Z uwagi na skutek
• Skutkowe (materialne)
• Bezskutkowe (formalne)
• Kryterium – skutek (dająca się oddzielić od
zachowania sprawcy (czynności wykonawczej)
zmiana w świecie zewnętrznym
– Przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo –
skutkowe
– Możliwość przekształcenia czasownika wyrażającego czynność
wykonawczą na czasownik „powodować określony stan rzeczy – co do
zasady skutkowe
Z uwagi na formę czynności wykonawczej
Wyłącznie z
działania
Wyłącznie z
zaniechania
Z działania albo z
zaniechania
• Kryterium: sposób ujęcia czynności
wykonawczej
– Przestępstwa materialne co do zasady z działania
albo z zaniechania
Z uwagi na tryb ścigania
• Przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego
(publicznoskargowe)
• Ścigane na wniosek (wnioskowe)
• Ścigane z urzędu
• Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
• Kryterium:
– Domniemanie ścigania publicznoskargowego z
urzędu, chyba że zaznaczono wyraźną klauzulę
innego trybu ścigania